Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 października 2010 r.
II BU 4/10
Związanie, o którym mowa w art. 365 § 1 oraz art. 366 k.p.c., ograniczone
jest co do zasady tylko do rozstrzygnięcia zawartego w sentencji wyroku sądu
ubezpieczeń społecznych, rozstrzygającego o odwołaniu od decyzji organu
rentowego.
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Małgorzata Gersdorf,
Halina Kiryło (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 paź-
dziernika 2010 r. sprawy z wniosku Romana R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi w P. o wysokość świadczenia, na skutek skargi wniosko-
dawcy o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Poznaniu z dnia 2 grudnia 2009 r. [...]
1. s t w i e r d z i ł, że wyrok Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Poznaniu z dnia 2 grudnia 2009 r. [...] w części zmieniającej wyrok
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koninie z dnia 23 lipca
2009 r. [...] i oddalającej odwołanie jest niezgodny z prawem;
2. o d d a l i ł skargę w pozostałej części;
3. zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w P. na rzecz
skarżącego Romana R. kwotę 150 (sto pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów
postępowania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem
z dnia 2 grudnia 2009 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Koninie z dnia 23 lipca 2009 r. o tyle, że oddalił odwołanie ubezpie-
czonego Romana R. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w P.
oraz oddalił apelację ubezpieczonego i zasądził od niego na rzecz organu rentowego
2
kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoław-
czej.
Sąd drugiej instancji ustalił, że ubezpieczony Roman R. pobierał rentę inwa-
lidzką od dnia 8 stycznia 1991 r., zaś na mocy decyzji organu rentowego z 15 maja
1995 r. przyznano mu prawo do emerytury, którą obliczono od podstawy wymiaru
renty i zawieszono jej wypłatę wobec wyboru przez uprawnionego świadczenia ko-
rzystniejszego. Prawomocną decyzją z dnia 5 marca 2003 r. Zakład Ubezpieczeń
Społecznych odmówił przeliczenia podstawy wymiaru emerytury wnioskodawcy od
dochodów z 10 lub 20 lat kalendarzowych, gdyż wskaźnik wysokości owej podstawy
okazał się niższy od dotychczasowego. Decyzją organu rentowego z dnia 22 lipca
2004 r. podjęto wypłatę emerytury ubezpieczonego, której podstawę wymiaru stano-
wiła podstawa wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy, zaś do obliczenia części
socjalnej przyjęto kwotę bazową 666,96 zł. Wyrokiem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Koninie z dnia 31 maja 2006 r. [...] zmieniono tę decy-
zję i przyznano odwołującemu - poczynając od 1 września 2002 r. - prawo do ustale-
nia części socjalnej świadczenia z zastosowaniem kwoty bazowej obowiązującej w
dacie złożenia wniosku emerytalnego, tj. kwoty 1.775,89 zł. W wyniku odwołania się
ubezpieczonego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wydanej w wykona-
niu tegoż wyroku, Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koninie
wyrokiem z dnia 15 listopada 2006 r. [...] zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał od-
wołującemu się prawo do obliczenia podstawy wymiaru emerytury od kwoty bazowej
z daty złożenia wniosku emerytalnego wraz z odsetkami. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z dnia 27 marca 2008 r. zmienił
wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalił odwołanie odnośnie do sposobu obliczenia
świadczenia oraz odrzucił odwołanie w zakresie odsetek. Kolejną decyzją organu
rentowego z 18 maja 2007 r. odmówiono ubezpieczonemu przeliczenia podstawy
wymiaru emerytury z uwzględnieniem wynagrodzenia wnioskodawcy z lat 1965 -
1977. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koninie wyrokiem z
dnia 3 lipca 2008 r. [...] zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał odwołującemu - po-
cząwszy od daty wniosku - prawo do ponownego obliczenia podstawy wymiaru
świadczenia z uwzględnieniem wynagrodzenia wnioskodawcy z 20 najkorzystniej-
szych lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu
społecznemu, tj. z lat 1965 - 1982, 1984 i 1985, określając wysokość wynagrodzeń w
latach 1965 - 1976 w kwotach szczegółowo wskazanych w sentencji orzeczenia i
3
ustalając wskaźnik wysokości tejże podstawy wymiaru na 134,93%. Wykonując po-
wyższy wyrok organ rentowy decyzją z dnia 28 sierpnia 2008 r. obliczył emeryturę
ubezpieczonego stosując do podstawy wymiaru świadczenia wskaźnik wysokości
134,93% i kwotę bazową 717,16 zł, zaś do części socjalnej - kwotę bazową 1.775,89
zł. Uwzględniając odwołanie od tej decyzji Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Koninie wyrokiem z dnia 23 lipca 2009 r. zmienił zaskarżoną decyzję
i zobowiązał organ rentowy do obliczenia podstawy wymiaru emerytury ubezpieczo-
nego z zastosowaniem kwoty bazowej ostatnio przyjętej do obliczenia świadczenia, a
tą była kwota bazowa uwzględniona w części socjalnej, tj. 1.775,89 zł oraz oddalił
odwołanie odnośnie do żądania wypłacenia sumy 145 zł tytułem nieprawidłowego
wyliczenia części socjalnej i ponownego przeliczenia emerytury od daty sprzed zło-
żenia wniosku w tym zakresie, a nadto przekazał Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych wniosek w kwestii przeliczenia podstawy wymiaru świadczenia od wynagrodze-
nia z 10 kolejnych lat kalendarzowych. Powyższy wyrok został zaskarżony przez obie
strony. Organ rentowy domagał się oddalenia odwołania ubezpieczonego w całości,
zaś ubezpieczony - ustalenia podstawy wymiaru emerytury z uwzględnieniem do-
chodów z 10 kolejnych lat kalendarzowych, wypłaty odsetek, doliczenia kwoty 145 zł
do części socjalnej oraz przeliczenia świadczenia od września 2002 r.
Uwzględniając apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i zmieniając za-
skarżone orzeczenie Sąd Apelacyjny zauważył, że zgodnie z art. 365 i art. 366 k.p.c.
prawomocny wyrok sądowy ma powagę rzeczy osądzonej i wiąże strony, sąd, który
go wydał, a także inne sądy i organy państwowe. Niedopuszczalne było zatem doko-
nywanie zmiany prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Koninie z dnia 3 lipca 2008 r. [...] i rozstrzyganie o kwocie ba-
zowej mającej zastosowanie do obliczenia podstawy wymiaru świadczenia, o której
Sąd ten nie orzekł w powołanym wyroku. Takie żądanie ubezpieczonego wykraczało
poza zakres i przedmiot rozpoznania w niniejszej sprawie. Sąd drugiej instancji uznał
natomiast za bezpodstawne roszczenia odwołującego się objęte jego apelacją i
orzekł o oddaleniu wniesionego przezeń środka zaskarżenia.
Ubezpieczony wniósł skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem powyż-
szego prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego. Skargę oparto na naruszeniu
prawa procesowego przez błędną wykładnię art. 365 i art. 366 k.p.c. - a w następ-
stwie tego - także na naruszeniu prawa materialnego przez niezastosowanie art. 111
ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
4
pieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227). Wydanie
przedmiotowego orzeczenia spowodowało wyrządzenie ubezpieczonemu szkody w
wysokości 3.095,52 zł wskutek nieprawidłowego wyliczenia podstawy wymiaru eme-
rytury przez przyjęcie niewłaściwej kwoty bazowej i w rezultacie tegoż - zaniżenia
wysokości świadczenia. Skarżący wniósł o stwierdzenie niezgodności z prawem
wskazanego wyroku i zasądzenie od organu rentowego kosztów postępowania wraz
z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
W uzasadnieniu skargi wskazano, że istotą niniejszego sporu - wyznaczoną
treścią decyzji organu rentowego z dnia 28 sierpnia 2008 r. wykonującej wyrok Sądu
Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koninie z dnia 3 lipca 2008
r. [...] - jest przeliczenie emerytury ubezpieczonego za okres od dnia 1 kwietnia 2007
r. i przyjęcie do podstawy wymiaru świadczenia kwoty bazowej 717,16 zł (tj. zasto-
sowanej do ustalenia podstawy wymiaru renty) zamiast 1.775,89 zł (tj. z daty złoże-
nia wniosku emerytalnego). Wspomnianym wyrokiem Sąd rozstrzygnął jedynie kwe-
stię przeliczenia podstawy wymiaru emerytury wnioskodawcy według wynagrodzenia
z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu spo-
łecznemu i ustalił wskaźnik jej wysokości. Nie zajmował się natomiast zagadnieniem
kwoty bazowej, jaką należy przyjąć do obliczeń. Tą zaś w świetle art. 111 ust. 2
ustawy emerytalnej jest kwota bazowa ostatnio przyjęta do obliczenia świadczenia.
Skoro kwestia ta nie została rozstrzygnięta tymże wyrokiem, nie obejmowała jej po-
waga rzeczy osądzonej orzeczenia sądowego statuowana przepisem art. 366 k.p.c.
O powadze rzeczy osądzonej decyduje wszak przedmiot rozstrzygnięcia i jego pod-
stawa faktyczna, a nadto zakres powagi rzeczy osądzonej wyznacza sama sentencja
wyroku. Przyjęcie przez Sąd Apelacyjny istnienia w niniejszy przypadku powagi rze-
czy osądzonej w zakresie rozstrzygnięcia o kwocie bazowej, jaka powinna być zasto-
sowana do obliczenia podstawy wymiaru emerytury ubezpieczonego, wynika z nie-
właściwej wykładni art. 366 k.p.c., a rozumowanie Sądu dotknięte jest błędem logicz-
nym. Sąd zakłada bowiem, że zakresem powagi rzeczy osądzonej objęte jest rów-
nież to, o czym nie orzeczono w prawomocnym wyroku. Tymczasem granice jej wy-
znacza przedmiot rozstrzygnięcia, chociażby niekorzystnego dla strony powodowej.
Wykonując wyrok Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Koninie z dnia 3 lipca 2008 r. organ rentowy dokonał kompleksowego wyliczenia
emerytury ubezpieczonego w oparciu o wszystkie kryteria wynikające z art. 111
ustawy emerytalnej, podczas gdy wspomniany wyrok przesądzał tylko o jednym z
5
nich. Zmieniając wyrok Sądu pierwszej instancji wydany w wyniku rozpoznania od-
wołania od tejże decyzji i uwzględniający pretensje wnioskodawcy odnośnie do kwoty
bazowej, jaka powinna być zastosowana do ustalenia wysokości podstawy wymiaru
jego emerytury, Sąd Apelacyjny pozbawił ubezpieczonego prawa do prawidłowego
przeliczenia świadczenia, a nadto konstytucyjne gwarantowanego prawa do sądu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia zo-
stała wprowadzona do Kodeksu postępowania cywilnego ustawą z dnia 22 grudnia
2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o
ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2005 r. Nr 13, poz.98). Uzasadnienia dla
ustanowienia tej instytucji należy poszukiwać na gruncie unormowań art. 77 ust.1
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 417-4172
i art. 421 k.c. W art. 4171
§ 2
k.c. przyjęto bowiem, że jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawo-
mocnego orzeczenia, można żądać jej naprawienia po stwierdzenie we właściwym
postępowaniu jego niezgodności z prawem. Skarga o stwierdzeniu niezgodności z
prawem prawomocnego orzeczenia jest jednym z takich „właściwych postępowań”, o
jakich stanowi art. 4171
§ 2 k.c. Jest to specjalny środek prawny, umiejscowiony w
Kodeksie postępowania cywilnego wśród nadzwyczajnych środków zaskarżenia.
Skarga kwalifikowana jest jako samodzielny, autonomiczny sposób badania legalno-
ści działalności jurysdykcyjnej sądów powszechnych, służący osobie zamierzającej
dochodzić od państwa wynagrodzenia szkody wyrządzonej działaniami władzy pu-
blicznej, o której mowa w art. 77 ust.1 Konstytucji. Zgodnie z art. 4241
§ 1 k.p.c.
skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przysłu-
guje - co do zasady - od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji kończące-
go postępowanie w sprawie, gdy na skutek jego wydania stronie została wyrządzona
szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze przysługujących stronie
środków prawnych nie była i nie jest możliwa.
W myśl art. 4244
k.p.c. skargę można opierać na podstawie naruszenia prawa
materialnego lub przepisów postępowania, które spowodowały niezgodność orze-
czenia z prawem. W kontekście tegoż unormowania centralnym pojęciem omawianej
instytucji jest więc wspomniana niezgodność orzeczenia z prawem. W judykaturze
podkreśla się, że uznanie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia to nie
6
tylko stwierdzenie jego obiektywnej bezprawności. Stwierdzenie tej bezprawności nie
może nastąpić bez sięgnięcia do istoty władzy sądowniczej, czyli orzekania przez
sędziego w warunkach niezawisłości, w sposób bezstronny, jednak zależny nie tylko
od obowiązujących ustaw, lecz także „głosu sumienia” sędziego oraz jego swobody
w ocenie prawa i faktów stanowiących podłoże sporu. Obowiązujące prawo to zaś
nie tylko tekst normatywny, ale również jego wykładnia, bo w istocie każdy przepis
podlega wykładni. Można zatem przyjąć, że obowiązujące, respektowane powszech-
nie prawo zostaje ukształtowane w wyniku wykładni. Jest to proces użyteczny, funk-
cjonujący w warunkach konfrontacji poglądów i ważenia argumentów. Tak kształtuje
się też orzecznictwo sądowe, mające umocowanie w niezawisłości sędziowskiej (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2006 r., I BP 1/06, OSNP 2007 nr 15-16,
poz. 216 i z dnia 15 listopada 2006 r., I BP 12/06, OSNP 2008 nr 1-2, poz.3). W wy-
roku z dnia 7 lipca 2006 r., I CNP 33/06 (OSNC 2007 nr 2, poz.35) Sąd Najwyższy
wyraził pogląd, że „sędzia poruszający się na obszarze przyznanej mu swobody i
nieprzekraczający jej granic, pozostający w zgodzie z własnym sumieniem, jak też
prawidłowo dobierający standardy orzeczenia, działa w ramach porządku prawnego
nawet wtedy, gdy wydane przez niego orzeczenie - ocenione a posteriori - jest
obiektywnie niezgodne z prawem”. Niezgodność z prawem, rodząca odpowiedzial-
ność odszkodowawczą Skarbu Państwa, musi mieć charakter kwalifikowany, ele-
mentarny i oczywisty, tylko bowiem w takim przypadku orzeczeniu sądu można przy-
pisać cechy bezprawności. Traktowanie jako niezgodnego z prawem w rozumieniu
art. 4244
k.p.c. każdego orzeczenia sądowego ocenionego jako wadliwe niesie za-
grożenia dla porządku prawnego, stabilności obrotu prawnego, swobody sądu w sto-
sowaniu prawa. Już w wyroku z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00 (OTK-A 2001 nr 8,
poz. 256) Trybunał Konstytucyjny wskazał, że stan prawny wynikający z wykładni art.
77 ust. 1 Konstytucji nie może być interpretowany jako stworzenie podstawy prawnej
do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych w odniesieniu do każdego wadliwego
orzeczenia sądowego. Podobnie za niezgodne z prawem w ujęciu art. 4244
k.p.c., a
przez to implikujące obowiązek naprawienia przez Skarb Państwa wyrządzonej
szkody, uważa się orzeczenie krzywdzące stronę przez rozstrzygnięcie sprzeczne z
rozumianym jednoznacznie przepisem prawa regulującym określone uprawnienie
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2005 r., II BP 3/05, OSNP 2006 nr
21-22, poz. 323; z dnia 18 stycznia 2006 r., II BP 1/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz.
351; z dnia 10 maja 2006 r., III BP 2/06, OSNP 2007 nr 9-10, poz.127 i z dnia 18
7
maja 2007 r., I BU 13/06, OSNP 2008 nr 13-14, poz. 201) lub orzeczenie wydane w
następstwie oczywistych błędów sądu, spowodowanych rażącym naruszeniem zasad
wykładni lub stosowania prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2006
r., IV CNP 25/05, OSNC 2007 nr 1, poz. 17). Nie jest natomiast niezgodne z prawem
orzeczenie oparte na wyborze jednej z możliwych interpretacji przepisów prawa, w
szczególności gdy są to przepisy nowe, niejasne, rzadko stosowane, nieskonfronto-
wane z realiami i potrzebami życia społecznego (por. wyroki Sądu Najwyższego z
dnia 12 września 1991 r., III ARN 32/91, PUKG 1992 nr 2-3, s. 59; z dnia 8 marca
2003 r., I PKN 341/01, OSNP 2004 nr 6, poz.100; z dnia 9 lipca 2003 r. IV CKN
357/01, Lex Polonica nr 40225, z dnia 21 marca 2006 r., V CNP 68/05, niepubliko-
wany; z dnia 9 lutego 2007 r., I BP 15/06, OSNP 2008 nr 7-8, poz. 92 i z dnia 6
czerwca 2007 r., II BP 16/05, OSNP 2008, nr 15-16, poz. 215).
W ocenie Sądu Najwyższego w rozpoznawanej sprawie doszło do kwalifiko-
wanego naruszenia prawa procesowego, implikującego uwzględnienie przedmioto-
wej skargi.
Analizę prawidłowości zaskarżonego orzeczenia rozpocząć wypada od pod-
kreślenia, iż zapadło ono w sprawie zainicjowanej odwołaniem ubezpieczonego Ro-
mana R. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w P. z dnia 28
sierpnia 2008 r., stanowiącej wykonanie prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koninie z dnia 3 lipca 2008 r. [...]. Prawdą
jest, że zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. prawomocny wyrok wiąże nie tylko strony i sąd ,
który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy admini-
stracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Przy-
toczony przepis określa zasadnicze skutki każdego prawomocnego orzeczenia są-
dowego w sprawie cywilnej. W rezultacie uprawomocnienia się orzeczenia nikt nie
może kwestionować nie tylko faktu jego istnienia, ale również jego treści, i to bez
względu na to, czy ktoś był, czy też nie był stroną postępowania zakończonego tym
orzeczeniem. W przypadku prawomocnego wyroku sądu ubezpieczeń społecznych,
uwzględniającego odwołanie ubezpieczonego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych, realizacja orzeczenia następuje w drodze wydania przez organ rentowy
kolejnej decyzji uwzględniającej fakt i treść zapadłego rozstrzygnięcia sądowego.
Wydanie przez organ rentowy nowej decyzji, także co do świadczenia będącego
przedmiotem wcześniejszej decyzji i postępowania sądowego zakończonego pra-
womocnym wyrokiem, wszczętego w wyniku wniesienia odwołania od niej, uprawnia
8
ubezpieczonego do złożenia kolejnego odwołania do sądu (wyrok Sądu Najwyższe-
go z dnia 2 maja 2008 r., I UK 370/07, LEX nr 491467).
Godzi się przypomnieć, iż wspomniany wyrok Sądu Okręgowego - Sądu Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Koninie z dnia 3 lipca 2008 r., III U 643/07, dotyczył
przeliczenia emerytury ubezpieczonego przez ustalenie na nowo podstawy wymiaru
świadczenia w trybie art. 111 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emery-
turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a więc według dochodów
wnioskodawcy z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania
ubezpieczeniu społecznemu i wskazywał zarówno konkretne lata, jakie należało
przyjąć do obliczeń, jak i kwoty wynagrodzenia odwołującego się z tego okresu oraz
precyzował wynikający z tych obliczeń nowy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru.
Rzecz w tym, że w świetle art. 111 ust. 2 w związku z art. 15 tej ustawy wspomniany
wskaźnik wysokości, będący średnią arytmetyczną procentowego stosunku rocznych
sum kwot podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne do rocznych kwot
przeciętnego wynagrodzenia z poszczególnych lat kalendarzowych wybranych przez
wnioskodawcę, jest tylko jednym z elementów ustalania podstawy wymiaru emerytu-
ry, obok kwoty bazowej ostatnio przyjętej do obliczenia świadczenia, a jaką w przy-
padku osoby, której podstawę wymiaru emerytury stanowiła podstawa wymiaru renty
z tytułu niezdolności do pracy w wysokości określonej w art. 21 ust. 1 pkt 1 ustawy,
jest kwota bazowa przyjęta do obliczenia tzw. części socjalnej emerytury (uchwała
Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2006 r., I UZP 2/06, OSNP 2007 nr 10,
poz. 26). W kontekście unormowań art. 53 ust. 1 ustawy podstawa wymiaru świad-
czenia jest z kolei tylko jednym z elementów ustalania części „stażowej” emerytury,
obliczanej jako odpowiedni (1,3 oraz 0,7) procent podstawy wymiaru za każdy rok
okresów składkowych i nieskładkowych, obok części socjalnej stanowiącej 24%
kwoty bazowej. Rację ma zatem skarżący zauważając, że wykonanie prawomocnego
wyroku sądowego wymagało dokonania przez organ rentowy obliczenia wysokości
przysługującej ubezpieczonemu emerytury z zastosowaniem wszystkich ustawowych
elementów, również tych, o jakich nie rozstrzygnięto w tymże orzeczeniu.
Dochodzimy w ten sposób do istoty niniejszego problemu, a więc do pytania,
czy - jak stwierdził Sąd Apelacyjny - zmieniając zaskarżoną decyzję i przyznając
ubezpieczonemu prawo do ustalenia podstawy wymiaru emerytury według kwoty
bazowej przyjętej do obliczenia części socjalnej świadczenia Sąd Okręgowy-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koninie naruszył przepisy art. 365 § 1 i art. 366
9
k.p.c., traktujące o związaniu prawomocnym orzeczeniem sądowym oraz powadze
rzeczy osądzonej. Warto podkreślić, że moc wiążąca orzeczenia merytorycznego,
określona w art. 365 § 1 k.p.c. może być brana pod uwagę w zasadzie tylko w innym
postępowaniu sądowym niż to, w którym je wydano. Orzeczenie takie uzyskuje
wszak moc wiążącą z chwilą uprawomocnienia się, a więc w momencie definitywne-
go zakończenia postępowania. W kolejnym postępowaniu, w którym pojawia się
dana kwestia, nie podlega ona już ponownemu badaniu. Związanie orzeczeniem
oznacza niedopuszczalność nie tylko dokonywania ustaleń sprzecznych z nim, ale
nawet przeprowadzania postępowania dowodowego w tym zakresie (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 4 marca 2008 r., IV CSK 441/07, LEX nr 376385). Owo związa-
nie treścią prawomocnego orzeczenia wyraża nakaz przyjmowania przez wskazane
w przepisie art. 365 § 1 k.p.c. podmioty, że w objętej nim sytuacji stan prawny przed-
stawiał się tak, jak to wynika z sentencji wyroku. Podmioty te są związane dyspozy-
cją konkretnej i indywidualnej normy prawnej wywiedzionej przez sąd z przepisów
prawnych zawierających normy generalne i abstrakcyjne w procesie subsumcji okre-
ślonego stanu faktycznego. Tak określony zakres związania odnosi się tylko do
ostatecznego rezultatu rozstrzygnięcia sądowego, ucieleśnionego we wspomnianej
wyżej konkretnej i indywidualnej normie prawnej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23
czerwca 2009 r., II PK 302/08, LEX nr 513001). Instytucji związania prawomocnym
orzeczeniem sądowym z art. 365 § 1 k.p.c. nie można jednak utożsamiać z odrębną i
mającą samodzielny byt instytucją powagi rzeczy osądzonej w rozumieniu art. 366
k.p.c. Ta ostatnia ma bowiem charakter podmiotowo względny, gdyż odnosi się wy-
łącznie do tych samych stron procesu, aczkolwiek nie ma przeszkód, aby przy wyja-
śnianiu istoty i swoistości mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia sądowego wy-
korzystywać dorobek judykatury dotyczący pewnych aspektów zagadnienia powagi
rzeczy osądzonej. W szczególności wchodziłyby w rachubę te orzeczenia Sądu Naj-
wyższego, w których wyjaśniono sposób określenia granic przedmiotowych powagi
rzeczy osądzonej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 2009 r., I CSK 456/08,
LEX nr 584190).
Powaga rzeczy osądzonej w rozumieniu art. 366 k.p.c. ma swoje granice
przedmiotowe i podmiotowe. Granice przedmiotowe wyznacza przedmiot rozstrzy-
gnięcia sądu w związku z podstawą sporu, zakresem podmiotowym objęte są zaś
strony. O wystąpieniu powagi rzeczy osądzonej prawomocnego wyroku decyduje
zatem kumulatywne spełnienie dwóch przesłanek, a mianowicie tożsamości stron
10
występujących w postępowaniu zakończonym tymże wyrokiem i w kolejnym postę-
powaniu sądowym oraz tożsamości podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia
(wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2007 r., II CSK 452/06, LEX nr 274151 i
z dnia 6 marca 2008 r., II UK 144/07, LEX nr 420911). W świetle utrwalonego w judy-
katurze poglądu, powagę rzeczy osądzonej ma w zasadzie tylko rozstrzygnięcie za-
warte w sentencji wyroku, a nie uzasadnienie. Jeżeli jednak sentencja wyroku nie
zawiera wyraźnych granic rozstrzygnięcia, aby ustalić granice powagi rzeczy osą-
dzonej należy w pierwszej kolejności dokonać wykładni wyroku. Następnie trzeba
posłużyć się treścią uzasadnienia, a jeśli nie zostało ono sporządzone, sąd orzeka-
jący musi sam - na podstawie akt sprawy - odtworzyć rozumowanie sądu, który wy-
dał badane rozstrzygnięcie (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 września 1957 r.,
1 CO 20/57 OSPiKA 1958 nr 10, poz. 261; postanowienie z dnia 25 lutego 1998 r., II
UKN 594/97, OSNAPiUS 1999 nr 1, poz. 37 oraz wyroki z dnia 15 marca 2002 r., II
CKN 1415/00, LEX nr 53284; z dnia 23 maja 2002 r., IV CKN 1073/00, LEX nr
55501; z dnia 8 czerwca 2005 r., V CK 702/04, LEX nr 402284; z dnia 21 czerwca
2007 r., IV CSK 63/07, LEX nr 485880; z dnia 15 listopada 2007 r., II CSK 347/07,
LEX nr 345525; z dnia 13 marca 2008 r., III CSK 284/07, LEX nr 380931 i z dnia 3
czerwca 2008 r., I UK 323/07, OSNP 2009 nr 19 - 20, poz. 267).
Wypada nadmienić, że wszczynające postępowanie sądowe odwołanie od
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych pełni rolę pozwu, stąd w sytuacji, gdy o to
samo roszczenie między tymi samymi stronami sprawa została już prawomocnie
osądzona, sąd powinien odrzucić odwołanie na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., w
przeciwnym razie postępowanie sądowe dotknięte byłoby nieważnością z art. 379 pkt
3 k.p.c. (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1998 r., II UKN
105/98, i z dnia 25 września 1998 r., II UKN 357/98). Stwierdzenie naruszenia przez
sąd pierwszej instancji normy art. 366 k.p.c. powinno zatem prowadzić do uchylenia
przez instancję odwoławczą zaskarżonego wyroku i odrzucenia odwołania z mocy
art. 386 § 3 k.p.c., a nie do zmiany orzeczenia przez oddalenie odwołania. To ostat-
nie rozstrzygnięcie ma przecież merytoryczny, a nie formalny charakter.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy stwier-
dzić, że przedmiot rozstrzygnięcia zawartego w wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koninie z dnia 3 lipca 2008 r. [...] wynikał jedno-
znacznie z jego sentencji. Nie zachodziła potrzeba wyjaśniania jego zakresu we
wskazany wcześniej sposób. Tym przedmiotem było zaś prawo ubezpieczonego do
11
ponownego ustalenia podstawy wymiaru emerytury według podstawy wymiaru skła-
dek na ubezpieczenie społeczne z 20 konkretnie wskazanych lat kalendarzowych i
szczegółowo oznaczonej kwoty wynagrodzenia wnioskodawcy z tego okresu oraz
przy zastosowaniu sprecyzowanego wskaźnika wysokości tejże podstawy. Nie ulega
wątpliwości, iż powołane orzeczenie nie zawierało rozstrzygnięcia o pozostałych
elementach koniecznych do ostatecznego obliczenia zarówno owej podstawy wymia-
ru świadczenia jak i całej emerytury. Zupełnie chybione jest zatem przyjęcie przez
Sąd Apelacyjny, że wyrok ten korzysta z przymiotu związania i powagi rzeczy osą-
dzonej także odnośnie do kwestii, jakie nie zostały nim rozstrzygnięte. Zaprezento-
wana w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku interpretacja art. 365 § 1 oraz art. 366
k.p.c. jest całkowicie sprzeczna z całym wieloletnim dorobkiem judykatury i doktryny,
a naruszenie tychże przepisów przy ferowaniu przedmiotowego orzeczenia ma cha-
rakter kwalifikowany. Cytowane przepisy nie są bowiem nowe w polskim porządku
prawnym, a ich jednoznaczna wykładnia - w istotnym dla rozstrzygnięcia sporu za-
kresie - jest utrwalona w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych.
Przepisy te mają zaś decydujące znaczenie dla możliwości skutecznego dochodze-
nia przez ubezpieczonych ich praw na drodze sądowej. Zaaprobowanie poglądu
Sądu Apelacyjnego na temat związania prawomocnym orzeczeniem i zakresu powa-
gi rzeczy osądzonej prowadziłoby do tego, że ubezpieczeni zostaliby pozbawieni
możliwości odwołania się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, które wyko-
nując prawomocne wyroki sądowe wadliwie regulowałyby kwestie nieobjęte zawar-
tymi w tych wyrokach rozstrzygnięciami. Tym samym prawidłowość zrealizowania
przez organy rentowe uprawnień ubezpieczonych, potwierdzonych prawomocnymi
orzeczeniami sądów ubezpieczeń społecznych, pozostawałaby poza wszelką kon-
trolą.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy z mocy art. 424¹¹ § 2 k.p.c.
stwierdził niezgodność z prawem zaskarżonego wyroku w części dotyczącej zmiany
orzeczenia pierwszoinstancyjnego i oddalenia odwołania. Chociaż zarzuty i ich uza-
sadnienie odnoszą się tylko do tej części rozstrzygnięcia, to jednak skargą objęto
cały wyrok. Wobec tego stosownie do art. 424¹¹ § 1 k.p.c. w pozostałym zakresie
oddalono skargę. O kosztach postępowania orzeczono w myśl art. 100 k.p.c. oraz §
12 ust. 5 pkt 2 w związku z § 11 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z
dnia 29 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz pono-
12
szenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę praw-
nego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).
========================================