Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 lipca 2011 r.
I PK 22/11
Przyznanie członkom zarządu spółki przez radę nadzorczą dodatku za
używanie samochodu służbowego narusza art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 3
marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami praw-
nymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze zm.), co powoduje skutek, o którym mowa w art.
14 ust. 1 tej ustawy.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Bogusław Cudowski,
Małgorzata Gersdorf (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 26 lipca
2011 r. sprawy z powództwa Roberta S. przeciwko C.B. SA w B. o zapłatę, na skutek
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku z dnia 20 października 2010 r. […]
1. o d d a l i ł skargę kasacyjną
2. zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 900 (dziewięćset) złotych
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Robert S. domagał się od pozwanego C.B. SA w B. zasądzenia na
jego rzecz kwoty 21.283,95 zł tytułem wynagrodzenia za czas choroby oraz świad-
czeń dodatkowych.
Sąd Rejonowy w Białymstoku wyrokiem z 2 czerwca 2010 r. […] oddalił po-
wództwo w całości. Podstawę tego orzeczenia stanowiły następujące ustalenia fak-
tyczne. Uchwałą z 11 maja 2006 r. rada nadzorcza pozwanej Spółki powołała po-
woda po raz pierwszy na stanowisko członka zarządu - dyrektora do spraw finanso-
wych, po raz kolejny - na to samo stanowisko uchwałą z 15 maja 2009 r. Uchwałą z
21 sierpnia 2009 r. przyznano powodowi jako członkowi zarządu świadczenia dodat-
kowe w wysokości 1.500 zł jako zwrot częściowych kosztów udostępnionego lokalu
2
mieszkalnego oraz w wysokości 900 zł tytułem zwrotu kosztów użytkowania samo-
chodu służbowego. W uchwale zastrzeżono, że świadczenia przysługują w okresie
pełnienia funkcji członka zarządu. W dniu 27 sierpnia 2009 r. przewodnicząca rady
nadzorczej zawarła z powodem aneks do umowy o pracę, w którym przyznano po-
wodowi te świadczenia jako pracownikowi. W dniu 13 października 2009 r. powoda
odwołano z funkcji, a następnie wypowiedziano stosunek pracy, okres wypowiedze-
nia upłynął 31 marca 2010 r. W okresie od 14 października do 6 listopada 2009 r.
oraz od 6 listopada do 4 grudnia 2009 r. powód przebywał na zwolnieniu lekarskim.
Pracodawca nie wypłacił powodowi wynagrodzenia za 23 dni od 14 października do
5 listopada 2009 r., za drugi okres zwolnienia powód wynagrodzenie otrzymał. Od-
mowa wypłaty wynagrodzenia argumentowana była wykorzystaniem zwolnienia le-
karskiego niezgodnie z przeznaczeniem. Jak ustalił Sąd na podstawie zeznań i mate-
riału fotograficznego wynajętego przez Spółkę detektywa w dniu 26 października
2009 r. powód odwiedził stację benzynową, sklepy w galerii handlowej, przez kilka
godzin grał na automatach w salonie gry i kibicował innym graczom.
Sąd Rejonowy uznał takie zachowanie za niezgodne z przeznaczeniem wyko-
rzystanie zwolnienia lekarskiego. Kontrola była prawidłowa i nie uchybiła regulacjom
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 27 lipca 1999 r. w sprawie szcze-
gółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystania zwolnień lekarskich od
pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dz.U. Nr 65 poz. 743).
Odnośnie świadczeń dodatkowych Sąd uznał, że przyznano je powodowi na
czas pełnienia funkcji członka zarządu, a zatem nie przysługiwały mu w okresie po
odwołaniu. Ponadto, zdaniem Sądu, uprawnienie przewodniczącej rady do podpisy-
wania umów o pracę z członkami zarządu nie uprawniało do wykraczania poza treść
uchwał rady.
Wyrokiem z 20 października 2010 r. […] Sąd Okręgowy w Białymstoku oddalił
apelację powoda od tego orzeczenia. Sąd uzupełnił postępowanie dowodowe, po-
wołując biegłego lekarza, który potwierdził, że w przypadku schorzenia, na które
cierpiał powód, chodzenie powinno być wyjątkiem a wyjście z domu następować je-
dynie w niezbędnych przypadkach. W związku z tym Sąd Okręgowy uznał, że wyko-
rzystanie zwolnienia niezgodnie z przeznaczeniem spowodowało utratę prawa do
świadczeń z tego tytułu za cały okres zwolnienia. Sąd podzielił także w całości usta-
lenia faktyczne i ocenę prawną w zakresie żądania wypłaty równowartości świadczeń
dodatkowych oceniając to roszczenie jako bezzasadne.
3
Skargę kasacyjną od tego wyroku wywiódł pełnomocnik powoda, zarzucając:
1) naruszenie § 5, § 8 i § 9 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wyko-
rzystania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekar-
skich, przez ich błędną wykładnię i przyjęcie, że regulacje rozporządzenia nie okre-
ślają wszystkich dopuszczalnych czynności sprawdzających pracodawcy i ustalenie,
że kontrola dokonywana przez pracodawcę może być wykonywana w takich miej-
scach, jak galeria handlowa, czy stacja benzynowa, 2) art. 17 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512) w związku
z art. 92 § 3 pkt 2 k.p. i art. 92 § 1 k.p., przez ich błędną wykładnię polegającą na
przyjęciu, że dla stwierdzenia wykorzystania zwolnienia lekarskiego niezgodnie z
przeznaczeniem, skutkującego utratą zasiłku, nie jest konieczna ocena wpływu za-
chowania na proces leczenia i rekonwalescencję; 3) art. 382 k.p.c., przez orzeczenie
z pominięciem części materiału dowodowego, tj. wyników kontroli ZUS Oddział w W.
oraz pisma lekarza prowadzącego leczenie powoda; 4) art. 5 ust. 1 i 2 w związku z
art. 10 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących
niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze zm.- zwaną ustawa ko-
minową) w związku z § 2 pkt 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 21
stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowego wykazu świadczeń dodatkowych, które
mogą być przyznane osobom kierującym niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr
14 poz. 139), przez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a także art. 65
§ 1 i 2 k.c. w związku z art. 300 k.p., przez ich błędną wykładnię, 58 § 1 k.c. związku
z art. 300 k.p., przez jego zastosowanie - wskutek wadliwej wykładni oświadczenia
woli pozwanego wyrażonego w uchwale rady nadzorczej z 21 sierpnia 2009 r. oraz
umowy o pracę - w zakresie przyznanych świadczeń dodatkowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty stawiane w skardze kasacyjnej wyrokowi Sądu Okręgowego w Białym-
stoku z 20 października 2010 r. nie znajdują potwierdzenia ani w materiale dowodo-
wym sprawy, ani w normach prawnych i stąd skarga kasacyjna podlegała oddaleniu.
W żadnym razie ferowanie kwestionowanego wyroku Sądu Okręgowego w
Białymstoku nie pogwałciło przepisów prawa procesowego, a w szczególności normy
4
prawnej zawartej w art. 382 k.p.c. Przepis ten stanowi, iż sąd drugiej instancji orzeka
na podstawie materiału dowodowego zebranego z postępowaniu w pierwszej instan-
cji oraz postępowaniu apelacyjnym. Artykuł 382 k.p.c. ma charakter ogólnej dyrekty-
wy, zakładającej kontynuację przez sąd drugiej instancji merytorycznego rozpoznania
sprawy. Wyrazem jej jest nakaz wydania orzeczenia na podstawie materiału dowo-
dowego zebranego przez sądy obu instancji. Na niedochowanie tego wymagania
można powoływać się w skardze kasacyjnej, jeśli sąd drugiej instancji orzekł z pomi-
nięciem części materiału dowodowego, które decyduje o nieprawidłowym rozstrzy-
gnięciu sprawy (wyrok Sądu Najwyższego z 3 lutego 2011 r., I CSK 261/10, LEX nr
784986).
W sprawie niniejszej Sąd przeprowadził dodatkowe postępowanie dowodowe i
uwzględnił w swym rozstrzygnięciu nie tylko przeprowadzony w drugiej instancji do-
datkowy dowód z opinii biegłego, lecz oparł swoje rozstrzygnięcie także na opinii bie-
głego lekarza „prowadzącego” powoda. Z obu opinii jednoznacznie wynikało, iż przy
schorzeniu, jakie posiadał powód, chodzenie nie było wskazane i powinno ograni-
czać się do czynności niezbędnych. Z kolei oceniając w ramach art. 233 k.p.c. opinię
lekarz prowadzącej, Sąd Okręgowy przyjął, iż zawarte w niej stwierdzenia są zgodne
z ustaleniami biegłego. Z dokumentu tego wynikało, że powód mógł wykonywać
czynności niezbędne życiowo, co podkreślił Sąd, takie jak wyjście do apteki, na za-
kupy, czy krótki spacer. Sąd drugiej instancji wnikliwie uzasadnił, dlaczego przyjmuje,
iż doszło do niezgodnego z celem wykorzystania zwolnienia lekarskiego. W jego
ocenie, która wymaga pełnej aprobaty, wielogodzinne wyjście do galerii handlowej, w
tym długotrwała gra na automatach, nie stanowiły czynności niezbędnych. Interpreta-
cja dokonana przez Sąd jest spójna i logiczna. Ustala w sposób jednoznaczny na
podstawie dowodów, że zachowanie powoda było niezgodne z celem zwolnienia
lekarskiego. Nie ma przeto racji skarżący, twierdząc, że Sąd drugiej instancji pominął
ocenę lekarską lekarz prowadzącej i przez to naruszył art. 382 k.p.c. Sąd ustosun-
kował się bowiem do tej opinii, przeanalizował ją i zaaprobował, dokonując spójnej
oceny dowodów, do której jest uprawniony. Reasumując, w sprawie nie doszło do
obrazy art. 382 k.p.c., bowiem skarżący nie zdołał wykazać, że Sąd drugiej instancji
pominął „część materiału dowodowego”, a uchybienie to miało wpływ na wynik
sprawy. Tylko zaś w takim przypadku naruszenie art. 382 k.p.c. mogłoby stanowić
samodzielną podstawę skargi kasacyjnej (por. też wyrok Sądu Najwyższego z 20
czerwca 2002 r., I CKN 742/00).
5
W sprawie nie doszło także do naruszenia prawa materialnego. W pierwszej
kolejności wypada odnieść się do zarzutu naruszenia art. 17 ustawy o świadczeniach
pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa. Należy podnieść, że zgodnie z tym
przepisem ubezpieczony traci prawo do zasiłku z dwóch powodów. Po pierwsze
wówczas, gdy wykonuje w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobko-
wą, po drugie wówczas, gdy wykorzystuje zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z
celem tego zwolnienia. Przypomnijmy, że zasiłek chorobowy przysługuje tylko wów-
czas, gdy choroba uniemożliwia uzyskiwanie dochodu z pracy; nie przysługuje nato-
miast za okresy wykonywania pracy. Za pracę przysługuje nie zasiłek, lecz wynagro-
dzenie. Przy interpretacji art. 17 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpiecze-
nia społecznego w razie choroby i macierzyństwa należy uwzględnić charakter prawa
ubezpieczenia społecznego. Jest ono bowiem prawem ścisłym - stąd zarówno wa-
runki nabycia prawa do świadczeń, jak też wysokość tychże świadczeń i zasady ich
wypłaty są sformalizowane. Bezwzględnie obowiązujący charakter norm prawnych
zawartych w przepisach prawa ubezpieczenia społecznego, wyłączenie możliwości
ich wykładania z uwzględnieniem reguł słuszności (zasad współżycia społecznego),
ukształtowanie treści stosunków ubezpieczeń społecznych ex lege, niedopuszczal-
ność zawierania, co do nich ugód, powoduje konieczność ich ścisłej wykładni, a więc
- co do zasady - w zgodzie z dosłownym brzmieniem (wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 14 grudnia 2005 r., III UK 120/05, OSNP 2006 nr 21-22, poz. 338). Wykonywa-
nie czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy jest przy tym zaw-
sze wykorzystywaniem zwolnienia niezgodnie z jego celem. Celem zwolnienia od
pracy jest odzyskanie przez ubezpieczonego zdolności do pracy. W jego osiągnięciu
przeszkodą może być zarówno wykonywanie pracy zarobkowej (co przesądził usta-
wodawca), jak i inne zachowania ubezpieczonego utrudniające proces leczenia i re-
konwalescencję (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 14 grudnia 2005 r., III UK
120/05, OSNP 2006 nr 21-22, poz. 338; z dnia 6 grudnia 1978 r., II URN 130/78). W
sprawie niniejszej Sąd ustalił, że granie na automatach poza domem nie sprzyjało
rekonwalescencji, stąd nie doszło tu do obrazy art. 17 wymienionej ustawy.
Sąd Okręgowy w Białymstoku trafnie też ocenił znaczenie § 5, § 8, § 9 Mini-
stra Pracy i Polityki Społecznej z 1999 r. Powołane przepisy nie zamykają katalogu
środków dowodowych, przy użyciu których można oceniać sposób wykorzystywania
zwolnienia lekarskiego. Przyznają natomiast płatnikowi składek prawo badania, w jaki
sposób ubezpieczony wykorzystuje zwolnienie lekarskie.
6
Zasadniczy zarzut skargi kasacyjnej sprowadza się do twierdzenia, jakoby wy-
rok Sądu drugiej instancji prowadził do naruszenia art. 5 ust. 1 i 2 w związku z art. 10
ust.1 i 3 ustawy kominowej, przez dokonanie błędnej wykładni oświadczenia woli
rady nadzorczej C.B. SA i w konsekwencji wadliwe przyjęcie, że powód nie miał
prawa do świadczenia dodatkowego - zwrotu kosztów używania samochodu praco-
dawcy.
Sąd Najwyższy orzekający w sprawie niniejszej w pełni podziela interpretację
oświadczenia woli rady nadzorczej, dokonaną przez Sądy meriti. Po pierwsze,
oświadczenie woli zawarte w uchwale z 21 sierpnia 2009 r. Rady Nadzorczej było
jednoznaczne w swej treści. Ponadto, a może przede wszystkim, świadczenie w po-
staci kwoty 900 zł jako częściowy zwrot kosztów utrzymania samochodu służbowego
nie mieści się w pojęciu świadczeń komunikacyjnych (przewidzianych w ustawie ko-
minowej), czy telekomunikacyjnych (przewidzianych w rozporządzeniu Prezesa Rady
Ministrów z dnia 21 stycznia 2003 r.) pracodawcy na rzecz pracownika. Niedopusz-
czalne jest zagwarantowanie pracownikowi dodatku za używanie samochodu służ-
bowego. Koszty eksploatacji samochodu służbowego dla celów służbowych zawsze
bowiem obciążają pracodawcę. Pewne koszty utrzymania takiego samochodu może
ponosić pracownik. Ma to miejsce jednak tylko wówczas, gdy pracownik używa sa-
mochodu dla celów prywatnych. Te bowiem wydatki nie mogą z istoty rzeczy obcią-
żać pracodawcy. Zagwarantowanie dodatku za używanie samochodu służbowego
(nie prywatnego) nie znajduje żadnej causa i zmierza wprost do podwyższenia wy-
nagrodzenia, wbrew ustawie kominowej, instrumentami nieprzewidzianymi przez ten
akt prawny, a wręcz stojącymi w sprzeczności z jego ratio. Celem ustawy jest ograni-
czenie wysokości wynagrodzenia członków zarządów spółek publicznych dla unik-
nięcia patologii, która zdarzała się w praktyce wynagradzania osób kierujących takimi
spółkami. Chodzi o to, aby w różnych formach wykraczających poza wyraźnie okre-
ślone w ustawie, nie zwiększać uposażeń tych osób. Nie można tego czynić także
przy użyciu instrumentu w postaci dodatku za używanie samochodu służbowego. W
efekcie uchwała rady nadzorczej Spółki zmierzała, zdaniem Sądu Najwyższego, do
naruszenia ustawy kominowej i do wypłaty świadczenia nieprzewidzianego prawem.
Takie zaś działania organu osoby prawnej objętej zakresem ustawy kominowej nie
mogą korzystać z ochrony jako sprzeczne z prawem. Na marginesie trzeba dodać, iż
sprzeczność uchwały rady nadzorczej z prawem ad casum może mieć daleko więk-
sze konsekwencje, aniżeli uwidocznione w niniejszym procesie. Zgodnie bowiem z
7
art. 14 ustawy kominowej, za nieprzestrzeganie przepisów ustawy organy nadzorcze
jednostek organizacyjnych wymienionych w art. 1 pkt 2-7 ulegają rozwiązaniu z mocy
prawa (analogicznie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 marca 2005 r., II CK 471/04
LEX nr 156992, Biuletyn SN 2005 nr 10, poz. 11 stwierdził, że stosownie do art. 14
ust. 1 ustawy kominowej za nieprzestrzeganie jej przepisów organ nadzorczy ulega
rozwiązaniu z mocy prawa). A zatem przyznanie przez radę nadzorczą dodatku za
używanie samochodu służbowego dla członków zarządu oczywiście i w sposób ra-
żący naruszało przepis art. 5 ust. 1 ustawy, co uzasadnia zakwalifikowanie tego na-
ruszenia jako nieprzestrzeganie przepisów ustawy i przyjęcia, że nastąpił skutek, o
którym mowa w art. 14 ust. 1 ustawy.
Z tych względów orzeczono, jak w sentencji.
========================================