Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 434/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 października 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Kazimierz Zawada
SSA Roman Dziczek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Anny B. i Michała B.
przeciwko Holdingowi Węglowemu Spółce Akcyjnej w K.
o naprawienie szkody,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 października 2011 r.,
skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 maja 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 23 czerwca 2009 r. Sąd Okręgowy uwzględniając
powództwo Anny B. i Michała B. skierowane przeciwko Holdingowi Węglowemu
S.A. w K zobowiązał pozwanego do naprawienia szkody wyrządzonej ruchem
zakładu górniczego w obiektach położonych przy ul. K. [...] w K. poprzez
przywrócenie stanu poprzedniego w budynku mieszkalnym przez wykonanie robót
przygotowawczych oraz rektyfikacji właściwej, jak również wykonanie innych prac
wymienionych w punkcie 1a sentencji oraz w garażach przez wykonanie prac
naprawczych wymienionych w punkcie 1 b sentencji. Ustalił, że na nieruchomość
powodów po wybudowaniu budynków oddziaływały wpływy eksploatacji górniczej
powodując do końca 2008 r. obniżenie terenu o 1,794 m, nachylenie terenu – 7,01
mm/m i odkształcenie poziome 1,78 mm/m, co nie odpowiadało III kategorii terenu
górniczego lecz nieznacznie przewyższało II kategorię. Łącznie eksploatacja
dokonana i projektowana w okresie od stycznia 1995 r. i docelowo wywoła
obniżenie 2,996 m i nachylenie terenu 5,97 mm/m.
Budynek powodów został wybudowany w 1998 r. w ramach zespołu 10 budynków
jednorodzinnych szeregowych składających się z dwóch ciągów budynków
w każdym i mieści się w skrajnym segmencie północnym, składającym się z dwóch
budynków: 26 D i 26 E ze wspólną ścianą pomiędzy nimi, posadowionych na
wspólnym ruszcie fundamentowym stanowiącym jedną całość konstrukcyjną.
Na skutek wpływów eksploatacji górniczej w budynku mieszkalnym występuje m.in.
wychylenie z pionu w kierunku zachodnim z nieznacznym wychyleniem w kierunku
północnym, a średnia wartość wychyleń wynosi 16,35 mm/m; występuje też szereg
uszkodzeń budynku i garaży. W ocenie tego Sądu naprawa budynku mieszkalnego
i garaży przez przywrócenie stanu poprzedniego jest możliwa i opłacalna i będzie
polegać na wykonaniu w budynku mieszkalnym robót przygotowawczych
i rektyfikacji właściwej oraz wykonaniu szeregu prac naprawczych w budynku
i garażach. Orientacyjny koszt naprawy szkód górniczych w budynku mieszkalnym
i garażach wyniesie ok. 315 000 zł. Jako podstawę prawną odpowiedzialności
3
pozwanego Sąd I instancji wskazał art. 91 ust. 1 Prawa geologicznego i górniczego,
a jako usprawiedliwioną podstawę prawną roszczenia – art. 94 ust. 1 tego prawa.
Odwołał się także do opinii biegłych sądowych B. i N.
Na skutek apelacji powodów od tego wyroku w części objętej punktem 1a,
Sąd Apelacyjny oddalił apelację i orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego.
Sąd II instancji podzielił ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego i uznał, że
przywrócenie stanu poprzedniego budynku mieszkalnego poprzez jego rektyfikację
(prostowanie) jest możliwe i nie doprowadzi do naruszenia konstrukcji budynku.
Odnosząc się natomiast do zarzutu apelacji, że nie wskazano sposobu rektyfikacji
budynku przyznał, że istnieje wiele metod rektyfikacji budynków, a zastosowanie
odpowiedniej zależy od wielu różnorodnych czynników, w tym m.in. stopnia
wychylenia budynku, jego stanu technicznego, wielkości budynku i budowy terenu.
Okoliczności te powinny być brane pod uwagę w postępowaniu wykonawczym, a
Sąd orzekając o obowiązku naprawienia szkody powinien tylko określić sposób
naprawienia szkody (prostowanie budynku, poziomowanie i związanych z tym prac
dodatkowych). Nie ma natomiast obowiązku określenia dokładnej metody
prostowania, którą powinien określić (wybrać) przedsiębiorca górniczy, na którym
ciąży obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego, a wierzyciel może skorzystać z
uprawnień przewidzianych w art. 1049 k.p.c. w przypadku uchylania się przez
dłużnika od wypełnienia swego obowiązku.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w całości zaskarżyli skargą kasacyjną
powodowie. Zarzucili Sądowi II instancji naruszenie prawa materialnego: art. 94 ust.
1 ustawy Prawo geologiczne i górnicze poprzez jego błędną wykładnię,
a w konsekwencji nakazanie pozwanemu naprawienie szkody w postaci pochylenia
budynku mieszkalnego poprzez wykonanie robót przygotowawczych oraz
rektyfikacji właściwej – prostowania, bez równoczesnego określenia sposobu tej
rektyfikacji oraz naruszenie przepisów postępowania – art. 1049 § 1 k.p.c.
(w zw. z art. 804 k.p.c. i art. 758 k.p.c.). Wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi II instancji pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Orzekając o sposobie naprawienia szkody górniczej, na podstawie art. 94
ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 27,
poz. 96 ze zm. – dalej „Pr. geolog. i górnicze”) poprzez przywrócenie stanu
poprzedniego, sąd obowiązany jest szczegółowo i precyzyjnie określić nakazane
pozwanemu zachowania, które powinny zostać zamieszczone w sentencji
orzeczenia, także wówczas, gdy sformułowane żądanie nie było wystarczająco
precyzyjne i szczegółowe (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 września
1988 r., III CZP 37/88, OSNC 1989 r. Nr 3, poz. 40, postanowienie Sądu
Najwyższego z 13 września 2007 r., III CZP 80/07, Lex nr 345571 oraz wyrok Sądu
Najwyższego z 9 maja 2008 r. III CSK 17/08, niepubl.). Zadaniem Sądu meriti,
w przypadku, gdy naprawienie szkody w taki sposób jest możliwe, jest dokonanie
wyboru metody przywrócenia stanu poprzedniego, wskazanie jej w sentencji
wyroku oraz szczegółowe określenie, jakie czynności i prace obowiązany jest
wykonać pozwany celem przywrócenia stanu poprzedniego (zob. m.in.
postanowienie SN z dnia 10 lutego 2010 r., V CZ 67/09, OSNC z 2010 r., Nr 9, poz.
128).
W niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny wskazał ogólny sposób przywrócenia
stanu poprzedniego, tj. prostowanie budynku (rektyfikację); zaniechał natomiast
dokładnego określenia metody prostowania uznając, że takiego wyboru powinien
dokonać zobowiązany przedsiębiorca górniczy. Zarazem przyznał, że istnieje kilka
metod prostowania budynku.
Z takim stanowiskiem nie sposób się zgodzić. Po pierwsze dlatego, że faza
postępowania wykonawczego ma zapewnić jedynie egzekucję obowiązku
nałożonego w postępowaniu rozpoznawczym. Natomiast to faza postępowania
rozpoznawczego rozstrzyga o roszczeniu uprawnionego i decyduje o obowiązkach
zobowiązanego, a prawidłowa subsumcja żądania opartego na przepisie art. 94 ust.
1 Pr. geolog. i górniczego, o ile jest usprawiedliwione (jak w sprawie niniejszej),
powinna ocenić żądanie przywrócenia stanu poprzedniego stosownie do warunków
danego przypadku i wskazanej przez biegłego, najbardziej adekwatnej metody
uczynienia temu zadość. „Zharmonizowanie” treści roszczenia z treścią wyroku jest
rzeczą sądu, który powinien zamieścić w wyroku sformułowanie zapewniające
poszkodowanemu pełna rekompensatę (por. cyt. uchwała Sądu Najwyższego
5
z 20 września 1988 r., III CZP 37/88). Zasądzenie przywrócenia stanu
poprzedniego, które zapewnia pozwanemu swobodę wyboru metody rektyfikacji
narusza przywołany w skardze kasacyjnej przepis art. 94 ust. 1 Pr. geolog.
I górniczego.
Po drugie, powołany przez Sąd II instancji przepis art. 1049 § 1 k.p.c. poza
zapewnieniem wierzycielowi prawa do zastępczego wykonania na koszt dłużnika
nałożonego nań w tytule egzekucyjnym obowiązku, którego ten nie wykonał
w wyznaczonym terminie, nie daje podstaw do kontroli wyboru przez dłużnika
metody rektyfikacji przez sąd, jako organ egzekucyjny (art. 758 k.p.c.), który
nie ocenia zasadności dokonanego w tytule egzekucyjnym, rozstrzygnięcia
(art. 804 k.p.c.). Nie można więc zasadnie wywodzić na jego podstawie, że w fazie
egzekucji zapewniona została kontrola sądowa nad prawidłowością tak ogólnie
określonego obowiązku pozwanego.
Z tych względów, wobec uznania, że zarzuty skargi kasacyjnej okazały się
usprawiedliwione, na podstawie art. 39815
k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. i art. 39821
Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.