Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 74/11
POSTANOWIENIE
Dnia 17 listopada 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSA Agnieszka Piotrowska
w sprawie z wniosku J. R.
przy uczestnictwie M. K., A. P., J. P. i Banku Zachodniego WBK Spółki Akcyjnej z
siedzibą w W.
o wpis zmiany wierzyciela hipotecznego w księdze wieczystej […],
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 listopada 2011 r.,
skargi kasacyjnej uczestników postępowania A. P. i J. P.
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 19 października 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 24 maja 2010 r. oddalił wniosek J. R.
o wpis zmiany wierzyciela hipotecznego w KW nr […] na podstawie umowy
sprzedaży wierzytelności zawartej 12 listopada 2001 r. pomiędzy Bankiem
Zachodnim WBK SA z/s w W., jako następcą prawnym ujawnionego w księdze
wieczystej wierzyciela - Wielkopolskiego Banku Kredytowego SA, a J. R. i M. K.
Postanowienie to zapadło po rozpoznaniu skargi wnioskodawcy na postanowienie
referendarza sądowego w przedmiocie odrzucenia wniosku. Sąd Rejonowy ocenił,
że nie zachodzi uzasadniająca odrzucenie wniosku powaga rzeczy osądzonej, z
uwagi na zmianę okoliczności stanowiących jego podstawę, w stosunku do
okoliczności stanowiących podstawę wpisu z dnia 29 stycznia 2002 r. (Dz.Kw
7477/01).
Oddalając wniosek Sąd Rejonowy uznał, że pomimo złożenia przez
wnioskodawcę dokumentu spełniającego wymogi z art. 31 ustawy z dnia
6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst. jedn. Dz. U. z 2001 r.
Nr 124, poz. 1361 ze zm. – dalej u.k.w.h.) w postaci umowy sprzedaży
wierzytelności z podpisami notarialnie poświadczonymi, wniosek nie może
być uwzględniony, ponieważ jak wynika to z orzeczenia Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 września 2005 r. (sygn. akt I Ca 848/05)
wierzytelność zabezpieczona wpisem hipoteki zwykłej uległa
przedawnieniu z dniem 1 sierpnia 2000 r. Okoliczność ta została również
wzięta pod uwagę przez Sąd Rejonowy w sprawie sygn.
akt I C 703/06 o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym. Sąd Rejonowy - sąd pierwszej instancji stwierdził, że skoro
nie jest dopuszczalne zabezpieczenie hipoteką wierzytelności przedawnionych,
których wierzyciel nie może dochodzić przed sądem, a w związku z tym nie może
uzyskać koniecznego do egzekucji tytułu wykonawczego, to niedopuszczalne
jest również dokonanie wpisu zmiany wierzyciela hipotecznego przedawnionej
wierzytelności. Przyjął, że w sytuacji, gdy dłużnicy nie zrzekli się zarzutu
przedawnienia, był zobowiązany zgodnie z przysługującą mu kognicją, wziąć pod
uwagę przedawnienie przy badaniu materialnoprawnej podstawy wpisu.
3
Zaskarżonym obecnie postanowieniem Sąd Okręgowy na skutek apelacji
wnioskodawcy i uczestnika M. K. zmienił postanowienie Sądu Rejonowego przez
nakazanie Sądowi Rejonowemu dokonania w dziale IV przedmiotowej księgi
wieczystej wpisu zmiany wierzyciela hipotecznego zgodnie z wnioskiem.
W jego uzasadnieniu wskazał, że w okolicznościach sprawy nie budziły
zastrzeżeń Sądu ani uczestników postępowania treść wniosku, forma i treść
dołączonej do niego umowy sprzedaży wierzytelności oraz treść księgi wieczystej.
Nie było kwestionowane na płaszczyźnie skuteczności materialnej przedłożonej
umowy przejście na jej podstawie wierzytelności zabezpieczonej wpisem hipoteki
na rzecz nabywców J. R. i M. K. Dokonanie zmiany wierzyciela hipotecznego jest
uzasadnione treścią istniejącego w dziale IV wpisu hipoteki umownej (zwykłej).
Między dotychczasowym wierzycielem hipotecznym, a mającym być wpisanym na
podstawie złożonego wniosku zachodzi bezpośrednie następstwo prawne. W
ocenie Sądu Okręgowego przeszkodą do wpisu nie może być wyrok w sprawie o
uzgodnienie księgi wieczystej, albowiem ustalenia, na podstawie których Sąd w tej
sprawie nakazał wykreślenie dokonanego w 2002 r. wpisu zmiany wierzyciela nie
dotyczyły istnienia ważnej i skutecznej umowy sprzedaży wierzytelności z dnia 12
listopada 2001 r., która nie była dołączona do wniosku o wpis z dnia 15 listopada
2001 r. ani do sprawy sygn. akt I C 703/06; jest to nowa okoliczność, która nie była
dotąd przedmiotem badania przez sądy. Na podstawie tego wyroku dokonano
wykreślenia zmiany wierzyciela dokonanej 29 stycznia 2002 r. i obecnie wobec
zmiany okoliczności wyrok w tej sprawie nie ma mocy wiążącej. Sąd Okręgowy
uznał, że badanie w sprawie o wpis kwestii przedawnienia zabezpieczonej wpisem
hipoteki wierzytelności nie mieści się w kognicji sądu wieczystoksięgowego. Jej
badanie było nadto zbędne z uwagi na treść art. 77 u.k.w.h., który chroni
wierzyciela hipotecznego przed skutkami przedawnia wierzytelności
zabezpieczonej hipotecznie. W sytuacji, gdy przedmiotowa wierzytelność od
samego początku była zabezpieczona wpisem hipoteki, jej ewentualne
przedawnienie nie ma wpływu na możliwość zaspokojenia się z zabezpieczonej
nieruchomości dłużników. Nie istnieje też zakaz przenoszenia wierzytelności
przedawnionych, natomiast zgodnie z art. 79 u.k.w.h. nie istnieje możliwość
przeniesienia wierzytelności zabezpieczanej hipoteka bez przeniesienia hipoteki.
4
Przedmiotowa umowa sprzedaży wierzytelności nie naruszyła tego przepisu, gdyż
wraz z wierzytelnością na nabywców przeniesione zostały zabezpieczenia, w tym
hipoteka. Nie było więc przeszkód do dokonania wpisu zgodnie z wnioskiem.
W skardze kasacyjnej uczestnicy postępowania A. i J. P. skarżący zarzucili :
- przyjęcie w następstwie błędnej wykładni art. 75 u.k.w.h., że możliwy jest
wpis zmiany wierzyciela hipotecznego na podstawie przeniesienia hipoteki
zabezpieczającej wierzytelność przedawnioną,
- przyjęcie w następstwie błędnej wykładni art. 31 ust. 1 u.k.w.h.,
że kserokopia dokumentu może stanowić podstawę wpisu (art. 31 ust. 1
u.k.w.h.),
- przyjęcie w następstwie błędnej wykładni art. 88 Prawa o notariacie - ustawa
z dnia 14 lutego 1991 r., (tekst, jedn. Dz. U. z 2008 r., Nr 189, poz. 1158 –
dalej jako Pr. o not.), że stanowi dokument z notarialnie poświadczonym
podpisem, złożonym nie w obecności notariusza, dokument niezawierający
zaznaczenia przez notariusza okoliczności uznania przez stawającą przed
nim osobę złożonego podpisu za własnoręczny,
- naruszenie art. 6268
k.p.c. przez dokonanie badania księgi wieczystej, której
wniosek nie dotyczył,
- naruszenie art. 365 k.p.c. przez nieuwzględnienie wyroku Sądu Rejonowego
w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej.
Wnosili o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania lub jego uchylenie i oddalenie wniosku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Hipoteka nie jest przedmiotem obrotu, jej przejście jest skutkiem przelewu
wierzytelności hipotecznej. Do przejścia hipoteki konieczny jest jednak dodatkowo
wpis w księdze wieczystej (wcześniej art. 2451
k.c., obecnie art. 79 zd. drugie
u.k.w.h). Umowa przelewu co do zasady nie wymaga szczególnej formy, jednak
5
z uwagi na potrzebę wpisu w księdze wieczystej nabywcy wierzytelności
hipotecznej, podpis zbywcy w zawartej w formie pisemnej umowie przelewu
wierzytelności powinien być notarialnie potwierdzony; jest to forma ad eventum.
Natomiast oświadczenie woli nabywcy może być złożone w zwykłej formie
pisemnej. O tym czy dokument jest sporządzony w tej formie sąd może dowiedzieć
się tylko z jego oryginału.
Przepis art. 31 ust 1 u.k.w.h. określa niezbędne minimalne wymagania
formalne w postępowaniu wieczystoksięgowym, obowiązujące przy dokonywaniu
wpisów. Na gruncie tej regulacji zasadą jest notarialne potwierdzenie podpisu.
Nie odnosi się ona, poza orzeczeniami sądowymi stanowiącymi podstawę wpisu,
jedynie do dokumentów urzędowych w rozumieniu art. 244 k.p.c.
Z wpisem hipoteki w księdze wieczystej łączy się domniemanie, że hipoteka
o treści wynikającej z wpisu istnieje (art. 3 u.k.w.h.). Zgodnie z uchylonym obecnie
(20 lutego 2011 r.), lecz obowiązującym w dacie orzekania przez Sąd Okręgowy
art. 71 u.k.w.h., domniemanie to rozciąga się także na zabezpieczoną hipoteką
zwykłą wierzytelność. Dzięki temu wierzyciel hipoteczny jest zwolniony przy
dochodzeniu wierzytelności z obowiązku udowodnienia, że przysługuje mu
hipoteka i wierzytelność. Zwalnia to wierzyciela także od konieczności
udowodnienia istnienia jego wierzytelności tytułem wykonawczym w toku
postępowania o podział sumy uzyskanej z egzekucji z przedmiotu hipoteki,
prowadzonej przez innego wierzyciela. Konsekwencją domniemania istnienia
wpisanej hipoteki i zabezpieczającej ją wierzytelności jest ochrona nabywcy
wierzytelności przez przepisy o rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych
w przypadku gdyby nie istniała - zgodnie z wpisem - hipoteka albo wierzytelność.
Dzięki rękojmi nabywca wierzytelności będzie mógł zaspokoić się z obciążonej
wierzytelności.
Kwestia rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych pozostaje jednak poza
kognicją sądu wieczystoksięgowego. Sąd ten nie może rozstrzygać, czy istnieją
przesłanki do uznania, że wnioskodawcę - tu nabywcę wierzytelności hipotecznej -
chroni rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych (post. z 18 czerwca 2009 r.,
II CSK 4/09, (Lex nr 519937). Jeżeli natomiast na skutek wpisu stan
6
prawny ujawniony w księdze wieczystej stał się niezgodny z rzeczywistym stanem
prawnym, ten kto tak twierdzi będzie mógł dochodzić usunięcia niezgodności
na podstawie art. 10 u.k.w.h., a wyrok wydany w takiej sprawie będzie stanowić
podstawę do dokonania prawidłowego wpisu - wykreślenia. Wyrok ten wiąże sąd
wieczystoksięgowy. Prawidłowo jednak uznał Sąd Okręgowy, że jeżeli zapadł
już wyrok w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej, to zgodnie z art. 365
k.p.c., ma moc wiążącą w sprawie o wpis, jednak pod warunkiem tożsamości
podstawy faktycznej uwzględnionego żądania i zarzutów obecnie podnoszonych
przeciwko wpisowi.
Niezależnie od tego przepis art. 77 u.k.w.h. - jak trafnie wskazał Sąd
Okręgowy - zezwala na zaspokojenie się wierzycielowi hipotecznemu z przedmiotu
hipoteki pomimo przedawnienia zabezpieczonej nią wierzytelności.
W tym stanie rzeczy jako nieuzasadnione przedstawiają się podniesione
w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia art. 365 k.p.c. i art. 75 u.k.w.h.
Bezskuteczny, wobec braku uzasadnienia pozwalającego ocenić jego zasadność,
jest zarzut naruszenia art. 6268
§ 2 k.p.c.
Bezzasadnie zarzucają skarżący naruszenie 31 u.k.w.h. w postaci
sformułowanej w petitum skargi kasacyjnej, czyniąc podstawą zarzutu odmienne,
niż przyjęte przez Sądy orzekające ustalenie odnośnie do oryginalnego charakteru
dołączonej do wniosku o wpis umowy sprzedaży wierzytelności.
Zgodnie z art. 88 p.n. podpisy na aktach notarialnych i poświadczonych
dokumentach są składane w obecności notariusza. Jeżeli podpis na
poświadczonym dokumencie był złożony nie w obecności notariusza, osoba, która
podpisała, powinna uznać przed notariuszem złożony podpis za własnoręczny.
Okoliczność tę notariusz zaznacza w sporządzonym dokumencie.
Według ustaleń Sądu Rejonowego, na które powołał się Sąd Okręgowy
w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, notariusz A. S. potwierdziła w dniu
22 sierpnia 2002 r. podpisy osób zawierających umowę sprzedaży wierzytelności
(wraz z zabezpieczającą ją hipoteką) z dnia 12 listopada 2001 r., stwierdzeniem
„poświadczam własnoręczność podpisu” w/w osób, których tożsamość ustaliła na
podstawie dowodów osobistych, co - jak zasadnie podnoszą skarżący - nie
7
spełnia wymogów określonych w art. 88 pr.n. dla poświadczenia podpisu
złożonego nie w obecności notariusza.
Wniosek o wpis do księgi wieczystej powinien być uzasadniony
i udowodniony za pomocą dokumentów załączonych do wniosku. Dołączona do
wniosku o wpis zmiany wierzyciela hipotecznego, umowa sprzedaży wierzytelności
hipotecznej, nie zawierająca poświadczenia podpisu zbywcy wierzytelności
w sposób odpowiadający wymogom z art. 88 Pr.o.n, nie dokumentuje zmiany
wierzyciela hipotecznego dla potrzeb wpisu tej zmiany w księgi wieczystej.
Wniosek taki powinien być oddalony z powodu przeszkody do jego dokonania,
w rozumieniu art. 6269
k.p.c.
Z tej przyczyny orzeczono jak w sentencji (art. 39815
zd. 1 w zw. z art. 108
§ 2, art. 391 § 1, art. 39821
i art. 13 § 2 k.p.c.).