Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 132/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 1 grudnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z powództwa M. G.
przeciwko Przedsiębiorstwu Budownictwa Elektroenergetycznego E.
W. Spółce z o.o. w W.
o ustalenie istnienia prawa,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 1 grudnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 23 września 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 23 września 2010 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
powoda M. G. od wyroku Sądu Okręgowego, który oddalił żądanie powoda
ustalenia, że przysługuje mu prawo własności 1229 udziałów w pozwanej spółce
Przedsiębiorstwo Budownictwa Elektroenergetycznego E. W. sp. z o.o. z siedzibą w
W., nabytych na podstawie 18 umów zawartych z dotychczasowymi udziałowcami
spółki. Sąd Apelacyjny uznał, że te umowy naruszają postanowienia umowy spółki,
a zatem stanowią czynności bezskuteczne i to zarówno wobec spółki jak
i w stosunkach między stronami. Zgodnie bowiem z § 13 umowy wspólnik mógł być
nabywcą udziałów jedynie wtedy, gdy zgłosił zamiar nabycia określonych udziałów i
został wskazany przez zarząd jako nabywca. Powód zaś tych wymagań nie spełnił.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego powód zarzucił
naruszenie art. 182 k.s.h., art. 63 § 1 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h., art. 59 k.c. w zw.
z art. 2 k.s.h., art. 65 § 2 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h., i wniósł o uchylenie tego wyroku
oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie godzi się przypomnieć, że dopuszczalność ograniczenia
zbywalności udziałów w umowie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wynika
z art. 182 k.s.h. i art. 3531
k.c. w zw. z art. 2 k.s.h. Wspólnicy mogą poprzestać na
przyjęciu konstrukcji ustawowej z art. 182 § 2 k.s.h. bądź też poszukiwać własnych
rozwiązań w granicach swobody kształtowania treści umowy (art. 3531
k.c. w zw.
z art. 2 k.s.h.). W tym ostatnim przypadku jedną z granic swobody wspólników
wyznaczy ustawa, w szczególności art. 182 § 1 k.s.h., wyraźnie dopuszczający
jedynie ograniczenie zbywalności udziałów, a nie jej wyłączenie. Takie rozwiązanie
ustawowe jest zsynchronizowane z art. 57 § 1 k.c. i oznacza w praktyce,
że sprzeczne z ustawą będą regulacje umowne bezpośrednio bądź pośrednio
wyłączające zbywalność udziałów. Nie chodzi zatem tylko o wyłączenie
3
zbywalności wprost, ale również o takie ograniczenie zbywalności udziałów, które
czyni zbycie nadmiernie utrudnionym (np. zbyt długi termin na wyrażenie zgody
przez spółkę na zbycie udziałów bądź na zgłoszenie przez wspólnika chęci
nabycia udziałów innego wspólnika). W tym ostatnim przypadku mieści się
również regulacja umowna, niedostatecznie precyzyjna, umożliwiająca jednemu
z zainteresowanych zablokowanie procedury zezwolenia na zbycie udziałów.
Poza tym, trzeba podkreślić, że wobec różnorodnie regulowanych
w umowach spółki z o.o. procedur wprowadzających ograniczenia w zakresie
zbywania udziałów nie jest możliwa jednoznaczna ocena skutków prawnych ich
naruszenia. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się zróżnicowanie
owych skutków, w zależności od tego czy ograniczenie polega na obowiązku
uzyskania zgody spółki, zastrzeżeniu prawa pierwokupu bądź pierwszeństwa
nabycia udziałów na rzecz pozostałych wspólników (por. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 4 lutego 2011 r., III CSK 198/10, niepubl., z dnia 21 listopada
2007 r., II CSK 328/07, niepubl., z dnia 9 lutego 2007 r., III CSK 311/06, niepubl.,
z dnia 9 lutego 2006 r., V CK 437/05, niepubl. z dnia 12 maja 2004r., III CK 512/02,
niepubl., z dnia 29 listopada 2001 r., V CKN 536/00, niepubl., z dnia 7 września
1993 r., II CRN 60/93, OSNC 1994/7-8/159).
W sprawie ocena skutków naruszenia regulacji ograniczającej zbywalność
udziałów w pozwanej spółce usuwa się spod kontroli kasacyjnej. Sąd Apelacyjny
bowiem nie poczynił niezbędnych ustaleń dla tej oceny. Zaniechał ustalenia, czy
procedura z § 13 umowy spółki została zrealizowana względem każdej z umów
zbycia udziałów, w szczególności czy pozostali wspólnicy zgłosili zamiar nabycia
udziałów w wyznaczonym terminie. Dalej, czy w toku tej procedury doszło do
przedłużającej się bezczynności organów spółki. Dopiero ustalenia w tym zakresie
dadzą podstawę do oceny, czy wadliwe są umowy zbycia udziałów zawarte przez
powoda. Dodać należy, że Sąd Apelacyjny nie określił we właściwy sposób granic
podstawy faktycznej powództwa, skoro łączna suma udziałów z kwestionowanych
umów nie pokrywa się z liczbą przyjętą przez ten Sąd.
Sąd Apelacyjny zaniechał poczynienia wskazanych ustaleń, gdyż przyjął,
że zgodnie z § 13 umowy nabywcą udziałów nie mógł być wspólnik, który nie zgłosił
4
zarządowi zamiaru nabycia oraz nie został wskazany przez zarząd jako nabywca.
Skoro powód nie nabył udziałów w ramach tak rozumianej procedury, umowy
zbycia udziałów są bezskuteczne. Takie stanowisko Sądu oznacza, że w § 13
umowy spółki przewidziano wyłączny sposób nabycia udziałów przez wspólnika.
Zasadnie zaś skarżący zarzuca naruszenie art. 65 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h.,
gdyż taka wykładnia § 13 umowy spółki budzi poważne wątpliwości w świetle jego
treści, jak też art. 65 k.c., do którego kryteriów Sąd Apelacyjny bezzasadnie
zaniechał się odwołać. Paragraf 13 umowy spółki przewidywał, że wspólnik
powinien zawiadomić zarząd o zamiarze zbycia udziału, po czym zarząd miał
niezwłocznie powiadomić pozostałych wspólników przez ogłoszenie. Wspólnicy
mają prawo pierwszeństwa nabycia udziałów, z którego mogą skorzystać przez
zgłoszenie zarządowi zamiaru nabycia w ciągu dwóch tygodni od ogłoszenia. Jeśli
zgłosi się więcej wspólników, nabywcę wskazuje zarząd. Już z literalnego
sformułowania § 13 umowy wynika, że przewidziano w nim jedynie ograniczenie
zbywalności udziału w spółce przez zastrzeżenie na rzecz wspólników prawa
pierwszeństwa nabycia bądź prawa pierwokupu (jednoznaczne rozstrzygnięcie
charakteru prawnego tej konstrukcji, jako przedwczesne, usuwa się spod oceny
kasacyjnej). W razie zrealizowania procedury z § 13 umowy wspólnikowi
przysługuje prawo pierwszeństwa nabycia bądź pierwokupu zbywanych udziałów.
W żadnym razie nie jest uzasadniona wykładnia, że niezrealizowanie procedury
z § 13 umowy pozbawia wspólnika w ogóle możności nabycia udziału,
w szczególności w drodze umowy ze zbywcą bez pośrednictwa spółki.
Innymi słowy, zastrzeżenie w umowie spółki prawa pierwszeństwa nabycia
udziałów bądź prawa pierwokupu na rzecz wspólników nie oznacza, że wspólnik
nie może nabyć udziałów bezpośrednio od innego wspólnika.
Skoro Sąd Apelacyjny wyszedł z odmiennych założeń zaskarżony wyrok nie
mógł się ostać. Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku (art. 39815
§ 1
k.p.c.).
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13