Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 126/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
w sprawie z powództwa Gminy Miejskiej K.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie X.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 4 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 2 grudnia 2010 r.,
1) uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację oraz zasądza
od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii
Generalnej Skarbu Państwa kwotę 3600 (trzy tysiące
sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania
apelacyjnego;
2) zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa -
Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 3600 (trzy
tysiące sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 8 września 2010 r. oddalił powództwo Gminy
Miejskiej K. przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Wojewodę X. o
zapłatę. Z ustaleń wynika, że decyzją z dnia 28 marca 1989 r. Kierownik Wydziału
Gospodarki Komunalnej Urzędu Dzielnicowego K. orzekł o przejęciu na własność
Skarbu Państwa nieruchomości przy ul. G. [...] w K. na podstawie art. 16 ust. 1 - 4
ustawy z dnia 22 kwietnia 1959 r. o remontach i odbudowie oraz o wykańczaniu i
nadbudowie budynków (t. j. Dz. U. z 1968 r., nr 36, poz. 249 z późn. zm.). Decyzja
ta została uznana za wydaną z rażącym naruszeniem prawa przez Samorządowe
Kolegium Odwoławcze w K. Odmówiono stwierdzenia jej nieważności, gdyż
wywołała nieodwracalne skutki prawne.
Decyzją z dnia 8 lipca 2009 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K.
przyznało odszkodowanie w łącznej wysokości 4.572.000 zł współwłaścicielom
nieruchomości przejętej na własność Skarbu Państwa, a następnie odszkodowanie
to zostało wypłacone poszkodowanym w dniach 12 i 26 sierpnia 2009 r. ze środków
Gminy. Pismem z dnia 10 grudnia 2009 r. Gmina wezwała Skarb Państwa o zapłatę
kwoty 4.572.000 zł. w terminie do dnia 31 grudnia 2009 r. Skarb Państwa
reprezentowany przez Wojewodę X. odmówił zapłaty, podnosząc brak podstaw
prawnych odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa.
Sąd pierwszej instancji podzielił stanowisko Gminy, że odpowiedzialnym
za szkodę wyrządzoną decyzją administracyjną wydaną przed dniem 27 maja
1990 r. jest Skarb Państwa. Wskazał jednak, że przedmiotem sprawy nie jest
roszczenie odszkodowawcze osób poszkodowanych wydaniem wadliwej decyzji,
ale roszczenie Gminy, która odszkodowanie to wypłaciła, o zwrot tej kwoty
od podmiotu odpowiedzialnego za szkodę. Samorządowe Kolegium Odwoławcze
zasądziło odszkodowanie na podstawie art. 160 § 4 k.p.a. od Prezydenta Miasta K.,
a wskazanie organu zobowiązanego do wypłaty odszkodowania w ostatecznej
decyzji administracyjnej jest dla sądu wiążące. Strona niezadowolona decyzji o
takiej treści mogła wnieść powództwo do sądu powszechnego w terminie
wskazanym w art. 160 § 5 k.p.a., co jednak nie nastąpiło. Dlatego też, zdaniem
3
Sądu, nie jest uzasadnione żądanie zwrotu wypłaconej kwoty na podstawie art. 405
k.c., gdyż podstawę prawną świadczenia Gminy na rzecz osób poszkodowanych
stanowiła decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 8 lipca 2009 r.,
wskazująca, że obowiązek odszkodowawczy spoczywa na Prezydencie Miasta K.
będącym organem Gminy. Sąd Okręgowy nie podzielił przy tym stanowiska
pozwanego Skarbu Państwa, że Prezydent Miasta K. był zobowiązany do zapłaty
odszkodowania jako jednostka organizacyjna Skarbu Państwa; w decyzji o
przyznaniu odszkodowania wskazano odpowiedzialność Prezydenta Miasta K. jako
organu wykonawczego Gminy, co skutkowało jej odpowiedzialnością finansową.
Na skutek apelacji strony powodowej Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 2
grudnia 2010 r. zmienił powyższy wyrok i zasądził od Skarbu Państwa
reprezentowanego przez Wojewodę X. na rzecz Gminy Miejskiej K. kwotę
4.503.580,30 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 stycznia 2010 r. Sąd ten
doszukał się podstawy prawnej roszczenia strony powodowej w przepisie art. 405
k.c. w związku z art. 36 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. Przepisy
wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach
samorządowych (Dz. U. z 1990 r., nr 32, poz. 191 z późn. zm.). Sąd drugiej
instancji podzielił pogląd Sądu Okręgowego, że dochodzone pozwem roszczenie
nie jest roszczeniem odszkodowawczym, ponieważ to zostało zaspokojone przez
Gminę, która wypłaciła stosowne kwoty osobom poszkodowanym decyzją
administracyjną wydaną z rażącym naruszeniem prawa, ale fakt wypłaty tego
odszkodowania nawet na podstawie ostatecznej decyzji administracyjnej wydanej
na podstawie art. 160 k.p.a. nie wyłącza odpowiedzialności odszkodowawczej
Skarbu Państwa wynikającej z art. 36 ust. 3 pkt 3 ustawy powołanej wyżej ustawy
z dnia 10 maja 1990 r. Wypłata odszkodowania na podstawie decyzji skierowanej
do Prezydenta Miasta K. jako organu wykonawczego Gminy, który przejął
kompetencje nieistniejącego już organu terenowej administracji państwowej nie
była świadczeniem nienależnym względem poszkodowanych uprawnionych do
odszkodowania, natomiast zwolnienie przez fakt tej zapłaty od świadczenia
odszkodowawczego podmiotu odpowiedzialnego za szkodę w świetle powołanego
wyżej art. 36 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. stanowiło bezpodstawne
wzbogacenie Skarbu Państwa, ponieważ nie powiększyło jego pasywów,
4
więc dochodzone pozwem roszczenie znajduje podstawę prawną w przepisie
art. 405 k.c.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł Skarb Państwa
zaskarżając go w całości i opierając skargę kasacyjną na obydwu podstawach
uregulowanych w art. 3983
§ 1 k.p.c.
W ramach pierwszej podstawy skargi kasacyjnej skarżący zarzucił
naruszenie art. 405 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na
uznaniu, że na podstawie tego przepisu Skarb Państwa ma obowiązek zwrotu na
rzecz Gminy Miejskiej K. bezpodstawnie uzyskanej korzyści majątkowej w postaci
zaspokojenia jego zobowiązania wobec osób trzecich.
W ramach drugiej podstawy zarzucił naruszenie art. 2 § 3 k.p.c. w związku
z art. 1 k.p.c. i art. 160 § 4 k.p.a. (w brzmieniu obowiązującym przed dniem
1 września 2004 r.) poprzez pominięcie ustaleń wynikających z orzeczenia
Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 8 lipca 2009 r. (sygn. akt:[…]), co
doprowadziło Sąd Apelacyjny do wniosku, że Skarb Państwa został bezpodstawnie
wzbogacony.
Wskazując na powyższe podstawy zaskarżenia skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zasadny jest podniesiony w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej zarzut
naruszenia art. 405 k.c. Nie ulega w sprawie wątpliwości, że obowiązek zapłaty
odszkodowania nałożony na Prezydenta Miasta K. wynika z ostatecznej decyzji
administracyjnej, wydanej na podstawie art. 160 k.p.a. Ten fakt przesądza o braku
możliwości zastosowania przytoczonego przepisu jako podstawy prawnej
dochodzonego roszczenia. Możliwość taka istniałaby jedynie w sytuacji, w której
doszło do wzruszenia – we właściwym trybie – wadliwej decyzji, co jednak nie
nastąpiło. Prawdą jest, że decyzja ta budzi zastrzeżenia w świetle orzecznictwa
Sądu Najwyższego dotyczącego odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu
Państwa na tle art. 36 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. - Przepisy
wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach
samorządowych (Dz. U. Nr 32, poz. 191 ze zm.), jednak nie oznacza to przyznania
5
kompetencji sądowi powszechnemu do weryfikowania jej merytorycznej
zasadności. Decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego określiła podmiot
zobowiązany do wypłaty odszkodowania, tworząc tym samym stan prawny, który
stanowi składnik stanu faktycznego podlegającego ustaleniu w niniejszej sprawie.
Nie jest dopuszczalna kontrola przez sąd powszechny prawidłowości zastosowania
prawa materialnego przez organ administracyjny, prowadziłoby to bowiem
do badania merytorycznej zasadności decyzji (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 5 czerwca 2009, I CSK 504/09, nie publ. i z dnia 16 grudnia 2009 r., I CSK
175/09, nie publ.). Dopóki zatem nie zostanie wzruszona decyzja administracyjna
w zakresie określenia podmiotu odpowiedzialnego za szkodę wyrządzoną
wydaniem decyzji z 1989 r., nie istnieją podstawy do dochodzenia od Skarbu
Państwa na podstawie art. 405 k.c. zwrotu wzbogacenia powstałego na skutek
zapłaty przez Gminę odszkodowania należnego pokrzywdzonym.
Nie są natomiast zasadne zarzuty naruszenia art. 1 i 2 k.p.c.
Uznanie, że tego rodzaju uchybienie miało miejsce, musiałoby prowadzić,
wobec nieważności postępowania, do uchylenia wyroków Sądów obu instancji
i odrzucenia pozwu. Roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia
tymczasem, a tak zostało ono sformułowane w pozwie, należy niewątpliwie do drogi
sądowej, rozpoznając je zatem orzekające w sprawie Sądy nie naruszyły
przytoczonych przepisów. Dokonanie ustaleń faktycznych nie uwzględniających
stanu prawnego ukształtowanego decyzją administracyjną stanowi uchybienie,
nie skutkującej jednak nieważnością postępowania.
Wobec powyższego orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39815
k.p.c.
O kosztach sądowych orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c.