Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 190/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Katarzyna Gonera
w sprawie z odwołania Janusza K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w N.
o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 17 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 22 grudnia 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 22 grudnia 2010 r. Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych Wydział III oddalił apelację Janusza K. od wyroku Sądu
2
Okręgowego -Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 14 czerwca 2010 r.,
oddalającego odwołanie wnioskodawcy od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych Oddziału w N. z dnia 12 października 2009 r., odmawiającej mu prawa
do renty z tytułu niezdolności do pracy.
W sprawie tej ustalono, że wnioskodawca, urodzony 28 lutego 1962 r., z
zawodu ślusarz - mechanik, ostatnio zatrudniony jako monter - spawacz, w okresie
od 27 grudnia 2000 r. do 31 lipca 2009 r. pobierał rentę z tytułu częściowej
niezdolności do pracy. W dniu 19 czerwca 2009 r. wystąpił z wnioskiem o dalsze
ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, przedkładając
zaświadczenie o stanie zdrowia z dnia 25 maja 2009 r. Zaskarżoną decyzją organ
rentowy odmówił mu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, albowiem
komisja lekarska ZUS nie stwierdziła jego niezdolności do pracy.
Sąd Okręgowy po rozpoznaniu odwołania wnioskodawcy uznał, że nie
zasługuje ono na uwzględnienie wobec niespełnienia przez niego przesłanek z
art. 57 ust. 1 w związku z art. 12 i art. 13 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst:
Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, zwanej dalej ustawą o emeryturach i rentach).
W takiej ocenie Sąd w całości podzielił obiektywne i wiarygodne wnioski biegłych
lekarzy sądowych z zakresu neurologii i ortopedii-traumatologii, którzy w opiniach z
18 grudnia 2009 r. i z 17 marca 2010 r. stwierdzili, że zdiagnozowane u
wnioskodawcy: kręgozmyk L5S1 z zespołem bólowym korzeniowym w wywiadzie i
choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa z zespołem bólowym nie czynią go
niezdolnym do pracy, a istniejąca wcześniej częściowa niezdolność do pracy ustała
z dniem 31 lipca 2009 r. Ponadto według biegłego neurologa schorzenia
wnioskodawcy obecnie nie powodują istotnego ograniczenia funkcji układu ruchu i
w porównaniu do poprzedniego badania biegłych z dnia 9 stycznia 2009 r. nastąpiła
poprawa stanu zdrowia, a według ortopedy- traumatologa porównanie poprzednich
radiogramów wnioskodawcy nie potwierdziło istotnej progresji zmian
radiologicznych, a zatem można mówić o poprawie stanu klinicznego. W pismach z
10 lutego 2010 r. i 18 kwietnia 2010 r. wnioskodawca zakwestionował te opinie,
podnosząc, że nadal odczuwa nasilające się dolegliwości bólowe. Powołał się także
na orzeczenie Powiatowego Zespołu do spraw Orzekania o Niepełnosprawności w
3
G. z dnia 22 czerwca 2009 r., w którym uznano go za osobę niepełnosprawną w
stopniu umiarkowanym. Sąd Okręgowy nie uwzględnił jednak tych zgłoszonych
zastrzeżeń, uznając, że stanowią one wyłącznie polemikę z ustaleniami
wynikającymi z przedmiotowych opinii zarówno w przedmiocie samego stopnia
nasilenia schorzeń, jak i związanej z nimi oceny zdolności do pracy po stronie
wnioskodawcy.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację wnioskodawcy, uznając, że podniesione w
niej zarzuty sprowadzają się do zakwestionowania trafności ustaleń faktycznych
poczynionych przez Sąd pierwszej instancji, które w tym, że wnioskodawca nie jest
niezdolny do pracy są prawidłowe i nie budzą zastrzeżeń, ponieważ zostały
dokonane w oparciu o wnikliwe i należycie uzasadnione opinie biegłych o
specjalności odpowiednich do schorzeń wnioskodawcy. Wobec przeprowadzenia
dowodów z opinii biegłych, dokumentacji lekarskiej i akt rentowych, które pozwalały
dokonać ustaleń będących podstawą rozstrzygnięcia nie było podstaw do
dopuszczenia dowodu z opinii kolejnych biegłych. W ocenie Sądu Apelacyjnego
decydującego znaczenia nie miało też powoływane przez wnioskodawcę
orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności z dnia 22 czerwca
2009 r., które było wydane na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia
1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób
niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 123, poz. 776 ze zm., zwanej dalej ustawą o
rehabilitacji zawodowej), ale nie jest równoznaczne z orzeczeniem lekarza
orzecznika ZUS wydanym w trybie przepisów ustawy o emeryturach i rentach i nie
wywiera skutków prawnych, jakie ta ustawa łączy z orzeczeniem lekarza orzecznika
ZUS. Na gruncie jej art. 14, podstawy do stwierdzenia niezdolności do pracy
zarobkowej, warunkującej przyznanie świadczeń rentowych, nie mogą stanowić
wydane w innym trybie i dla innych potrzeb orzeczenia Powiatowego lub
Wojewódzkiego Zespołu do spraw Orzekania o Niepełnosprawności. Orzekanie w
sprawie ustalenia stopnia „niezdolności do pracy" oraz w sprawie ustalenia stopnia
„niepełnosprawności" należy bowiem do innych organów i stanowi konieczną
przesłankę prawną dla ustalenia prawa do korzystania z różnego rodzaju
świadczeń lub uprawnień. W orzecznictwie jest utrwalony pogląd, że
niepełnosprawność stanowi pojęcie szersze niż niezdolność do pracy. Nawet
4
zaliczenie wnioskodawcy do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie
przekłada się bezpośrednio na uznanie go za osobę „umiarkowanie niezdolną do
pracy". Orzeczenie o niepełnosprawności nie przesądza zatem a priori o uznaniu
niezdolności do pracy, lecz podobnie jak i inne zgromadzone w sprawie dokumenty
podlega ocenie w ramach ogólnie obowiązujących reguł dowodowych, co miało
miejsce w rozpoznawanej sprawie.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił naruszenie przepisów prawa
materialnego, w szczególności: art. 12 ust. 1 i ust. 3 oraz art. 13 ust. 1 w związku z
art. 57 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach przez ich błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że przy ocenie niezdolności do
pracy nie może być uwzględnione orzeczenie Powiatowego lub Wojewódzkiego
Zespołu do spraw Orzekania o Niepełnosprawności, a także na przyjęciu, że
schorzenia skarżącego nie powoduje nadal częściowej niezdolności do pracy
zgodnej z jego kwalifikacjami, w sytuacji gdy w jego stanie zdrowia nie nastąpiła
żadna poprawa w stosunku do stanu zdrowia, który poprzednio został uznany za
uzasadniający stwierdzenie częściowej niezdolności do pracy.
Skarżący podniósł też zarzut naruszenia przepisów postępowania, w
szczególności: art. 227 k.p.c. w związku z 217 § 2 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c.
polegające na pominięciu przez Sądy obu instancji konieczności ustosunkowania
się przez biegłych - przy ocenie jego niezdolności do pracy - do treści orzeczenia o
umiarkowanym stopniu niepełnosprawności z dnia 22 czerwca 2009 r., z którego
wynikało, że skarżący jest zdolny do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej.
Takie uchybienie miało istotny wpływ na wynik sprawy.
Okolicznością uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania jest potrzeba
wykładni art. 12 ust. 1 i ust. 3 oraz art. 13 ust. 1 w związku z art. 57 ust. 1 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS „jako budzących poważne wątpliwości w
okolicznościach niniejszej sprawy, w szczególności wskutek uznania przez Sąd
Apelacyjny, że przy ocenie niezdolności do pracy nie może być uwzględnione
orzeczenie Powiatowego czy Wojewódzkiego Zespołu do spraw Orzekania o
Niepełnosprawności”. Ponadto w ocenie skarżącego Sądy obu instancji dokonały
„oczywiście błędnej wykładni wskazanych przepisów prawa materialnego, uznając,
że skarżący nie jest częściowo niezdolny do pracy, w sytuacji gdy opinie biegłych,
5
na których opierały się zaskarżone orzeczenia wskazują na dalsze istnienie u
skarżącego schorzeń, które były podstawą uznania go dotychczas za częściowo
niezdolnego do pracy” oraz „że istniejące u skarżącego naruszenie sprawności
organizmu nie powoduje utraty w znacznym stopniu zdolności do pracy skarżącego
zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji lub na ostatnio zajmowanym
stanowisku”. W ocenie skarżącego skarga jest także oczywiście uzasadniona w
zakresie obu podstaw skargi z przyczyn w nich wymienionych.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie od organu
rentowego kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym kosztów
zastępstwa procesowego w taryfowej wysokości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest usprawiedliwiona, ponieważ zaskarżony wyrok zapadł
przedwcześnie bez zweryfikowania twierdzeń skarżącego o jego nieprzerwanej
niezdolności do pracy dla celów rentowych, które oparł on na orzeczeniu o
niepełnosprawności z dnia 22 czerwca 2009 r., ustalającym umiarkowany stopień
niepełnosprawności od 2 czerwca 2009 r. i deklarującym zdolność skarżącego
„jedynie do pracy w warunkach chronionych - wskazana praca lekka”. Istotne było
to, że wymienione orzeczenie o stopniu niepełnosprawności skarżący przedłożył już
w postępowaniu pierwszoinstancyjnym jako uzasadnienie zarzutów przeciwko
uzyskanym w tym postępowaniu opiniom obu biegłych lekarzy sądowych, które
zawarł w pismach z dnia 10 lutego i 18 kwietnia 2010 r. Te pisma były dołączane do
wydanych przez Sąd pierwszej instancji zarządzeń dowodowych, w których Sąd ten
wzywał biegłych do ustosunkowania się do zarzutów zawartych w wymienionych
pismach skarżącego, które odwoływały się do zaświadczenia o umiarkowanym
stopniu jego niepełnosprawności i ograniczonej do „warunków chronionych”
możliwościach wykonywania „lekkiej pracy”. Tymczasem biegli zignorowali
potrzebę uzupełnienia wydanych opinii w kontekście zaleconej weryfikacji ze
względu na przedłożone orzeczenie o ograniczonym stopniu niepełnosprawności i
6
zdolność do pracy skarżącego „jedynie w warunkach chronionych”, ograniczając się
do podtrzymania wcześniej wydanych opinii o zdolności do pracy skarżącego.
Niezależnie od tego, że z orzeczenia o zaliczeniu do umiarkowanego stopnia
niepełnosprawności wynikają tylko „wskazania” do wykonywania zatrudnienia
„jedynie w warunkach pracy chronionej” dla celów rehabilitacji zawodowej i
zatrudniania osób niepełnoprawnych, które nie zawsze dowodzą ograniczonych
możliwości wykonywania pracy dla celów rentowych według przepisów odrębnego
aktu prawnego, tj. ustawy emeryturach i rentach, to ugruntowane orzecznictwo
Sądu Najwyższego wymaga, aby przy ocenie niezdolności do pracy warunkującej
prawo do renty nie były pomijane orzeczenia zwłaszcza o wyższym, tj.
umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (por. wyroki z dnia 28 stycznia 2004 r.,
II UK 223/03, OSNP 2005 Nr 3, poz. 22 lub z dnia 11 lutego 2005 r., I UK 177/04,
OSNP 2005 nr 18, poz. 290), i to nie tylko wtedy, gdy ta nowa okoliczność istniała
(dotyczyła stanu zdrowia) już w dacie wydania zaskarżonej decyzji rentowej
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2008 r., I UK 385/07, OSNP 2009 nr
17-18, poz. 240), ale także wtedy, gdy ograniczona niepełnosprawność powstała -
w kontekście wymagającym zbadania jej jako „nowości” dotyczącej stwierdzenia
„potencjalnej” niezdolności do pracy - po dniu złożenia odwołania od zaskarżonej
decyzji, ale przed wydaniem wyroku przez Sąd pierwszej instancji, ponieważ
regulujący takie przypadki art. 47714
§ 4 k.p.c. nie ma zastosowania jedynie w
postępowaniu apelacyjnym (por. wyrok z dnia 5 kwietnia 2007 r., I UK 316/06,
OSNP 2008 nr 13-14, poz. 199). Możliwe jest wprawdzie niestwierdzenie
niezdolności do pracy dla celów rentowych nawet przy umiarkowanym stopniu
niepełnosprawności skarżącego, ale tylko wtedy, gdy sądy w oparciu o opinie
biegłych dokonają wszechstronnej i rzetelnej oceny przesłanki niezdolności do
pracy wymaganej dla zweryfikowania uprawnień rentowych skarżącego. Skoro w
rozpoznawanej sprawie biegli lekarze w swoich opiniach pominęli zalecenia
dowodowe Sądu pierwszej instancji, który wymagał uzupełniającego
ustosunkowania się do treści pism skarżącego, zawierających zarzuty nawiązujące
do orzeczenia o ustaleniu umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, przeto
nieuzyskanie takiej oceny zarówno przez Sąd pierwszej instancji, jak i przez Sąd
Apelacyjny potwierdza zarzut oczywistego zaniechania uzyskania pełnego obrazu
7
materiału dowodowego koniecznego dla prawidłowego wyrokowania o
uprawnieniach rentowych skarżącego. Dlatego Sąd Najwyższy uznał, że
zaskarżony zapadł przedwcześnie i wyrokował jak w sentencji na podstawie
art. 39815
k.p.c.