Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 266/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa T. B.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej „P.” w K.
o zobowiązanie do podjęcia uchwały i złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 29 grudnia 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 29 grudnia 2010 r. Sąd Apelacyjny oddalił
apelację powódki T. B. od wyroku Sądu pierwszej instancji oddalającego
powództwo skierowane przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej „P.” w K. o
zobowiązanie strony pozwanej do zawarcia z powódką umowy o ustanowienie
spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego.
Sądy ustaliły między innymi, że powódka w dniu 29 marca 1975 r. została
członkiem poprzedniczki prawnej strony pozwanej –Spółdzielni Mieszkaniowej w K.
W złożonym w dniu 1 sierpnia 1978 r. wniosku o przydział mieszkania wskazała,
że prosi o przydzielenie mieszkania typu lokatorskiego, które następnie określiła
jako lokal mieszkalny kategorii M-4. W dniu 25 listopada 1983 r. między powódką i
Spółdzielnią Mieszkaniową została zawarta na podstawie obowiązującego
wówczas art. 205 Pr. spółdz. umowa nr 1981 w sprawie określenia kolejności
przydziału mieszkania spółdzielczego, w której Spółdzielnia oświadczyła, że
przydzieli powódce lokal mieszkalny kategorii odpowiadającej złożonemu
wnioskowi w kolejności oznaczonej numerem 1981. Powódka zgromadziła
wymagany wkład mieszkaniowy, który przekazała Spółdzielni. Na dzień 5 listopada
1985 r. powódka oczekiwała na przydział mieszkania typu lokatorskiego kategorii
M-4, które według przewidywań miała otrzymać w 1987 r.
Pismem z dnia 25 września 1987 r. pozwana Spółdzielnia (która przejęła
członków Spółdzielni Mieszkaniowej w K.) zawiadomiła powódkę, że warunkiem
rozpatrzenia sprawy przydziału na jej rzecz mieszkania kat. M-4 przy sporządzaniu
listy przydziału mieszkań na 1988 r. jest złożenie przez rodziców powódki
zobowiązania, iż po otrzymaniu przez nią mieszkania spółdzielczego opuszczą i
przekażą do dyspozycji Urzędu Miejskiego zajmowany lokal mieszkalny. Wobec
odmowy przedłożenia tego oświadczenia, wniosek powódki nie był rozpatrywany
przy sporządzaniu list przydziału mieszkań na 1988 i 1989 r.
Następnie pismami z 19 marca 1992 r. i z 7 maja 1992 r. oraz z 6 sierpnia
1993 r i 25 kwietnia 1994 r. pozwana proponowała powódce przydział mieszkań
typu własnościowego po wpłaceniu przez nią pełnego wkładu budowlanego, na co
3
powódka nie wyraziła zgody. Do 1999 r. powódka nie kontaktowała się ze stroną
powodową, a w dniu 7 czerwca 1999 r. Spółdzielnia zaproponowała jej przydział
również mieszkania własnościowego na takich samych warunkach, a wobec
odmowy zaproponowała wynajem mieszkania. Podobnie w lutym i czerwcu 2000 r.
strona pozwana proponowała powódce przydział mieszkania własnościowego po
wpłaceniu pełnego wkładu budowlanego a w dniu 1 sierpnia 2001 r. skierowała do
niej propozycję objęcia mieszkania typu lokatorskiego po wpłaceniu wkładu
mieszkaniowego odpowiadającego 50% wartości mieszkania. Wobec odmowy
powódki pozwana wykreśliła ją z rejestru członków i zwróciła wpłacony wkład
mieszkaniowy.
Wyrokiem z dnia 31 października 2007 r. wydanym w sprawie […] Sąd
Okręgowy uchylił zaskarżone przez powódkę uchwały organów Spółdzielni o
wykreśleniu powódki, a Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 6 marca 2008 r. oddalił
apelację strony pozwanej.
Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sądy obu instancji uznały roszczenie
powódki za bezzasadne. Stwierdziły, że oparte jest ono na art. 64 k.c. oraz
art. 1047 k.p.c., jednakże art. 64 k.c. nie jest samodzielną podstawą do kreowania
obowiązku złożenia oznaczonego oświadczenia woli, gdyż stanowi jedynie
podstawę do przymusowej realizacji obowiązku, który wynika z innego źródła,
a zatem może mieć zastosowanie tylko wówczas, gdy istnieje cywilnoprawny
obowiązek złożenia określonego oświadczenia woli. W ocenie Sądów
w rozpoznawanej sprawie nie istnieje po stronie pozwanej Spółdzielni
cywilnoprawny obowiązek zawarcia z powódką umowy o ustanowienie na jej rzecz
spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego. Obowiązek taki nie
wynika bowiem z umowy zawartej przez strony w dniu 25 listopada 1983 r.
w sprawie określenia kolejności przydziału lokalu mieszkalnego, która nie kreuje
zdefiniowanego cywilnoprawnego zobowiązania Spółdzielni do przydziału
mieszania a ma raczej charakter deklaracji ze strony Spółdzielni, że w miarę
możliwości, wynikających z pomocy państwa w postaci finansowania budownictwa
mieszkaniowego, zobowiązuje się przydzielić powódce wnioskowany przez nią
lokal, po rozpatrzeniu złożonych wcześniej wniosków. Umowa ta nie określa
terminu, w którym uprawnienie powódki do otrzymania mieszkania miałoby zostać
4
zrealizowane ani nie kreuje zobowiązania bezterminowego, nie zawiera
konkretyzacji prawa tj. powierzchni lokalu, jego położenia, numeru, adresu ani
dokładnego opisu, nie może więc stanowić podstawy zgłoszonego roszczenia.
Sądy wskazały również, że po wejściu w życie ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r.
o spółdzielniach mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116,
ze zm. – dalej: „u.s.m.”) uchylone zostały przepisy Prawa spółdzielczego dotyczące
przydziału mieszkań spółdzielczych i obecnie nie ma już także możliwości
ustanowienia nowego prawa lokatorskiego i zawarcia umowy w tym przedmiocie,
za wyjątkiem realizacji roszczeń przewidzianych w art. 13 i 15 u.s.m. Brak podstaw,
zdaniem Sądów, by do powódki miał zastosowanie art. 10 ust. 3 u.s.m. w brzmieniu
sprzed 31 lipca 2007 r., gdyż do tej daty nie doszło do ustanowienia na jej rzecz
prawa do lokalu a nie ma też dowodów na to, czy pozwana w tym czasie
dysponowała lokalem „z odzysku” o parametrach odpowiadających lokalowi
wskazanemu przez powódkę. Zdaniem Sądu Apelacyjnego powódka nie spełniła
również wymagania precyzyjnego sformułowania sentencji wyroku, nadającego się
do egzekucji (art. 64 k.c. w zw. z art. 1047 k.p.c.), uniemożliwiając tym samym
sądowi zasądzenie zgodne z wnioskiem, ani nie zgłosiła wniosku
o przeprowadzenie w tym względzie stosowanego postępowania dowodowego.
Uzasadniało to oddalenie powództwa.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach, powódka w ramach
pierwszej podstawy zarzuciła naruszenie § 3 statutu pozwanej Spółdzielni, art. 9-6,
a w szczególności art. 10 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach
mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm. – dalej:
„u.s.m.”), art. 218-222 Pr. spółdz. w brzmieniu sprzed nowelizacji z dnia 24 kwietnia
2001 r., a w ramach drugiej podstawy kasacyjnej naruszenie art. 247 k.p.c., art. 233
§ 1 k.p.c. oraz art. 366 k.p.c., a także błędne przyjęcie, że pozwana zwróciła
powódce wkład mieszkaniowy oraz że proponowała jej zawarcie umowy
stosowanie do postanowień umowy z dnia 25 listopada 1983 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Bezsporne jest, że powódka jest członkiem pozwanej Spółdzielni oraz że
zawarła z jej poprzedniczką prawną umowę w dniu 25 listopada 1983 r. o kolejności
przydziału mieszkania spółdzielczego, w której Spółdzielnia zobowiązała się do
przydzielenia na jej rzecz, w ustalonej w umowie kolejności, lokalu mieszkalnego
kategorii odpowiadającej wnioskowi powódki, a więc prawa do lokalu M-4 na
warunkach spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego, taki
bowiem lokal wskazany został we wniosku powódki. Zawarcie umowy o kolejności
przydziału było obowiązkiem członka i spółdzielni wynikającym z dawnego art. 205
Pr. spółdz. Obowiązkiem spółdzielni, wynikającym z zawarcia umowy o kolejności
przydziału, było dokonanie na rzecz członka przydziału lokalu mieszkalnego
uzgodnionej kategorii na warunkach określonych w umowie (lokatorskich lub
własnościowych) w czasie, gdy nadeszła przyjęta w umowie kolejność przydziału
lokalu na rzecz członka i wniósł on wymaganą część lub całość wkładu
mieszkaniowego albo budowlanego. Po zawarciu powyższej umowy i wpłaceniu
przez członka wkładu lub jego części powstawała ekspektatywa przydziału, to
znaczy szczególna sytuacja prawna polegająca na tym, że członek może liczyć na
to, iż po spełnieniu się wymaganych przesłanek nabędzie prawo podmiotowe.
W literaturze i orzecznictwie powszechnie przyjmuje się, że w razie naruszenia
przez spółdzielnię tej umowy i nie dokonania na rzecz członka przyrzeczonego
przydziału lokalu mieszkalnego, członkowi przysługiwało realizowane na drodze
sądowej w oparciu o art. 64 k.c. i art. 1047 k.p.c. roszczenie o zobowiązanie
spółdzielni do wydania przydziału (porównaj między innymi uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1988 r. III CZP 27/88, z dnia 2 lutego 1992 r.
III CZP 116/92, OSNC 1993/3/36) i z dnia 16 listopada 2004 r. III CZP 68/04,
OSNC 2005/11/183 oraz wyroki z dnia 19 czerwca 2002 r. II CKN 762/00, OSNC
2003/5/71 i z dnia 1 grudnia 2010 r. I CSK 91/10, niepubl.).
Błędne jest zatem stanowisko Sądu Apelacyjnego, że zawarta między
stronami w dniu 25 listopada 1983 r. umowa na podstawie art. 205 Pr. spółdz.
o kolejności przydziału nie rodziła skutków cywilnoprawnych i nie mogła stanowić
podstawy roszczenia powódki zgłoszonego w oparciu o art. 64 k.c. w zw. z art.
1047 k.p.c. Podobnie bezpodstawnie Sąd ten przyjął, że roszczenie o zawarcie
umowy o ustanowienie prawa do lokalu (dawniej roszczenie o przydział) musiało
6
dotyczyć konkretnego lokalu. Jak wskazuje się w literaturze i jak stwierdził Sąd
Najwyższy w powołanym wyroku z dnia 1 grudnia 2010 r. I CSK 91/10 roszczenie
takie nie dotyczyło konkretnego lokalu mieszkalnego i co do zasady obejmowało
zobowiązanie spółdzielni do przydziału spółdzielczego prawa do lokalu
mieszkalnego określonego rodzaju i typu, ogólnie opisanego w umowie o ustalenie
kolejności przydziału. Na podstawie tej umowy spółdzielnia miała zatem obowiązek
przydzielić spółdzielcze własnościowe lub lokatorskie prawo do lokalu określonej
wielkości, a nie takie prawo do konkretnego lokalu. Jeżeli w toku procesu o wydanie
przydziału możliwe okazałoby się określenie konkretnego lokalu, wyrok powinien
wskazywać mieszkanie, jakie spółdzielnia obowiązana jest przydzielić, ale jeżeli
jest to niemożliwe (gdyż np. spółdzielnia dopiero buduje lokale albo nie
przedstawiła, jakimi lokalami dysponuje), sąd powinien w wyroku jedynie określić
parametry lokalu, który obowiązana jest przydzielić spółdzielnia i wówczas wybór
konkretnego mieszkania podlegałby zasadom rządzącym zobowiązaniami
przemiennymi (art. 365 k.c.), przy czym w pierwszej kolejności wybór ten należałby
do spółdzielni. Wbrew zatem stanowisku Sądu Apelacyjnego, powódka nie tylko nie
miała obowiązku „precyzyjnego sformułowania sentencji wyroku nadającego się do
egzekucji”, który to obowiązek oczywiście spoczywa na Sądzie, lecz nie miała
również obowiązku wskazania konkretnego lokalu objętego roszczeniem
o przydział, jeżeli nie było to możliwe wobec braku odpowiedniej informacji ze
strony pozwanej Spółdzielni.
Nie można także podzielić stanowiska Sądu Apelacyjnego, że skreślenie
przepisów art. 218-222 Pr. spółdz. dokonane przez art. 29 pkt 11 u.s.m. powoduje,
iż od chwili wejścia w życie tej ustawy roszczenie o przydział lokalu spółdzielczego
jest pozbawione podstawy prawnej jak również nie przysługuje roszczenie
o zawarcie umowy o ustanowienie takiego prawa. Przyjęcie takiego stanowiska
prowadziłoby do pozbawienia uprawnionych przysługującego im prawa
podmiotowego w postaci oczekiwania na przydział mieszkania spółdzielczego,
wynikającego z zawarcia umowy o kolejności przydziału i nadejścia terminu,
w którym zobowiązanie spółdzielni wynikające z tej umowy powinno być
zrealizowane (porównaj między innymi wyrok Sądu Najwyższego z dnia
6 października 2004 r. I CK 169/04 niepubl. i wskazaną uchwałę z dnia
7
16 listopada 2004 r. III CZP 68/04). Jeżeli zatem na podstawie przepisów
Pr. spółdz. powstało po stronie członka spółdzielni roszczenie o przydział lokalu
mieszkalnego, które nie zostało przez spółdzielnię zrealizowane, to późniejsze
skreślenie tych przepisów przez przepisy u.s.m. nie mogło zniweczyć już
istniejącego roszczenia, które powinno być zrealizowane na podstawie nowych
przepisów u.s.m.
Jeżeli więc pozwana Spółdzielnia nie zaproponowała powódce przydziału
lokatorskiego prawa do mieszkania spółdzielczego M-4 w kolejności wynikającej
z zawartej w dniu 25 listopada 1983 r. umowy w sprawie określenia kolejności
przydziału mieszkania spółdzielczego i tym samym nie wywiązała się z powyższej
umowy, powinna obecnie zrealizować roszczenie powódki wynikające z tej umowy
i wykonać je w oparciu o, odpowiednio stosowane, przepisy ustawy
o spółdzielniach mieszkaniowych dotyczące ustanowienia spółdzielczego
lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego.
Z tych przyczyn kasacyjny zarzut naruszenia art. 10 u.s.m. okazał się
uzasadniony, co musiało prowadzić, także przy bezzasadności wszystkich
pozostałych zarzutów, do uchylenia zaskarżonego wyroku na podstawie art. 39815
k.p.c. i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 108 § 2 w zw. z art.
391 § 1 i art. 39821
k.p.c.).