Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 301/11
POSTANOWIENIE
Dnia 26 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Gonera
w sprawie z odwołania T. G. - przedstawicielki ustawowej małoletnich M. i P. G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o jednorazowe odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 26 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 30 marca 2011 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy– Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 7 grudnia
2010 r., zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 28 stycznia 2010 r. w
ten sposób, że przyznał wnioskodawcom prawo do jednorazowych odszkodowań z
tytułu śmierci ich ojca R. G., który zginął w wypadku w drodze do pracy w dniu 7
czerwca 2001 r.
Sąd Rejonowy ustalił, że matka wnioskodawców T. G. złożyła 27 listopada
2006 r. wniosek o jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci męża R. G. w
związku z wypadkiem w drodze do pracy, który miał miejsce 7 czerwca 2001 r.
Organ rentowy odmówił prawa do tego odszkodowania z uwagi na przedawnienie
roszczenia. Sąd Rejonowy wyrokiem z 26 lutego 2007 r., oddalił odwołanie
wnioskodawczyni od powyższej decyzji, zaś Sąd Okręgowy wyrokiem 13 czerwca
2
2007 r., oddalił jej apelację. We wniosku z 27 listopada 2006 r. o jednorazowe
odszkodowanie T. G. występowała we własnym imieniu i nie wskazała małoletnich
dzieci (wnioskodawców w niniejszej sprawie) jako uprawnionych do jednorazowego
odszkodowania.
Sąd Rejonowy stwierdził, że roszczenia o jednorazowe odszkodowanie z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, również dochodzone na
podstawie ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych, nie mają charakteru pracowniczego, ale
ubezpieczeniowy i jako takie nie podlegają przedawnieniu. Sąd Rejonowy powołał
się przy tym na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 24 kwietnia 2002 r., P 5/01
(OTK-A 2002, nr 3, poz. 28) uznający art. 32 ust. 1 pkt 1 i pkt 2 ustawy z dnia 12
czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych za niekonstytucyjny, co w konsekwencji oznaczało przyznanie
jednorazowemu odszkodowaniu charakteru świadczenia z ubezpieczenia
społecznego.
Sąd Rejonowy podniósł, że małoletnie dzieci T. G. nie były przez nią
wskazane w pierwotnym wniosku o jednorazowe odszkodowanie ani też w
odwołaniu rozpatrywanym przez Sąd w sprawie IV U …/07. Postępowanie w tamtej
sprawie ich nie dotyczyło – nie były jego stronami.
Od wyroku Sądu Rejonowego apelację wniósł organ rentowy – Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, zarzucając naruszenie art. 12, 13 i 41 ustawy z dnia 12
czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych w związku z art. 49a ust. 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.), poprzez przyjęcie, że wnioskodawcom
przysługuje jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci ich ojca.
Sąd Okręgowy– Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 30
marca 2011 r., oddalił apelację.
Sąd Okręgowy stwierdził, że według art. 366 k.p.c. wyrok prawomocny ma
powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu
stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami.
Powaga rzeczy osądzonej występuje w zakresie przedmiotowym i podmiotowym
3
określonym wydanym wyrokiem. Przedmiot rozstrzygnięcia i podstawa faktyczna
rozstrzygnięcia wyznaczają granice przedmiotowe powagi rzeczy osądzonej. W
niniejszej sprawie i w sprawie zakończonej wyrokiem Sądu Rejonowego z 26 lutego
2007 r. oraz wyrokiem Sądu Okręgowego z 13 czerwca 2007 r., przedmiotem
rozstrzygnięcia było prawo do jednorazowego odszkodowania po śmierci R. G.
Przedmiot sporu i podstawa faktyczna są więc tożsame. Jednakże nie zachodzi
tożsamość stron postępowania, która wyznacza granice podmiotowe powagi rzeczy
osądzonej. W sprawie dotyczącej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 14
grudnia 2006 r. wniosek o jednorazowe odszkodowanie złożyła T. G., która
występowała w toku całego procesu po stronie powodowej działając we własnym
imieniu. Wyroki Sądu Rejonowego z 26 lutego 2007 r. i Sądu Okręgowego z 13
czerwca 2007 r. dotyczyły T. G. i organu rentowego – Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych. W sprawie tej nie występowali małoletni M. i P. G., którzy złożyli
wniosek o jednorazowe odszkodowanie w niniejszej sprawie i występowali w niej
jako strona procesu.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego wniósł w imieniu organu
rentowego jego pełnomocnik, zaskarżając wyrok ten w całości. Skarga kasacyjna
została oparta na podstawie naruszenia „prawa materialnego” przez jego błędną
wykładnię, w szczególności art. 199 § 1 pkt 2 i art. 366 k.p.c. w związku z art. 49a
ust. 2 ustawy z dnia 20 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze
zm.) w związku z art. 12, 13 i 14 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz.
144 ze zm.) poprzez stwierdzenie, że w niniejszej sprawie nie zachodzi powaga
rzeczy osądzonej określona w art. 366 k.p.c., a tym samym brak jest podstaw do
zastosowania art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., co uzasadnia zasądzenie jednorazowego
odszkodowania z tytułu śmierci ojca wnioskodawców.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania wnioskodawców, oraz zasądzenie od
wnioskodawców na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
4
Konieczność przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący uzasadnił
tym, że w sprawie istnieje potrzeba wykładni art. 366 k.p.c. w związku z art.199 § 1
pkt 2 k.p.c. w związku z art. 49a ust. 2 ustawy z dnia 20 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.) w związku z art. 12, 13 i 14 ustawy z
dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych (Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) z uwagi na poważne
wątpliwości pojawiające się podczas interpretacji powołanych przepisów, a w
szczególności wyjaśnienie, czy możliwe jest, na podstawie przepisów ustawy z dnia
12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych, przyznanie jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci męża
wnioskodawczyni na podstawie ponownego wniosku wnioskodawczyni złożonego w
tej samej sprawie, lecz tym razem wyłącznie w imieniu małoletnich dzieci.
Organ rentowy podniósł, że ponadto w sprawie zachodzi konieczność
rozstrzygnięcia istotnego zagadnienia prawnego, sprowadzającego się do
wyjaśnienia kwestii: „czy prawomocny wyrok sądu, wydany na skutek odwołania
wnioskodawczyni od decyzji organu rentowego w sprawie jednorazowego
odszkodowania z tytułu śmierci męża wnioskodawczyni, korzysta z powagi rzeczy
osądzonej w rozumieniu art. 366 k.p.c. w związku z art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. także w
stosunku do małoletnich dzieci wnioskodawczyni, które nie zostały ujęte we
wniosku o jednorazowe odszkodowanie, mimo że znajdowały się w kręgu osób
uprawnionych do tego odszkodowania”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie kwalifikuje się do przyjęcia jej do merytorycznego
rozpoznania.
Zgodnie z art. 3989
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do
rozpoznania, jeżeli: 1) w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, 2) istnieje
potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub
5
wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, 3) zachodzi nieważność
postępowania lub 4) skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona.
Nie spełnia obowiązku określonego w art. 3984
§ 2 k.p.c. powołanie się przez
skarżącego na jakiekolwiek względy, które w jego ocenie uzasadniają przyjęcie
skargi do rozpoznania. Argumentacja uzasadniająca taki wniosek powinna
nawiązywać do wymienionych w art. 3989
§ 1 k.p.c. przesłanek przedsądu (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2006 r., II CSK 65/06, LEX nr
189753).
Jako okoliczności mające uzasadniać przyjęcie skargi kasacyjnej do
rozpoznania pełnomocnik strony skarżącej powołał potrzebę wykładni przepisów
prawnych oraz występujące w sprawie istotne zagadnienie prawne (art. 3989
§ 1
pkt 1 i 2 k.p.c.). Powołane przez skarżącego okoliczności nie uzasadniały – w
ocenie Sądu Najwyższego – przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
W rozpoznawanej sprawie nie występuje – powołana przez stronę skarżącą
– potrzeba wykładni przepisów prawnych, zwłaszcza dotyczących granic powagi
rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c. w związku z art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.).
Odwołanie się do przesłanki istnienia potrzeby wykładni przepisów prawnych
budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie
sądów wymaga wykazania, że określony przepis prawa, mimo że budzi poważne
wątpliwości, nie doczekał się jeszcze wykładni bądź jego niejednolita wykładnia
wywołuje rozbieżności w orzecznictwie sądów, które należy przytoczyć (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z 15 października 2002 r., II CZ 102/02, LEX nr
57231). Zgodnie z przyjętymi w doktrynie i judykaturze poglądami, brak potrzeby
wykładni przepisów prawnych ma miejsce wtedy, gdy przepisy te zostały
dostatecznie wyjaśnione w dotychczasowym orzecznictwie sądów, w szczególności
w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Nie istnieje potrzeba wykładni przepisów
prawa (art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c.) ani nie występuje w sprawie istotne zagadnienie
prawne (art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c.), jeżeli Sąd Najwyższy zajął już stanowisko w
kwestii tego zagadnienia prawnego lub wykładni przepisów i wyraził swój pogląd we
wcześniejszych orzeczeniach, a nie zachodzą żadne okoliczności uzasadniające
zmianę tego poglądu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 16 stycznia 2006 r.,
I PK 230/02, OSNAPiUS – wkładka 2003, nr 13, poz. 5).
6
Pełnomocnik strony skarżącej wskazał na konieczność dokonania „wykładni
art. 366 k.p.c. w związku z art.199 § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 49a ust. 2
ustawy z dnia 20 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze
zm.) w związku z art. 12,13, 14 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz.
144 ze zm.) z uwagi na poważne wątpliwości pojawiające się podczas interpretacji
powołanych przepisów, a w szczególności wyjaśnienie, czy możliwe jest, na
podstawie przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych, przyznanie jednorazowego
odszkodowania z tytułu śmierci męża wnioskodawczyni na podstawie ponownego
wniosku wnioskodawczyni złożonego w tej samej sprawie, lecz tym razem
wyłącznie w imieniu małoletnich dzieci”.
Nie można się zgodzić z argumentami strony skarżącej o potrzebie
dokonania wykładni wskazanych przepisów w przedstawionym kontekście, przede
wszystkim dlatego, że najzupełniej oczywista jest odpowiedź na pytanie organu
rentowego „czy możliwe jest, na podstawie przepisów ustawy z dnia 12 czerwca
1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
przyznanie jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci męża wnioskodawczyni
na podstawie ponownego wniosku wnioskodawczyni złożonego w tej samej
sprawie, lecz tym razem wyłącznie w imieniu małoletnich dzieci”. Złożenie wniosku
o jednorazowe odszkodowanie przez jedna osobę uprawnioną do tego świadczenia
wyłącznie we własnym imieniu nie wywiera wpływu na sytuację innych osób
uprawnionych, którzy takiego wniosku nie złożyli.
Z powołanych przez skarżącego przepisów wynika, że członkom rodziny
pracownika, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,
przysługuje jednorazowe odszkodowanie pieniężne (art. 12 pkt 1 ustawy z dnia 12
czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych). Członkami rodziny uprawnionymi do odszkodowania są między
innymi: 1) małżonek – zastrzeżeniem ust. 3 tego przepisu, oraz 2) dzieci własne i
przysposobione, pasierbowie, wnuki i rodzeństwo, spełniające w dniu śmierci
pracownika warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej. Sądy obu instancji
7
ustaliły, że wnioskodawczyni nie złożyła ponownego wniosku o przyznanie
jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci męża na swoją rzecz (w swoim
imieniu), ponieważ wniosek będący przedmiotem niniejszego postępowania wnieśli
małoletni /.../ – dzieci zmarłego, które były tylko reprezentowane w postępowaniu
przed organem rentowym i przed Sądami przez przedstawiciela ustawowego –
matkę T. G. Wnioskodawczyni złożyła swój własny wniosek o jednorazowe
odszkodowanie, będący przedmiotem decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z
14 grudnia 2006 r., a następnie postępowania przed sądami ubezpieczeń
społecznych. Wnioskodawczyni występowała w toku tamtego postępowania we
własnym imieniu. Wyroki Sądu Rejonowego z 26 lutego 2007 r. i Sądu Okręgowego
z 13 czerwca 2007 r. dotyczyły T. G. (jako odwołującej się od decyzji organu
rentowego) oraz organu rentowego – Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W
poprzedniej sprawie nie występowali w charakterze strony postępowania
sądowego małoletni M. i P. G ., którzy dopiero w niniejszej sprawie złożyli wniosek
o jednorazowe odszkodowanie i stali się stroną postępowania w tej sprawie.
Zgodnie z art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. obligatoryjne odrzucenie pozwu następuje
w przypadku, jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa
jest w toku albo została już prawomocnie osądzona. Przepis ten - zarówno z punktu
widzenia przesłanki lis pendens, jak i res iudicata - powinien być wykładany i
stosowany w powiązaniu z art. 366 k.p.c., który reguluje zakres powagi rzeczy
osądzonej stanowiąc, że wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co
do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a
ponadto tylko między tymi samymi stronami. Prawomocny wyrok sądu ma zatem
powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu
stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami.
Innymi słowy, o wystąpieniu stanu powagi rzeczy osądzonej rozstrzyga nie tylko
sama tożsamość podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia, ale równocześnie
tożsamość stron. Dopiero kumulacja obu tych przesłanek przesądza o wystąpieniu
powagi rzeczy osądzonej prowadzącej do nieważności postępowania (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z 25 sierpnia 1998 r., I PKN 266/98, OSNP 1999
nr 17, poz. 554).
8
Powyższe rozważania należy odnieść również do drugiej przesłanki z
przedstawionych w ramach uzasadnienia wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do
rozpoznania.
Sformułowane przez stronę skarżącą zagadnienie prawne nie uzasadniało
przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania i angażowania Sądu Najwyższego w jej
merytoryczne rozpoznanie. Zasygnalizowana przez stronę skarżącą kwestia nie
może być uznana za istotne zagadnienie prawne w rozumieniu art. 3989
§ 1 pkt 1
k.p.c., a ma jedynie charakter pozornego zagadnienia prawnego.
Pełnomocnik strony skarżącej nie wykazał, że przedstawione zagadnienie
uzasadnia przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania ze względu na jej
publicznoprawne funkcje – potrzebę ujednolicenia orzecznictwa sądów
powszechnych lub rozwoju jurysprudencji. Tak określony cel skargi kasacyjnej
wynika nie tylko ze szczególnej konstrukcji tego nadzwyczajnego środka
zaskarżenia, ale przede wszystkim z ustrojowej, konstytucyjnej funkcji Sądu
Najwyższego, którą stanowi sprawowanie nadzoru nad działalnością wszystkich
innych sądów, a także zapewnianie prawidłowości oraz jednolitości wykładni prawa
i praktyki sądowej. W rozpoznawanej sprawie nie ma takich kwestii, których
rozstrzygnięcie przez Sąd Najwyższy służyłoby ujednoliceniu wykładni i stosowania
prawa oraz rozwojowi orzecznictwa.
Kwestia przedstawiona przez stronę skarżącą jako zagadnienie prawne
sprowadza się do pytania o granice podmiotowe powagi rzeczy osądzonej w
niniejszej sprawie w relacji do sprawy prawomocnie zakończonej wyrokami Sądu
Rejonowego z 26 lutego 2007 r. i Sądu Okręgowego z 13 czerwca 2007 r.
dotyczącymi jedynie T. G. i nie stanowi istotnego zagadnienia prawnego. Powaga
rzeczy osądzonej występuje w zakresie przedmiotowym i podmiotowym,
określonym wydanym wyrokiem. O wystąpieniu stanu powagi rzeczy osądzonej
rozstrzyga tożsamość stron, występujących w poprzednim postępowaniu (choćby w
odmiennych rolach procesowych), tożsamość podstawy faktycznej i prawnej
rozstrzygnięcia. Dopiero kumulacja tych przesłanek przesądza o wystąpieniu
powagi rzeczy osądzonej (por. między innymi wyroki Sądu Najwyższego z 13
kwietnia 2007 r., I CSK 479/06, LEX nr 253401, z 6 marca 2008 r., II UK 144/07,
LEX nr 420911). Podmiotowe granice powagi rzeczy osądzonej dotyczą stron
9
postępowania. Wyroki mają powagę rzeczy osądzonej tylko między tymi samymi
stronami.
Skarga kasacyjna jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia prawomocnego
wyroku, co oznacza, że w postępowaniu kasacyjnym nie rozpoznaje się sprawy
merytorycznie w kolejnej instancji. Skarga jest instrumentem wybitnie kontrolnym.
Wymaganie dotyczące przedstawienia okoliczności uzasadniających przyjęcie
skargi kasacyjnej do rozpoznania wprowadzone zostało w związku z instytucją
przedsądu. Ma ono umożliwić stronie wnoszącej skargę kasacyjną przekonanie
Sądu Najwyższego o istnieniu przesłanek, na których opiera się wstępne badanie
skargi pod kątem przyjęcia (dopuszczenia) jej do rozpoznania (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2006 r., II CSK 65/06, LEX nr 198753). Dla
spełnienia obowiązku określonego w art. 3984
§ 2 k.p.c. konieczne jest
przedstawienie argumentacji przekonującej o potrzebie przyjęcia jej do rozpoznania
przez Sąd Najwyższy. O tym, czy skarga kasacyjna zawiera niezbędny dla niej
element, o którym mowa we wspomnianym przepisie, decyduje nie tyle użycie w
niej określeń nawiązujących do ustawowo sformułowanych wymagań
konstrukcyjnych skargi kasacyjnej, lecz merytoryczna ocena argumentów
przytoczonych w skardze, które powinny w sposób przekonywający świadczyć o
tym, że zachodzi przynajmniej jedna z okoliczności opisanych w art. 3989
§ 1 k.p.c.,
uzasadniających rozpoznanie jej przez Sąd Najwyższy.
W rozpoznawanej sprawie nie zostało przez stronę skarżącą wykazane, że w
sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, ani że istnieje potrzeba wykładni
przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących
rozbieżności w orzecznictwie sądów.
Mając na uwadze powyższe okoliczności, Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia
skargi kasacyjnej do rozpoznania na podstawie art. 3989
§ 2 k.p.c.