Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 345/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Hubert Wrzeszcz
Protokolant Ewa Krentzel
w sprawie z powództwa D. Trading & I. Limited w Limassol (Republika Cypru)
przeciwko Miastu Stołecznemu Warszawa
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 15 marca 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 26 stycznia 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Powód domagał się zasądzenia od pozwanego miasta stołecznego
Warszawy kwoty 12.471.379 zł za bezumowne korzystanie z budynków biurowo-
usługowych położonych przy ulicy S. 35/37 w okresie od dnia 28 września 1996 r.
do 21 lutego 2000 r.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 31 maja 2010 r. oddalił powództwo, a Sąd
Apelacyjny oddalił apelację strony powodowej od tego orzeczenia wyrokiem
zaskarżonym skargą kasacyjną. Podstawę tych rozstrzygnięć stanowiły
następujące ustalenia faktyczne i ich ocena prawna.
Nieruchomość położona przy ulicy S. 37/35, oznaczona nr hip. 472,
obejmująca obecnie działki ewidencyjne nr 3 i nr 4, będąca własnością J. Z.,
została objęta działaniem dekretu z dnia 26 października 1945 r. o w własności i
użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz. 279 ze zm.;
dalej: „dekret z 1945 r.”). Wzniesione na tej nieruchomości przed 1945 r. budynki
(biurowy – tzw. P. B. oraz biurowo-usługowy) odbudowane zostały ze zniszczeń
wojennych ze środków Skarbu Państwa. Z dniem wejścia w życie dekretu, tj. 21
listopada 1945 r., opisane wyżej grunty przeszły na własność gminy m.st.
Warszawy, a następnie Skarbu Państwa. Na podstawie ustawy komunalizacyjnej
nieruchomość z dniem 27 maja 1990 r. stała się własnością Gminy Warszawa;
obecnie jest własnością m.st. Warszawy.
Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy orzeczeniem z dnia
26 października 1948 r. odmówiło J. Z. przyznania prawa własności czasowej. Na
skutek odwołania, Samorządowe Kolegium Odwoławcze - decyzją z dnia 21
października 1996 r. - uchyliło to orzeczenie i przekazało sprawę Prezydentowi
m.st. Warszawy do ponownego rozpoznania.
J. Z. umową z dnia 26 sierpnia 1999 r. sprzedał J. G. wszelkie prawa i
roszczenia wynikające z dekretu z 1945 r. wraz z budynkami znajdującymi się na
nieruchomości oraz roszczenia dotyczące korzystania z gruntów i budynków przez
osoby trzecie.
Prezydent m.st. Warszawy decyzją z dnia 21 lutego 2000 r. Nr 121/2000 –
uwzględniając wniosek dekretowy - ustanowił na rzecz J. G. prawo użytkowania
3
wieczystego gruntu i przeniósł na niego własność budynków za kwotę 13.121.600
zł, stanowiącą równowartość nakładów na ich odbudowę. Po uzyskaniu tej decyzji
J. G. wniósł wszelkie wynikające z niej prawa jako aport do P. B. spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością. Samorządowe Kolegium Odwoławcze decyzją z
dnia 20 lutego 2006 r. uchyliło wymienioną decyzję z dnia 21 lutego 2000 r. w
części przenoszącej własność budynków za zapłatą i umorzyło postępowanie w
tym zakresie.
Gmina Warszawa Centrum w 2000 r. wniosła pozew o stwierdzenie
nieważności tej umowy w części dotyczącej sprzedaży budynków oraz
w przedmiocie założenia odrębnej księgi wieczystej dla nieruchomości budynkowej
i dokonania w niej wpisu prawa własności na rzecz J. G. Pozwani J. G. oraz
spółka P. B. wnieśli pozew wzajemny o ustalenie, że budynki znajdujące się w dniu
21 listopada 1945 r. na nieruchomości objętej dawna księgą wieczystą nr hip.
/.../stanowiły odrębny od gruntu przedmiot własności. Ostatecznie w sprawie tej
zapadły prawomocne rozstrzygnięcia oddalające powództwo główne oraz
uwzględniające powództwo wzajemne.
W dniu 30 sierpnia 2007 r. nastąpiło wydanie nieruchomości spółce P. B.
Umową z dnia 27 czerwca 2008 r. oddano nieruchomość w użytkowanie wieczyste.
J. G. na podstawie umowy z dnia 28 sierpnia 2008 r. darował stronie powodowej
wierzytelność wobec m.st. Warszawy z tytułu wynagrodzenia za bezumowne
korzystanie z budynków w okresie objętym żądaniem pozwu.
Oceniając tak ustalony stan faktyczny, Sąd Okręgowy uznał powództwo
za bezzasadne z dwóch przyczyn. Przyjął, że w okresie realizacji wniosku
złożonego na podstawie art. 7 dekretu z 1945 r. właścicielowi nieruchomości
budynkowej nie przysługiwało roszczenie wydobywcze, a konsekwencji roszczenie
o wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy. Niezależnie od tego stwierdził, że m.st.
Warszawa było - w okresie, którego dotyczy żądanie - posiadaczem budynków
w dobrej wierze. Przeciwko takiemu zaś posiadaczowi roszczenia uzupełniające
aktualizują się dopiero wraz ze ziszczeniem się przesłanek uzasadniających
wystąpienie z roszczeniem windykacyjnym i to tylko w odniesieniu do
okresu od chwili dowiedzenia się przez posiadacza o wytoczeniu powództwa
(art. 224 § 2 k.c.).
4
Sąd Apelacyjny, oddalając apelację strony powodowej, wskazał, że
oddalenie powództwa usprawiedliwione było tą drugą przyczyną. Nabycie przez
m.st. Warszawa własności zabudowanej nieruchomości przy ulicy S. 25/27
stwierdzone zostało przez Wojewodę Mazowieckiego ostatecznymi decyzjami
z 25 maja 1992 r. (w odniesieniu do działki nr 3) oraz z 27 marca 1992 r. (co do
działki oznaczonej nr 4), wiążącymi sądy w postępowaniu cywilnym. Gdyby nawet
decyzje te zostały wyeliminowane z obrotu prawnego, czego strona powodowa nie
wykazała, to należy uznać, że m.st. Warszawa - w spornym okresie - pozostawało
samoistnym posiadaczem przedmiotowych budynków w dobrej wierze. Budynki te
zostały objęte w wykonaniu decyzji komunalizacyjnych. Po stronie jednostki
samorządowej istniała pewność, że zostały one odbudowane przez osoby trzecie
(Warszawską Spółdzielnię Mieszkaniową oraz Zakład Osiedli Robotniczych) i
przeszły na własność Skarbu Państwa. Dla budynków tych nie zostały założone
księgi wieczyste, a m.st. Warszawa, bezzwłocznie po powzięciu wiadomości
o treści umowy zawartej 26 sierpnia 1999 r. między J. Z. a J. G., wytoczyło
powództwo o ustalenie jej nieważności. Okoliczność, że strona pozwana
(poprzednie jednostki samorządowe) wiedziała o wydaniu w dniu 21 października
1996 r. przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze decyzji uchylającej orzeczenie
o odmowie przyznania własności czasowej, nie stanowi podstawy do uznania, że
dalsze jej posiadanie nosiło cechy posiadania w złej wierze, gdyż art. 224 § 2 k.c.
samodzielnie wyznacza chwilę, w której odpowiedzialność posiadacza samoistnego
w dobrej wierze rozszerza się na obowiązek świadczenia wynagrodzenia za
korzystanie z rzeczy.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c., strona powodowa wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz
poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi
do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku
i uwzględnienie apelacji w całości.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej zarzuciła naruszenie:
- art. 225 k.c. przez błędną jego wykładnię i niezastosowanie wskutek
przyjęcia, że strona pozwana w okresie od 28 września 1996 r. do 21 lutego
1996 r. była posiadaczem budynków w dobrej wierze, a powstanie po stronie
5
powodowej roszczeń uzupełniających było uzależnione od wytoczenia
powództwa o wydanie rzeczy zgodnie z art. 224 § 2 k.c.;
- art. 1 w związku z art. 5 dekretu z dnia 26 października 1945 r. przez błędną
wykładnię polegającą na uznaniu, że dochodzone roszczenie nie powstało
z dniem 21 października 1996 r., a decyzje komunalizacyjne z 27 marca
1992 r. i 25 maja 1990 r. stanowiły podstawę prawną władania strony
pozwanej nieruchomością budynkową;
- art. 222 § 1 k.c. przez przyjęcie, że stronie pozwanej przysługiwało
skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania nieruchomością
budynkową, wynikające z decyzji komunalizacyjnych;
- art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. Przepisy wprowadzające ustawę
o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych
(Dz. U. Nr 32, poz. 191 ze zm.; dalej: „ustawa z dnia 10 maja 1990 r.”) przez
przyjęcie, że decyzja komunalizacyjna wydana - wbrew dyspozycji art. 7
ust. 2 tej regulacji – z naruszeniem praw osób trzecich stanowi podstawę
prawną władania nieruchomością.
Drugą podstawę kasacyjną skarżąca wypełniła zarzutami naruszenia:
- art. 6 w związku z art. 7 i art. 225 k.c. przez uznanie, że strona powodowa
nie obaliła domniemania dobrej wiary strony pozwanej;
- art. 378 § 1 k.p.c. oraz art. 328 § 2 przez nierozpoznanie w całości zarzutów
apelacji wskazujących na błędną wykładnię art. 1, art. 5 i art. 7 dekretu
z 1945 r. oraz art. 222 § 1 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odnosząc się pierwszej kolejności do zarzutów podniesionych w ramach
podstawy kasacyjnej naruszenia przepisów postępowania, należy stwierdzić, że nie
znajdują one usprawiedliwienia.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntował się pogląd, zgodnie z którym
naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. może stanowić
usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej tylko wtedy, gdy uzasadnienie
zaskarżonego wyroku nie posiada wszystkich koniecznych elementów, bądź
zawiera tak istotne braki, które uniemożliwiają kontrolę kasacyjną (zob. m.in.
6
wyroki: z dnia 9 czerwca 2009 r., II CSK 49/09, niepubl.; z dnia 10 lipca 2009 r.,
II CSK 65/09, niepubl.; z dnia 4 marca 2010 r., I CSK 439/09, niepubl.).
Według strony skarżącej, Sąd Apelacyjny naruszył art. 328 § 2 k.p.c. przez
uchylenie się w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku od oceny zarzutów naruszenia
art. 1, art. 5 i art. 7 dekretu z 1945 r. oraz art. 222 § 1 k.c., zmierzających
do podważenia wyrażonego przez ten Sąd zapatrywania, zgodnie z którym, do
czasu rozstrzygnięcia wniosku złożonego na podstawie art. 7 powołanego dekretu,
właścicielowi nieruchomości budynkowej nie przysługuje roszczenie windykacyjne,
a co za tym idzie – również roszczenie uzupełniające.
Zarzut ten należy ocenić jako chybiony, gdyż Sąd Apelacyjny wskazał
wyraźnie, że zasadniczą przesłankę usprawiedliwiającą oddalenie powództwa
stanowi uznanie m.st. Warszawy - w okresie objętym żądaniem pozwu –
za samoistnego posiadacza nieruchomości budynkowych w dobrej wierze oraz
brak podstaw do objęcia jego odpowiedzialnością obowiązku świadczenia
wynagrodzenia za korzystanie z tych nieruchomości (art. 224 § 2 k.c.). Nie można
zatem zasadnie twierdzić, że zaniechanie przez Sąd Apelacyjny rozważań co
do wzmiankowanych zarzutów czyni uzasadnienie zaskarżonego wyroku jako
dotknięte wadami uniemożliwiającymi przeprowadzenie kontroli kasacyjnej.
W świetle przyjętej przez Sąd Apelacyjny koncepcji rozstrzygnięcia, nawet
uznanie przywołanych wyżej zarzutów apelacyjnych za trafne, nie prowadziłoby do
podważenia wyroku Sądu pierwszej instancji. Z tych też względów zamierzonego
skutku nie mógł wywrzeć zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c.
Bezzasadny okazał się również zarzut naruszenia art. 6 w związku z art. 7
i art. 225 k.c. Pierwszy z wymienionych przepisów traktuje o ciężarze dowodu
w sensie materialnoprawnym i wskazuje, kogo obciążają skutki niewypełnienia
obowiązku udowodnienia istnienia prawa. Do jego naruszenia dochodzi wtedy, gdy
sąd orzekający przypisuje obowiązek dowodowy innej stronie, niż ta, która
z określonego faktu wywodzi skutki prawne. Właściwą płaszczyznę dla wytknięcia
tego uchybienia stanowi podstawa kasacyjna naruszenia prawa materialnego.
Tymczasem zarzut podniesiony w skardze kasacyjnej ulokowany został w ramach
podstawy naruszenia przepisów postępowania i oparty na twierdzeniu, że Sąd
drugiej instancji wadliwie uznał, iż strona powodowa nie przedstawiła dowodu
7
obalającego domniemanie dobrej wiary strony pozwanej, co wyklucza poddanie
go kontroli kasacyjnej.
Ocenę zasadności pierwszej podstawy kasacyjnej trzeba poprzedzić uwagą,
że skarżący, formułując zarzuty naruszenia prawa materialnego, nie może
poprzestać na wskazaniu jedynie przepisu prawa, który został naruszony, lecz
nadto powinien zawsze określić, czy przepis ten został błędnie zinterpretowany lub
niewłaściwie zastosowany, czyli skonkretyzować sposób jego naruszenia
(zob. wyrok SN z dnia 5 grudnia 2006 r., I CSK 274/06, Lex nr 238945).
Strona skarżąca, przytaczając zarzuty obrazy art. 222 § 1 k.c. oraz art. 7
ust. 2 ustawy z dnia 10 maja 1990 r., nie sprecyzowała, czy przepisy te zostały
naruszone - w jej ocenie - wskutek błędnej wykładni, czy też niewłaściwego
zastosowania. Sąd Najwyższy nie jest uprawniony do samodzielnego dokonywania
konkretyzacji sposobu naruszenia przepisu prawa materialnego objętego
podniesionym zarzutem, ani snucia w tym zakresie własnych domysłów.
Zarzuty dotknięte takimi wadami usuwają się spod kontroli kasacyjnej.
U podstaw zaskarżonego wyroku legła konstatacja, że pozwane m.st.
Warszawa w okresie, którego dotyczy powództwo, było samoistnym posiadaczem
nieruchomości budynkowych położonych w Warszawie przy ulicy S. 35/37 w dobrej
wierze. Strona skarżąca, usiłując podważyć tę ocenę, podniosła, że pozwane m.st.
Warszawa przymiot ten oraz tytuł prawny do władania nieruchomością budynkową
utraciło z chwilą wydania decyzji przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze,
uchylającej orzeczenie o odmowie przyznania własności czasowej, tj. z dniem 21
października 1996 r. Formułując - w oparciu o te twierdzenia - zarzuty naruszenia
art. 225 k.c. oraz art. 1 w związku z art. 5 dekretu z 1945 r. nie dostrzegła jednak,
że kwestionowane stanowisko Sądu Apelacyjnego, które zaważyło na treści
zaskarżonego wyroku, było wynikiem wykładni art. 224 § 2 k.c., prowadzącej do
uznania, że zakres odpowiedzialności samoistnego posiadacza w dobrej wierze
ulega rozszerzeniu na obowiązek zapłaty świadczenia wynagrodzenia za
korzystanie z rzeczy z chwilą dowiedzenia się przez posiadacza o wytoczeniu
przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Sąd Apelacyjny wskazał przy tym,
że ze zdarzeniem tym nie można utożsamiać powzięcia wiadomości o wydaniu
wymienionej decyzji organu odwoławczego; powiązany z nim skutek można byłoby
8
- co najwyżej - dostrzec w wezwaniu do zawarcia ugody przed sądem w
przedmiocie wydania budynków, co jednak nastąpiło dopiero 29 czerwca 2006 r.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono zapatrywanie sprzeciwiające
się dokonywaniu oceny stanu świadomości posiadacza w zakresie dobrej lub złej
wiary z odwołaniem się jedynie do domniemania wynikającego z obowiązywania
decyzji komunalizacyjnej (zob. wyrok dnia 23 lipca 2004 r., III CK 212/03, niepubl.).
Na gruncie przepisów dekretu z 1945 r. zaprezentowano natomiast stanowisko
wskazujące na możliwość przypisania m.st. Warszawie złej wiary z chwilą
powzięcia informacji o wystąpieniu przez uprawnionego ze środkiem prawnym
zmierzającym do wyeliminowania z obrotu prawnego decyzji odmawiającej
ustanowienia własności czasowej, a to z racji powszechności roszczeń byłych
właścicieli gruntów warszawskich (zob. wyrok z dnia 11 sierpnia 2011 r., I CSK
642/10, niepubl.). Do poglądów tych nawiązała strona skarżąca formułując zarzuty
naruszenia art. 225 k.c. i art. 1 w związku z art. 5 dekretu z 1945 r.
W świetle przytoczonego stanowiska Sądu Apelacyjnego, nie ulega wszakże
wątpliwości, że jego skuteczne podważenie wymagało podniesienia zarzutu
naruszenia art. 224 § 2 k.c. przez błędną wykładnię, czego w skardze kasacyjnej
nie uczyniono.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł,
jak w sentencji.
jw