Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 194/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa K. M.
przeciwko E. Obsługa i Sprzedaż spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
o odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 kwietnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 20 kwietnia 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do
ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy wyrokiem z 20 kwietnia 2011 r. zmienił wyrok Sądu
Rejonowego z 29 grudnia 2010 r. zasądzający powódce wyrównanie
odszkodowania z tytułu umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, w
ten sposób, że powództwo oddalił. Zgodnie z umową o zakazie konkurencji z 27
kwietnia 2001 r. powódka miała prawo do odszkodowania po ustaniu stosunku
pracy. Powódka zobowiązała się nie prowadzić działalności konkurencyjnej przez
rok po ustaniu stosunku pracy. Co do wysokości odszkodowania umowa zwierała
zapis, że „Pracownikowi przysługuje przez okres trwania zakazu konkurencji
odszkodowanie miesięczne w wysokości przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia pobieranego w ostatnim roku pełnienia funkcji kierowniczej, płatne
ostatniego dnia każdego miesiąca trwania zakazu” (§ 1 pkt 4). Powódka
pozostawała w zatrudnieniu do 19 września 2008 r. Obecna (kolejna) sprawa
sądowa o ostatnie raty odszkodowania od lutego 2009 r. dotyczy wysokości tego
odszkodowania na podstawie tej samej umowy o zakazie konkurencji. Wynikła z
żądania powódki obliczenia wysokości odszkodowania z uwzględnieniem także
nagrody jubileuszowej, jednorazowej premii i ekwiwalentu za urlop. Sąd Rejonowy
uwzględnił powództwo i zasądził kwoty miesięcznych wyrównań rat odszkodowania
za okres od lutego do 19 września 2009 r. Wskazał, że chociaż umowa nie
precyzowała sposobu wyliczenia „przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
pobieranego w ostatnim roku pełnienia funkcji kierowniczej”, to w tym zakresie
należało odwołać się do obowiązującego u pozwanego Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy z marca 2007 r. Na podstawie art. 9 § 2 k.p. przepisom Układu
należało dać pierwszeństwo przed przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w
okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę
obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia
oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (dalej: rozporządzenie z
29 maja 1996 r.) oraz przed przepisami rozporządzenia tegoż Ministra z 8 stycznia
1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego,
ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego
za urlop (dalej: rozporządzenie z 8 stycznia 1997 r.). Te powszechnie obowiązujące
przepisy stanowią wyraźnie w jakich przypadkach należy je stosować, nie ma w
3
nich wzmianki o odszkodowaniu z tytułu umowy o zakazie konkurencji po ustaniu
stosunku pracy, choć wydano je po uchwaleniu zmiany do Kodeksu pracy
wprowadzającej przepisy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy.
Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy nie określa co składa się na przeciętne
miesięczne wynagrodzenie pracownika. Ustalając jego wysokość należy wliczyć
wszystkie wypłaty mające charakter wynagrodzenia za pracę. Wynagrodzenie za
pracę jest zbiorczą nazwą dla rozmaitych wypłat dokonywanych przez pracodawcę
na rzecz pracownika. Obejmuje różne składniki. W orzecznictwie wynagrodzenie za
pracę rozumiane jest szeroko, obejmuje także nagrodę jubileuszową, ekwiwalent
pieniężny za urlop, co potwierdza też art. 15 ZUZP. Brak jest również podstaw do
nieuwzględnienia premii jednorazowej w kwocie 1.400 zł wypłaconej powódce 30
sierpnia 2008 r. (a przyznanej na podstawie uchwały zarządu spółki z 8 kwietnia
2008 r.). Wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia powódki należało
zatem wyliczyć z uwzględnieniem tej premii, nagrody jubileuszowej (38.960,40 zł) i
ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy (22.263,09 zł). W skali miesiąca przeciętne
wynagrodzenie zwiększyło się zatem o 5.218,64 zł (z 21.129,80 zł do 26.348,44 zł).
W konsekwencji Sąd Rejonowy zasądził na rzecz powódki kwoty po 5.218,63 zł za
miesiące od lutego do sierpnia 2009 r. i za 19 dni września 2009 r. proporcjonalnie
3.305,13 zł.
Sąd Okręgowy w uzasadnieniu orzeczenia zmieniającego wyrok Sądu
Rejonowego i oddalającego powództwo wskazał na błędne zastosowanie art. 15
ZUZP. Bezspornie umowa o zakazie konkurencji nie sprecyzowała sposobu
wyliczenia „przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia powódki pobieranego w
ostatnim roku pełnienia funkcji kierowniczej”, jednak braku tego nie wypełnia
regulacja z art. 15 ZUZP. Ustanawia fundusz wynagrodzeń, z którego środki mogą
być przeznaczone na wynagrodzenia za pracę i inne świadczenia. Przyjęty model
regulacji powoduje, że gdy pewne środki zostają włączone do funduszu
wynagrodzeń, to pracodawca nie jest uprawniony, aby je z tego funduszu wycofać.
Art. 15 ZUZP nie może być ujmowany jako źródło roszczeń i nie może stanowić
podstawy do ustalania zasad przysługujących pracownikom roszczeń. Przyjęcie
odmiennego rozumowania nakazywałoby, przykładowo na zasadzie art. 9 k.p.,
wypłatę pracownikowi świadczenia w wyższej wysokości niż przewidziany ustawą
4
lub rozporządzeniem ekwiwalent za urlop. Z tego względu Sąd Okręgowy nie
podzielił argumentacji Sądu Rejonowego. Ponadto powódka należała do grona
osób zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy, gdyż zajmowała
stanowisko dyrektora do spraw finansowych, a zgodnie z art. 24126
§ 2 k.p. układ
zakładowy nie może określać warunków wynagrodzenia pracowników
zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy, w rozumieniu art. 128 § 2
pkt 2 k.p., oraz osób zarządzających zakładem pracy na innej podstawie niż
stosunek pracy. Według art. 16 ust. 8 zdanie 1 ZUZP płacę zasadniczą dla
dyrektorów spółki, kierowników komórek organizacyjnych, pracowników
zajmujących stanowiska kierownicze i specjalistów ustala pracodawca. W ocenie
Sądu Okręgowego wynikająca z umowy o zakazie konkurencji luka w zakresie
określenia „przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia powódki pobieranego w
ostatnim roku pełnienia funkcji kierowniczej” powinna zostać usunięta w sposób,
jaki przyjęto w dotychczasowej linii orzeczniczej Sądu Rejonowego, ukształtowanej
w innych sprawach toczących się z powództwa K. M. przeciwko pozwanej: /…/–
poprzez odwołanie się do przepisów ogólnie obowiązujących oraz do uchwały
zarządu spółki z o.o. T. z 8 kwietnia 2008 r. w sprawie jednorazowej premii,
określającej, że „Wypłata premii nie będzie wliczana do przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia, o którym mowa w ustawie o negocjacyjnym systemie kształtowania
przeciętnego wynagrodzenia pracowników w 2008 r., ani w latach kolejnych” (§ 4).
Do sumy wynagrodzeń powódki za poszczególne miesiące w ostatnim roku pracy u
pozwanego nie podlegały wliczeniu nagroda jubileuszowa oraz ekwiwalent za
niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Zgodnie z rozporządzeniem z 29 maja 1996
r. w sprawie ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz
wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw,
dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności
przewidzianych w Kodeksie pracy w celu obliczenia odszkodowań stosuje się
zasady obowiązujące przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop
wypoczynkowy, a zatem zastosowanie ma również rozporządzenie z 8 stycznia
1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego,
ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego
za urlop. Zgodnie z § 6 pkt 3 i pkt 5 tego rozporządzenia wynagrodzenie za czas
5
urlopu wypoczynkowego, ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia i innych
świadczeń ze stosunku pracy, z wyłączeniem (m.in.) gratyfikacji (nagród)
jubileuszowych i ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Tym samym na
podstawie przepisów powszechnie obowiązujących zasadą jest, że w podstawie
wyliczenia odszkodowań przysługujących na podstawie Kodeksu pracy, m.in. w
związku z rozwiązaniem stosunku pracy nie uwzględnia się zarówno nagrody
jubileuszowej jak i ekwiwalentu pieniężnego za urlop. Brak jest również podstaw do
wliczenia premii okolicznościowej w kwocie 1.400 zł do przeciętnego
wynagrodzenia ze względu na treść § 4 ust. 1 załącznika nr 1 do uchwały zarządu
spółki z 8 kwietnia 2008 r., zgodnie z którą premia nie jest składnikiem
wynagrodzenia i nie powinna być uwzględniona w podstawie wyliczenia
odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji po ustaniu zatrudnienia.
W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła naruszenie prawa materialnego: 1)
art. 771
i art. 78 § 2 k.p. w związku z art. 15 ZUZP przez ich niezastosowanie; 2)
art. 1012
§ 3 k.p. przez przyjęcie zawężonego pojęcia „wynagrodzenia
otrzymanego” jedynie do stałych składników wynagrodzenia dotyczących pensji
zasadniczej i pomijającego inne składniki, tj. nagrodę jubileuszową, ekwiwalent za
urlop i premię; 3) art. 65 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p. w związku z art. 15 ZUZP
i § 2 umowy o zakazie konkurencji.
Pozwany wniósł o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów zastępstwa
procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie orzeczono kasatoryjnie zasadniczo ze względu na uprzednie
osądzenie spraw pomiędzy tymi samymi stronami, dotyczących wysokości tego
samego odszkodowania z umowy o zakazie konkurencji, co wyznacza określony
stan prawny, który nie może być pomijany w rozpoznaniu skargi kasacyjnej
powódki.
Generalnie o wysokości odszkodowania z umowy o zakazie konkurencji
decyduje treść tego zobowiązania, gdyż wysokość odszkodowania i sposób jego
ustalenia zależą od umowy stron. Przepis art. 1012
§ 3 k.p. określa tylko dolną
6
granicę tego odszkodowania. Nie jest zatem zasadny zarzut naruszenia tego
przepisu, gdyż pojęcie „wynagrodzenia otrzymanego” odnosi się do dolnej granicy
odszkodowania gwarantowanego ustawą. W tym zakresie nie było sporu, który
dotyczy górnej wysokości odszkodowania. Miesięczna rata odszkodowania w
wysokości niespornej jest wyższa niż 1/12 kwoty stanowiącej 25% wynagrodzenia
otrzymanego przez powódkę przed ustaniem stosunku pracy (w okresie roku),
nawet gdy wliczyć do tego wynagrodzenia nagrodę jubileuszową, premię i
ekwiwalent za urlop.
Według zarzutu skargi przepis art. 65 § 2 k.c. miałby zostać naruszony przez
pominięcie art. 15 ZUZP, czyli przez bezzasadne wyłączenie z odszkodowania
świadczeń pracowniczych w nim wymienionych. Rzecz jednak w tym, że przepis
art. 65 § 2 k.c. donosi się do innej sfery aniżeli dosłowne brzmienie umowy, którą
należy badać, co do zgodnego zamiaru stron i celu umowy. Zgodny zamiar stron i
cel umowy może przeważyć nad dosłownym zapisem (brzmieniem) umowy, gdy
wpierw zostanie ustalony, a to należy do sfery stanu faktycznego, którą przy braku
zarzutów procesowych, Sąd Najwyższy jest związany w ocenie zarzutów
materialnoprawnych skargi (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Strony nie zostały przesłuchane i
w sprawie nie ustalono innego „zgodnego zamiaru stron i celu umowy”, który
wskazywałby na inną treść umowy niż ujęta w jej dokumencie. Niezależnie od tego
nie bez znaczenia dla wykładni umowy o zakazie konkurencji w zakresie wysokości
odszkodowania byłby czas i warunki zatrudnienia powódki, skoro umowa o zakazie
konkurencji została zawarta w 2001 r., a do ustania zatrudnienia doszło w 2008 r.
W tym okresie zachodziły zmiany po stronie pracodawcy powódki i zmiany jej
wynagrodzenia. W takiej sytuacji można nawet stwierdzić, iż zawierając umowę o
zakazie konkurencji w 2001 r. strony nie mogły temporalnie określać wysokości
odszkodowania z odwołaniem się do art. 15 ZUZP, który według jego treści, został
przyjęty kilka lat później (w 2007 r.) i przez inny podmiot niż pracodawca pierwotnie
zatrudniający powódkę. Z tego względu nie można stwierdzić, naruszenia art. 65 §
2 k.c. w związku z art. 15 ZUZP i § 2 umowy o zakazie konkurencji. W przeciwnym
razie powódka powinna wykazać, że pierwotna treść umowy uległa zmianie,
właśnie ze względu na przyjęte później prawo płacowe. ZUZP ma charakter
normatywny (generalny) i nie odnosi się indywidualnie do powódki, zwłaszcza w
7
kwestii tak szczególnej jak jej indywidualna umowa o zakazie konkurencji, tym
bardziej w części dotyczącej wysokości odszkodowania. Z tych samych względów
nie są zasadne zarzuty naruszenia art. 771
i 78 § 2 k.p. w związku z art. 15 ZUZP,
skoro są to normy generalne dotyczące warunków wynagradzania za pracę i
przyznawania innych świadczeń związanych z pracą.
Kluczowe znaczenie w rozstrzyganiu sporu miał zapis umowy o zakazie
konkurencji określający, że miesięczne odszkodowanie z zakazu konkurencji,
ustala się „w wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pobieranego w
ostatnim roku pełnienia funkcji kierowniczej” (§ 1 pkt 4). Zapis tej treści wymaga
wykładni, która nie musi być zgodna z twierdzeniem powódki, „iż podstawą
wyliczenia odszkodowania za przestrzeganie zakazu konkurencji było całe
pobierane wynagrodzenie za dany rok”. Wprawdzie umowa nie stanowi, że
podstawą wyliczenia odszkodowania są składniki stale i systematycznie
otrzymywane co miesiąc, to jednak miesięczna rata odszkodowania ma
odpowiadać „przeciętnemu miesięcznemu wynagrodzeniu pobieranemu w ostatnim
roku pełnienia funkcji kierowniczej”. Dla stron sposób ustalenia wysokości raty
odszkodowania był zapewne wystarczająco jasno określony, skoro poprzestały na
odwołaniu się do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Nie odwołały się
wszak do żadnego algorytmu ustalenia przeciętnego wynagrodzenia, co po ustaniu
zatrudnienia już na tym poziomie rodziło spór, odmienienie rozstrzygany przez
Sądy pierwszej i drugiej instancji, czyli czy do obliczania odszkodowania (jako
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia) mogły być przyjmowane przepisy
rozporządzeń z 29 maja 1996 r. i z 8 stycznia 1997 r. Rozporządzenia te mają
wyraźnie zakreślone przedmioty regulacji w ustawie i nie obejmują odszkodowania
z umowy o zakazie konkurencji. Kwestie te analizował Sąd Najwyższy w sprawie o
sygn. II PK 130/11 i w wyroku z 2 lutego 2012 r. stwierdził, że Kodeks pracy
unormował wysokość odszkodowania za powstrzymanie się od działalności
konkurencyjnej po ustaniu zatrudnienia samodzielnie i uzależnił jego wysokość od
wynagrodzenia otrzymywanego realnie, a nie od wynagrodzenia urlopowego.
Wniosek jest więc następujący – przepisy obu wskazanych rozporządzeń mogą
stanowić podstawę ustalania wysokości odszkodowania za powstrzymanie się od
konkurencji, gdy strony tak postanowią. W przeciwnym razie nie ma podstaw do
8
bezpośredniego stosowania tych rozporządzeń do ustalania wysokości
odszkodowania z umowy z zakazu konkurencji, gdyż odszkodowanie z tego tytułu
zależy od zobowiązania (umowy) stron. Jednak nie oznacza to, że regulacje obu
rozporządzeń będą całkowicie bez znaczenia w sytuacji, gdy umowa stron nie
będzie jednoznaczna a wynik jej wykładni prowadził będzie do stosowania regulacji
przyjętych w prawie powszechnym. Skłaniać do tego może określenie w umowie o
zakazie konkurencji odszkodowania w sposób podobny do zasad określonych w
rozporządzeniach. Wówczas nie bez racji byłyby argumenty pozwanego o
pomijaniu w ustalaniu wysokości odszkodowania nagrody jubileuszowej, jako że nie
jest świadczeniem ujmowanym do wyliczania „wynagrodzenia urlopowego” (§ 6 pkt
4 rozporządzenia z 8 stycznia 1997 r.), jeżeli założyć, że uprawnione byłoby
dokonywanie wykładni zapisu z umowy o zakazie konkurencji dotyczącego
odszkodowania z zastosowaniem zasad obliczania „wynagrodzenia urlopowego”.
W aspekcie dopuszczalności wykładni systemowej jako uprawnionej i koniecznej
przy określonym zapisie w umowie o zakazie konkurencji dotyczącym wysokości
odszkodowania, nie można by pominąć, że nagroda jubileuszowa nie podlega też
składce na ubezpieczenia społeczne, jeżeli według zasad określających warunki jej
przyznawania przysługuje pracownikowi nie częściej niż co 5 lat (§ 2.1 pkt 1
rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe). Poza tym jest
świadczeniem z reguły w wysokości wyższej niż przeciętne miesięczne
wynagrodzenie, co skłaniałoby do nieuwzględnienia jej w podstawie obliczania
odszkodowania z zakazu konkurencji, jeżeli strony przyjęły, że to ma odpowiadać
przeciętnemu miesięcznemu wynagrodzenia. Jednak z drugiej strony nagroda
jubileuszowa jest składnikiem wynagrodzenia, swoistą premią za długoletnią pracę,
stąd może być wątpliwe, czy nie mieści się w przyjętej przez strony formule
„przeciętego miesięcznego wynagrodzenia pobieranego w ostatnim roku pełnienia
funkcji kierowniczej”. Z kolei ekwiwalent za urlop wypoczynkowy jest świadczeniem
wypłacanym po ustaniu zatrudnienia, a nie świadczeniem pobieranym w czasie
zatrudnienia, dlatego zasadnie mógł być wyłączony z podstawy ustalania
wysokości odszkodowania. Co nie znaczy, że umowa nie może stanowić inaczej,
wszak czym innym jest pojęcie „wynagrodzenia otrzymanego” w rozumieniu art.
9
1012
§ 3 k.p., gdyż odnosi się do ustalania dolnej granicy odszkodowania,
natomiast wysokość odszkodowania na podstawie umowy o zakazie konkurencji
zależy od umowy stron. W ocenie składu rozpoznającego skargę takich wątpliwości
nie powinno być co do premii w kwocie 1.400 zł. Skoro stanowiła składnik
indywidualnego wynagrodzenia powódki, to decydowała o przeciętnym
miesięcznym wynagrodzeniu. Zapis w uchwale zarządu, że premia jednorazowa
(okolicznościowa) nie podlegała wliczeniu do przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia, o którym mowa w ustawie o negocjacyjnym systemie kształtowania
przeciętnego wynagrodzenia pracownik w 2008 r., ani w latach następnych, nie
zmienia tego, że dla powódki premia ta była składnikiem wynagrodzenia za pracę,
niezależnym od tego jak księgowo była kwalifikowana wypłata premii.
Jednak wykładnia dana w rozpoznaniu obecnej skargi mogłaby być w kolizji
z prawem, które wynika z uprzednich orzeczeń sądowych wydanych w sprawach
dotyczących wysokości odszkodowania pomiędzy tym samymi stronami i z tej
samej umowy o zakazie konkurencji. Otóż nie można nie zauważyć twierdzeń
powódki (w pozwie in fine), że odszkodowanie z zakazu konkurencji z tej samej
umowy za okres od 20 września do 31 października 2008 r. zostało już
rozstrzygnięte przez Sąd Rejonowy w sprawie o sygn. /…/. Z drugiej strony do
apelacji pozwanego w tej sprawie zostały załączone uzasadnienia i kopie wyroków
z których wynika, że były kolejne rozstrzygnięcia sądowe również obejmujące takie
same spory, czyli wliczenia do wysokości odszkodowania z umowy o zakazie
konkurencji nagrody jubileuszowej, premii i ekwiwalentu za urlop. Były to kolejno
sprawy o część (raty) odszkodowania za listopad 2008 r., za grudzień 2008 r. i za
styczeń 2009 r. /…/ Wprawdzie nie ma nieważności postępowania, gdyż inne są
okresy, za które w odrębnych sprawach powódka dochodziła raty odszkodowania,
to jednak moc wiążąca prawomocnego orzeczenia (art. 365 § 1 k.p.c.) zapadłego
między tymi samymi stronami w nowej sprawie nawet o innym przedmiocie polega
na zakazie dokonywania ustaleń i ocen prawnych sprzecznych z osądzoną sprawą
(art. 366 k.p.c.). Związanie orzeczeniem oznacza zakaz dokonywania ustaleń
sprzecznych z uprzednio osądzoną kwestią, a nawet niedopuszczalność
prowadzenia w tym zakresie postępowania dowodowego. Powaga rzeczy
osądzonej rozciąga się również na motywy wyroku w takich granicach, w jakich
10
stanowią one konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia, niezbędne do wyjaśnienia
jego zakresu. W szczególności, powagą rzeczy osądzonej mogą być objęte
ustalenia faktyczne w takim zakresie, w jakim indywidualizują one sentencję jako
rozstrzygnięcie o przedmiocie sporu i w jakim określają one istotę danego stosunku
prawnego (wyrok Sądu Najwyższego z 8 marca 2010 r., II PK 249/09, OSNP 2011
nr 17-18, poz. 225). Określone w art. 365 k.p.c. związanie stron, sądów i innych
podmiotów i osób treścią prawomocnego orzeczenia wyraża nakaz przyjmowania
przez nie, że w objętej w nim sytuacji stan prawny przedstawiał się tak, jak to
wynika z sentencji wyroku (orzeczenia) (wyrok Sądu Najwyższego z 23 czerwca
2009 r., II PK 302/08, OSNP 2011 nr 3-4, poz. 34).
Umknęło więc Sądom w tej sprawie, że spór co do samej zasady (prawa)
rozstrzygany jest tylko raz, w tym przypadku chodzi o treść prawa do określonej
wysokości odszkodowania z umowy o zakazie konkurencji. Skoro Sądy
rozstrzygnęły już sporną kwestię, to orzeczenia w tym zakresie wiążą w kolejnych
sprawach, które procesowo mogą wynikać tylko z tego, że dłużnik mimo
uprzedniego osądzenia nie realizuje świadczenia i konieczny jest tytułu
egzekucyjny za kolejne okresy. Moc wiążąca orzeczenia (art. 365 § 1 k.p.c.)
wywołuje również skutek materialny rzeczy osądzonej przejawiający się w tym, że
rozstrzygnięcie zawarte w prawomocnym orzeczeniu stwarza stan prawny taki, jaki
z niego wynika. W kolejnym postępowaniu ta sama kwestia nie może być już
ponownie badana. Innymi słowy wyrok prawomocny rozstrzygający spór o
wysokość odszkodowania z umowy o zakazie konkurencji (art. 1012
§ 3 k.p.) wiąże
w następnej sprawie sądowej o kolejną ratę tego odszkodowania (art. 365 § 1
k.p.c.).
Z tych względów kwestia powyższa nie mogła zostać podniesiona tylko na
marginesie rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego w obecnej sprawie, gdyż związanie
materialne wynikające z uprzedniego orzeczenia wiąże również w rozpoznaniu
skargi kasacyjnej. Wprawdzie z procedury wynika, że skarga podlega rozpoznania
tylko w granicach jej zarzutów (art. 39813
§ 1 k.p.c.), to jednak aby należycie je
rozpoznać, to wpierw należy ustalić prawo jakie obowiązuje, a to wynika również z
orzeczenia sądu. Kwestię związania uprzednim orzeczeniem dostrzeżono w
postępowaniu kasacyjnym po analizie akt spraw, jako że nie była stawiana w
11
głównym jej nurcie. Znaczenia poprzednich orzeczeń nie dostrzegły Sądy
rozstrzygając obecną sprawy i nie rozważyły jej w aspekcie wskazanych relacji
(rzeczy osądzonej). Sprawa wymaga więc rozważenia w pierwszej kolejności przez
Sąd powszechny co wyprzedza oceny merytoryczne w tej sprawie.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 39815
§ 1 k.p.c.
i art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.