Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 174/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z powództwa W. W.
przeciwko T. Przedsiębiorstwu Drogowo-Mostowemu "B." SA w B.
o zapłatę nagrody jubileuszowej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 maja 2012 r.,
skargi kasacyjnej Rzecznika Praw Obywatelskich od wyroku Sądu Okręgowego -
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 24 lutego 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego
Sądowi Okręgowemu.
UZASADNIENIE
2
Powódka domagała się zasądzenia od pozwanego nagrody jubileuszowej za
35 lat pracy w wysokości 12 551,60 zł. Sąd Rejonowy ustalił, że powódka zatrudniła
się u pozwanego (poprzednika prawnego spółki) 3 listopada 1997 r. Od 1 kwietnia
2007 r. była kierownikiem działu finansowo-księgowego. Na tym stanowisku
zarabiała 3 500 zł miesięcznie. W lipcu 2007 r. pobrała nagrodę jubileuszową za 30
lat pracy. Umowa o pracę została rozwiązana 30 czerwca 2008 r. Na mocy ugody
otrzymała odprawę w kwocie 24 500 zł oraz oświadczyła, że wszystkie jej
roszczenia względem pracodawcy zostały zaspokojone. Sąd Rejonowy uznał, że
ugoda nie dotyczyła nagrody jubileuszowej.
W 1992 r. powstał w Przedsiębiorstwie Drogowo-Mostowym w B. system
wynagradzania pracowników. Nagród jubileuszowych dotyczył jego załącznik Nr 4.
Nagrody przysługiwały pracownikom, którzy przepracowali co najmniej 15 lat, w tym
co najmniej 2 lata w PD-M. Protokołem dodatkowym Nr 4 z 28 kwietnia 1999 r.
zmieniono zasady nabywania prawa do nagrody. Kolejna zmiana nastąpiła na
podstawie protokołu z 19 grudnia 2001 r. Za 35 lat pracy pracownik mógł otrzymać
nagrodę w wysokości 500% podstawy wymiaru. Dotyczyło to osób, które w PD-M
przepracowały co najmniej 10 lat. Na mocy protokołu dodatkowego z 7 marca 2007
r. zlikwidowano nagrody jubileuszowe. Pracownicy, którzy nabyli prawo do nagrody
w latach 2007-2011 mieli otrzymać do końca tego roku nagrody obliczone
proporcjonalnie od czasu ostatniej wypłaty takiego świadczenia do 1 kwietnia 2007
r. Sąd Rejonowy stwierdził, że porozumienie płacowe z 1992 r. na podstawie art. 51
ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw przekształciło się z mocy prawa w zakładowy układ
zbiorowy pracy. W ocenie Sądu Rejonowego dokonane przez pracodawcę zmiany
zasad nabywania prawa do nagrody jubileuszowej są niekorzystne dla powódki.
Dotyczy to przede wszystkim wydłużenia zakładowego stażu pracy (z 2 do 10 lat)
oraz wstrzymania wzrostu wysokości nagrody za każde 5 lat pracy ponad 35 lat.
Pracodawca nie wypowiedział powódce stosunku pracy w tej części. Nie uczynił
tego także przy okazji likwidacji nagród. Jej wynagrodzenie od 1 kwietnia 2007 r.
wzrosło z 2 415 zł do 3 500zł.
3
Bezspornym w sprawie było, że powódka była pracownikiem pozwanej spółki
W listopadzie 2007 r. nabyłaby prawo do nagrody jubileuszowej z tytułu 10-letniego
zatrudnienia w niej, gdyby nie wypłacenie jej tej nagrody w lipcu 2007 r. na
podstawie pkt I porozumienia do protokołu dodatkowego Nr 6. Prawo do nagrody
za 30 lat pracy nabyła 3 listopada 2007 r. po przepracowaniu 10 lat w spółce.
Prawo do kolejnej nagrody (za 35 lat) nabyłaby 11 czerwca 2008 r., jednak zgodnie
z § 10 ust. 1 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 23 grudnia 1989 r. w
sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody
jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypłacania pracownikowi, który w dniu
wejścia w życie przepisów wprowadzających nagrody nabywa prawo do dwóch lub
więcej nagród, wypłaca się tylko jedną nagrodę – najwyższą. Według pozwanej
była pracownica otrzymała już wcześniej należną jej kwotę z tytułu nagród
jubileuszowych za pracę u niej.
Uznając, że powódka legitymuje się 35-letnim stażem pracy Sąd Rejonowy
wyrokiem z 22 listopada 2010 r. zasądził na jej rzecz nagrodę w wysokości 12
551,60 zł.
Apelację od tego orzeczenia wniósł pracodawca. Zarzucił w niej: 1)
naruszenie art. 24113
§ 2 k.p. polegające na błędnym uznaniu, że protokół
dodatkowy Nr 6 z 7 marca 2007 r. do zakładowego układu był niekorzystny dla
powódki, 2) błędne przyjęcie, że powódka nie wyraziła zgody na nowe warunki
pracy wprowadzone protokołem Nr 6, 3) brak wszechstronnego rozważenia
zebranego w sprawie materiału dowodowego i pominięcie zeznań świadka H. K.
Sąd Okręgowy wyrokiem z 24 lutego 2011 r. zmienił zaskarżony wyrok w
całości i oddalił powództwo, odstępując od obciążeniami powódki kosztami procesu
za obie instancje. W uzasadnieniu podniesiono przede wszystkim, że nagroda
jubileuszowa nie jest wynagrodzeniem, tylko nagrodą, czyli świadczeniem
dodatkowym o całkowicie innym pochodzeniu.
Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie jest prawo do nagrody jubileuszowej
powódki z tytułu przepracowania 35 lat. Zdaniem Sądu Okręgowego powódka nie
spełniała podstawowego warunku do otrzymania nagrody. Ma bowiem za krótki
ogólny staż pracy. W przeszłości PD-M było przedsiębiorstwem państwowym, które
przy ustalaniu okresów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody
4
jubileuszowej postanowiło stosować przepisy zarządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z 23 grudnia 1989 r. Zgodnie z § 2 pkt 1 tego zarządzenia do okresu
pracy uprawniającego do nagrody wlicza się (bez względu na przerwy w
zatrudnieniu): 1) okresy zatrudnienia w uspołecznionych zakładach pracy, 2) okresy
zatrudnienia w prywatnych zakładach pracy, które zostały upaństwowione lub
przejęte przez uspołecznione zakłady pracy.
W aktach osobowych powódki znajdują się świadectwa pracy dotyczące
poprzednich okresów zatrudnienia. Łącznie miała 8 pracodawców. 7 było
uspołecznionymi zakładami pracy. Na pewno takiego charakteru nie miała M.
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe spółka z o.o. w B. Powódka była w niej
zatrudniona od 1 lutego 1997 r. do 31 października 1997 r. (do 31 maja 1997 r.
także w M. – P. S.A w W.). Na podstawie odpisu pełnego z rejestru przedsiębiorstw
Sąd Okręgowy ustalił, że umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością została
zawarta 7 listopada 1996 r. Wspólnikami są trzy osoby fizyczne. Powódka na
rozprawie 24 lutego 2011 r. oświadczyła, że pomiędzy spółkami M. i M. –P. nie było
żadnego związku. W okresie od 1 czerwca do 31 października 1997 r. pracodawcą
powódki nie był uspołeczniony zakład pracy. Po odjęciu tego zatrudnienia, staż
pracy powódki, który należało wziąć pod uwagę przy ocenie zasadności jej
roszczenia, wynosi niewiele ponad 34 lata i 6 miesięcy. Jest więc za krótki. W tej
sytuacji przyznanie powódce przez Sąd Rejonowy nagrody jubileuszowej nastąpiło
z naruszeniem pkt 1 i 4 załącznika Nr 4 do zakładowego układu.
Skargę kasacyjną od wyroku wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich. Wyrok
zaskarżono w całości, zarzucając naruszenie: 1) art. 22 § 1 k.p. poprzez przyjęcie,
że nagroda jubileuszowa nie jest wynagrodzeniem w rozumieniu tego przepisu,
tylko nagrodą czyli świadczeniem dodatkowym o całkowicie innym pochodzeniu, 2)
- przepisów załącznika nr 4 pkt 1 i 4 do „Systemu" (Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy Nr U-LXIX dla pracowników U. Przedsiębiorstwa Drogowo-
Mostowego „B." SA w B.), odsyłających do zarządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. (MP nr 44, poz. 358) wydanego na mocy
nieobowiązującego już art. 79 k.p. – w zakresie ustalania okresów pracy i innych
okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej, a konkretnie do jego § 2 ust. 1
pkt 2, bez uwzględnienia przy wykładni tego przepisu art. 183c
§ 1 i 2 k.p. co
5
oznacza nie wliczanie do okresu pracy uprawniającego do nagrody jubileuszowej
okresu zatrudnienia w prywatnych zakładach pracy, które nie zostały
upaństwowione lub przejęte przez uspołecznione zakłady pracy, powodujące
niezgodne z prawem zróżnicowanie prawa do jednakowego wynagradzania osób
wykonujących jednakową pracę lub pracę jednakowej wartości, 3) nieuwzględnienie
art. 9 § 4 k.p stanowiącego, że postanowienia układów zbiorowych pracy
naruszające zasadę równego traktowania w zatrudnieniu nie obowiązują.
Zarzucono także naruszenie konstytucyjnych praw człowieka i obywatela, tj.:
art. 32 Konstytucji RP poprzez nieuprawnione zróżnicowanie uprawnień do nagrody
jubileuszowej w zależności od stosunków własnościowych pracodawcy, art. 64 ust.
1 i 2 Konstytucji RP, obejmującego ochroną prawną własność i inne prawa
majątkowe, do których zalicza się nagrodę jubileuszową.
W ocenie Rzecznika skarga jest oczywiście uzasadniona. Wniesiono o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi kasacyjnej Rzecznika Praw Obywatelskich okazały się mieć
uzasadnione podstawy.
Zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy – nabycia przez powódkę
prawa do nagrody jubileuszowej za 35 lat pracy ma problem liczenia stażu pracy.
Problem ten został uregulowany w załączniku do zakładowego układu zbiorowego
obowiązującego u pozwanego pracodawcy, który odsyła do przepisów Zarządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 23 grudnia 1989 r.
Sąd Okręgowy opierając się na przepisie § 2 ust 1 nie zaliczył do stażu pracy
okresów zatrudnienia w nieuspołecznionym zakładzie pracy.
Wstępnie należy stwierdzić, że Sąd Okręgowy mylnie przyjął, że nagroda
jubileuszowa nie jest składnikiem wynagrodzenia, czego zresztą nie uzasadnił.
Wbrew nazwie nagroda jubileuszowa jest świadczeniem o charakterze
wynagrodzeniowym oraz roszczeniowym. W istocie więc ma ona charakter należnej
pracownikowi premii, a nie nagrody (zob. powołane w skardze orzeczenia Sądu
6
Najwyższego). Problem ten nie ma jednak zasadniczego znaczenia. Należy
bowiem zauważyć, że zasady kształtowania wynagrodzenia w
wewnątrzzakładowych przepisach (aktach) muszą uwzględniać regulacje zawarte w
powołanych przez Rzecznika przepisach Konstytucji RP (art. 32 oraz 64), jak i
Kodeksu pracy (art. 9 § 4 oraz 183c
§ 1 i 2). Z przepisów tych wynika obowiązek
stosowania zasady równego traktowania w zatrudnieniu oraz niedyskryminacji
pracowników, w tym również w zakresie wynagradzania za pracę.
Przepis art. 183c
§ 2 k.p. jednoznacznie stanowi, że wynagrodzenie, o którym
mowa w § 1, obejmuje wszystkie składniki wynagrodzenia, bez względu na ich
nazwę i charakter, a także inne świadczenia związane z pracą, przyznawane
pracownikom w formie pieniężnej lub innej formie niż pieniężna. Jak widać pojęcie
wynagrodzenia ma w tym przypadku bardzo szeroki zakres, gdyż obejmuje również
wszelkie inne świadczenia należne pracownikowi.
Natomiast zgodnie z przepisem art. 9 § 4 k.p. postanowienia układów
zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych,
regulaminów oraz statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy,
naruszające zasadę równego traktowania zatrudnieniu, nie obowiązują.
Nie ulega wątpliwości, że postanowienia wewnątrzakładowych przepisów
płacowych regulujących prawo do nagrody jubileuszowej powinny respektować
zasadę wyrażoną w art. 183c
k.p. Wyłączenie z okresów uprawniających do
nagrody jubileuszowej okresów w prywatnym zakładzie pracy uzasadnia zarzut
nierównego traktowania (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 października
2007 r., II PK 38/07, OSNP 2008, nr 21-22, poz. 313). Z tego powodu będzie miał
zastosowanie przepis art. 9 § 4 k.p. (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14
kwietnia 2010 r., III PK 61/09, LEX nr 602054 oraz z dnia 20 maja 2011 r., II PK
288/10, LEX nr 898698).
Należy zgodzić się także z argumentacją Rzecznika w kwestii anachronizmu
podziału na zatrudnienie w uspołecznionym i nieuspołecznionym zakładzie pracy,
co wynika zresztą również z powołanych w skardze orzeczeń Sądu Najwyższego i
Trybunału Konstytucyjnego. Tym samym należało uznać, że zaskarżony wyrok
narusza powołane w skardze przepisy kodeksu pracy, jak i Konstytucji RP.
7
Tak więc zaliczanie do okresów zatrudnienia, od których uzależnione jest
nabycie prawa do nagrody jubileuszowej, jedynie zatrudnienia w uspołecznionych
zakładach pracy narusza zasadę równego traktowania pracowników w zakresie
wynagrodzenia (art. 183c
k.p.). W takim przypadku postanowienie układu
zbiorowego pracy naruszające zasadę równego traktowania w zatrudnieniu nie
obowiązuje (art. 9 § 4 k.p.).
W świetle powyższego należało uznać, że skarga była też oczywiście
uzasadniona.
Sąd Najwyższy podzielił argumenty oraz ich uzasadnienie podniesione w
skardze kasacyjnej.
Z tych względów, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c, orzeczono jak w
sentencji wyroku.