Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 268/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z wniosku J. T.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych w W.
o wysokość emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 maja 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 27 stycznia 2011 r., sygn. akt […],
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 27 stycznia 2011 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację
wnioskodawcy J. T. od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Ubezpieczeń
Społecznych w W. z dnia 29 grudnia 2009 r., którym oddalono odwołanie
2
wnioskodawcy od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Pierwszego Oddziału
w W. z dnia 24 lipca 2007 r., przeliczającej wnioskodawcy emeryturę od dnia 15
marca 2006 r. i odmawiającej uwzględnienia przy ustalaniu wysokości tego
świadczenia okresów od dnia 15 października 1969 r. do dnia 16 listopada 1975 r.
oraz od dnia 7 września 1985 r. do dnia 28 lutego 1991 r., w których wnioskodawca
był zatrudniony jako ekspert w Międzynarodowej Organizacji ds. Wyżywienia i
Rolnictwa (FAO) z siedzibą w Rzymie, w związku z otrzymywaniem z tego tytułu
emerytury z instytucji zagranicznej. Należy dodać, że w wymienionych okresach
wnioskodawca był pracownikiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych (na urlopie
bezpłatnym).
Wnioskodawca odwołał się od decyzji organu rentowego, wnosząc o jej
zmianę i uwzględnienie „zagranicznych” okresów zatrudnienia jako okresów
składkowych. Zarzucił, że świadczenie, jakie otrzymuje z Grupowego
Pracowniczego Funduszu Emerytalnego ONZ, uzyskał na skutek dobrowolnego
ubezpieczenia, a w latach 1985 – 1991 opłacał specjalny „podatek" do Ministerstwa
Finansów w wysokości 15% wynagrodzenia. W jego ocenie art. 9 ust. 3 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst; Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) wyraźnie
posługuje się pojęciem „świadczenie rentowe”, wobec czego jego dyspozycją nie
mogą być objęte świadczenia o charakterze emerytalnym.
Wyrokiem z dnia 8 kwietnia 2008 r., Sąd Okręgowy – Sąd Ubezpieczeń
Społecznych w W. zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego i zaliczył
wnioskodawcy wyżej wymienione okresy pracy w Międzynarodowej Organizacji ds.
Wyżywienia i Rolnictwa ONZ (FAO) w Rzymie. Na skutek apelacji organu
rentowego Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 17 października 2008 r. uchylił
zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego
rozpoznania. Ponownie rozpoznając sprawę, wyrokiem z dnia 29 grudnia 2009 r.
Sąd Okręgowy – Sąd Ubezpieczeń Społecznych w W. oddalił odwołanie
wnioskodawcy. Sąd Okręgowy ustalił, że niezaliczenie wnioskodawcy do
ustalonych okresów składkowych okresów jego pracy w organizacji
międzynarodowej FAO, było wynikiem pobierania przez niego z tytułu tego
zatrudnienia emerytury z instytucji zagranicznej. W ocenie Sądu, uwzględniającej
3
stanowisko Sądu Apelacyjnego zawarte w wyroku uchylającym, w pojęciu
„świadczenie rentowe" (art. 9 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), mieści
się również świadczenia, będące – według nomenklatury ustawy o emeryturach i
rentach z FUS, emeryturą (renta starcza). Według ustaleń Sądu pierwszej instancji,
w okresie objętym sporem wnioskodawca był zatrudniony w charakterze eksperta w
Międzynarodowej Organizacji ds. Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) z siedzibą
w Rzymie za zgodą i na wniosek właściwych władz polskich. W tym okresie był
pracownikiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych i na czas pracy w organizacji
międzynarodowej udzielony mu został urlop bezpłatny. Z tytułu pracy w instytucjach
międzynarodowych wnioskodawca pobiera świadczenie emerytalne z Grupowego
Funduszu Emerytalnego Personelu Narodów Zjednoczonych w związku z tzw.
służbą składkową jako pracownik FAO. Jest niewątpliwe, że po ukończeniu
pierwszego etapu pracy (w latach 1969 – 1975) wnioskodawca wybrał możliwość
pobrania całości wpłaconych składek, ale następnie przy ponownym zatrudnieniu
uzupełnił pobraną uprzednio kwotę wraz z oprocentowaniem i wybrał tzw. opcję
wypłaty świadczenia z odroczoną płatnością tj. dożywotnio po osiągnięciu wieku 60
lat. Obecnie świadczenie to jest wypłacane jako emerytura nr R/49746. Wobec
powyższego, Sąd wskazując na art. 6 ust. 2 pkt 1 i 3 lit. c i art. 9 ust. 1 i 3 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS oraz art. 21, 27a, oraz art.
31 Statutu, Regulaminu oraz Systemu Regulacji Świadczeń Wspólnego Funduszu
Emerytalnego personelu ONZ, ustalił, że świadczenie, jakie pobiera wnioskodawca
nie jest rentą tytułu niezdolności do pracy (w rozumieniu ustawy o emeryturach i
rentach z FUS), ani rentą z tytułu ubezpieczenia dodatkowego, gdyż uczestnictwo
w funduszu emerytalnym pracowników ONZ nie było dobrowolne, a przystąpienie
do funduszu następowało automatycznie z chwilą spełnienia przez pracownika
warunków określonych w art. 21 statutu (chyba że warunki nominacji wyraźnie
wykluczały członkostwo pracownika w funduszu emerytalnym). W związku z tym
okresy pracy odwołującego w FAO nie mogą być uwzględnione przy ustalaniu jego
uprawnień emerytalnych w Polsce. Hipoteza art. 9 ust. 3 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS obejmuje tylko świadczenia z ubezpieczenia dodatkowego, a więc
takiego ubezpieczenia, które jest dobrowolne i istniejące obok ubezpieczeń
obowiązkowych (podstawowych). Przystąpienie do takiego dodatkowego
4
ubezpieczenia następuje na podstawie dodatkowej umowy lub deklaracji.
Wnioskodawca nie wskazywał, że przystąpienie do funduszu emerytalnego
pracowników instytucji ONZ miało charakter dodatkowy, istniejący poza innym
ubezpieczeniem, i że składał w tym zakresie odrębne deklaracje. Zdaniem Sądu
okoliczności tej nie zmienia fakt, że wnioskodawca po zakończeniu pierwszego
okresu pracy, skorzystał z możliwości likwidacji udziałów w funduszu, a następnie
przy podjęciu zatrudnienia, wpłacił te udziały z powrotem wraz z odsetkami. W
ocenie Sądu może to świadczyć jedynie o dobrowolności pozostania w funduszu w
wypadku zakończenia pracy i niespełnieniu wymagań do nabycia podstawowej
emerytury z osiągnięciem wieku emerytalnego lub świadczenia inwalidzkiego z
chwilą zakończenia pracy w instytucjach ONZ.
Apelację wnioskodawcy od powyższego wyroku oddalił Sąd Apelacyjny,
podzielając zarówno ustalenia faktyczne jak i ocenę prawną dokonaną przez Sąd
pierwszej instancji. Według Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji trafnie
uznał, że pobierane przez wnioskodawcę świadczenie emerytalne z Jednolitego
Funduszu Emerytalnego Personelu Organizacji Narodów Zjednoczonych z tytułu
składkowej służby jako pracownika zatrudnionego w charakterze eksperta w
Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) w okresach
od dnia 15 października 1969 r. do dnia 16 listopada 1975 r. oraz od dnia 7
września 1985 r. do dnia 28 lutego 1991 r. nie jest świadczeniem pochodzącym z
ubezpieczenia dodatkowego. Za przyjęciem takiego stanowiska przemawiała treść
art. 21 oraz art. 27-31 Statutu, Regulaminu oraz Systemu Regulacji Świadczeń
Wspólnego Funduszu Emerytalnego Personelu ONZ. Tym samym Sąd drugiej
instancji podzielił argumentację zawartą w zaskarżonym wyroku, iż emerytura jaką
pobiera wnioskodawca z Fundusz emerytalnego pracowników ONZ mieści się w
pojęciu „świadczenie rentowe” zawartym w art. 9 ust. 3 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Nie jest ono świadczeniem
pochodzącym z ubezpieczenia dodatkowego jako wypłacane z ubezpieczenia,
które było podstawowym i obowiązkowym ubezpieczeniem pracowników instytucji
ONZ, którzy tym ubezpieczeniem obejmowani byli automatycznie po spełnieniu
określonych warunków.
5
W skardze kasacyjnej od tego wyroku, zaskarżając go w całości,
pełnomocnik wnioskodawcy zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego –
art. 9 ust. 3 w związku z art. 9 ust. 1 oraz w związku z art. 6 ust. 2 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przez uznanie, że
świadczenie, które otrzymuje wnioskodawca z instytucji zagranicznej jest
świadczeniem rentowym innym niż renta z ubezpieczenia dodatkowego, podczas
gdy świadczenie to nie ma charakteru rentowego lecz jest to emerytura, co powinno
powodować zaliczenie tego okresu do okresu składkowego, od którego zależy
ostateczna wysokość emerytury wnioskodawcy, oraz naruszenie przepisów
postępowania – art. 233 § 1 k.p.c., wniósł zmianę zaskarżonego wyroku przez
uwzględnienie odwołania, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, wraz z
orzeczeniem o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach skargi kasacyjnej i jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli skarga nie zawiera zarzutu naruszenia
przepisów postępowania lub gdy zarzut taki okaże się niezasadny. Wobec tego, że
w skardze kasacyjnej podniesiono zarzut naruszenia przepisu postępowania -
art. 233 k.p.c. trzeba zauważyć, że zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi
kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów.
Oznacza to jednoznaczne określenie funkcji Sądu Najwyższego jako sądu prawa,
który rozpoznając skargę kasacyjną w granicach jej podstaw, jest związany z mocy
art. 39813
§ 2 k.p.c. ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego
orzeczenia. Wyłączenie w art. 3983
§ 3 k.p.c. z podstaw skargi kasacyjnej zarzutów
dotyczących oceny dowodów pozbawia skarżącego możliwości powoływania się na
zarzut naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów wskazany w art. 233 k.p.c. W
tej części skarga kasacyjna wnioskodawcy nie została oparta na ustawowej
podstawie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2006 r., II CSK 136/05,
niepublikowany). W tych warunkach Sąd Najwyższy związany jest ustaleniami
6
faktycznymi, stanowiącymi podstawę faktyczną rozstrzygnięcia, w tym zwłaszcza
ustaleniem, że pobierane przez wnioskodawcę świadczenie emerytalne (obecnie
emerytura nr R/49746) z Grupowego Funduszu Emerytalnego Personelu Narodów
Zjednoczonych jest związane z tzw. służbą składkową wnioskodawcy jako
pracownika FAO. W dalszym ciągu nie może być kwestionowane ustalenie, że
wypłacane wnioskodawcy świadczenie nie jest rentą z tytułu ubezpieczenia
dodatkowego, ani rentą tytułu niezdolności do pracy (w rozumieniu ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, nota bene nomenklatura tej ustawy, w tym zwłaszcza
słownik zawarty w art. 4, „nie przystaje” do pojęcia zawartego w art. 9 ust. 3
„świadczenie rentowe z instytucji zagranicznej inne niż renta z ubezpieczenia
dodatkowego”).
W ocenie Sądu Najwyższego nie można w związku z tym podzielić zarzutu
błędniej wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 9 ust. 3 w związku z art. 9 ust.
1 oraz w związku z art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Niewątpliwie zaliczenie tzw.
„zagranicznego” okresu zatrudnienia wnioskodawcy do okresu składkowego,
na podstawie art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c, uzależnione było od wykazania, czy pobierane
przez niego świadczenie z instytucji zagranicznej z tytułu zatrudnienia w organizacji
międzynarodowej jest świadczeniem z ubezpieczenia dodatkowego
(dobrowolnego), co stanowiłoby podstawę do zaliczenia spornego okresu do okresu
składkowego, czy też pobierane świadczenie emerytalne jest świadczeniem z tytułu
obowiązkowego ubezpieczenia w organizacji międzynarodowej, co powodowałoby
odmową zaliczenia tego okresu do okresu składkowego. Powyższy okres mógł być
zatem uwzględniony przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalno - rentowych,
pod warunkiem, iż z tego tytułu nie są wypłacane świadczenia rentowe z instytucji
zagranicznej, z wyjątkiem renty z ubezpieczenia dodatkowego. Zdaniem Sądu
Najwyższego, pojęcie „świadczenie rentowe z instytucji zagranicznej inne niż renta
z ubezpieczenia dodatkowego” - art. 9 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS
- jest pojęciem szerszym niż definiowane w tej ustawie pojęcia „renta z tytułu
niezdolności do pracy” i „renta rodzinna” (por. art. 4 pkt 10 ustawy) i obejmuje także
emerytury tzw. „renty starcze”. Istotne jest także trafne ustalenie Sądu
Apelacyjnego (szeroko i starannie uzasadnione), że Jednolity Fundusz Emerytalny
7
Personelu Narodów Zjednoczonych jest funduszem ustanowionym przez
Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dla dostarczenia emerytury,
korzyści na wypadek śmierci, korzyści na wypadek inwalidztwa oraz związanych z
tym korzyści dla personelu Narodów Zjednoczonych i innych organizacji
dopuszczonych do uczestnictwa, w tym Organizacji Narodów Zjednoczonych do
spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), w której wnioskodawca był zatrudniony,
pełniąc funkcję ekonomisty, konsultanta. Fundusz ten jest powszechnym
funduszem emerytalnym pracowników organizacji międzynarodowych Narodów
Zjednoczonych i ustanowiony został w 1949 r. decyzją Zgromadzenia Ogólnego
ONZ. Uczestniczy w nim 20 organizacji i agend systemu NZ, w tym także FAO.
Zgodnie z art. 21 Jednolitego Fundusz Emerytalnego Personelu Narodów
Zjednoczonych każdy pełnoetatowy członek personelu każdej organizacji
członkowskiej, z uwzględnieniem art. 51 (nie dotyczy wnioskodawcy), zostaje
uczestnikiem w Funduszu: po rozpoczęciu zatrudnienia w ramach mianowania na
sześć miesięcy lub więcej, lub po zaakceptowaniu takiego mianowania w trakcie
zatrudnienia; lub po upływie w tej samej lub więcej niż jednej organizacji
członkowskiej, sześciu miesięcy pracy bez przerwy dłuższej niż trzydzieści dni, pod
warunkiem, że uczestnictwo nie jest wyraźnie wykluczone przez warunki
mianowania członka personelu, przy czym uczestnictwo kończy się, gdy
organizacja zatrudniająca uczestnika przestaje być organizacją członkowską
jednakże nie uważa się za zakończenie uczestnictwa w przypadku, gdy uczestnik
wznawia służbę składkową w organizacji członkowskiej w ciągu 12 miesięcy po
wystąpieniu bez wypłaty świadczenia. Z powyższego wynika, iż Jednolity Fundusz
Emerytalny Personelu Narodów Zjednoczonych był funduszem powszechnym, zaś
udział w funduszu personelu organizacji międzynarodowych był automatyczny po
spełnieniu warunków dotyczących okresu zatrudnienia i charakteru zatrudnienia.
Wnioskodawca zatrudniony był w pełnym wymiarze czasu pracy, faktyczne
zatrudnienie trwało ponad 10 lat w dwóch okresach. Zgodnie z art. 31 tych
przepisów istnieje możliwość odzyskania wpłaconych do Funduszu składek po
zakończeniu pracy i ustaniu ubezpieczenia w zależności od wieku osoby
ubezpieczonej i z takiej opcji po zakończeniu pracy w 1975 r. w FAO wnioskodawca
skorzystał, jednakże po podjęciu pracy w 1985 r. ponownie zostały one przez
8
skarżącego wpłacone do Jednolitego Funduszu Emerytalnego Personelu ONZ i
uwzględnione przy wyliczeniu wysokości emerytury (sekcja J przepisów). Zatem z
tytułu zatrudnienia w FAO w latach 1969 - 1975 oraz 1985 - 1990, z chwilą
ukończenia wieku 60 lat skarżący od 2001 r. pobiera emeryturę z Jednolitego
Funduszu Emerytalnego Personelu Narodów Zjednoczonych. Tym samym
świadczenie pobierane przez skarżącego z instytucji zagranicznej z tytułu
zatrudnienia w FAO nie jest świadczeniem z ubezpieczenia dodatkowego
(dobrowolnego). Wnioskodawca w zamian za opłacanie składek zgromadzonych w
Jednolitym Funduszu Emerytalnym Personelu Narodów Zjednoczonych otrzymuje
pełną emeryturę od ukończenia wieku 60 lat z tytułu obowiązkowego,
automatycznego ubezpieczenia w organizacji międzynarodowej co sprawia, że nie
jest możliwe na podstawie art. 9 ust. 3 ustawy w związku z art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c
zaliczenie tych okresów do okresów składkowych, mających wpływ na wysokość
pobieranej przez skarżącego polskiej emerytury. Ponadto ze świadectwa pracy
wystawionego przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych wynika, że w okresach od
dnia 15 października 1969 r. do dnia 16 listopada 1975 r. oraz od dnia 7 września
1985 r. do dnia 28 lutego 1990 r. wnioskodawca przebywał na urlopach
bezpłatnych na czas pracy w FAO, a za okresy te nie były opłacane składki na
ubezpieczenie społeczne w Polsce. Należy się w związku z tym zgodzić z
konstatacją Sądu Apelacyjnego, że zaliczenie spornego okresu do stażu
ubezpieczeniowego w sytuacji nieopłacania składek do polskiego systemu
ubezpieczeniowego i otrzymywanie emerytury za ten sam okres, w którym składki
wpłacane były do innego systemu byłoby nieuzasadnioną korzyścią i naruszeniem
zasady sprawiedliwości w stosunku do pozostałych adresatów normy prawnej
określonej w art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c ustawy o emeryturach i rentach z FUS, którzy
pomimo nieopłacania składki mają możliwość zaliczenia okresu pracy w
organizacjach zagranicznych, ale którzy nie pobierają świadczenia rentowego z
instytucji zagranicznej innego niż ubezpieczenie dodatkowe.
Poza zarzutami skargi są wywody jej uzasadnienia (odnoszące się do
analizy prawno porównawczej przeprowadzonej przez Sąd Apelacyjny), które w
związku z tym, nie wymagają odniesienia, w ramach rozpoznania zarzutów skargi
kasacyjnej.
9
Mając na uwadze powyższe, skoro zarzuty skargi okazały się
nieuzasadnione, Sąd Najwyższy na mocy art. 39814
k.p.c. orzekł jak w sentencji
wyroku.
/tp/