Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 614/11
POSTANOWIENIE
Dnia 29 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Kółka Rolniczego w S.
przy uczestnictwie Skarbu Państwa reprezentowanego przez Starostę J. i Gminy O.
o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 29 czerwca 2012 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania Gminy
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 26 kwietnia 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 10 grudnia 2010 r. oddalił wniosek
Kółka Rolniczego w S. o stwierdzenie zasiedzenia przez niego własności działek
oznaczonych w ewidencji gruntów numerami 652 oraz 653/2, położonych w S.,
objętych księgą wieczystą nr … prowadzoną w Sądzie Rejonowym w J. i orzekł o
kosztach postepowania.
Sąd ten ustalił, że Kółko Rolnicze w S. powstało w latach sześćdziesiątych
ubiegłego wieku, a w latach siedemdziesiątych tego stulecia weszło w skład
Spółdzielni Kółek Rolniczych w N. Na mocy decyzji Powiatowej Rady Narodowej
w J. z dnia 17 sierpnia 1970 r. Kółko Rolnicze w S. otrzymało do użytkowania część
nieruchomości gruntowej Skarbu Państwa, obejmującej działkę nr 1413/2 (obecnie
nr 652) i z tego tytułu obciążone zostało opłatą, którą corocznie zobowiązane było
uiszczać na rzecz Gromadzkiej Rady Narodowej w O. Na działce tej Kółko
Rolnicze wybudowało stację CPN oraz zabudowania garażowe i administracyjne.
Działkę nr 635/2, stanowiącą również własność Skarbu Państwa, wchodzącą
przed scaleniem w skład działki nr 1413/1, Kółko Rolnicze w S. objęło w posiadanie
w wyniku likwidacji Spółdzielni Kółek Rolniczych w N. w 1982 r. W związku z
likwidacją tej Spółdzielni, Kółko Rolnicze zostało założone ponownie na zebraniu
mieszkańców wsi w dniu 30 marca 1982 r., a w dniu 4 czerwca 1982 r. wpisano je
do rejestru w Sądzie Rejonowym w K.
Wojewoda P. decyzją z dnia 26 czerwca 2009 r., utrzymaną w mocy
orzeczeniem Krajowej Komisji Uwłaszczeniowej, stwierdził nabycie własności
działek nr 652 i 653/2 z mocy prawa przez uczestnika postępowania Gminę O.
Oceniając tak ustalony stan faktyczny, Sąd Rejonowy uznał,
że wnioskodawca nie był posiadaczem samoistnym wymienionych działek,
co wyklucza możliwość stwierdzenia nabycia przez niego ich własności wskutek
zasiedzenia. Sąd Rejonowy podkreślił również, że do dnia 4 czerwca 1982 r.
Kółko Rolnicze nie miało osobowości prawnej.
Sąd Okręgowy, po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy, postanowieniem
zaskarżonym skargą kasacyjną zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w ten
sposób, że stwierdził, iż Kółko Rolnicze nabyło w drodze zasiedzenia z dniem 14
3
czerwca 2009 r. własność nieruchomości stanowiącej działkę nr 653/2, oddalił dalej
idącą apelację i orzekł o kosztach postępowania.
Sąd Okręgowy w pełni zaaprobował ocenę Sądu pierwszej instancji,
iż wnioskodawca nie mógł nabyć przez zasiedzenie prawa własności działki nr 652,
gdyż był jej posiadaczem zależnym. Natomiast w odniesieniu do działki nr 653/2
wskazał, że Spółdzielnia Kółek Rolniczych w N. objęła ją w posiadanie w latach
1977-1978 i przekazała wnioskodawcy w 1982 r. (z chwilą likwidacji Spółdzielni i
ukonstytuowania się na nowo Kółka Rolniczego w S.). Wnioskodawca i jego
poprzednik byli posiadaczami samoistnymi tej działki, gdyż korzystali z niej jak
właściciele, przy czym - z uwagi na to, że uzyskali posiadanie bez tytułu prawnego
– muszą być uznani za posiadaczy w złej wierze. Wnioskodawca może doliczyć do
czasu swego posiadania działki nr 653/2 czas posiadania swojego poprzednika,
gdyż łączny czas ich posiadania przekracza trzydzieści lat (art. 176 k.c.).
Trzydziestoletni termin zasiedzenia na rzecz wnioskodawcy należy liczyć od
dnia 1 stycznia 1979 r., tj. od chwili objęcia w posiadanie działki nr 653/2 przez
Spółdzielnię Kółek Rolniczych. Z uwagi na to, że termin ten biegł nieprzerwanie do
dnia 15 czerwca 2009 r., tj. do chwili wystąpienia przez Gminę z wnioskiem o
uwłaszczenie, wnioskodawca nabył własność działki nr 653/2 z dnia 14 czerwca
2009 r.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c., uczestniczka postępowania Gmina podniosła zarzuty naruszenia:
- art. 232 k.p.c. w związku z art. 6 k.c. i art. 176 k.c. przez błędne przyjęcie,
że wnioskodawca nie jest związany ciężarem wykazania, że jest tym samym
Kółkiem Rolniczym, które istniało w miejscowości S. w 1982 r. oraz okresu
posiadania swojego poprzednika przed 1982 rokiem;
- art. 172 w związku z art. 176 § 1 i 2 k.c. i art. 336 k.c. przez niewłaściwe
zastosowanie polegające na uznaniu, że wnioskodawca był posiadaczem
samoistnym w złej wierze działki nr 653/2 w okresie od 1 stycznia 1979 r. do
dnia 14 czerwca 2009 r., podczas gdy był on posiadaczem zależnym i to
dopiero od 1982 r.;
4
- art. 10. ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny
(Dz. U. Nr 55, poz. 321) w związku z art. 172 i art. 176 § 1 i 2 k.c.
przez błędną wykładnię i przyjęcie, że termin zasiedzenia rozpoczął się dla
wnioskodawcy w dniu 1 stycznia 1979 r. i upłynął z dniem 14 czerwca
2009 r., podczas gdy – w świetle prawidłowej wykładni art. 10 powołanej
ustawy – termin zasiedzenia mógł rozpocząć bieg od 27 maja 1990 r.,
tj. dnia wejścia w życie ustawy z dnia 10 maja 1990 r. przepisy
wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 32, poz. 191
ze zm.);
- art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 6 maja 1981 r. o rejestracji kółek rolniczych oraz
związków kółek i organizacji rolniczych (Dz. U. Nr 11, poz. 51) w związku
z art. 6 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że Kółko Rolnicze
w S. istniało przed 1982 r.
Powołując się na tak ujęte podstawy kasacyjne skarżąca wniosła o uchylenie
postanowienia Sądu Okręgowego w zaskarżonej części i przekazanie sprawy temu
Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Obowiązujący od 1 stycznia 1965 r. art. 177 k.c. wyłączał możliwość nabycia
przez zasiedzenie nieruchomości będącej przedmiotem własności państwowej.
Z dniem 21 lipca 1961 r., na podstawie art. 7 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r.
o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (Dz. U. Nr 32, poz. 159 ze zm.),
wyłączone zostało zasiedzenie nieruchomości państwowych położonych na
obszarach objętych tą regulacją. Wyłączenie możliwości zasiedzenia
nieruchomości państwowej zniesione zostało z dniem 1 października 1990 r.,
wskutek uchylenia art. 177 k.c. przez art. 1 pkt 34 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r.
o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321).
Z ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego postanowienia wynika,
że wnioskodawca wszedł w posiadanie działki nr 653/2 stanowiącej własność
Skarbu Państwa w czasie, w którym nabycie własności nieruchomości państwowej
przez zasiedzenie było wyłączone. Bezsporna jest również okoliczność, że działka
5
ta z dniem 27 maja 1990 r. przestała być przedmiotem własności państwowej,
gdyż decyzją Wojewody z dnia 26 czerwca 2009 r. została skomunalizowana.
Zgodnie z art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks
cywilny, jeżeli przed dniem wejścia jej w życie istniał stan, który według przepisów
dotychczasowych wyłączał zasiedzenie nieruchomości, a według przepisów
obowiązujących po wejściu w życie ustawy nowelizującej prowadzi do zasiedzenia,
zasiedzenie biegnie od dnia wejścia w życie tej regulacji; jednakże termin ten ulega
skróceniu o czas, w którym powyższy stan istniał przed wejściem w życie ustawy,
lecz nie więcej niż o połowę.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się zgodnie, że bieg
zasiedzenia nieruchomości państwowych, które z dniem 27 maja 1990 r. stały się
z mocy prawa mieniem komunalnym, rozpoczyna się od tego dnia, przy czym –
zgodnie z art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. nowelizującej kodeks cywilny –
ulega on skróceniu o czas, w którym nieruchomość była własnością
państwową (zob. m.in. postanowienia: z dnia 10 października 2007 r., I CSK
231/07, niepubl.; z dnia 6 marca 2008 r., I CSK 419/07, niepubl.; z dnia 17 kwietnia
2008 r., I CSK 520/07, niepubl., z dnia 15 maja 2008 r., I CSK 539/07, niepubl.
I z dnia 11 lutego 2011 r., I CSK 247/10, niepubl.). Wskazuje się jednocześnie, że -
stosownie do powołanego przepisu - skróceniu, najwyżej o połowę, ulega ustawowy
dwudziestoletni lub trzydziestoletni termin zasiedzenia przewidziany w art. 172 k.c.,
liczony od dnia 1 października 1990 r. lub 27 maja 1990 r. (por. m.in. uzasadnienia
uchwał: z dnia 26 marca 1993 r., sygn. akt III CZP 14/93, OSNCP 1993, nr 11,
poz. 196; z dnia 8 września 1995 r., sygn. akt III CZP 104/95, OSNC 1996, nr 1,
poz. 2; uzasadnienia postanowień: z dnia 27 czerwca 2000 r., sygn. akt I CKN
796/98, niepubl.; z dnia 9 października 2003 r., sygn. akt I CK 155/02, niepubl.;
z dnia 6 października 2004 r., sygn. akt II CK 33/04, niepubl.).
Sąd Okręgowy nie uwzględnił przytoczonych zasad obliczania terminów
zasiedzenia, skoro ostatecznie przyjął, że w konkretnym stanie faktycznym –
stosownie do art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. – trzydziestoletni termin
zasiedzenia działki nr 653/2 rozpoczął się dla wnioskodawcy w dniu 1 stycznia
1979 r. Ocena ta – co trafnie zarzucił skarżący – była wynikiem błędnego
6
odczytania treści wymienionego przepisu, gdyż zgodnie z tym unormowaniem
zasiedzenie mogło rozpocząć bieg w dniu 27 maja 1990 r., a termin zasiedzenia
podlegał stosownemu skróceniu.
W sytuacji, w której następuje skrócenie okresu posiadania potrzebnego do
zasiedzenia, dopuszczalne jest również doliczenie - na podstawie art. 176 § 1 k.c. -
czasu posiadania poprzednika (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
10 lipca 2009 r., II CSK 69/09, OSP 2011, nr 4, poz. 45). Sąd Okręgowy,
wychodząc z tego prawidłowego założenia, uznał, że wnioskodawca może doliczyć
do czasu swojego posiadania czas posiadania Spółdzielni Kółek Rolniczych w N.
(od 1 stycznia 1979 r. do 30 marca 1982 r. Ocenę tę wyraził bez należytego
uwzględnienia przesłanek przeniesienia posiadania, warunkujących doliczenie
czasu posiadania poprzednika. Doliczenie może nastąpić jedynie w przypadku
przeniesienia posiadania na podmiot mający zdolność nabycia własności przez
zasiedzenie (posiadający zdolność prawną). Tymczasem w sprawie nie ustalono,
jak kształtowała się sytuacja prawna wnioskodawcy w chwili, w której - według
Sądu Okręgowego - nastąpiło przeniesienie posiadania. Brak precyzyjnych ustaleń
w tym zakresie nie pozwala skutecznie odeprzeć zarzutu naruszenia art. 172 w
związku z art. 176 § 1 i art. 336 k.c.
Chybione okazały się natomiast pozostałe zarzuty podniesione w skardze
kasacyjnej. Wskazane przez Sąd Okręgowy okoliczności, określające charakter
posiadania wnioskodawcy (korzystanie z działki nr 653/2 w zakresie
odpowiadającym prawu własności, ponoszenie ciężarów związanych z tą działką,
dokonanie na niej znacznych nakładów inwestycyjnych), w pełni usprawiedliwiają
wniosek, że posiadanie to może być – w świetle art. 336 k.c. - kwalifikowane jako
posiadanie samoistne.
Wbrew twierdzeniom skarżącego, Sąd Okręgowy nie wypowiedział się co do
tego, na którym z uczestników postępowania spoczywał ciężar wykazania, jak
kształtowała się osobowość prawna Kółka Rolniczego w S. w związku z
przystąpieniem do Spółdzielni Kółek Rolniczych w N. , a także po wystąpieniu z tej
Spółdzielni. Uznał natomiast – bez wskazania dostatecznej podstawy - że w dniu
7
30 marca 1982 r. Kółko to przejęło posiadanie działki nr 653/2 od wymienionej
Spółdzielni.
Właściwej płaszczyzny do krytyki wyrażonej przez Sąd Okręgowy oceny,
że wnioskodawca może doliczyć do czasu swojego posiadania czas posiadania
Spółdzielni Kółek Rolniczych, nie może – rzecz jasna - stanowić zarzut naruszenia
art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 6 maja 1981 r. o rejestracji kółek rolniczych oraz
związków kółek i organizacji rolniczych, określający jedynie właściwość sądu
w sprawach rejestracji wskazanych w nim związków kółek i organizacji rolniczych.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.
jw