Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 100/12
W Y R O K
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy - Izba Karna w składzie:
SSN Zbigniew Puszkarski (przewodniczący)
SSN Włodzimierz Wróbel
SSA del. do SN Dariusz Kala (sprawozdawca)
Protokolant: Anna Kowal
w sprawie A.K.
skazanego za przestępstwo z art. 306 k.k.
po rozpoznaniu na posiedzeniu - bez udziału stron - w dniu 27 czerwca 2012 r.,
kasacji wniesionej na korzyść skazanego przez Prokuratora Okręgowego
od prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego z dnia 24 listopada 2011 r., ,
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego z dnia 26 lipca 2011 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Rejonowego z dnia 26
lipca 2011 r., w częściach dotyczących orzeczonego na podstawie
art. 44 § 2 k.k., środka karnego w postaci przepadku samochodu
Ford Escort;
II. wydatkami postępowania kasacyjnego obciąża Skarb Państwa.
U Z A S A D N I E N I E
A. K. oskarżono o to, że w bliżej nieustalonym dniu, w okresie pomiędzy
3 stycznia 2010 r. a 23 września 2010 r., dokonał przerobienia znaku
identyfikacyjnego samochodu marki Ford Escort o numerze rejestracyjnym /…/
2
i numerze silnika /…/ w ten sposób, iż w miejsce oryginalnego numeru VIN
wspawał tabliczkę znamionową wraz z numerem identyfikacyjnym VIN /…/,
pochodzącą od innego pojazdu tj. o czyn z art. 306 k.k.
Wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 26 lipca 2011 r., A. K. został uznany
za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu i za ten czyn, na podstawie art.
306 k.k., sąd wymierzył mu karę sześciu miesięcy pozbawienia wolności. Na
podstawie art. 44 § 2 k.k. sąd orzekł przepadek na rzecz Skarbu Państwa
dowodu rzeczowego zabezpieczonego w sprawie, w postaci samochodu Ford
Escort /…/ koloru błękitnego, zaś pozostałe dowody rzeczowe „pozostawił w
kopercie w aktach sprawy na k. 14”. Powyższym wyrokiem rozstrzygnięto także
o kosztach sądowych, zwalniając oskarżonego od ich uiszczenia.
Od przedmiotowego wyroku apelację wniósł oskarżony, domagając się
złagodzenia orzeczonej wobec niego kary pozbawienia wolności. Ponadto
oskarżony ten zakwestionował zasadność orzeczonego na rzecz Skarbu Państwa
przepadku samochodu Ford Escort.
Sąd Okręgowy, wyrokiem z dnia 24 listopada 2011 r. zmienił zaskarżony
wyrok w ten sposób, że orzeczoną wobec oskarżonego karę pozbawienia
wolności obniżył do trzech miesięcy. W pozostałym zakresie zaskarżony wyrok
utrzymał w mocy. Zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa koszty
sądowe związane z postępowaniem odwoławczym, w tym 60 zł opłaty za obie
instancje.
Kasację od powyższego – prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego z
dnia 24 listopada 2011 r– zaskarżając go w całości – wniósł Prokurator
Okręgowy. Autor nadzwyczajnego środka zaskarżenia zarzucił w nim: „rażące
naruszenie prawa mające wpływ na treść orzeczenia tj. art. 44 § 2 k.k., poprzez
wyrażenie błędnej oceny prawnej, iż samochód, w którym sprawca występku z
art. 306 k.k. przerabia znaki identyfikacyjne jest przedmiotem służącym do
popełnienia przestępstwa, a w związku z tym podlega przepadkowi na
podstawie przytoczonego powyżej przepisu, podczas gdy rzecz ta nie została
wytworzona specjalnie do popełnienia przestępstwa, jak też nie przystosowano
3
jej do spełnienia funkcji, dzięki której możliwe było wykonanie czynności
sprawczej, wskazanej przez ustawodawcę jako znamię czynu zabronionego z
art. 306 k.k.”
Odwołując się do tak sformułowanego zarzutu, Prokurator Okręgowy,
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie
sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Prokuratora Okręgowego okazała się oczywiście zasadna w
rozumieniu art. 535 § 5 k.p.k.
W tym miejscu poczynić należy dwie uwagi o charakterze
porządkującym. Pierwsza, dotyczy kierunku nadzwyczajnego środka
zaskarżenia. Nie został on wskazany expressis verbis w kasacji. Kierunek ten
określić można jednak na podstawie treści zarzutu i wniosku kasacyjnego oraz
uzasadnienia kasacji. W nadzwyczajnym środku zaskarżenia podważa się
zasadność uznania samochodu, w którym sprawca występku z art. 306 k.k.
przerabia znak identyfikacyjny, za przedmiot służący do popełnienia
przestępstwa. Autor kasacji domaga się w konsekwencji uchylenia wyroku sądu
odwoławczego i przekazania sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania,
w celu wyeliminowania rozstrzygnięcia o przepadku, tytułem środka karnego,
samochodu Ford Escort. Wobec tego nie może być wątpliwości, że skargę
kasacyjną wniesiono na korzyść skazanego (art. 535 § 5 k.p.k.).
Druga uwaga sprowadza się do tego, iż autor kasacji domagał się
uchylenia zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego z dnia 24 listopada 2011 r. i
przekazania sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy
nie podzielił zasadności tego wniosku kasacyjnego (o czym szerzej w dalszych
partiach uzasadnienia), co nie zmienia faktu, iż kasacja mogła być uznana za
oczywiście zasadną w rozumieniu art. 535 § 5 k.p.k. Wniosek kasacyjny nie
wiąże bowiem Sądu Najwyższego rozpoznającego nadzwyczajny środek
zaskarżenia, skoro art. 537 § 1 i 2 k.p.k., określający rodzaje orzeczeń
4
zapadających w ramach postępowania uregulowanego w rozdziale 55 k.p.k.,
adresowany jest przede wszystkim do organu procesowego, nie zaś do stron
procesowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z 15.12.2000 r., II KKN 142/98,
OSNKW 2001, z. 1-2, poz. 12; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z
26.01.2001 r., IV KKN 578/00, OSNKW 2001, z. 5-6, poz. 49; P. Hofmański, E.
Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, tom III,
Warszawa 2007, s. 289).
Przechodząc do wyjaśnienia przyczyn wydania przez Sąd Najwyższy
rozstrzygnięcia zamieszczonego w sentencji wyroku tego sądu, należy
nadmienić, że zgodnie z art. 44 § 2 k.k.: „sąd może orzec (...) przepadek
przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia
przestępstwa”. Przepis ten traktuje o przepadku tzw. narzędzi przestępstwa
(instrumenta sceleris). W realiach tej sprawy, skoro przestępstwo z art. 306 k.k.
zostało przez skazanego dokonane, skupić się należy na analizie pojęcia
„przedmiot służący do popełnienia przestępstwa”. Poza dalszymi rozważaniami
wypada pozostawić zwrot języka prawnego „przedmiot przeznaczony do
popełnienia przestępstwa”, gdyż zwrot ten łączy się z takimi stadiami jak
usiłowanie, czy też przygotowanie przestępstwa.
Przedmiot służy do popełnienia przestępstwa, jeśli został specjalnie w
tym celu wytworzony, jak i wówczas, gdy przedmiot ten co do zasady
wykorzystywany jest w celach użytkowych, jednak in concreto posłużono się
nim do popełnienia przestępstwa (zob. K. Postulski, M. Siwek, Przepadek w
polskim prawie karnym, Zakamycze 2004, s. 131 – 132). Z fizykalno –
motorycznych funkcji danego przedmiotu powinno wynikać, że bez jego
zastosowania zrealizowanie znamion przestępstwa, przy uwzględnieniu
przeciętnej przyczynowości przyrodniczej oraz praktyki społecznej, jest
niemożliwe bądź w zasadniczym stopniu utrudnione (M. Filar, W związku z
glosą Marii Szewczyk do wyroku (7) Sądu Najwyższego z dnia 11.04.1984 r.,
Państwo i Prawo 1988, nr 1, s. 106; zob. też wyrok składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z 11.04.1984 r., RNw 4/84, OSNKW 1984, z. 11, poz. 113).
5
Tak więc, przedmiot służący do popełnienia przestępstwa to taki przedmiot,
którego zastosowanie warunkuje popełnienie przestępstwa (podobnie J.
Raglewski [w:] A. Zoll (red.), G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, P. Kardas, J.
Majewski, J. Raglewski, M. Szewczyk, W. Wróbel, Kodeks karny. Komentarz –
część ogólna, tom I, Zakamycze 2004, teza 25 do art. 44 k.k.).
Przenosząc powyższe uwagi na grunt niniejszej sprawy należy uznać, że
samochód Ford Escort, w którego nadwozie, po uprzednim wycięciu jego
fragmentu, wspawano tabliczkę znamionową wraz z numerem identyfikacyjnym
VIN, pochodzącym od innego pojazdu, nie może być traktowany jako przedmiot
służący do popełnienia przestępstwa w rozumieniu art. 44 § 2 k.k. Wskazany
samochód nie był bowiem przedmiotem, którego „zastosowanie” warunkowało
popełnienie przestępstwa. Pozostawał jedynie przedmiotem, którego „istnienie”
umożliwiało dokonanie przez A. K przypisanego mu przestępstwa z art. 306 k.k.
Oba stany różnią się zaś od siebie w sposób zasadniczy.
Dodać jeszcze trzeba, że samochód Ford Escort nie był choćby
„przedmiotem czynności wykonawczej” przestępstwa z art. 306 k.k. Za
„przedmiot czynności wykonawczej” uznać trzeba bowiem w tym wypadku
przerobiony „znak identyfikacyjny” samochodu, nie zaś sam samochód (por. W.
Wróbel [w:] A. Zoll (red.), A. Barczak – Oplustil, G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, M.
Dąbrowska – Kardas, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Rodzynkiewicz,
M. Szewczyk, W. Wróbel, Kodeks karny. Komentarz – część szczególna, tom
III, Zakamycze 2006, teza 17 do art. 306 k.k.).
Wobec powyższego, Sąd Rejonowy w wyroku z dnia 26 lipca 2011 r.
niezgodnie z prawem orzekł na podstawie art. 44 § 2 k.k. przepadek na rzecz
Skarbu Państwa powyższego samochodu Ford Escort.
Skazany w apelacji zakwestionował trafność orzeczonego przepadku
wspomnianego samochodu. Obowiązkiem Sądu Okręgowego, rozpoznającego
ten środek odwoławczy, było więc wnikliwe zbadanie tego zagadnienia i
stwierdzenie, że przepadek ten został dokonany z naruszeniem art. 44 § 2 k.k.
Tymczasem Sąd Okręgowy – wadliwie interpretując (podobnie jak Sąd
6
Rejonowy) – treść art. 44 § 2 k.k. uznał, że orzeczenie przepadku dokonane
przez organ pierwszej instancji było trafne. Wobec tego doszło do
zaabsorbowania przez instancję odwoławczą naruszenia prawa zaistniałego
przed sądem pierwszej instancji (por. uzasadnienie postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 22.03.2007 r., V KK 205/06, LEX nr 260693).
Naruszenia prawa, których dopuściły się sądy obu instancji, były rażące.
Przypomnieć w tym miejscu należy, że z rażącym naruszeniem prawa mamy do
czynienia wówczas, gdy jest ono niewątpliwe i oczywiste, przy czym chodzi
tutaj nie tyle o łatwość stwierdzenia danego uchybienia, ile o jego rangę i
natężenie stopnia nieprawidłowości (W. Grzeszczyk, Kasacja w sprawach
karnych, Warszawa 2001, s. 128-129).
Powyższe naruszenia miały realny wpływ na treść wyroku. Sąd Rejonowy
uchybił przepisowi prawa karnego materialnego (art. 44 § 2 k.k.) i w
konsekwencji niezasadnie orzekł przepadek przedmiotu. Natomiast sąd
odwoławczy uznał, że wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu pierwszej
instancji stanowisko, iż samochód Ford Escort stanowi przedmiot pochodzący
z przestępstwa, traktować należy jako omyłkę. Sąd Rejonowy, powołując w
wyroku jako podstawę przepadku art. 44 § 2 k.k., dał bowiem wyraz temu, że
traktuje ten samochód jako przedmiot służący do popełnienia przestępstwa. W
konsekwencji Sąd Okręgowy utrzymał w tej części zaskarżony wyrok w mocy.
Powinien zaś, prawidłowo interpretując regulację art. 44 § 2 k.k., wyrok w tej
części zmienić i uchylić rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji o przepadku
przedmiotu. Na marginesie w tym miejscu trzeba dodać, że uzasadnienie
orzeczenia Sądu Rejonowego, jak i uzasadnienie orzeczenia Sądu Okręgowego,
nie zawierają analitycznych wywodów prawnych, wyjaśniających zajęcie
takiego a nie innego stanowiska w odniesieniu do kwestii stanowiącej przedmiot
kasacji.
Tak więc, w niniejszej sprawie zaistniała podstawa kasacyjna, o jakiej
stanowi art. 523 § 1 k.p.k.
7
Wobec tego konieczne było uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu
Okręgowego oraz wyroku z dnia 26 lipca 2011 r., w częściach dotyczących
orzeczonego na podstawie art. 44 § 2 k.k., środka karnego w postaci przepadku
samochodu Ford Escort. I takie też orzeczenie wydał Sąd Najwyższy.
Podkreślić jeszcze należy, że wobec oczywistości naruszeń prawa, które
zaistniały przed sądem a quo i ad quem, przy uwzględnieniu zasady ekonomiki
procesowej, Sąd Najwyższy uznał za niezbędne uchylenie w powyższym
zakresie obu wyroków i przywrócenie w ten sposób stanu zgodnego z prawem.
Kwestie winy skazanego oraz kary pozbawienia wolności nie budzą wątpliwości
i nie były podważane w skardze kasacyjnej Prokuratora Okręgowego. Wobec
tego uchylanie, w całości bądź w części, zaskarżonego wyroku Sądu
Okręgowego i przekazywanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania
tylko po to, aby dokonał ponownej kontroli odwoławczej i wyeliminował
orzeczenie o przepadku samochodu (czego domagał się autor kasacji),
prowadziłoby do dalszych, zbędnych czynności procesowych, przedłużałoby
postępowanie i skutkowało multiplikacją kosztów wymiaru sprawiedliwości.
W tym miejscu trzeba dodać, że sentencja wyroku Sądu Najwyższego nie
odpowiada w pełni dyspozycji art. 537 § 2 k.p.k., skoro nie zawiera orzeczenia
następczego. W pewnych wypadkach, w szczególności wówczas, gdy konieczne
jest wyeliminowanie z zaskarżonego orzeczenia (zaskarżonych orzeczeń)
rozstrzygnięcia wydanego z rażącą obrazą przepisu prawnego karnego
materialnego, zaś eliminacja ta nie wymaga ponownego rozpatrywania sprawy,
możliwe jest ograniczenie się przez Sąd Najwyższy tylko do uchylenia tego
wadliwego rozstrzygnięcia, bez potrzeby wydawania orzeczenia następczego
(argumentum a fortiori z art. 537 § 2 k.p.k.). Taki pogląd prezentowany jest
konsekwentnie w judykaturze Sądu Najwyższego i wypada go zaaprobować
(por. wyroki z: 10.12.2002 r., V KK 317/02, Lex 74385; 19.10.2005 r., IV KK
199/05, OSNwSK 2005/1/1893; 28.02.2008 r., III KK 454/07, Lex 406859).
W związku z treścią wyroku Sądu Najwyższego, organ pierwszej instancji
zobowiązany będzie rozstrzygnąć na posiedzeniu o dowodach rzeczowych
8
zgromadzonych w tej sprawie (samochodzie Ford Escort i dokumentach
dotyczących tego samochodu), mając na uwadze w szczególności przepisy
rozdziału 25 k.p.k., odnoszące się do rzeczy i przedmiotów zatrzymanych w
związku z postępowaniem karnym.
Wobec uchylenia zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego oraz wyroku
Sądu Rejonowego z dnia 26 lipca 2011 r., w częściach dotyczących orzeczonego
na podstawie art. 44 § 2 k.k., środka karnego w postaci przepadku samochodu
Ford Escort, niezbędne stało się rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego. Wyrok Sądu Najwyższego, w powyższym kształcie, jest bowiem
orzeczeniem kończącym postępowanie w rozumieniu art. 626 § 1 k.p.k. W myśl
art. 634 k.p.k., wydatkami postępowania kasacyjnego, obciążono Skarb
Państwa.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy – procedując na posiedzeniu
(art. 535 § 5 k.p.k.) – orzekł jak w wyroku.