Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 136/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 lipca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania P. O.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R.
o prawo do renty,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 lipca 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 czerwca 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 21 czerwca 2011 r. Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385
k.p.c. oddalił apelację wnioskodawcy P. O. od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w R. z dnia 8 września 2010 r. oddalającego
2
odwołanie wnioskodawcy od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w
R. z dnia 31 marca 2010 r. odmawiającej P. O. przyznania prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy.
W uzasadnieniu wyroku Sądu drugiej instancji przedstawione zostały
następujące jego podstawy. Bezsporne jest, że wnioskodawca w dniu 31 maja
2008 r. uległ wypadkowi przy pracy, doznając urazu oka lewego, tak bardzo
ograniczającego widzenie uszkodzonym okiem, że w praktyce nastąpiła
jednooczność. Wnioskodawca, urodzony 22 kwietnia 1963 r., ukończył zasadniczą
szkołę zawodową i zdobył zawód mechanizatora rolnictwa, którego nigdy nie
wykonywał. Ostatnio wykonywana przez wnioskodawcę praca (do dnia wypadku
przy pracy) na stanowisku pomocnika operatora węzła betoniarskiego polegała na
obsłudze betoniarki, w której dozowanie jest automatyczne, ale jej czyszczenie i
konserwacja wiąże się z pracą na wysokości (powyżej trzech metrów). W
postępowaniu pierwszoinstancyjnym został przeprowadzony dowód z opinii
biegłego lekarza sądowego specjalisty z zakresu chorób oczu J. K. Sąd drugiej
instancji – uzupełniając postępowanie dowodowe – dopuścił dowód z opinii
biegłych lekarzy sądowych: specjalisty okulisty J. P., specjalisty z zakresu
medycyny pracy L. S.-M. oraz z opinii biegłego specjalisty okulisty K. K.-S. W opinii
biegłego J. K. wnioskodawca jest zdolny do pracy. Okres dwuletni od urazu był
wystarczający dla zaadoptowania się do jednooczności i przystosowania się do
pracy niewymagającej widzenia obuocznego, zalecane są prace proste
niewysilające wzroku, najlepiej przy świetle dziennym. Biegli J. P. i L. S.-M. uznali
wnioskodawcę za niezdolnego do pracy na ostatnio zajmowanym stanowisku w
związku z wypadkiem przy pracy, nie stwierdzili natomiast niezdolności do pracy w
rozumieniu art. 12 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Rozpoznane schorzenie
jest przeciwwskazaniem do pracy wymagającej widzenia obuocznego, tj. pracy na
wysokości, przy maszynach w ruchu, zawodowego prowadzenia pojazdów. Według
biegłej K. K.-S. praca mechanizatora rolnictwa dotyczy także zadań na wysokości
powyżej 3 m (przy naprawie kombajnów) oraz czynności naprawczych maszyn
pracujących w ruchu z odkrytymi częściami tnącymi, niebezpiecznych dla zdrowia.
Badany nie ma widzenia obuocznego i nie może wykonywać tych prac. We
wnioskach opinii biegła podała, że schorzenia narządu wzroku powodują u
3
wnioskodawcy częściową okresową niezdolność do pracy zarówno w
wykonywanym ostatnio, jak i w wyuczonym zawodzie.
Sąd drugiej instancji, podzielając ustalenia Sądu pierwszej instancji uznał, że
wnioskodawca nie jest niezdolny do pracy w związku z wypadkiem przy pracy w
rozumieniu przepisu art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, 1227 ze
zm.). Sąd podzielił opinię biegłych: J. K. oraz J. P. i L. S.–M., że wnioskodawca nie
jest niezdolny do pracy zgodnej z kwalifikacjami, są jedynie przeciwwskazania do
pracy na ostatnio zajmowanym stanowisku. Wnioskodawca, posiadający
wykształcenie zasadnicze zawodowe i doświadczenie w pracy operatora węzła
betoniarskiego ma – w ocenie Sądu drugiej instancji – kwalifikacje do pracy
fizycznej. Aktualny stan schorzenia zawodowego nie ogranicza w stopniu
znacznym zdolności wnioskodawcy do pracy fizycznej, dlatego nie ma niezdolności
do pracy w rozumieniu art. 12 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Według
Sądu drugiej instancji oceny takiej można było dokonać ponieważ wnioskodawca
zachował pełną sprawność, a jedynie ze względów profilaktycznych powinien
unikać pracy w warunkach mogących wpłynąć na pogorszenie jego stanu zdrowia.
Wnioskodawca wykonywał prace fizyczne związane z produkcją betonu i nadal jest
zdolny do pracy fizycznej przy takich pracach: przy prostych pracach budowlanych,
czy przy produkcji prefabrykatów, z ograniczeniami wynikającymi z jednooczności.
Takie prace odpowiadają jego kwalifikacjom i wiekowi. Wnioskodawca jest zdolny
do podjęcia innej pracy w ramach swoich kwalifikacji.
Według Sądu drugiej instancji niezdolność do wykonywania pracy
dotychczasowej jest warunkiem koniecznym ustalenia prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy, ale nie jest warunkiem wystarczającym, jeżeli wiek, poziom
wykształcenia i predyspozycje psychofizyczne usprawiedliwiają rokowanie, że
mimo upośledzenia organizmu możliwe jest podjęcie innej pracy w tym samym
zawodzie albo po przekwalifikowaniu zawodowym (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 31 marca 2009 r., II UK 264/08 - Lex nr 707880; z dnia 8 stycznia 2009 r., I UK
200/08 – Lex nr 738337). Zalecenie lekarskie odsunięcia pracownika od
wykonywanej pracy ze względów profilaktycznych (zakaz pracy na wysokości, przy
maszynach w ruchu) nie jest wystarczającą przesłanką uznania go za niezdolnego
4
do pracy w rozumieniu art. 12 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 16 sierpnia 2005 r., I UK 362/04 – OSNP 2006/11-
12/193). Czym innym jest konkretne zatrudnienie, na wykonywanie którego nie
wyraża zgody lekarz medycyny pracy i czym innym szersza ocena stwierdzająca
brak niezdolności do pracy, która nie odnosi się do jednego stanowiska pracy, lecz
do pracy zgodnej z kwalifikacjami (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 maja
2010 r., I UK 22/10 – Lex nr 607130; z dnia 12 marca 2007 r., UK 299/06 - OSNP
2008/7-8/112; z dnia 29 czerwca 2005 r., I UK 299/04 – OSNP 2006/5-6/93).
Sąd drugiej instancji nie podzielił trzeciej opinii sporządzonej przez biegłą
specjalistę okulistę K. K. - S. Uznał Sąd, że opinia ta ”stwierdzająca u
wnioskodawcy częściową niezdolność do pracy jest odmienna w swoich wnioskach
od pozostałych opinii podjętych – z udziałem biegłego z zakresu medycyny pracy.
Ponadto opinia biegłej K. K.-S. jest wewnętrznie sprzeczna ponieważ oceniła ona
kwalifikacje wnioskodawcy w odniesieniu do jego teoretycznego wykształcenia w
zawodzie mechanizatora rolnictwa i do ostatniego stanowiska pracy. Opinia ta nie
odróżnia przeciwwskazań do zatrudnienia od niezdolności do pracy w rozumieniu
art. 12 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Wyrok Sądu Apelacyjnego wnioskodawca zaskarżył skargą kasacyjną,
opierając skargę na obydwu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c.
W ramach pierwszej podstawy zarzucono błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie: przepisu art. 57, art. 12 i art. 13 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez pominięcie
socjalno - ekonomicznego aspektu niezdolności do pracy ubezpieczonego,
polegające na zaniechaniu uwzględnienia obiektywnej możliwości podjęcia przez
wnioskodawcę zatrudnienia zgodnego z poziomem kwalifikacji i wykształcenia oraz
nieuwzględnienie, że pojęcie kwalifikacje do pracy fizycznej jest pojęciem ogólnym
oderwanym od konkretnych kwalifikacji ubezpieczonego. W ramach podstawy
procesowej skargi (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) zarzucono: „rażące” naruszenie
art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c. oraz art. 316 § 1 i art. 382 k.p.c. w
związku z art. 391 § 1 k.p.c., „w następstwie którego oraz w następstwie
nieprzestrzegania kompetencji rozpoznawczych i kontrolnych sądu odwoławczego i
5
niespełnieniu jego procesowej funkcji doszło do pominięcia części materiału
dowodowego zebranego w postępowaniu”.
W oparciu o powyższe zarzuty skarżący wniósł o: - uchylenie zaskarżonego
wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi drugiej instancji, ewentualnie o: uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu
drugiej instancji oraz o uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji i orzeczenie co
do istoty sprawy przez przyznanie P. O. prawa do renty oraz o obciążenie
pozwanego kosztami postępowania kasacyjnego, w tym kosztami zastępstwa
procesowego według norm prawem przepisanych.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący powołał się na pogląd wyrażony
w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 września 2006 r., I UK 103/06 – OSNP
2007/17-18/261, że ubezpieczony może być uznany za częściowo niezdolnego do
pracy, gdy zachował zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy (np.
wymagającej niższych albo niewymagającej żadnych kwalifikacji), lecz
jednocześnie utracił w znacznym stopniu zdolność do wykonywania pracy, do której
posiada kwalifikacje. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy zwrócił uwagę,
że doniosłe znaczenie w konstrukcji częściowej niezdolności do pracy określonej w
art. 12 ust 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ma podkreślenie, że chodzi o
ocenę zachowania zdolności do wykonywania nie jakiejkolwiek pracy, lecz pracy
zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Ratio legis wyodrębnienia tej
przesłanki stanowi wyeliminowanie sytuacji, w których ubezpieczeni o wyższych
kwalifikacjach po utracie zdolności do ich zarobkowego wykorzystania zmuszeni
byliby podjąć pracę niżej kwalifikowaną, do której zachowali zdolność wobec braku
środków do życia. w ocenie skarżącego Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku nie
dokonał takiej analizy na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału
dowodowego.
Skarżący powołał się na pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 8 maja 2008 r., I UK 356/2007 - OSNP 2009/17-18/23, zgodnie z którym:
ocena częściowej niezdolności do pracy w zakresie dotyczącym naruszenia
sprawności organizmu i wynikających stąd ograniczeń możliwości wykonywania
pracy wymaga z reguły wiadomości specjalnych (opinii biegłego z zakresu
medycyny). Natomiast ostateczna ocena, czy ubezpieczony jest częściowo
6
niezdolny do pracy musi uwzględniać także inne elementy, w tym zwłaszcza
poziom kwalifikacji ubezpieczonego, możliwości zarobkowania w zakresie tych
kwalifikacji, możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy
oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i
charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i
predyspozycje psychofizyczne (art. 12 ust. 1 i 3 oraz art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.). Ocena ta ma charakter
prawny i może jej dokonać wyłącznie sąd a nie biegły.
Skarżący powołał się także na pogląd wyrażony w wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 7 lutego 2006 r., I PK 153/05 – OSNP 2007/1-2/2, że
częściowej niezdolności do pracy, polegającej na utracie w znacznym stopniu
zdolności do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji, nie wyklucza
możliwość podjęcia przez ubezpieczonego pracy niżej kwalifikowanej. W ocenie
skarżącego przyjęcie przez Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku ogólnego
pojęcia „kwalifikacji do pracy fizycznej” stoi w sprzeczności z konkretnymi
kwalifikacjami wnioskodawcy, ponieważ w tym pojęciu zawierają się najprostsze
prace jak i prace wymagające specjalistycznych umiejętności i predyspozycji, co
przekłada się bezpośrednio na aspekt ekonomiczny. W ocenie skarżącego przy
analizie pojęcia częściowej niezdolności do pracy (art. 12 ust. 3 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS) należy brać pod uwagę zarówno kryterium
biologiczne jak i ekonomiczne. W sensie biologicznym, to stan organizmu
dotkniętego schorzeniami naruszającymi jego sprawność w stopniu powodującym
częściową niezdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji; w
sensie ekonomicznym to częściowa utrata zdolności do zarobkowania
wykonywaniem takiej pracy. Osobą częściowo niezdolną do pracy w rozumieniu
art. 12 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest więc osoba, która spełnia
oba te kryteria a więc jest dotknięta upośledzeniem zarówno biologicznym, jak i
ekonomicznym - tak SN w wyroku z dnia 21 listopada 2004 r., I UK 28/04 – Lex Nr
979161. Prace przy obsłudze węzła betoniarskiego (praca na wysokości, wibracje)
czy prace mechanizatora rolnictwa przy maszynach rolniczych w ruchu (kombajny,
traktory) to nie to samo co prace fizyczne, które może wykonywać osoba
7
jednooczna. Z punktu oceny kryterium ekonomicznego jest to oczywiste. W
konsekwencji utrata przez wnioskodawcę zdolności do pracy na wykonywanym
wcześniej stanowisku przy obsłudze węzła betoniarskiego i w ramach wyuczonego
zawodu (mechanizator rolnictwa), a możliwość wykonywania najprostszych prac
fizycznych niewymagających widzenia obuocznego powinna być uznana jako
częściowa niezdolność do pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kwalifikacje materialnoprawnej podstawy zaskarżonego wyroku dotyczą
ustalonych okoliczności faktycznych. Okolicznościami tymi Sąd Najwyższy jest
związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.); należało jednakże upewnić się – ze względu na
zarzuty drugiej (procesowej) podstawy skargi kasacyjnej – czy stanowiące
podstawę zaskarżonego wyroku ustalenia faktyczne zostały podjęte bez naruszenia
przepisów postępowania.
Chociaż skarga kasacyjna powołała się na podstawę procesową i chociaż
wskazała kilka przepisów kodeksu postępowania cywilnego ze stwierdzeniem ich
„rażącego” naruszenia, to ograniczyła się do swoistej jedynie deklaracji naruszeń,
której nie sposób przyporządkować do wskazanych przepisów. Nie wiadomo nawet
w czym autorka skargi upatruje zarzucanego „nieprzestrzegania kompetencji
rozpoznawczych i kontrolnych sądu odwoławczego i niespełniania jego procesowej
funkcji”. Niczego tu bowiem nie wyjaśnia powołanie się na to, że: „doszło do
pominięcia części materiału zebranego w postępowaniu”, skoro uzasadnienie
skargi nie wskazuje jakiegokolwiek dowodu czy innego elementu „materiału
zebranego w postępowaniu”, które miałoby być wyłączone z rozpatrzenia przez
Sąd. Należy więc stwierdzić, że sposób w jaki została przedstawiona procesowa
podstawa skargi kasacyjnej, przez gołosłowną ogólnikowość zarzutu, a raczej jego
tylko imitacyjne upodobnienie do abstrakcyjnej formuły podstawy z art. 3983
§ 1 pkt
2 k.p.c., musi prowadzić do oceny o bezzasadności tej podstawy skargi.
Niezasadna jest także materialnoprawna podstawa skargi kasacyjnej.
W uzasadnieniu skargi dotyczącym zarzutów naruszenia wskazanych
przepisów prawa materialnego ograniczono się do powołania kilku wyroków Sądu
8
Najwyższego, w których Sąd Najwyższy - na tle okoliczności ustalonych w
sprawach wówczas rozpatrywanych – wyjaśnił zawarte w art. 12 ust. 3 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS pojęcie niezdolności do pracy:, że potrzebne jest
ustalenie zachowania zdolności do wykonywania nie jakiejkolwiek pracy lecz pracy
zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji (wyrok z dnia 15 września 2006 r.,
I UK 103/2006), że ocena, czy ubezpieczony częściowo niezdolny do pracy
powinna uwzględnić poziom kwalifikacji ubezpieczonego, możliwość zarobkowania
w zakresie tych kwalifikacji, możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub
podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod
uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia,
wiek i predyspozycje psychofizyczne (wyrok z 8 maja 2008 r., I UK 356/2007); że
potrzebne jest łączne wzięcie pod uwagę tak kryterium biologicznego dotyczącego
sprawności organizmu ubezpieczonego, jak i kryterium ekonomicznego
dotyczącego zdolności do wykonywania pracy zgodnej z poziomem posiadanych
kwalifikacji (wyrok z dnia 21 grudnia 2004 r., I UK 28/2004).
Z przywołania w skardze orzeczeń Sądu Najwyższego nie wynika zasadność
skargi, nie wskazano w niej bowiem, że zaskarżone orzeczenie opiera się na
interpretacji wskazanych przepisów prawa materialnego sprzecznej z
ukształtowanym orzecznictwem. Zamiast argumentacji, która przemawiałaby za
zasadnością postawionego w skardze zarzutu, wnosząca skargę poprzestała na
stwierdzeniu, że jej zdaniem jest oczywiste, iż prac na wysokości przy obsłudze
węzła betoniarskiego i prac przy maszynach rolniczych w ruchu nie może
wykonywać osoba jednooczna. Stwierdzenie takie odnosi się wyłącznie do części
dokonanych w sprawie ustaleń, których kwalifikacja prawna przez Sąd drugiej
instancji jest w istocie rzeczy niesprzeczna z oceną skarżącego. Z uzasadnienia
zaskarżonego wyroku wynika bowiem, że Sąd – zgodnie z opiniami biegłych
lekarzy, w tym specjalisty z zakresu medycyny pracy ustalił, że na skutek
praktycznej jednooczności ubezpieczonego nie mógłby on wykonywać prac, o
których mowa w skardze. Jeżeli – co skarżący pomija – pomimo ustalenia
niezdolności ubezpieczonego do wykonywania niektórych prac, Sąd ustalił, że nie
utracił on zdolności do pracy zgodnej z jego kwalifikacjami, to wynika to właśnie z
analizy okoliczności, o których mowa w przywołanych w skardze orzeczeniach
9
Sądu Najwyższego dotyczących rodzaju i (charakteru) dotychczas wykonywanej
pracy, wieku i poziomu wykształcenia. Opierając się na krytycznej ocenie opinii
biegłych Sąd ustalił, że ubezpieczony na podstawie swych kwalifikacji „wykonywał
prace fizyczne związane z produkcją betonu i nadal zdolny jest do pracy fizycznej
przy takich pracach, przy prostych pracach budowlanych, czy przy produkcji
prefabrykatów, z ograniczeniami wynikającymi z jednooczności. Takie prace
odpowiadają jego kwalifikacjom i wiekowi … jest zatem zdolny do podjęcia innej
pracy w ramach swoich kwalifikacji”. Do powyższej oceny zaskarżonego wyroku
opartej na niezakwestionowanych w skardze ustaleniach faktycznych – w skardze
nie ma adekwatnego odniesienia się.
Z powyższych przyczyn wobec bezzasadności podstaw skargi kasacyjnej po
rozpatrzeniu sprawy w granicach przedstawionych w skardze zarzutów Sąd
Najwyższy na podstawie art. 39813
§ 1 i § 2 oraz art. 39814
k.p.c. orzekł jak w
sentencji.