Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 sierpnia 2005 r.
I UK 362/04
Zalecenie lekarskie odsunięcia pracownika od wykonywanej pracy ze
względów profilaktycznych nie jest wystarczającą przesłanką uznania go za
niezdolnego do pracy w rozumieniu art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Józef Iwulski, Maria
Tyszel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 sierpnia 2005 r.
sprawy z odwołania Janusza D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w C. o rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową,
na skutek kasacji ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z
dnia 19 sierpnia 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w C. decyzją z 17 grudnia 2002 r.
odmówił Januszowi D. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z
chorobą zawodową. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Częstochowie wyrokiem z dnia 19 grudnia 2002 r. [...] zmienił zaskarżoną decyzję i
przyznał ubezpieczonemu rentę okresową z tytułu częściowej niezdolności do pracy
w związku z chorobą zawodową na okres dwóch lat począwszy od dnia 1 sierpnia
2002 r., opierając rozstrzygnięcie na ustaleniu, że Janusz D. cierpi na schorzenia
związane z utratą słuchu „pochodzenia zawodowego” i z tego powodu jest częściowo
niezdolny do pracy w związku z chorobą zawodową na okres dwóch lat.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach, uwz-
ględniając apelację organu rentowego, wyrokiem z 19 sierpnia 2004 r. [...] zmienił
2
wyrok Sądu Okręgowego i oddalił odwołanie. W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyj-
ny wskazał na nieprawidłowość w ocenie zebranego materiału dowodowego przez
Sąd pierwszej instancji. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, opinia biegłego lekarza spe-
cjalisty, uznana przez Sąd Okręgowy za miarodajny dowód w sprawie, jest zbyt lako-
niczna i nie zawiera w wystarczającym stopniu uzasadnienia zawartych w niej wnio-
sków, ponieważ biegły formułując opinię i oceniając stan narządu słuchu ubezpie-
czonego pod kątem niezdolności do pracy, odniósł go do dotychczasowej pracy
ubezpieczonego (ślusarza pod ziemią) a nie do pracy zgodnej z poziomem jego kwa-
lifikacji - jak wymagają tego przepisy art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm., zwanej dalej ustawą o FUS). Sąd Apelacyjny uzupeł-
nił postępowanie dowodowe i w oparciu o opinię innego biegłego, specjalisty laryn-
gologa - otiatry ustalił, że Janusz D. jest wprawdzie niezdolny - z uwagi na swe scho-
rzenie - do wykonywania pracy ślusarza pod ziemią, ale jest zdolny do wykonywania
zgodnej z poziomem jego kwalifikacji pracy w charakterze ślusarza „na ogólnym
rynku pracy”. Sąd Apelacyjny uznał, że ubezpieczony cierpi na chorobę zawodową w
postaci obustronnego odbiorczego ubytku słuchu, lecz stopień tego ubytku jest zbyt
mały, aby czynił ubezpieczonego osobą przynajmniej częściowo niezdolną do pracy,
w związku z czym nie spełnia on warunków przewidzianych w art. 18 ustawy z dnia
12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodo-
wych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm., zwanej dalej ustawą
wypadkową).
W kasacji od tego wyroku, wnioskodawca wnosząc o jego uchylenie w całości
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, ewentual-
nie o jego zmianę przez oddalenie apelacji w całości i zasądzenie od organu rento-
wego na rzecz skarżącego kosztów postępowania apelacyjnego i kasacyjnego, za-
rzucił naruszenie przepisów prawa procesowego: 1) art. 381 k.p.c., art. 233 § 1
k.p.c., art. 278 § 1 k.p.c. i art. 290 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c., „przez niedo-
puszczenie dowodu z opinii biegłych ze Ś. Akademii Medycznej z zakresu laryngolo-
gii oraz dowodu z opinii biegłego lekarza z zakresu medycyny pracy”; 2) art. 382
k.p.c. oraz art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c., „przez błędną, a zarazem
odmienną w stosunku do przyjętej przez Sąd pierwszej instancji ocenę opinii biegłych
i w konsekwencji poczynienie sprzecznego z treścią zebranego materiału dowodo-
wego ustalenia, że ubezpieczony nie jest osobą częściowo niezdolną do pracy”; 3)
3
art. 386 § 1 k.p.c., „przez uwzględnienie w całości apelacji organu rentowego po-
mimo jego bezzasadności”: 4) art. 385 k.p.c., „przez jego niezastosowanie, mimo, że
apelacja organu rentowego jest w całości bezzasadna”. Zarzucając natomiast naru-
szenie przepisów prawa materialnego wskazał na „błędną wykładnię art. 12 ust. 3
ustawy o FUS poprzez ustalenie przez Sąd, iż ubezpieczony nie jest częściowo nie-
zdolny do pracy”. Jako okoliczność uzasadniającą rozpoznanie przedmiotowej kasa-
cji, wskazał, „iż zaskarżony wyrok oczywiście narusza prawo wskazane w granicach
zaskarżenia”. Ponadto wskazano na potrzebę wykładni art. 12 ustawy o FUS w za-
kresie pojęcia: „posiadane kwalifikacje”, które - zdaniem skarżącego - wywołuje roz-
bieżności w orzecznictwie.
Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Wobec przytoczenia w kasacji obydwu podstaw wskazanych w art. 3933
k.p.c.,
w pierwszej kolejności ocenie podlegają zarzuty naruszenia przepisów postępowa-
nia.
Zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem art. 381 k.p.c. jest chybiony. Z prze-
pisu tego wynika bowiem generalna zasada, że skoncentrowanie materiału proceso-
wego powinno nastąpić w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Dopusz-
czając możliwość powołania w postępowaniu apelacyjnym nowych faktów i środków
dowodowych, jakie nie były uwzględnione w zaskarżonym rozstrzygnięciu, ustawo-
dawca wyraźnie pozostawia sądowi drugiej instancji zarówno ocenę, czy są to fakty i
dowody nowe, względnie takie, które strona mogła powołać w postępowaniu przed
sądem pierwszej instancji, jak i ocenę, czy potrzeba ich powołania wynikła później, a
także decyzję o ewentualnej celowości ich uwzględnienia. W rozpoznawanej sprawie
to nie art. 381 k.p.c. był podstawą odmowy dopuszczenia nowego dowodu z opinii
Akademii Medycznej. Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wyczer-
pująco wyjaśnił zarówno mankamenty opinii biegłego, wydanej w postępowaniu
pierwszoinstancyjnym, jak i potrzebę zasięgnięcia dodatkowej opinii. Stanowisko
tego Sądu w żaden sposób nie narusza art. 278 § 1 i art. 290 k.p.c. Sąd Najwyższy
wielokrotnie wyjaśniał, że w sprawach o świadczenia rentowe powołanie dowodu z
opinii instytutu naukowego lub naukowo badawczego ma charakter wyjątkowy i jest
zasadne wówczas, gdy wyniki przeprowadzonego w sprawie postępowania dowodo-
wego budzą wątpliwości sądu, a w szczególności jeśli w inny sposób nie można usu-
4
nąć sprzeczności pomiędzy opiniami biegłych, zwłaszcza ich rozbieżności diagno-
stycznych. Potrzeba powołania innego lub też dodatkowego biegłego powinna wyni-
kać z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony z dotychczas zło-
żonych opinii (orzeczenie Sądu Najwyższego z 4 sierpnia 1999 r., I PKN 20/99,
OSNAPiUS 2000 nr 22, poz. 807). Okoliczność, że opinia biegłego nie zadowala jed-
nej ze stron nie nakłada na sąd orzekający powinności zasięgania kolejnej opinii.
Rozpatrywana kasacja nie zawiera uzasadnienia zarzutu naruszenia art. 233 §
1 k.p.c.; nie jest nim streszczenie przebiegu sprawy i przedstawienie poglądu na stan
zdrowia wnioskodawcy, odmiennego od ustaleń i ocen stanowiących podstawę za-
skarżonego wyroku. Nie jest także uzasadnieniem stosownym do zarzutu naruszenia
art. 233 § 1 k.p.c. ocena ustaleń dokonanych przez Sąd orzekający jako „błędnych”,
skoro nie została ona poparta wywodem prawnym. Kasacja ani jednym zdaniem nie
wskazała ani jednej reguły wyznaczającej granice swobodnej oceny dowodów, jaką
przekroczył Sąd Apelacyjny, co zwalnia Sąd Najwyższy z potrzeby omawiania bezza-
sadności tego zarzutu, także w jego powiązaniu z art. 382 i 391 k.p.c.
Bezprzedmiotowymi są zarzuty naruszenia zarówno art. 386 § 1 k.p.c., „przez
uwzględnienie” apelacji organu rentowego, jak i art. 385 k.p.c., „przez jego niezasto-
sowanie” do tejże apelacji. O zasadności lub bezzasadności apelacji nie decyduje jej
ocena dokonana przez strony (zarówno przez stronę wnosząca ten środek odwoław-
czy, jak i przez stronę przeciwną), lecz ocena Sądu drugiej instancji uprawnionego
do orzekania merytorycznego na podstawie własnych ustaleń i ich subsumcji pod
właściwą normę prawną. Na czym polegał zarzucany Sądowi Apelacyjnemu błąd w
tej ocenie, tego skarżący nie wykazał, a sam fakt uwzględniania lub też oddalenia
apelacji nie stanowi naruszenia tych przepisów.
Wobec bezzasadności wszystkich kasacyjnych zarzutów naruszenia przepi-
sów postępowania, Sąd Najwyższy przy ocenie zasadności zarzutu naruszenia
prawa materialnego jest związany - stosownie do art. 39311
§ 2 k.p.c. - ustaleniami
stanowiącymi podstawę zaskarżonego wyroku. Takim ustaleniem, wiążącym w spra-
wie, jest ustalenie, że wnioskodawca „nie jest osobą częściowo niezdolną do pracy
zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji (ślusarza) w związku z chorobą zawo-
dową”, lecz jedynie z przyczyn profilaktycznych nie powinien wykonywać pracy w
ponadnormatywnym hałasie. Zakres podmiotowy art. 12 ust. 3 ustawy o FUS nie
obejmuje osób, które ze względów profilaktycznych powinny być odsunięte od pracy
w określonych warunkach, tak więc zarzut błędnej wykładni tego przepisu jest nie-
5
trafny. Od kilkudziesięciu lat utrwalona jest zarówno praktyka orzekania o inwalidz-
twie, jak i orzecznictwo sądowe, w tym również Sądu Najwyższego, że zalecenie le-
karskie odsunięcia od pracy ze względów profilaktycznych nie daje podstawy do
uznania inwalidztwa (por. wyrok Trybunału Ubezpieczeń Społecznych z 12 czerwca
1959 r., II TR 315/58, OSPiKA 1960, poz. 322) Zmiana stanu prawnego polegająca
na zastąpieniu inwalidztwa pojęciem niezdolności do pracy nie zdezaktualizowała
tego orzecznictwa, co potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 grudnia 2000 r.,
II UKN 160/00, (OSNAPiUS 2002 nr 16, poz. 396).
Bezprzedmiotowe jest powołanie się w kasacji na tezy wyroków Sądu Najwyż-
szego z 20 sierpnia 2003 r., II UK 403/02 oraz z 7 października 2003 r., II UK 79/03
(OSNP 2004 nr 12, poz. 214 i nr 13, poz. 234), ponieważ wynika ono z ich niezrozu-
mienia. Obydwa orzeczenia odnoszą się bowiem do stanów faktycznych odmiennych
od stanowiącego podstawę zaskarżanego wyroku. Potrzeba profilaktycznego odsu-
nięcia wnioskodawcy od pracy ślusarza pod ziemią, przy zachowaniu przez niego
zdolności do pracy ślusarza na powierzchni, nie oznacza, że może on pracować tylko
„przy zapewnieniu mu specjalnych warunków”, a do takich odnosił się pierwszy z
powołanych wyroków, ani „na stanowisku specjalnie dostosowanym” - jak w drugim
wyroku. Praca ślusarza na powierzchni, a do takiej wnioskodawca jest zdolny i po-
siada kwalifikacje, nie jest pracą w specjalnych warunkach, a podjęcie takiej pracy
nie wymaga też specjalnego dostosowania stanowiska.
Przedstawione w kasacji zagadnienie zostało sformułowane w sposób opi-
sowy, uniemożliwiający Sądowi Najwyższemu udzielenie odpowiedzi poza powyż-
szym wywodem. Podkreślić tylko można, że pojęcie „kwalifikacji zawodowej” nie jest
ograniczone do „zawodu uzyskanego w szkole zawodowej i umiejętności z tym zwią-
zanych” - jak to określił wnoszący kasację. W pojęciu tym należy uwzględniać także
umiejętności praktyczne nabyte podczas wykonywania pracy, w tym również wyni-
kające z „postępu technicznego i technologicznego (...) zmiany urządzeń, techniki i
zasad pracy”.
Po raz kolejny Sąd Najwyższy przypomina, że samo stwierdzenie u osoby
ubezpieczonej istnienia choroby zawodowej nie stanowi o jej niezdolności do pracy w
rozumieniu art. 12 i następnych ustawy o FUS. Zagadnienie to Sąd Najwyższy wyja-
śniał już wielokrotnie (por. uchwałę Składu Siedmiu Sędziów z dnia 29 czerwca 1995
r., III PZP 2/95, OSNAPiUS 1996 nr 4, poz. 57, wyroki: z 13 stycznia 1998 r., II UKN
438/97, OSNAPiUS 1998 nr 24, poz. 719, z 19 grudnia 2001 r., II UKN 684/00,
6
Prawo Pracy i Prawo Socjalne 2003 nr 11, s. 46-48) i skład orzekający podziela w
całej rozciągłości tę linię orzeczniczą.
Mając powyższe na uwadze, skoro obydwie przytoczone podstawy kasacyjne
nie są usprawiedliwione, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c. orzekł jak w
sentencji wyroku.
========================================