Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 17 LIPCA 2012 R.,
SNO 32/12
Przewodniczący: sędzia SN Przemysław Kalinowski (sprawozdawca).
Sędziowie SN: Jan Górowski, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
S ą d N a j w y ż s z y – S ą d D y s c y p l i n a r n y w sprawie X. Y. po rozpoznaniu
na posiedzeniu z urzędu kwestii właściwości na podstawie art. 35 § 1 k.p.k. w zw. z art.
49 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. Nr 240, poz. 2052
ze zm.)
p o s t a n o w i ł :
u z n a ć s i ę n i e w ł a ś c i w y m d o r o z p o z n a n i a w n i o s k u p r o k u r a -
t o r a Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu o wyda-
nie zezwolenia na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej byłego sędziego Wojskowe-
go Sądu Rejonowego, generała brygady w stanie spoczynku X. Y. i z w r ó c i ć
p r z e d m i o t o w y w n i o s e k W o j s k o w e m u S ą d o w i O k r ę g o w e m u
– S ą d o w i D y s c y p l i n a r n e m u .
U z a s a d n i e n i e
Wojskowy Sąd Okręgowy – Sąd Dyscyplinarny, postanowieniem z dnia 8 maja
2012 r., sygn. akt DWS (...), po rozpoznaniu wniosku prokuratora Instytutu Pamięci Na-
rodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu o wydanie zezwo-
lenia na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej byłego sędziego Wojskowego Sądu
Rejonowego, generała brygady w stanie spoczynku X. Y. – przekazał przedmiotowy
wniosek do rozpoznania Sądowi Najwyższemu – Sądowi Dyscyplinarnemu.
Zakres odpowiedzialności, jaki został określony we wniosku, dotyczył czynów, któ-
re miał popełnić X. Y. jako sędzia Wojskowego Sądu Rejonowego w dniu 14 kwietnia
1951 r. w sprawie Sr (...), w dniu 25 sierpnia 1952 r. w sprawie Cs (...) i w dniu 3 kwiet-
2
nia 1952 r. w sprawie Sr (...) – polegających na tym, że jako członek składów orzekają-
cych i sędzia referent orzekł o utrzymaniu w mocy tymczasowego aresztowania w sto-
sunku do odpowiednio: B. M., J. O. i L. C., sankcjonując kontynuację okresowego bez-
prawnego pozbawienia wolności tych osób. Zachowanie to zakwalifikowano z art. 248 §
2 k.k. z 1932 r. w zw. z art. 2 ust. 1 i art. 3 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie
Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (tekst
jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424).
Z jednozdaniowego fragmentu uzasadnienia poświęconego tej kwestii wynika, że
przesłanką decyzji Wojskowego Sądu Rejonowego było ustalenie, iż generał brygady w
stanie spoczynku X. Y., był w latach 1967 – 1984 sędzią Sądu Najwyższego. Ówczesny
status wymienionego wyżej miałby zatem w chwili obecnej determinować właściwość
Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego do rozpoznania wniosku prokuratora IPN o
wydanie zezwolenia na pociągnięcie X. Y. do odpowiedzialności karnej.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje:
Zgodnie z nakazem wynikającym z treści przepisu art. 35 § 1 k.p.k., każdy sąd, w
tym również sąd dyscyplinarny, bada z urzędu swoją właściwość do rozpoznawania
sprawy, która do niego wpłynęła. Rozstrzygnięcie tej kwestii powinno następować z po-
wołaniem się na konkretne normy prawne, określające wprost organ właściwy do orzeka-
nia w materii będącej przedmiotem „sprawy” albo precyzujące przesłanki, jakie o tej wła-
ściwości decydują. Każdorazowo niezbędne jest przy tym wykazanie, że okoliczności,
które są powoływane jako podstawa decyzji w przedmiocie właściwości – rzeczywiście w
sprawie wystąpiły. Tymczasem, postanowienie Wojskowego Sądu Okręgowego - Sądu
Dyscyplinarnego z dnia 8 maja 2012 r., sygn. akt DWS (...), nie zawiera w tej materii na-
wet najbardziej skomprymowanej argumentacji, która mogłaby przemawiać za tezą, iż to
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny jest właściwy do rozpoznania wniosku w przedmio-
cie wydania zezwolenia na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej byłego sędziego
Wojskowego Sądu Rejonowego, generała brygady w stanie spoczynku X. Y.
Przypomnieć zatem, jak widać trzeba, że stosownie do dyspozycji art. 49 § 1 ustawy
z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. Nr 240, poz. 2052 ze zm.) sędzia
Sądu Najwyższego nie może być pociągnięty do odpowiedzialności bez zezwolenia sądu
dyscyplinarnego. W tej sytuacji jest oczywiste, że przesłanką kreującą dopuszczalność
3
rozpoznawania wniosku o udzielenie takiego zezwolenia przez Sąd Najwyższy – Sąd
Dyscyplinarny jest ustalenie, że osoba, której dotyczy wniosek złożony w tym przedmio-
cie – ma status sędziego Sądu Najwyższego lub sędziego Sądu Najwyższego w stanie
spoczynku. Tylko i wyłącznie ten krąg osób jest bowiem objęty kognicją Sądu Najwyż-
szego – Sądu Dyscyplinarnego. Tymczasem, Wojskowy Sąd Okręgowy – Sąd Dyscypli-
narny ograniczył się do stwierdzenia, że X. Y. był sędzią Sądu Najwyższego w okresie
1967 – 1984. Nie przytoczono natomiast żadnych argumentów zmierzających do wykaza-
nia, że powyższa okoliczność wpływa na ocenę obecnego statusu wymienionej wyżej
osoby z punktu widzenia korzystania z ochrony immunitetowej i jej zakresu, a tym sa-
mym również uprawnienie do ewentualnego rozpoznawania wniosku o zezwolenie na
pociągnięcie do odpowiedzialności karnej.
Przyjętej przez Wojskowy Sąd Okręgowy – Sąd Dyscyplinarny tezy o właściwości
Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego do orzekania w przedmiocie zezwolenia na
pociągnięcie X. Y. do odpowiedzialności karnej, nie wspiera powołanie się przez wspo-
mniany Sąd na uchwałę Sądu Dyscyplinarnego w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej dla
prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury z dnia 15 grudnia 2011
r., sygn. SD NPW (...), utrzymaną w mocy orzeczeniem Sądu drugiej instancji z dnia 30
marca 2012 r., sygn. SD NPW (...). Jak już wspomniano wyżej, Wojskowy Sąd Okręgowy
– Sąd Dyscyplinarny nie przedstawił żadnej analizy statusu prawno-zawodowego X. Y. w
kontekście uwidocznionej przez siebie okoliczności zakończenia przez wymienionego
wyżej służby sędziowskiej w 1984 r. i objęcia stanowiska w strukturach prokuratury woj-
skowej. Nie uwzględniono w szczególności konsekwencji oświadczenia złożonego przez
X. Y. o zrzeczeniu się stanowiska sędziego Sądu Najwyższego i korespondującej z nim
uchwały Rady Państwa z dnia 19 kwietnia 1984 r. o odwołaniu go z tego stanowiska. Stan
prawny obowiązujący ówcześnie, jak i obecnie, nie pozostawiają żadnych wątpliwości co
do tego, że decyzje uprawnionych organów podjęte w związku m. in. ze złożeniem
oświadczenia o zrzeczeniu się stanowiska sędziego Sądu Najwyższego, prowadzą do wy-
gaśnięcia stosunku służbowego sędziego i utraty związanych z tym uprawnień, do których
należy również ochrona immunitetowa. Wojskowy Sąd Okręgowy – Sąd Dyscyplinarny
w ogóle nie uczynił tych zagadnień przedmiotem swoich rozważań, co sprawia, że jego
rozstrzygnięcie jawi się jako pozbawione oparcia w realiach sprawy, a jego treść odwołu-
4
je się jedynie do okoliczności pozbawionej – w istniejących warunkach – znaczenia
prawnego.
Jeżeli się przy tym również zważy, że uchwała Sądu Dyscyplinarnego drugiej in-
stancji w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej, odrzuciła argumenty normatywne powołane
w środku zaskarżenia i odwołała się do swego rodzaju racji aksjologicznych, zaprezento-
wanych w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2011 r., WZ (...), to stano-
wisko takie trudno uznać za prawidłową i skuteczną podstawę orzeczenia wydanego przez
Wojskowy Sąd Okręgowy – Sąd Dyscyplinarny. Żaden bowiem z przywołanych judyka-
tów – ze wskazanym postanowieniem Sądu Najwyższego włącznie – nie przedstawia ana-
lizy stanu prawnego uprawniającej do sformułowania tezy, że immunitet sędziowski ma
charakter trwały i w odniesieniu do czynów związanych z pełnieniem służby sędziow-
skiej, do końca życia osób zainteresowanych powoduje konsekwencje o jakich mowa w
art. 49 § 1 ustawy o Sądzie Najwyższym. Wręcz przeciwnie, orzecznictwo i piśmiennic-
two jednoznacznie uznają immunitet sędziowski za immunitet formalny, tj. przysługujący
osobie uprawnionej wyłącznie w okresie korzystania ze statusu sędziego i sędziego w sta-
nie spoczynku (por. J. R. Kubiak: Immunitet sędziowski, PS 1993, nr 11-12 i powołana
tam literatura; S. J. Jaworski: Niezawisłość sędziego Trybunału Konstytucyjnego. Kon-
stytucja i gwarancje jej przestrzegania, Księga pamiątkowa ku czci prof. Janiny Zakrzew-
skiej, Warszawa 1996, s. 101; T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski: Prawo o ustroju są-
dów powszechnych. Ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa. Komentarz. Warszawa
2010, s. 289 i nast. oraz powołane tam orzecznictwo, a także wyrok Sądu Najwyższego –
Sądu Dyscyplinarnego z dnia 18 lutego 2009 r. SNO 6/09 – LEX 725089).
Za tym kierunkiem wykładni i wspierającą go argumentacją należało się opowie-
dzieć również na gruncie tej sprawy. Podkreślić należy, że właśnie tym elementem, tj.
ponoszeniem obciążeń i korzystaniem z uprawnień wynikających z zajmowania stanowi-
ska sędziego (odpowiednio sędziego w stanie spoczynku), różni się sytuacja osób, które
ten status sędziowski zachowały – również w stanie spoczynku – od sytuacji tych byłych
sędziów, którzy albo sami odeszli z urzędu w wyniku zrzeczenia się go lub objęcia sta-
nowiska niepodlegającego połączeniu ze stanowiskiem sędziego albo – w skrajnych wy-
padkach – zostali pozbawieni stanowiska w wyniku orzeczenia sądowego. Decyzja osoby
zainteresowanej o rezygnacji ze stanowiska lub orzeczenie uprawnionego organu o po-
zbawieniu statusu sędziowskiego, są bowiem immanentnie związane z utratą immunitetu
5
sędziowskiego w całości i nie ma jakichkolwiek podstaw prawnych do dzielenia go na
części. Podobne stanowisko w odniesieniu do charakteru immunitetu prokuratorskiego
zaprezentował Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 20 czerwca 2012 r., I KZP 7/12, w
którym wyrażono jednoznaczny pogląd, zgodnie z którym „warunkiem obowiązywania
immunitetu formalnego, określonego w art. 54 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o
prokuraturze (Dz. U. z 2011 r. Nr 270, poz. 1599 ze zm.) jest posiadanie statusu prokura-
tora, który nabywa się z momentem doręczenia zawiadomienia o powołaniu, i który ustaje
z chwilą wygaśnięcia stosunku służbowego”.
Stanowisko to należało podzielić w całej rozciągłości wraz z wywodami zaprezen-
towanymi dla jego uzasadnienia.
Na koniec zauważyć trzeba, że gdyby nawet na moment hipotetycznie zgodzić się z
koncepcją (której Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny w tym składzie – z przyczyn po-
danych wyżej – nie podziela), że to czas popełnienia czynu w okresie wykonywania służ-
by sędziowskiej determinuje uprawnienie do korzystania z immunitetu, to konsekwentnie
należałoby przyjąć, iż ten sam moment czasowy określa również właściwość sądu dyscy-
plinarnego. Zatem, w wypadku akceptacji stanowiska wyrażonego w uchwałach Sądów
Dyscyplinarnych obu instancji w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej dla prokuratorów
wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury – Wojskowy Sąd Okręgowy – Sąd
Dyscyplinarny powinien był sam rozpoznać wniosek prokuratora IPN o zezwolenie na
pociągnięcie do odpowiedzialności karnej X. Y.
Podsumowując dotychczasowe uwagi trzeba więc podkreślić to, że w obu orzecze-
niach Sądów Dyscyplinarnych w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej, jakie zapadły w tej
sprawie, ustalono w sposób niekwestionowany, iż X. Y. posiada obecnie status prokurato-
ra w stanie spoczynku. Skoro zatem, wspomniany na wstępie przepis art. 49 § 1 ustawy o
Sądzie Najwyższym i następne normy tej ustawy, ograniczają kognicję tego Sądu – orze-
kającego jako Sąd Dyscyplinarny – do spraw sędziów Sądu Najwyższego i sędziów tego
Sądu pozostających w stanie spoczynku, to jest oczywiste, że podejmowanie uchwał w
przedmiocie zezwolenia na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej prokuratora w sta-
nie spoczynku X. Y. – nie należy do właściwości Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinar-
nego. W opisanej sytuacji, wobec braku prawnych podstaw skierowania sprawy X. Y. do
Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego, należało – uznając, że Sąd ten nie jest wła-
ściwy do rozpoznania wniosku prokuratora IPN o zezwolenie na pociągnięcie wymienio-
6
nego wyżej do odpowiedzialności karnej – zwrócić ten wniosek Wojskowemu Sądowi
Okręgowemu – Sądowi Dyscyplinarnemu.
Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy postanowił, jak na wstępie.