Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 760/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 lipca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSA Andrzej Niedużak (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Okręgowej Izby Inżynierów
Budownictwa w G.
przeciwko F. B.
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 26 lipca 2012 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 7 lipca 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanego na rzecz
strony powodowej kwotę 1.800 (jeden tysiąc osiemset) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Okręgowa Izba Inżynierów Budownictwa w G. domagała się pozbawienia
wykonalności tytułu wykonawczego - nakazu zapłaty wydanego dnia 29 lutego
2008 r. przez Sąd Okręgowy, któremu postanowieniem z dnia 18 czerwca 2009 r.
nadano klauzulę wykonalności przeciwko stronie powodowej. Nakazem zapłaty
polecono Okręgowej Izbie Inżynierów Budownictwa w Z., aby zapłaciła na rzecz F.
B. kwotę 110.685,96 zł z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu. Strona
powodowa zarzucała, że nie było podstaw do nadania przeciwko niej klauzuli
wykonalności, jako że nie jest następcą prawnym Okręgowej Izby Inżynierów
Budownictwa w Z.
Pozwany F. B. wnosił o oddalenie powództwa zarzucając, że powództwo o
pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego nie jest dopuszczalne, bowiem
zgłaszane przez stronę powodową zarzuty mogły być podniesione wyłącznie w
postępowaniu klauzulowym, w drodze zażalenia.
Podzielając stanowisko pozwanego Sąd Okręgowy oddalił powództwo. Na
skutek apelacji strony powodowej opartej na zarzutach naruszenia art. 788 k.p.c.,
art. 795 § 1 k.p.c. i art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c., Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 7
lipca 2011 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że pozbawił wykonalności
tytuł wykonawczy w postaci nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Okręgowy dnia
29 lutego 2008 r. oraz orzekł o kosztach procesu.
Podstawą faktyczną orzeczenia Sąd Apelacyjny uczynił ustalenia faktyczne
Sądu pierwszej instancji wskazując, że były one prawidłowe i nie były
kwestionowane. Wedle tych ustaleń, Krajowa Izba Inżynierów Budownictwa
uchwałą numer 12/R/06 z dnia 15 lutego 2006 r. zlikwidowała z dniem 25 lutego
2006 r. Okręgową Izbę Inżynierów Budownictwa w Z. oraz Okręgową Izbę
Inżynierów Budownictwa w G. Następcą prawnym zlikwidowanych Izb ustanowiła
Okręgową Izbę Inżynierów Budownictwa w G W. Pozew zlikwidowanej Izby w Z. o
ustalenie, że nie utraciła osobowości prawnej, iż przysługuje jej prawo własności
nieruchomości położonej w Z. przy ulicy R. numer […] oraz, że Okręgowa Izba
Inżynierów Budownictwa w G. nie jest jej następcą prawnym, został
3
ostatecznie w postępowaniu kasacyjnym odrzucony przez Sąd Najwyższy, który
stwierdził, że na skutek uchwały Krajowej Rady Polskiej Izby Inżynierów
Budownictwa będącą w tamtej sprawie powódką, Izba utraciła zdolność sądową.
Nakazem zapłaty z dnia 29 lutego 2008 r. Sąd Okręgowy uwzględniając pozew F.
B., zasądził na jego rzecz od Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa w Z. kwotę
110.685,96 zł wraz z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu. Postanowieniem
z dnia 18 czerwca 2009 r. Sąd Okręgowy nadał temu nakazowi zapłaty klauzulę
wykonalności przeciwko następcy prawnemu, tj. Okręgowej Izbie Inżynierów
Budownictwa w G.
Sąd Apelacyjny, inaczej jak Sąd Okręgowy, stwierdził dopuszczalność
zwalczania na podstawie art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. tytułu wykonawczego bez
względu na to, od jakiego pochodzi organu, tyle tylko, że w odniesieniu do tytułu
egzekucyjnego korzystającego z powagi rzeczy osądzonej niedopuszczalne jest
powoływanie się na zdarzenia zaszłe przed jego powstaniem (poza wymienionymi
w art. 840 § 1 pkt 2 zdanie drugie i pkt 3 k.p.c.), które przeczą obowiązkowi
dłużnika spełnienia świadczenia wskazanego w tym tytule. Z tej tylko przyczyny,
że strona powodowa żądała pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego
korzystającego z powagi rzeczy osądzonej, powództwo nie mogło być oddalone.
Okoliczność, że na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności nie zostało
złożone zażalenie, nie stoi na przeszkodzie możliwości uwzględnienia powództwa.
W konkluzji Sąd Apelacyjny wskazał, że skoro ustalono, iż określony w tytule
egzekucyjnym z dnia 29 lutego 2008 r. dłużnik nie istniał od dnia 15 lutego 2006 r.
to oznacza, że strona powodowa wykazała niemożność przejścia na nią
obowiązków tego dłużnika po powstaniu tytułu egzekucyjnego. To zaś oznacza,
że skutecznie zaprzeczyła zdarzeniu, na którym oparto wydanie klauzuli
wykonalności na podstawie art. 788 k.p.c.
W złożonej skardze kasacyjnej pozwany zarzucał naruszenie prawa
materialnego, art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. przez błędną wykładnię polegającą na
przyjęciu, że na podstawie tego przepisu można zwalczać tytuł wykonawczy
korzystający z powagi rzeczy osądzonej, o ile nie powołuje się na zdarzenia
przeczące obowiązkowi dłużnika spełnienia wskazanego w tytule świadczenia,
zaszłe przed powstaniem tytułu. Dalej skarżący zarzucał naruszenie art. 840 § 1
4
pkt 1 k.p.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie w postaci błędu w subsumpcji
polegającego na wadliwym zastosowaniu tego przepisu w odniesieniu do
zdarzenia, które zaszło przed powstaniem tytułu egzekucyjnego. Pozwany zarzucał
też naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie art. 795 § 1 k.p.c. w związku
z art. 788 § 1 k.p.c., art. 168 § 1 k.p.c. i art. 169 §1, 2, 3 i 4 k.p.c. poprzez ich
pominięcie, co było następstwem uznania za dopuszczalne powództwa
opozycyjnego opartego na podstawie art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. bez względu na to,
czy dłużnik brał udział w postępowaniu klauzulowym. W efekcie uwzględniono
powództwo, mimo że jedynym środkiem ochrony prawnej dłużnika
w okolicznościach sprawy było zażalenie na postanowienie o nadaniu przeciwko
niemu klauzuli wykonalności. Wnioski skargi kasacyjnej zmierzały do uchylenia
zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania, ewentualnie uchylenia tego wyroku i orzeczenia co do istoty sprawy
przez oddalenie apelacji.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona powodowa wnosiła o jej oddalenie
i zasądzenie od powoda kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Oparcie skargi kasacyjnej na podstawie naruszenia przepisów postępowania
(art. 398 § 1 pkt 2 k.p.c.) wymaga wskazania przepisu postępowania, który został
naruszony, wyjaśnienia na czym to naruszenie polegało oraz wykazania, że mogło
ono mieć wpływ na wynik sprawy. Oceny trafności zarzutów wypełniających drugą
podstawę skargi kasacyjnej należy dokonać w pierwszej kolejności, gdyż kontrola
prawidłowości zastosowania oraz wykładni prawa materialnego może być
dokonywana jedynie na podstawie prawidłowo ustalonego stanu faktycznego (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2011 r., I CSK 581/10, Biul. SN
2011/9/11). W ramach drugiej podstawy kasacyjnej skarżący zarzucił naruszenie
art. 795 § 1 k.p.c. w związku z art. 788 § 1 k.p.c., art. 168 § 1 k.p.c. i art. 169 § 1, 2,
3 i 4 k.p.c. przy czym uzasadnieniem tego zarzutu jest zdaniem skarżącego,
wadliwe dopuszczenie powództwa opozycyjnego mimo, że swoich uprawnień
dłużnik mógł dochodzić wyłącznie w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności
przeciwko niemu. Takie wyjaśnienie podnoszonego zarzutu procesowego prowadzi
do wniosku, że w istocie mamy do czynienia z kontynuacją zarzutów błędnej
5
wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. Dlatego może on
być traktowany tylko jako dalsze uzasadnienie dla zarzutów sformułowanych
w skardze kasacyjnej pod literami a i b. Należy dodać, że Sąd Apelacyjny nie
wypowiadał się co do możliwości ubiegania się o przywrócenie terminu do
dokonania czynności w postępowaniu klauzulowym. Nie było też w sprawie
przesłanek do takich wypowiedzi.
Jako pierwszy został wskazany zarzut naruszenia prawa materialnego przez
błędną wykładnię art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. Prawidłowa wykładnia tego przepisu
zdaniem skarżącego wskazuje, że ma on zastosowanie tylko do tytułów
egzekucyjnych innych niż te, które korzystają z przymiotu powagi rzeczy
osądzonej, te bowiem mogą być zwalczane w trybie przewidzianym w art. 840 § 1
pkt 2 k.p.c. Tymczasem na podstawie art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. można zaatakować
każdy sądowy tytuł wykonawczy, bez względu na to, od jakiego organu pochodzi
tytuł egzekucyjny, bowiem istotą powództwa opozycyjnego z art. 840 k.p.c. jest
wykazanie, że sam tytuł wykonawczy nie odpowiada istotnemu i rzeczywistemu
stanowi rzeczy. Powództwo opozycyjne nie prowadzi do ponownego
merytorycznego rozpoznania sprawy zakończonej prawomocnym lub natychmiast
wykonalnym orzeczeniem sądowym. Jego celem jest pozbawienie wykonalności
tytułu wykonawczego, nie zaś podważenie treści orzeczenia sądowego, które
zaopatrzono w klauzulę wykonalności. Innymi słowy, dłużnik może w drodze
powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub
w części, jeżeli przeczy zdarzeniom na których oparto wydanie klauzuli
wykonalności. Takim zdarzeniem może być w szczególności przejście obowiązku,
mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście. W literaturze
przedmiotu i w judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się, że użyty w art. 840
§ 1 pkt 1 k.p.c. termin „zdarzenie" należy do dziedziny prawa materialnego.
Oznacza to, że „zdarzeniami" w rozumieniu tego przepisu są wyłącznie
zdarzenia leżące u podstawy świadczenia wynikającego z zobowiązania dłużnika
objętego tytułem egzekucyjnym lub - w przypadku z art. 786, 788, 791 k.p.c. -
stojące u podstaw klauzuli wykonalności. W drodze tego powództwa można zatem
zwalczać tytuł wykonawczy powołując się na zdarzenia, które zaszły przed
powstaniem tytułu egzekucyjnego jak również na zdarzenia zaistniałe pomiędzy
6
powstaniem tytułu egzekucyjnego a nadaniem tytułowi klauzuli wykonalności.
Jeżeli powód- dłużnik powołuje się na zdarzenia zaistniałe przed wydaniem tytułu
egzekucyjnego, to może on zaprzeczyć obowiązkowi spełnienia na rzecz
pozwanego-wierzyciela świadczenia wskazanego w tytule. Powództwo
przeciwegzekucyjne nie może w żadnym wypadku kwestionować ani zmierzać do
uchylenia powagi rzeczy osądzonej (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
17 kwietnia 1985 r., III CZP 14/85, OSNC 1985/12/192, wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 29 czerwca 2006 r., IV CSK 24/06 - niepubl.). Przenosząc te rozważania na
grunt rozpoznawanej sprawy wskazać trzeba, że powództwo w żadnym stopniu nie
zmierza do wzruszenia tytułu egzekucyjnego - nakazu zapłaty wydanego w dniu
29 lutego 2008 r. przez Sąd Okręgowy. Strona powodowa kwestionuje natomiast,
aby nastąpiło „zdarzenie" powodujące przejście obowiązków określonych w tytule
egzekucyjnym z wskazanego w tym tytule dłużnika-pozwanego, na zobowiązanego
na podstawie tytułu wykonawczego - powoda. Trafnie Sąd Apelacyjny
skonstatował, że do przejścia zobowiązań na podstawie postanowienia z dnia 18
czerwca 2009 r. nie mogło dojść, skoro od dnia 15 lutego 2006 r. dłużnik wskazany
w tytule egzekucyjnym nie istniał.
Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut, jakoby niedopuszczalne było
zgłaszanie w ramach powództwa opozycyjnego zarzutów możliwych do
podniesienia w ramach zażalenia na postanowienie o nadaniu klauzuli
wykonalności. Współcześnie w judykaturze Sądu Najwyższego wskazuje się,
że dłużnik może wnieść powództwo na podstawie art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c.
niezależnie od tego, czy skarżył postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności,
choćby można było w drodze zaskarżenia tego postanowienia podnieść te same
zarzuty (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2006 r., IV CSK 24/06 -
niepubl.). Nie stoi temu na przeszkodzie merytoryczny charakter obrony przed
egzekucją, jaką daje dłużnikowi powództwo z art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c.
W uchwale z dnia 28 października 2010 r. (III CZP 65/10, OSNC 2011/3/27) Sąd
Najwyższy podkreślił, że podstawowe funkcje postępowania klauzulowego
polegają na sprawdzeniu, czy tytuł egzekucyjny spełnia wymagania przewidziane
dla danego rodzaju tytułów egzekucyjnych oraz zagadnień o charakterze
materialnoprawnym. Należy do nich ustalenie podmiotowego i przedmiotowego
7
zakresu egzekucji oraz zbadanie czy wystąpiło zdarzenie, od którego uzależnione
jest wykonanie tytułu egzekucyjnego. Ustalenie podmiotowego zakresu egzekucji
obejmuje badanie następstwa prawnego. Przejście praw lub obowiązku
stanowiące „zdarzenie" w rozumieniu art. 841 k.p.c. może być
przedmiotem badania zarówno w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności,
jak i w ramach powództwa opozycyjnego.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39814
k.p.c., Sąd
Najwyższy skargę kasacyjną oddalił.