Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 61/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 sierpnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Katarzyna Gonera
SSN Józef Iwulski
w sprawie z powództwa P.F.
przeciwko Międzynarodowym Targom Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością o
odprawę pieniężną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 sierpnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 listopada 2011 r., sygn. akt […]
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
W pozwie z dnia 17 lutego 2011 r. skierowanym przeciwko
Międzynarodowym Targom sp. z o.o. w Ł. P.F. wniósł o zasądzenie kwoty 19.755
zł tytułem odprawy pieniężnej wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 1 października
2010 r. do dnia zapłaty oraz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa.
Sąd Rejonowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 28
czerwca 2011 r., sygn. akt […] oddalił powództwo.
Sąd ten ustalił, że P.F. był zatrudniony w Międzynarodowych Targach sp. z
o.o. na podstawie umowy o pracę zawartej 1 grudnia 2005 r. na czas nieokreślony.
Powód miał świadczyć pracę polegającą na pełnieniu obowiązków członka zarządu
- dyrektora wykonawczego. W umowie strony zastrzegły także, iż w razie odwołania
pracownika z funkcji członka zarządu- Dyrektora Wykonawczego zachowuje on
prawo do wynagrodzenia w okresie wypowiedzenia bez obowiązku świadczenia
pracy. Od 1 czerwca 2006 r. powód pełnił obowiązki członka zarządu-dyrektora
generalnego. Zwyczajne Zgromadzenie Wspólników pozwanej Spółki 28 czerwca
2010 r. podjęło uchwałę o nieudzieleniu powodowi absolutorium z wykonywania
obowiązków w okresie od 1 stycznia 2009 r. dnia 31 grudnia 2009 r. W dniu 28
czerwca 2010 r. rada nadzorcza pozwanej Spółki podjęła uchwałę o odwołaniu
powoda ze stanowiska członka zarządu-dyrektora generalnego i rozwiązaniu z
powodem umowy o pracę z zachowaniem trzymiesięcznego okresu
wypowiedzenia. W związku z podjęciem powyższej uchwały w dniu 30 czerwca
2010 r. rozwiązano z powodem umowę o pracę z zachowaniem trzymiesięcznego
okresu wypowiedzenia, który upłynął z dniem 30 września 2010 r. W dniu 2 lipca
2010 r. powód skierował do członków rady nadzorczej maila m.in. z prośbą o
wyjaśnienie, dlaczego rada nadzorcza podjęła taką decyzję. W dniu 5 sierpnia 2010
r. ponowił prośbę o upublicznienie treści uchwały o nieudzieleniu mu absolutorium
za rok 2009. Pismem z dnia 9 września 2010 r. rada nadzorcza wyjaśniła
powodowi, iż z uwagi na to, że nie pełni już funkcji w organach spółki, nie może
mieć wglądu do żądanych dokumentów. Na miejsce powoda powołano kolejnego
członka zarządu. Wynagrodzenie powoda liczone, jak ekwiwalent za urlop
wypoczynkowy wynosiło 13.818,32 zł.
3
W ocenie Sądu Rejonowego, wypowiedzenie spełnia wszystkie wymogi
formalne. Zostało dokonane na piśmie, zawiera wymagane pouczenie oraz
wskazuje przyczynę wypowiedzenia. Sąd podkreślił, że powód żądanie swoje
wywodzi z ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników, podnosząc iż został zwolniony z przyczyn dotyczących pracodawcy,
a więc ma prawo do odprawy. Sąd Rejonowy ocenił, że przyczyna podjęcia decyzji
o rozwiązaniu z powodem umowy o pracę leżała po jego stronie. Powód został
odwołany z funkcji członka zarządu pozwanej Spółki, co stanowiło uzasadnioną
przyczynę rozwiązania z nim stosunku pracy za wypowiedzeniem. Umowa o pracę
była zawarta z nim celem pełnienia funkcji członka zarządu. Sam fakt rozwiązania
umowy o pracę z powodu odwołania z funkcji członka zarządu w orzecznictwie
uznawany jest za przyczynę leżącą po stronie pracodawcy. Jednakże okoliczności
sprawy mogą być ocenione odmiennie.
Sąd Rejonowy powołując się na orzeczenie Sądu Najwyższego II PK 184/09
z dnia 2 lutego 2010 r. stwierdził, iż nie zawsze rozwiązanie umowy o pracę z
powodu odwołania pracownika z funkcji członka zarządu stanowi przyczynę leżącą
po stronie pracodawcy. Można to potraktować jako pewna zasadę, od której
jednakże występują wyjątki. W ocenie Sądu, u podstaw rozwiązania z powodem
umowy o pracę po uprzednim odwołaniu go z funkcji członka zarządu było
nieudzielenie mu absolutorium za 2009 r. Absolutorium jest de facto oceną pracy
członków zarządu. Nieudzielenie absolutorium jest wyrazem negatywnej oceny
pracy. A zatem bezpośrednią przyczyną wypowiedzenia powodowi umowy o pracę
było nieudzielenie mu absolutorium, która to przyczyna była zresztą znana
powodowi, gdyż sam się na nią powoływał zarówno w pozwie a także w toku
procesu. Sąd Rejonowy podkreślił, że co prawda bezpośrednio w piśmie o
rozwiązaniu umowy o pracę wskazano, iż jego przyczyną było odwołanie powoda z
funkcji członka zarządu pozwanej spółki (czyli była to przyczyna niedotycząca
pracownika). Tym niemniej wcześniej zapadła uchwała o nieudzieleniu powodowi
absolutorium, „która z kolei jest przyczyną stricte leżącą po stronie pracownika".
Niewyartykułowanie w piśmie rozwiązującym umowę, iż przyczyną, która legła u
4
podstaw decyzji jest nieudzielenie absolutorium, nie stoi na przeszkodzie
stwierdzeniu iż ta przyczyna istniała i leżała po stronie powoda.
Apelację od powyższego wyroku wywiódł powód.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 10
listopada 2011 r., sygn. akt […] oddalił apelację.
Sąd Okręgowy stwierdził, że orzeczenie Sądu Rejonowego jest prawidłowe i
znajduje oparcie w obowiązujących przepisach prawa. Sąd Okręgowy zaaprobował
ustalenia faktyczne i podzielił wywody prawne zawarte w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku. Sąd Okręgowy zaakcentował, że strona powodowa
zgłaszając roszczenie o zasądzenie odprawy pieniężnej sama nie była pewna czy
takie żądanie jest uzasadnione. W ocenie Sądu drugiej instancji, z treści pozwu
(strona 2) wynika bowiem, że P.F. zaledwie przypuszczał, iż rozwiązanie z nim
umowy o pracę nastąpiło z przyczyn, o których mowa w ustawie z dnia 13 marca
2003 r., uzasadniających prawo do odprawy pieniężnej. Oznacza to, że sam
zainteresowany nie do końca był przekonany, czy rozwiązanie z nim stosunku
pracy nastąpiło z przyczyn leżących wyłącznie po stronie pracodawcy. Sąd
Okręgowy wyraził pogląd, że „w szczególności na tym etapie procesu strona
powinna być przekonana co do swoich żądań. Tymczasem w przedmiotowym
pozwie zabrakło stanowczości i determinacji charakterystycznej dla wstępnego
etapu sprawy".
Sąd Okręgowy wyraził przekonanie, że powód zdawał sobie sprawę co było
przyczyną odwołania go ze stanowiska członka zarządu, gdyż z załączonych przez
P.F. pism oraz z treści pozwu wynika, że miał wiedzę, iż odwołanie go z funkcji
członka zarządu było spowodowane nieudzieleniem absolutorium. Wynika to
również, w ocenie Sądu, ze złożonych na rozprawie w dniu 14 czerwca 2011 r.
zeznań, w ramach których podał, iż przyczyną odwołania była wcześniejsza
uchwała rady nadzorczej rekomendująca nieudzielenie mu absolutorium na rok
2009, której treści nie znał. Zatem powód wiązał ze sobą te dwa fakty, pomimo
niepowołania się przez pracodawcę w oświadczeniu o rozwiązaniu umowy o pracę
na okoliczność nieudzielania absolutorium. Jednocześnie Sąd zauważył, iż nie
zachodziła potrzeba przesłuchania w charakterze strony pracodawcy, ponieważ
5
przedstawiony przez stronę pozwaną materiał dowodowy był w pełni wystarczający
do uznania co było przyczyną odwołania powoda ze stanowiska członka zarządu.
Sąd Okręgowy uznał, że nie wymagała również szczegółowego wyjaśnienia
kwestia przyczyn nieudzielenia powodowi absolutorium, gdyż nieudzielenie
absolutorium oznacza, że organ spółki z jakichś względów nie akceptuje już działań
członka zarządu; czy to w zakresie realizowanych zadań, aktywności, wizji rozwoju
firmy, kreatywności czy inicjatywy. Ogólnie można założyć, zdaniem Sądu, iż
nieudzielenie absolutorium wiąże się z ujemną oceną dotychczasowych zachowań
członka zarządu. Natomiast jaka jest konkretna przyczyna, która legła u podstaw
decyzji w przedmiocie odmowy udzielenia absolutorium nie ma znaczenia. Sam fakt
nieudzielenia absolutorium oznacza, że jest to przyczyna leżąca po stronie
pracownika i to niezależnie od tego, czy jest ona obiektywnie uzasadniona.
Natomiast, jak stwierdził Sąd Okręgowy, „jeżeli skarżący uważał, że nieudzielenie
absolutorium było wynikiem rozgrywek wewnątrz spółki albo podyktowane było
przyczynami pozamerytorycznymi, to taką właśnie okoliczność faktyczną był
obowiązany udowodnić. Tymczasem apelujący pozostawia powyższe jedynie w
sferze domysłów, próbując bezpodstawnie przerzucić obowiązek wykazania
konkretnej przyczyny nieudzielania absolutorium na przeciwnika procesowego".
Tym samym Sąd drugiej instancji stwierdził, że prawidłowo uznał Sąd Rejonowy, iż
przyczyną odwołania powoda było nieudzielenie absolutorium, co samo przez się
nie może być utożsamiane z przyczyną niedotyczącą pracownika. Odwołujący w
sposób konsekwentny neguje związek między odwołaniem a nieudzieleniem
absolutorium. Z akt sprawy wynika, że w dniu 28 czerwca 2010 roku rada
nadzorcza pozwanej Spółki podjęła uchwałę o odwołaniu powoda ze stanowiska
członka zarządu, a także o rozwiązaniu z powodem umowy o pracę z zachowaniem
trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Następnie już w dniu 30 czerwca 2010
roku rozwiązano z powodem umowę o pracę z zachowaniem trzymiesięcznego
okresu wypowiedzenia. Trudno zatem nie dostrzec - wyrażającego się w tej
bliskości czasowej powyższych zdarzeń i logicznym ich powiązaniu - związku
przyczynowego. Powód również to dostrzegł i składając zeznania przyznał, że
odwołanie było spowodowane nieudzieleniem absolutorium. P.F. miał zatem
wiedzę i pełną świadomość przyczyny, w konsekwencji której nastąpiło rozwiązanie
6
stosunku pracy. W tym stanie rzeczy skoro przyczyna rozwiązania stosunku pracy
nie leżała po stronie pracodawcy, wyrok Sądu Rejonowego był oczywiście
uzasadniony.
Powyższy wyrok został zaskarżony w całości skargą kasacyjną wniesiona
przez powoda, w której zarzucono naruszenie prawa materialnego tj.: „1. art. 10
ust. 1 w zw. z art. 8 ust. 1 i ust. 4 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.) - zwanej dalej „ustawą
o grupowych zwolnieniach" - poprzez jego błędną wykładnię, polegającą na
przyjęciu, że nieudzielenie członkowi zarządu (pracownikowi) absolutorium przez
zgromadzenie wspólników pozwanej spółki (pracodawcę), bez jednoczesnego
wskazania przyczyn odmowy absolutorium, jest przyczyną rozwiązania stosunku
pracy dotyczącą pracownika, która wyłącza prawo do odprawy pieniężnej
przewidzianej w art. 8 ust.1 i ust.4 w zw. z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca
2003r. o grupowych zwolnieniach;
2. art. 6 K.c. w zw. z art. 300 K.p. poprzez jego błędną wykładnię, polegająca
na przyjęciu, że mimo niewskazania przez pracodawcę przyczyn nieudzielenia
absolutorium, to na pracowniku dochodzącym odprawy pieniężnej w związku z
rozwiązaniem stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika, spoczywa
ciężar przeprowadzenia dowodu przeciwnego tj. wykazania, że nieudzielenie
absolutorium nastąpiło wskutek okoliczności, które nie dotyczyły pracownika".
Mając powyższe na uwadze, wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy.
Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844 ze zm. zwanej ustawą o
zwolnieniach grupowych) art. 8 tej ustawy stosuje się odpowiednio w razie
7
konieczności rozwiązania przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20
pracowników stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, jeżeli
przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający wypowiedzenie. Natomiast z
art. 8 (w szczególności z ust. 1) wynika prawo pracownika do odprawy pieniężnej.
Przepisy te przyznają zatem pracownikowi prawo do odprawy w razie rozwiązania z
nim stosunku pracy z przyczyn jego niedotyczących (przez pracodawcę
zatrudniającego co najmniej 20 pracowników). Podkreślenia wymaga, że prawo do
odprawy powstaje w razie rozwiązania umowy o pracę z przyczyny (przyczyn)
niedotyczących pracownika a nie z przyczyn dotyczących pracodawcy. To
rozróżnienie ma istotne znaczenie, gdy zważyć, że przyczyny uzasadniające
rozwiązanie stosunku pracy można podzielić na dotyczące pracownika, dotyczące
pracodawcy i niedotyczące żadnej ze stron stosunku pracy. Prawo do odprawy
przysługuje w razie rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących
pracodawcy i z przyczyn niedotyczących żadnej ze stron. Dla skutecznego
dochodzenia tego prawa pracownik nie ma obowiązku udowodnienia przyczyny
dotyczącej pracodawcy a jedynie wykazania, że przyczyna nie dotyczy jego
samego. Tymczasem Sąd Okręgowy nie był konsekwentny z rozważaniach na
temat tej (jedynej spornej) przesłanki odprawy. Z jednej strony stwierdził, że
przyczyna nieudzielenia powodowi absolutorium nie miała znaczenia „chyba, że
stanowiła ona przyczynę niedotyczącą pracownika” a z drugiej strony
podsumowując rozważania uznał, że Sąd Rejonowy trafnie wywiódł, że „przyczyna
rozwiązania stosunku pracy nie leżała po stronie pracodawcy, w związku z czym po
stronie powoda prawo do odprawy pieniężnej nie powstało”. W rozpoznawanej
sprawie istotne jest ustalenie przyczyny rozwiązania umowy o pracę z powodem i
stanowcze przesądzenie, czy leżała ona po jego stronie. Nie jest istotne, czy leżała
ona po stronie pracodawcy, gdyż ta okoliczność nie uzasadnia ani nie wyklucza
prawa do odprawy pieniężnej.
W rozpoznawanej sprawie pracodawca podał „odwołanie przez Radę
Nadzorczą z funkcji Członka Zarządu – Dyrektora Generalnego Spółki” jak jedyną
przyczynę wypowiedzenia powodowi umowy o pracę. Jest to wystarczająca
przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie według jednolitego stanowiska judykatury
(por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25 listopada 1997 r., I PKN 388/97,
8
OSNAPiUS 1998 nr 18, poz. 540 i z dnia 26 stycznia 2000 r., I PKN 479/99,
OSNAPiUS 2001 nr 11, poz. 377). Jest to przyczyna niedotycząca pracownika
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2010 r., II PK 184/09, OSNP 2011 nr
13-14, poz. 180, do którego odnosił się Sąd Okręgowy w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku).
Sąd Najwyższy przyjmuje (np. wyroku z 2 lutego 2010 r. przywołanym
wyżej), że dopuszczalne jest ustalanie przyczyny odwołania z funkcji członka
zarządu spółki handlowej, mimo że inne - niż odwołanie – przyczyny
wypowiedzenia umowy o pracę nie zostały podane przez pracodawcę w jego
oświadczeniu. Pracodawca, który podejmuje obronę przez żądaniem wypłacenia
odprawy z art. 10 ustawy o zwolnieniach grupowych może bowiem wykazać, że
rzeczywista lecz nieujawniona przyczyna wypowiedzenia leżała po stronie
pracownika. Na pracodawcy spoczywa ciężar udowodnienia tej okoliczności (art. 6
k.c.). Sąd Okręgowy uznał, że strona pozwana sprostała temu wymaganiu
udowodniwszy, że przyczyną odwołania powoda z funkcji członka zarządu było
nieudzielenie mu absolutorium. W ocenie Sądu Okręgowego, nieudzielenie
absolutorium stanowi przyczynę odwołania a w konsekwencji także rozwiązania
umowy o prace leżącą po stronie pracownika. Sąd Okręgowy uznał ponadto, że
zbędne jest dokonywanie ustaleń na okoliczność przyczyn nieudzielenia
absolutorium a w szczególności przeprowadzenie dowodu z przesłuchania strony
pozwanej. Według Sądu Okręgowego dla oceny zasadności roszczenia o odprawę
pieniężną okoliczność przyczyny odmowy udzielenia powodowi absolutorium nie
miała znaczenia chyba że stanowiła ona przyczynę niedotyczącą pracownika. „Ale
w tym wypadku onus probandi obciążał P.F., nie zaś stronę pozwaną”.
Poglądy te nie mogą być zaakceptowane. Samo nieudzielenie absolutorium
członkowi zarządu spółki handlowej, stanowiące przyczynę odwołania go z funkcji
nie przesądza, że będące następstwem tego rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło
z przyczyn dotyczących pracownika. Inaczej mówiąc, nie można kategorycznie
stwierdzić, że nieudzielenie absolutorium członkowi zarządu spółki zawsze stanowi
przyczynę rozwiązania umowy o pracę dotyczącą pracownika (choćby
nieujawnioną w oświadczeniu pracodawcy). Sąd Okręgowy przyjmuje założenie, że
nieudzielenie absolutorium jest równoznaczne z negatywną oceną pracy. Jest to
9
założenie zbyt daleko idące. Można wyobrazić sobie z łatwością bezpodstawne
nieudzielenie absolutorium albo takie, które wynikało z przyczyn nieleżących po
żadnej ze stron stosunku pracy (np. spowodowane chorobą pracownika). Dla
ustalenia przyczyny rozwiązania umowy o pracę w związku z odmową wypłacenia
odprawy pieniężnej konieczne jest zatem ustalenie przyczyny nieudzielenia
absolutorium. Dowód na okoliczność tego, że była to przyczyna dotycząca
pracownika obciąża pracodawcę a nie pracownika. To pracodawca twierdzi, że
nieujawniona przyczyna wypowiedzenia leżała po stronie pracownika i z tego
twierdzenia wyprowadza skutki prawne. Wymaganie od pracownika, by udowodnił,
że nieudzielenie absolutorium nastąpiło z przyczyny niedotyczącej jego samego nie
tylko narusza zasady rozkładu ciężaru dowodu wynikające z art. 6 k.c.
(stosowanego w tej sprawie w związku z art. 300 k.p.) ale jest też niemożliwe do
spełnienia, skoro pracownik nie zna tej przyczyny a Sąd nie ustalił, że została mu
ona chociażby zakomunikowana, nie mówiąc już o umożliwieniu podjęcia obrony
przed ewentualnymi zarzutami.
W tej sytuacji należało uznać za słuszne zarzuty naruszenia art. 10 ust. 1 w
związku z art. 8 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych i art. 6 k.c. w związku z
art. 300 k.p. Spowodowało to konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
/tp/