Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 49/12
POSTANOWIENIE
Dnia 23 sierpnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSA Andrzej Niedużak (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Politechniki
przy uczestnictwie Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta P.
oraz D. P. – B. i R. P.
o wpis prawa użytkowania wieczystego,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 23 sierpnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania R. P.
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 6 września 2011 r.,
1. odrzuca skargę kasacyjną,
2. orzeka, że każdy z uczestników ponosi koszty
postępowania kasacyjnego związane ze swym udziałem
w sprawie.
Uzasadnienie
2
Wpisem z dnia 26 lipca 2001 r. Sąd Rejonowy uwzględniając wniosek Poli-
techniki, odłączył z księgi wieczystej KW nr X (obecnie X1) działki nr 9/1, 9/2 oraz 8
i założył dla nich nową księgę wieczystą KW nr Y (obecnie Y2) wpisując w dziale II
jako właściciela Skarb Państwa, a jako użytkownika wieczystego Politechnikę.
Podstawą prawną wpisu był art. 182 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 12 września 1990 r.
o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.).
Od wpisu apelację wniosła H. P., która podnosiła zarzuty naruszenia przez
Sąd Rejonowy przepisów prawa materialnego oraz przepisów postępowania i
wnosiła o zawieszenie postępowania w sprawie. Skarżąca wskazywała, że w dniu
24 lipca 2000 r. złożyła wniosek o zwrot wywłaszczonej nieruchomości objętej
księgą wieczystą KW nr X, sprawia to, że uzyskała status osoby mającej interes
prawny i tym samym uprawnionej do udziału w toczącym się postępowaniu.
Skarżąca podnosiła, iż nabycie praw określonych w art. 182 ust. 1 ustawy o szkol-
nictwie wyższym, jest warunkowane nie naruszeniem praw osób trzecich, zgodnie z
ustępem 2 wymienionego przepisu.
Postanowieniem z dnia 22 października 2002 r. Sąd Okręgowy zawiesił
postępowanie w sprawie do czasu prawomocnego zakończenia postępowania o
zwrot nieruchomości. W dniu 1 marca 2011 r. Politechnika wniosła o podjęcie
zawieszonego postępowania, przedkładając ostateczną decyzję Wojewody z dnia
28 stycznia 2011 r. Decyzją tą Wojewoda umorzył postępowanie o zwrot
nieruchomości stwierdzając, że istniejący w księdze wieczystej wpis użytkowania
wieczystego na rzecz Politechniki, stanowi przeszkodę do merytorycznego
rozpoznania wniosku. Postanowieniem z dnia 17 maja 2011 r. Sąd Okręgowy
podjął zawieszone postępowanie i jednocześnie na podstawie art. 174 § 1 pkt 1
k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. zawiesił je, bowiem uzyskał wiadomość o
śmierci H. P. Po wskazaniu następców prawnych zmarłej, na wniosek Politechniki,
Sąd Okręgowy podjął postępowanie z udziałem D. P.-B. i R. P. Po oddaleniu
wniosku R. P. o zawieszenie postępowania Sąd Okręgowy, postanowieniem z dnia
6 września 2011 r. apelację oddalił. W motywach orzeczenia Sąd Okręgowy
wskazał między innymi, że do wniosku Politechniki o założenie księgi wieczystej
3
został dołączony dokument w postaci wypisu z rejestru gruntów obejmujący działki
nr 8, 9/1 i 9/2 w którym, w miejscu przeznaczonym dla właściciela, wpisano „Skarb
Państwa - Politechnika ". Z działu drugiego księgi wieczystej KW nr X (obecnie X1)
wynika, że właścicielem nieruchomości jest Skarb Państwa - Politechnika. Wpisu tej
treści dokonano w dniu 11 września 1970 r. Wpis ów, zdaniem Sądu Okręgowego
oznacza, że nieruchomość od dnia 11 września 1970 r. znajdowała się w zarządzie
Politechniki. W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że spełnione zostały warunki
przewidziane w art. 182 ust. 1 pkt 1 ustawy o szkolnictwie wyższym. Równocześnie
Sąd wskazał, że w świetle art. 6268
§ 2 k.p.c. nie był uprawniony do badania
przesłanki wymienionej w art. 182 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym, a
mianowicie, czy nabycie przez Politechnikę prawa użytkowania wieczystego nie
narusza prawa osób trzecich.
W skardze kasacyjnej wniesionej od postanowienia Sądu Okręgowego
uczestnik postępowania R. P. w ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. zarzucił:
1. naruszenie przepisu art. 31 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r.
o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1381
ze zm.) przez przyjęcie, że:
a) dokonanie wpisu do księgi wieczystej prawa użytkowania wieczystego
rzekomo powstałego z mocy art. 182 ustawy z dnia 12 września 1990 r.
o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) może nastąpić
pomimo niedysponowania przez sąd wieczysto- księgowy dokumentem
w postaci orzeczenia sądu potwierdzającego, że prawo użytkowania
wieczystego w konkretnym przypadku rzeczywiście postało z mocy prawa,
wydanego w rezultacie powództwa opartego - w zależnie od okoliczności -
na art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece
albo na art. 189 k.p.c., co miało istotny wpływ na wynik sprawy;
b) podstawę dokonania wpisu do księgi wieczystej prawa użytkowania
wieczystego rzekomo powstałego z mocy art. 182 ustawy z dnia 12 września
1990 r. o szkolnictwie wyższym mogą stanowić dokumenty potwierdzające
zaistnienie jedynie przesłanki powstania prawa użytkowania wieczystego,
4
tj. przesłanki przysługiwania Politechnice w dniu 27 września 1990 r. prawa
zarządu przedmiotową nieruchomością, bez konieczności dysponowania
przez sąd wieczystoksięgowy dokumentem potwierdzającym powstanie
prawa użytkowania wieczystego, które ma podlegać wpisowi do księgi
wieczystej, co miało istotny wpływ na wynik sprawy;
c) podstawę dokonania wpisu do księgi wieczystej prawa użytkowania
wieczystego rzekomo powstałego z mocy art. 182 ustawy z dnia 12 września
1990 r. o szkolnictwie wyższym może stanowić sam wpis w księdze
wieczystej nr X1 w dziale II o treści: „Skarb Państwa - Politechnika " bez
konieczności dysponowania przez sąd wieczystoksięgowy dokumentem
potwierdzającym powstanie prawa użytkowania wieczystego, które ma
podlegać wpisowi do księgi wieczystej, co miało istotny wpływ na wynik
sprawy;
2. naruszenie przepisu art. 6268
§ 2 k.p.c. poprzez:
a) uchybienie obowiązkowi zweryfikowania przez Sąd Okręgowy, czy
dysponuje dokumentami niezbędnymi do dokonania wpisu użytkowania
wieczystego, o którym mowa w art. 182 ustawy z dnia 12 września 1990 r.
o szkolnictwie wyższym i w rezultacie dokonanie wpisu prawa użytkowania
wieczystego pomimo niedysponowania przez ten sąd dokumentami
potwierdzającymi powstanie samego prawa użytkowania wieczystego, co
miało istotny wpływ na wynik sprawy;
b) przekroczenie zakresu kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym
i przeprowadzeniu postępowania dowodowego w przedmiocie oceny, czy
spełniona została przesłanka powstania - z mocy art. 182 ustawy z dnia 12
września 1990 r. o szkolnictwie wyższym - prawa użytkowania wieczystego,
tj. przesłanka przysługiwania Politechnice w dniu 27 września 1990 r. prawa
zarządu nieruchomością, pomimo niedysponowania przez ten sąd
dokumentami potwierdzającymi powstanie samego prawa użytkowania wie-
czystego, co miało istotny wpływ na wynik sprawy;
c) przekroczenie zakresu kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym
wyrażające się w nieuprawnionym przyjęciu, że w postępowaniu tym sąd
5
może dokonać wpisu do księgi wieczystej prawa użytkowania wieczystego,
o którym mowa w art. 182 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie
wyższym, pomimo braku możliwości zweryfikowania, czy spełniona została
przesłanka powstania tego prawa w postaci „nienaruszania praw osób
trzecich", co powoduje bezpodstawne przerzucenie na osobę trzecią, której
prawa zostały naruszone, ciężaru wykazania - w ramach innego
postępowania - ewentualnego niezaistnienia tej przesłanki, celem obalenia
dokonanego już wpisu, co miało istotny wpływ na wynik sprawy.
W ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§1 pkt 1 k.p.c. w związku z art. 13
§ 2 k.p.c. uczestnik zarzucił naruszenie prawa materialnego tj. art. 182 ust. 1 pkt 1
ustawy o szkolnictwie wyższym w związku z:
a) § 8 zdanie drugie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 26
listopada 1946 r. o urządzeniu i prowadzeniu ksiąg wieczystych (Dz. U. Nr
66, poz. 366 w wersji obowiązującej w dniu wejścia w życie ustawy
o szkolnictwie wyższym, tj. w dniu 27 września 1990r.);
b) art. 38 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami
i wywłaszczaniu nieruchomości (w wersji obowiązującej w dniu wejścia
w życie ustawy o szkolnictwie wyższym, tj. w dniu 27 września 1990 r.);
poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że przez „zarząd"
nieruchomością, o którym mowa w art. 182 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia
12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, rozumieć należy samo tylko
„władanie" tą nieruchomością.
Wnioski skargi kasacyjnej zmierzały do uchylenia zaskarżonego
postanowienia i poprzedzającego je postanowienia Sądu Rejonowego
i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania z
pozostawieniem temu Sądowi orzeczenia o kosztach postępowania przed Sądem
Najwyższym, ewentualnie do uchylenia w całości zaskarżonego postanowienia
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu, po-
zostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania przed Sądem
Najwyższym.
6
W odpowiedzi na skargę kasacyjną Politechnika wnosiła – na wypadek
przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania - o jej oddalenie, podzielając w całości
stanowisko Sądu drugiej instancji.
Skarb Państwa - Prezydent Miasta P. zastępowany przez Prokuratorię
Generalną Skarbu Państwa także wnosił o odmowę przyjęcia skargi kasacyjnej do
rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie. Na rozprawie przed Sądem Najwyższym
radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa zmodyfikował wniosek, domagając
się odrzucenia skargi kasacyjnej z uwagi na to, że wniesiona została przez podmiot
nieuprawniony.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 6261
§ 2 k.p.c. został wprowadzony do kodeksu postępowania
cywilnego ustawą z dnia 11 maja 2001 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych
i hipotece, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy - Prawo o notariacie (Dz. U. Nr 63,
poz. 635) i wraz z całym kompleksem przepisów normujących postępowanie
wieczystoksięgowe, miał na celu usprawnienie oraz sformalizowanie postępowania
wieczystoksięgowego między innymi przez ograniczenie kręgu podmiotów
mogących uczestniczyć w tym postępowaniu (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 16 czerwca 2004 r., I CZ 48/04, OSNC 2005/6/108,
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2010 r., III CZP 45/10, M. Pr. Bank.
2012/3/30-41). Zgodność art. 6261
§2 k.p.c. z Konstytucją była przedmiotem
kontroli Trybunału Konstytucyjnego. W wyroku z dnia 26 czerwca 2007 r. (SK
29/05, OTK-A 2007/6/54) Trybunał Konstytucyjny uznał, że jest on zgodny z art. 45
ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, wyjaśniając przy tym,
że jest on elementem szczególnego postępowania służącego sprawnemu
ewidencjonowaniu stanu prawnego nieruchomości, zapewnienia bezpieczeństwa
i pewności obrotu prawnego, przez stworzenie mechanizmów zapewniających
niezwłoczne ujawnienie zmian stanu prawnego nieruchomości w księgach
wieczystych. Postępowanie to nie służy z założenia dochodzeniu praw, ale ich
ujawnieniu i ewidencjonowaniu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
20 stycznia 2011 r., I CSK 185/10 - niepubl.). Konsekwencją takiego ujęcia
postępowania wieczystoksięgowego jest wąskie określenie kręgu uczestników tego
7
postępowania. W judykaturze Sądu Najwyższego podkreśla się, że krąg ten został
w art. 626 § 2 k.p.c. uregulowany wyczerpująco. Oprócz wnioskodawcy należą do
niego tylko te osoby, których prawa zostały wykreślone lub obciążone, bądź
na rzecz których wpis ma nastąpić. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w postanowieniu
z dnia 24 czerwca 2004 r. (III CZ 46/04 - niepubl.), artykuł 6261
§ 2 k.p.c. jest
przepisem jasno sformułowanym, na ograniczenie przezeń kręgu uczestników
postępowania wieczystoksięgowego jedynie do osób w nim wymienionych
wskazuje użycie słowa „tylko". Równocześnie Sąd Najwyższy zwrócił uwagę,
że art. 6261
§ 2 k.p.c. jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 510 § 1 k.p.c.
Przyjęcie odmiennej wykładni oznaczałoby, że jest on zbędny. Taka wykładnia
godziłaby w założenia racjonalności działania ustawodawcy (por. też postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 r., I CSK 185/10, z dnia
20 października 2011 r., IV CSK 653/10, z dnia 14 stycznia 2011 r., II CSK 241/10).
Złożenie w postępowaniu administracyjnym wniosku o zwrot wywłaszczonej
nieruchomości nie stwarzało H. P. i nie tworzy jej następcom prawnym legitymacji
do występowania w sprawie o wpis w księdze wieczystej prawa użytkowania
wieczystego na rzecz Politechniki. Osoby ubiegające się o zwrot wywłaszczonej
nieruchomości, które nie spełniają jednocześnie wymogów określonych w art. 6261
§ 2 k.p.c., nie są uprawnione do udziału w postępowaniu wieczystoksięgowym tej
nieruchomości.
Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 3986
§ 3 k.p.c. w związku
z art. 13 § 2 k.p.c., Sąd Najwyższy skargę kasacyjną odrzucił.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 1
k.p.c. wedle zasady podstawowej w postępowaniu nieprocesowym, zgodnie z którą
każdy z uczestników ponosi koszty związane ze swoim udziałem w sprawie.