Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 177/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa I. T. I. H. S.A. z siedzibą w L.
przeciwko A.M.
o ochronę dóbr osobistych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 8 listopada 2012 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 września 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanego na rzecz
powoda kwotę 780 (siedemset osiemdziesiąt) zł tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 30 września 2011 r. Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu
Okręgowego z dnia 22 listopada 2010 r. i uwzględnił częściowo powództwo o
ochronę dóbr osobistych skierowane przez I. T. I. H. S.A. w L. przeciwko
pozwanemu A. M. Sąd odwoławczy zobowiązał pozwanego do opublikowania na
jego koszt, w terminie 14 dni od uprawomocnienia się orzeczenia w ogólnopolskim
wydaniu „R.”, na drugiej stronie w ramce, czcionką o wielkości 14 pkt, oświadczenia
następującej treści: "Wykonując wyrok Sądu były Przewodniczący Komisji
Weryfikacyjnej A. M. przeprasza Spółkę działającą pod firmą I. T. I. H. S.A.,
należącą do Grupy ITI, za to, że naruszył jej dobra osobiste w ten sposób, iż w
wywiadzie udzielonym dziennikowi »R.« opublikowanym w dniu […] przedstawił
nieprawdziwe i podważające wiarygodność biznesową firmy informacje o tym, iż I.
T. I. H. S.A. współpracowała z wojskowymi służbami specjalnymi PRL, a także, że
była finansowana ze środków Funduszu Obsługi Zadłużenia Zagranicznego". Sąd
upoważnił powódkę do zastępczego wykonania na koszt pozwanego czynności
polegającej na opublikowaniu tego oświadczenia oraz zasądził od pozwanego na
rzecz Fundacji TVN „Nie jesteś sam” kwotę 10.000 zł. W pozostałym zakresie (co
do żądania zamieszczenia oświadczenia w „G.” oraz zasądzenia dalszej kwoty
90 000 zł tytułem świadczenia na cel społeczny) powództwo oraz apelacja zostały
oddalone.
Orzeczenie zapadło w wyniku powtórnego rozpoznania sprawy przez Sądy
obu instancji po uchyleniu poprzedniego wyroku – oddalającego apelację powódki
od rozstrzygnięcia oddającego jej powództwo – wyrokiem Sądu Najwyższego
z dnia 12 lutego 2010 r. (I CSK 340/09, OSNC-ZD 2010/3/97).
Sąd Najwyższy zakwestionował słuszność poglądu, który legł u podstaw
zaskarżonego rozstrzygnięcia, że pozwanemu nie można przypisać bezprawności
działania ponieważ działał w ramach obowiązującego porządku prawnego,
a w wywiadzie odnosił się jedynie do treści raportu, który w całości jest
dokumentem urzędowym, korzystającym z domniemania autentyczności
i zgodności z prawdą tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone. Wskazał, że
stwierdzenie zakresu mocy dowodowej dokumentu urzędowego wymaga
3
odróżnienia właściwej treści "zaświadczającej" od pozostałej treści dokumentu oraz
ustalenia zakresu "zaświadczenia", którego dotyczą domniemania z art. 244 k.p.c.
Zwrócił też uwagę na konieczność rozważenia czy i jakie znaczenie dla
rozstrzygnięcia miało stwierdzenie wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia
27 czerwca 2008 r. (K 51/07, OTK-A 2008/5/87) niezgodności z Konstytucją
przepisów stanowiących podstawę sporządzenia raportu. W uzasadnieniu Sąd
Najwyższy odniósł się także do zagadnienia czy osoba działająca w charakterze
funkcjonariusza publicznego może osobiście ponosić odpowiedzialność za
naruszenie cudzych dóbr osobistych, dokonane w sytuacji, w której nie działała ona
we własnym imieniu, i stwierdził, że zgodnie z utrwalonym poglądem judykatury
występowanie w takim charakterze nie eliminuje automatycznie przewidzianej w art.
24 § 1 k.c. osobistej odpowiedzialności osoby, która dopuściła się naruszenia.
Po powtórnym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy ponownie oddalił
powództwo. Ustalił, że pozwany jako Przewodniczący Komisji Weryfikacyjnej,
zajmującej się oceną działań podejmowanych przez funkcjonariuszy Wojskowych
Służb Informacyjnych sporządził raport, o którym mowa w art. 70a ustawy z dnia 9
czerwca 2006 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Służbie Kontrwywiadu
Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego oraz ustawę o służbie
funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu
Wojskowego (Dz.U. Nr 104, poz. 711 ze zm. – dalej powoływaną jako "ustawa z
dnia 9 czerwca 2006 r."). Raport ten został opublikowany w Dzienniku Urzędowym
Monitor Polski. Przedstawiono w nim m. in. informacje na temat współpracy między
powódką a wojskowymi służbami specjalnymi PRL. Pochodziły one od G. Ż.
(przesłuchanego w charakterze oskarżonego w sprawie […]37/98 Sądu
Okręgowego w W.), którego zeznania stanowiły załącznik nr 9 do raportu. Raport
ani aneks nie zawierały informacji o finansowaniu powódki ze środków Funduszu
Obsługi Zadłużenia Zagranicznego. Po opublikowaniu raportu prezes Grupy ITI
złożył oświadczenie negujące prawdziwość informacji dotyczących powódki.
W wywiadzie udzielonym dziennikowi "R.", opublikowanym pt. " […]" w dniu
[…] pozwany, występując jako Przewodniczący Komisji Weryfikacyjnej i autor
raportu podtrzymał twierdzenia na temat powódki i osób z nią związanych zawarte
w raporcie, dotyczące współpracy z wojskowymi służbami specjalnymi oraz
4
wiodącej roli tych służb w powołaniu Grupy ITI. Pozwany stwierdził także, że w
wywiadzie telewizyjnym w 2001 r. ppłk J.K . powiedział, iż ITI było finansowane ze
środków FOZZ. Sąd Okręgowy uznał, że przypisanie powódce zachowań, o których
mówił pozwany, narażało ją na ujemne oceny i naruszało jej renomę. Działanie
pozwanego nie miało jednak, zdaniem Sądu, cech bezprawności, mimo że nie
wykazał on, iż treść wywiadu została oparta na zaświadczającej treści raportu.
Pozwany działał w ramach porządku prawnego, wywiadu udzielił jako
funkcjonariusz publiczny, powielając treści zawarte w raporcie, w tym w aneksie nr
9. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 czerwca 2008 r. pozbawiło
publikację raportu podstaw prawnych, jednak jako zdarzenie późniejsze nie
pozwala oceniać wcześniejszych działań pozwanego jako bezprawnych. Sąd nie
znalazł także podstaw do przypisania pozwanemu odpowiedzialności za wypowiedź
dotyczącą finansowania powódki z funduszy FOZZ, której nie poruszał raport ani
aneksy do niego, ponieważ stanowiła ona przypomnienie ogólnodostępnego
wywiadu telewizyjnego i zawierała prawdziwą wypowiedź o tym, co powiedział w
wywiadzie ppłk J. K. Ponadto w tej materii pozwany nie wypowiadał się jako
Przewodniczący Komisji Weryfikacyjnej, tymczasem powódka domaga się
przeprosin za działania pozwanego jako Przewodniczącego.
Sąd Apelacyjny, który rozpoznał sprawę na skutek apelacji powódki za
uzasadnione uznał zarzuty dotyczące błędów w odtworzeniu faktów i ponownie
ustalił podstawę faktyczną rozstrzygnięcia. Wskazał, że w części opisowej raportu
znalazło się na temat powódki jedno zdanie zamieszczone w trzyzdaniowej
wypowiedzi „ Wywiad podejmował też wysiłki powołania firmy telewizyjnej.
Pierwotnie zamierzonym celem tych działań miało być ułatwienie plasowania
agentury na zachodzie. Tak tłumaczył swoje działanie G. Ż., który na zlecenie
wywiadu miał podjąć w tej sprawie rozmowy z firmą ITI i reprezentującymi ją J. W. i
M. W.” Z kolei aneks nr 9 do raportu zawierał wyciąg z zeznań G. Ż., złożonych w
toczącej się przeciwko niemu sprawie karnej. Z zeznań tych wynika, że zarzucił on
firmie ITI, iż w jej tworzenie zaangażowany był Zarząd II Sztabu Generalnego i że
spółka ta współpracowała ze służbami specjalnymi PRL. W raporcie i aneksach nie
było informacji o finansowaniu powódki ze środków FOZZ. W wywiadzie
opublikowanym w „R.” pozwany wskazał kategorycznie na wiodącą rolę służb
5
specjalnych, a w szczególności Zarządu II Sztabu Generalnego w powołaniu
koncernu medialnego ITI, pomówił Grupę ITI o współpracę ze służbami
specjalnymi, a ponadto - powołując się na wypowiedzi ppłk J. K. w audycji
telewizyjnej - podtrzymał tezę o finansowaniu ITI z funduszy FOZZ. Wywiad ukazał
się tydzień po wydaniu przez powódkę oświadczenia, w którym zaprzeczyła
twierdzeniom o finansowaniu jej ze środków FOZZ i o współpracy ze służbami oraz
wywiadem. Sąd Apelacyjny wyjaśnił, na jakich dowodach się oparł i w jaki sposób
oceniał ich wiarygodność, odmawiając wiary wyjaśnieniom G. Ż. oraz wypowiedzi J.
K. Rozważył też w jakim zakresie raportowi można przypisać charakter
zaświadczający. Ocenił, że sposób sformułowania informacji o ITI w raporcie nie
jest zdaniem, któremu można przypisać kategorię prawdy lub fałszu, nie wynika z
niego bowiem, czy G. Ż. ostatecznie podjął jakieś działania, jeśli tak, to jakie i czym
się skończyły. Aneks nr 9 Sąd ten uznał, kierując się wykładnią Sądu Najwyższego,
za odpowiednik protokołu w aktach sądowych, któremu również nie można
przypisać domniemania, że zawarte w nim treści są prawdziwe. Konsekwencją
stwierdzenia niekonstytucyjności przepisów stanowiących podstawę sporządzenia i
opublikowania raportu była, według Sądu odwoławczego, utrata przez raport
statusu dokumentu urzędowego, co jednak nastąpiło dopiero z dniem ogłoszenia
orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Również wypowiedź J. K., którą pozwany
nie tylko cytował, ale także podtrzymywał wyrażone w niej twierdzenie, nie
korzystała z domniemania prawdziwości. Ostatecznie więc Sąd Apelacyjny uznał,
że zarzuty stawiane przez pozwanego powódce nie zostały przez niego wykazane.
Pomówienia te naruszały renomę powódki, odbijały się na jej wiarygodności
biznesowej i zaufaniu, jakim się cieszyła, gdyż współpraca ze służbami specjalnymi
państwa komunistycznego - z uwagi na nieprawidłowości, jakich służby te się
dopuszczały - hańbiła podmiot, który taką współpracę podjął. Tak samo
odczytywane było finansowanie z FOZZ, skompromitowanego z uwagi na
proweniencję napływających do niego środków, podmioty z nim związane i liczne
powstałe wokół niego nieprawidłowości. Aby uniknąć odpowiedzialności pozwany
powinien był wykazać, że jego działanie nie było bezprawne, czego nie uczynił.
Przedstawione dowody takich twierdzeń nie potwierdzały. Z tych przyczyn Sąd
Apelacyjny na podstawie art. 24 § 1 k.c. uwzględnił żądanie zobowiązania
6
pozwanego do przeproszenia powódki, wprowadzając drobne zmiany redakcyjne
w treści oświadczenia i ograniczając jego publikację do dziennika, w którym ukazał
się wywiad, który naruszył dobra powódki Zasądził też od pozwanego świadczenie
na cel społeczny, uznając że pozwany działał w sposób zawiniony. Sąd ocenił,
że zakładane cele dostatecznie spełni kwota 10.000 zł. Zasądzenie żądanej przez
powódkę kwoty 100.000zł byłoby represją nieuzasadnioną.
Wyrok Sądu drugiej instancji pozwany zaskarżył w części uwzględniającej
apelację. Skarga kasacyjna oparta została na obydwu podstawach z art. 3983
§ 1
k.p.c. Skarżący w ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania, które
miało istotny wpływ na wynik sprawy zarzucił uchybienie art. 231 k.p.c., art. 233
k.p.c., art. 234 k.p.c. w zw. z art. 23 k.c. i art. 244 § 1 k.p.c. poprzez bezpodstawne
uznanie, że twierdzenie o finansowaniu powódki z pieniędzy pochodzących
z Funduszu Obsługi Zadłużenia Zagranicznego naruszyło jej dobra osobiste;
uchybienie art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. oraz art. 23 k.c., 24 § 1 k.c. oraz art. 43
k.c. przez ustalenie nieudowodnionego faktu, że doszło do naruszenia dóbr
osobistych powódki; uchybienie art. 252 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c., art. 234 k.p.c.
i art. 6 k.c. poprzez uznanie, że powódka nie musiała obalić domniemania
prawdziwości raportu jako dokumentu urzędowego; uchybienie art. 232 w zw. z art.
231 i art. 316 § 1 k.p.c. przez pominięcie zaświadczających zapisów raportu;
naruszenie art. 227 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. i art. 299 k.p.c. przez pominięcie
wyjaśnień pozwanego; uchybienie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niezamieszczenie
w uzasadnieniu podstawy odpowiedzialności pozwanego za działania
Przewodniczącego Komisji Weryfikacyjnej, nieustalenie faktów, które sąd uznał za
udowodnione, dotyczących zapisów raportu, źródła wypowiedzi płk J. K. i oceny
legalności działania FOZZ; dowodów świadczących o udowodnieniu krzywdy
materialnej powódki i przyczyn odmowy wiarygodności zeznaniom pozwanego, a
dania wiary powódce i jej przedstawicielom; zarzucił też naruszenie art. 378 § 1
k.p.c. w zw. z art. 379 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 417 § 1 k.c. oraz art. 4171
§ 1 k.c., a
także art. 70a ust. 1 i art. 70b ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. poprzez uznanie, że
pozwany powinien ponieść odpowiedzialność jako osoba prywatna, podczas gdy za
jego wypowiedź może odpowiadać wyłącznie Skarb Państwa, który już przeprosił
7
powódkę, wobec czego pozew powinien zostać odrzucony na podstawie art. 199 §
1 pkt 2 k.p.c.
Podstawę naruszenia prawa materialnego wypełniły zarzuty naruszenia art.
244 k.p.c. w zw. z art. 231 i art. 233 § 1 k.p.c. przez uznanie, że aneksy do raportu
nie zawierają treści zaświadczonych przez Przewodniczącego Komisji
Weryfikacyjnej; niewłaściwe zastosowanie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 , art. 417
§ 1 k.c. oraz art. 4171
k.c. i zasądzenie zadośćuczynienia od osoby fizycznej, która
działała jako funkcjonariusz publiczny; błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie art. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy - Przepisy
wprowadzające ustawę o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie
Wywiadu Wojskowego oraz ustawę o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu
oraz Służby Wywiadu Wojskowego (Dz.U. z 2007 r. Nr 7, poz. 49) w zw. z art. 23
i art. 24 § 1 k.c. poprzez uznanie, że publiczne wskazywanie związków wojskowych
służb specjalnych i mediów przez osobę uprawniona do zbadania tych powiązań
uzasadnia odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych; błędna wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie art. 63 ust. 6a, art. 70a ust. 1 i art. 70b ustawy
z 9 czerwca 2006 r. oraz § 6 - § 11 rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia
24 lipca 2006 r. w sprawie trybu działania Komisji Weryfikacyjnej powołanej
w związku z likwidacją wojskowych służb Informacyjnych (DZ.U. Nr 135, poz. 954)
prowadzącą do uznania, że ustalenia w raporcie powinny być oceniane wg
kryteriów przewidzianych dla prawomocnych wyroków oraz naruszenie art. 54 ust.
1 konstytucji RP w zw. z art. 7 Konstytucji oraz art. 23 k.c. przez uznanie,
że pozwany nie miał prawa wskazać, że jego wnioski są zbieżne z informacjami
wcześniej upublicznionymi przez ppłk J. K.
We wnioskach pozwany domagał się uchylenia wyroku Sądu Apelacyjnego
w części uwzględniającej powództwo oraz orzekającej o kosztach i oddalenia
powództwa w całości, ewentualnie uchylenia tego wyroku i przekazania sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i zasądzenia od powódki
kosztów procesu według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
8
A. Podstawa naruszenia przepisów postępowania, mogącego mieć istotny
wpływ na wynik sprawy.
1. Najdalej idący jest zarzut nieważności postępowania. Pozwany
uważa, że w sprawie zachodzi przeszkoda wynikająca z faktu, iż sprawa została już
prawomocnie osądzona w postępowaniu toczącym się pomiędzy powódką
a Skarbem Państwa, odpowiadającym za pozwanego jako swojego
funkcjonariusza. Stanowisko pozwanego jest oczywiście nieuzasadnione. Zarzut
powagi rzeczy osądzonej uzasadniony jest tylko w wypadkach, kiedy spór
dotyczący tego samego przedmiotu toczył się między tymi samymi stronami.
Tymczasem w poprzedniej sprawie przedmiotem sporu było naruszenie dóbr
osobistych powódki podaniem do publicznej wiadomości raportu, a obecnie –
wypowiedzi pozwanego zawarte w wywiadzie udzielonym dziennikowi „R.” już po
ogłoszeniu raportu. Nie ma też tożsamości stron, skoro poprzednio postępowanie
toczyło się pomiędzy powódką a Skarbem Państwa Ministrem Obrony Narodowej.
Nie może być także mowy o nieważności spowodowanej niedopuszczalnością drogi
sądowej, ponieważ powód dochodzi cywilnoprawnej ochrony swojego prawa
podmiotowego, a dla takiej ochrony droga sądowa jest wprost przewidziana w art. 2
k.p.c. Zarzuty skarżącego odnoszą się do zagadnienia czy pozwanemu przysługuje
legitymacja bierna, a więc czy przeciwko niemu można skutecznie kierować
powództwo, ten aspekt sprawy nie dotyczy już jednak dopuszczalności drogi
sądowej lecz merytorycznej strony sporu.
2. Zarzut naruszenia art. 231, art. 233 i art. 234 k.p.c. w zw. z art. 23 k.c.
i art. 244 § 1 k.p.c. odnosi się do bezpodstawnego, zdaniem skarżącego, ustalenia,
że pomówienie o finansowanie z funduszy FOZZ-u jest przypisaniem zachowania
hańbiącego. Tak sformułowany zarzut stanowi niedopuszczalne w postępowaniu
kasacyjnym kwestionowanie ustaleń faktycznych (art. 3983
§ 3 k.p.c.), a ponadto
oparty jest na wybiórczej analizie wyrwanego z kontekstu argumentu Sądu
Apelacyjnego.
3. Zarzut naruszenia art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 i art. 23, art. 24 § 1 i art.
43 k.c. poprzez uznanie powództwa za uzasadnione pomimo niewykazania przez
powódkę, że jej dobra zostały naruszone odnosi się w istocie do naruszenia prawa
9
materialnego poprzez wadliwe zastosowanie reguł ciężaru dowodu. Nie może więc
zostać skutecznie podniesiony w ramach podstawy naruszenia prawa
procesowego.
4. Kolejny zarzut upatruje naruszenia art. 252 k.p.c. w zw. z art. 232, art.
234 k.p.c. i art. 6 k.c. w wyniku przyjęcia, że powódka w celu wykazania zasadności
swojego żądania nie musiała obalić domniemania prawdziwości raportu.
Ze względu na zbieżność podnoszonych zagadnień rozpatrzeć go należy wspólnie
z kolejnym zarzutem naruszenia art. 234 k.p.c. w zw. z art. 231 k.p.c. i art. 316 § 1
k.p.c. poprzez pominięcie przez Sąd Apelacyjny zaświadczających zapisów raportu
zamieszczonych na stronie 18 i w przypisie na 20 na stronie 21. Stanowiska
zajętego przez skarżącego nie można podzielić. Przede wszystkim w momencie
orzekania w niniejszej sprawie obowiązywał już stan prawny stanowiący
konsekwencję stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny niekonstytucyjności art.
70a ust. 2 ustawy z 9 czerwca 2006 r. (wyrok w sprawie K 51/07), polegający na
utracie mocy przez ten przepis, który stanowił podstawę zamieszczenia w raporcie
m. in. informacji o osobach współdziałających z żołnierzami i pracownikami WSI
oraz wojskowych jednostek organizacyjnych realizujących zadania w zakresie
wywiadu i kontrwywiadu wojskowego przed wejściem w życie ustawy z dnia 9 lipca
2003 r. o Wojskowych Służbach Informacyjnych, prowadzącymi działania, o których
mowa w ust. 1 art. 70a, jeżeli osoby te wiedziały lub przewidywały i godziły się na
to, że współuczestniczą w działaniach, o których mowa w ust. 1. Tym samym
w zakresie obejmującym informacje o powódce odpadła podstawa prawna ich
zamieszczenia w raporcie, a w konsekwencji możliwość traktowania w tym zakresie
raportu jako dokumentu urzędowego. Ma to istotne znaczenie dla oceny raportu
jako środka dowodowego w niniejszym postępowaniu, bowiem uznać należy,
że w zakresie, w jakim zawierał informacje, których zamieszczenie było realizacją
obowiązków wynikających z art. 70a ust 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. utracił
walor dokumentu urzędowego w rozumieniu art. 244 § 1 k.p.c. Nie mógł więc być
zastosowany do niego art. 252 k.p.c., obarczający obowiązkiem obalenia
domniemania płynącego z dokumentu urzędowego osobę, która twierdzi,
że zawarte w dokumencie urzędowym oświadczenie organu, od którego dokument
pochodzi jest niezgodne z prawdą. Raport należało traktować w zakresie informacji
10
przewidzianych w art. 70a ust. 2 ustawy z 9 czerwca 2006 r. jak dokument
prywatny. Rację ma jednak Sąd Apelacyjny, który przyjął, że utrata charakteru
dokumentu urzędowego nie jest istotna w rozpatrywanej sprawie, ponieważ gdyby
nawet uznać, że raport jest takim dokumentem, to sposób sformułowania informacji
o powódce nie pozwala na potraktowanie ich jako treści zaświadczających, z braku
koniecznych elementów stanowczych. Twierdzenia pozwanego, że takie treści
można odczytać z pominiętych przez Sąd Apelacyjny części raportu ma charakter
zarzutu nierozważenia przez Sad Apelacyjny całości materiału dowodowego.
Zarzut taki mógłby ewentualnie zostać powiązany z naruszeniem art. 382 k.p.c.,
natomiast nie może być łączony z naruszeniem wskazanych przez skarżącego
przepisów dotyczących domniemań (art. 231 i 234 k.p.c.) i obowiązku orzekania
według stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c.).
Z tych samych przyczyn bezskuteczny jest zbliżony zarzut naruszenia art. 227
k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. i art. 299 k.p.c. poprzez całkowite pominięcie w
procesie wyrokowania wyjaśnień pozwanego.
5. Zamierzonego efektu nie może też odnieść zarzut naruszenia art. 328 § 2
k.p.c. Po pierwsze, przepis ten dotyczy koniecznej treści uzasadnienia wyroku sądu
pierwszej instancji, a nie uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego (do którego
stosuje się go jedynie odpowiednio za pośrednictwem odesłania zawartego
w niepowołanym przez pozwanego art. 391 § 1 k.p.c.). Po drugie, uchybienia
w zakresie konstrukcji uzasadnienia, które skłoniłyby do uwzględnienia tak
postawionego zarzutu muszą być na tyle poważne, że uniemożliwiają
prześledzenie rozumowania sądu orzekającego z powodu niesprecyzowania
podstawy faktycznej, nieprzedstawienia oceny dowodów, nieustosunkowania się do
zarzutów apelacyjnych czy też zaniechania wskazania podstawy prawnej
rozstrzygnięcia. Takich uchybień uzasadnienie sporządzone przez Sąd Apelacyjny
nie wykazuje. Wbrew wywodom pozwanego Sąd ustalił fakty, które uczynił
podstawą rozstrzygnięcia, omówił i ocenił dowody, w tym ustosunkował się do
zeznań pozwanego. Wskazał też podstawę prawną, na której oparł orzeczenie –
art. 24 § 1 i art. 448 k.c.
B. Podstawa naruszenia prawa materialnego.
11
1. Pierwszy z zarzutów sformułowanych przez pozwanego w ramach
podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. dotyczy naruszenia art. 244 k.p.c. w zw. z art.
231 i 233 § 1 k.p.c. przez uznanie, że wszystkie aneksy do raportu nie zawierają
treści zaświadczających. Niewątpliwie intencją skarżącego jest podważenie
przeprowadzonej przez Sąd Apelacyjny oceny dowodu z dokumentu, jakim jest
raport wraz z załącznikami. Nie jest to jednak problem materialnoprawny lecz
procesowy, odnoszący się do postepowania dowodowego, wobec czego nie może
być rozpatrywany w ramach podstawy kasacyjnej, w której został umieszczony.
O kwalifikacji zarzutów decyduje strona i Sąd Najwyższy nie może ingerować
w przyjęty przez nią sposób przypisania zarzutów do podstaw wyznaczonych w art.
3983
§ 1 k.p.c. Jeżeli zarzut procesowy zgłoszony został jako uszczegółowienie
podstawy naruszenia prawa materialnego, nie podlega rozpoznaniu.
2. Pozwany kwestionuje niewłaściwe zastosowanie art. 448 k.c. w zw. z art.
24 § 1 k.c., art. 417 § 1 k.c. oraz art. 4171
§ 1 k.c. wyrażające się w zasądzeniu od
niego jako osoby fizycznej zadośćuczynienia za działanie, które podejmował
w ramach obowiązków funkcjonariusza publicznego. Zdaniem skarżącego w takim
wypadku może odpowiadać jedynie Skarb Państwa.
Wykładnia art. 24 § 1 k.c. dopuszczająca przypisanie odpowiedzialności za
naruszenie dóbr osobistych także osobie działającej w imieniu i na rzecz określonej
jednostki, bądź też w charakterze organu osoby prawnej lub w charakterze
funkcjonariusza publicznego przyjęta została przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
wyroku uchylającego do ponownego rozpoznania poprzedni wyrok wydany przez
Sąd Apelacyjny w niniejszej sprawie. Sąd ten odwołał się do poglądów wyrażonych
w wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1972 r., I PR 352/72, OSNCP
1973/6/115, z dnia 28 listopada 1980 r., IV CR 475/80, OSNCP 1981/9/170, z dnia
11 października 1983 r., II CR 292/83, OSPiKA 1985/1/3, z dnia 19 grudnia 2002 r.,
II CKN 167/01, niepubl. i z dnia 12 października 2007 r., V CSK 249/07, "Monitor
Prawniczy" 2007, nr 21, s. 1170. Przyjęta wykładnia wiązała Sąd Apelacyjny i jest
miarodajna także dla Sądu Najwyższego ponownie rozpoznającego sprawę
(art. 39820
k.p.c.). Zakres odpowiedzialności osoby fizycznej występującej jako
funkcjonariusz publiczny, która własnym, swobodnie podjętym działaniem,
jakkolwiek realizowanym w ramach wykonywanej funkcji publicznej, naruszyła
12
dobra osobiste innej osoby stanowi podstawę odpowiedzialności tej osoby
niezależnie od odpowiedzialności Skarbu Państwa. Sąd Apelacyjny przypisując
pozwanemu odpowiedzialność na podstawie art. 24 § 1 k.c. i art. 448 k.c.
prawidłowo zastosował obydwa przepisy. Nie naruszył także wskazywanych przez
skarżącego art. 417 § 1 k.c. oraz art. 4171
§ 1 k.c., które w niniejszej sprawie nie
miały zastosowania, skoro pozwanym była osoba fizyczna. Dla porządku zauważyć
też należy, że od pozwanego nie zostało zasądzone zadośćuczynienie lecz
świadczenie na cel społeczny.
3. Skarżący podniósł także, że Sąd Apelacyjny błędnie wyłożył i niewłaściwie
zastosował art. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy - Przepisy
wprowadzające ustawę o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie
Wywiadu Wojskowego oraz ustawę o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu
oraz Służby Wywiadu Wojskowego w zw. z art. 23 i art. 24 § 1 k.c. poprzez
uznanie, że publiczne wskazywanie związków wojskowych służb specjalnych
i mediów przez osobę uprawnioną do zbadania tych powiązań uzasadnia
odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych. Zarzut ten jest z gruntu błędny,
opiera się bowiem na założeniu, że osoba uprawniona do zbadania powiązań
wojskowych służb specjalnych i mediów może bez ponoszenia odpowiedzialności
publicznie pomawiać osoby, których powiązania z wojskowymi służbami
specjalnymi nie zostały wykazane. Działanie w granicach porządku prawnego
rozumiane być musi jako rzetelna, rozważna i ostrożna realizacja obowiązków,
szczególnie obowiązków związanych z kontrolą prawidłowości postępowania
i ocenianiem, czy doszło do zachowań, których ujawnienie narazi kontrolowanego
w powszechnym odbiorze na ujemne oceny. Wypowiedzi publiczne w takich
sprawach musi cechować powściągliwość i dbałość o precyzję. Przekroczenie tych
reguł polegające na upublicznieniu informacji opartych na wątpliwych podstawach
nie zwalnia osoby, która tego dokonała, od odpowiedzialności za naruszenie dóbr
osobistych.
4. Z tych przyczyn nie można zgodzić się także z kolejnym zarzutem,
odnoszącym się do naruszenia art. 63 ust. 6a, art. 70a ust. 1 i art. 70b ustawy
z dnia 9 czerwca 2006 r. oraz § 6 - § 11 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów
z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie trybu działania Komisji Weryfikacyjnej powołanej
13
w związku z likwidacją wojskowych służb informacyjnych. Skarżący uważa,
że przewidziany w powyższych przepisach tryb prowadzenia ustaleń z założenia
nie miał odpowiadać zasadom przyjmowanym w procedurach sądowych, wobec
czego niższe standardy ustaleń, rozumiane jako ich oparcie na materiale, który nie
daje stopnia pewności przyjmowanego w procedurach sądowych, powinny być
uznane za wystarczające i nie mogą uzasadniać odpowiedzialności pozwanego.
Taki pogląd jest nieuprawniony. Działania komisji, której przewodniczył pozwany,
rozpatrywać należy na tle całościowo rozumianego systemu prawnego,
obejmującego dobra osobiste szczególną ochroną. Wyklucza to przyjęcie
interpretacji przyzwalającej na pochopne dokonywanie krzywdzących ustaleń przez
organ państwowy i zwalniającej od obowiązku zadośćuczynienia wyrządzonej
krzywdy.
5. Ostatni zarzut dotyczy naruszenia art. 54 ust. 1 Konstytucji RP w zw.
z art. 7 Konstytucji oraz art. 23 k.c. przez odmówienie pozwanemu prawa
oświadczenia, że jego wnioski są zbieżne z informacjami wcześniej
upublicznionymi przez ppłk J. K. W tej kwestii podzielić należy stanowisko Sądu
Apelacyjnego, który zwrócił uwagę, że pozwany nie tylko przypomniał, ale także
poparł twierdzenie, że powódka była finansowana z FOZZ-u, a jedynym
wskazanym przez niego źródłem tej informacji była wypowiedź ppłk. J. K., osoby,
której nie można było traktować jako godnego zaufania autorytetu. Wolność
wyrażania swoich poglądów i rozpowszechniania informacji, przewidziana w art. 54
ust. 1 Konstytucji ograniczona jest koniecznością poszanowania praw innych osób,
a obowiązek działania przez organy władzy publicznej na podstawie
i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji) dodatkowo wzmacnia obowiązek
ochrony cudzych praw. Wskazane przepisy nie mogą więc zwalniać pozwanego
od odpowiedzialności za przekazywanie i wspieranie rangą swego stanowiska
informacji niesprawdzonych, które stawiały powódkę w jednoznacznie złym świetle.
Z przytoczonych względów skarga kasacyjna pozwanego nie mogła zostać
uwzględniona i podlegała oddaleniu.
Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego uzasadnia art. 39821
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i § 2
14
ust. 1 i 2, § 10 ust. 1 pkt 2, § 6 ust. 1 pkt 4 i § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz.
1349 ze zm.).