Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 229/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Katarzyna Gonera
SSN Zbigniew Myszka
Protokolant Joanna Porowska
w sprawie z odwołania A. P., I. R., S. P., A. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanych: M. N. i in.
o stwierdzenie odpowiedzialności członków zarządu stowarzyszenia na zaległości
składkowe,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 22 listopada 2012 r.,
skargi kasacyjnej odwołujących od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 29 września 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Decyzją z 17 grudnia 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że
ubezpieczony S. P. odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania z tytułu
składek Stowarzyszenia /…/ i zobowiązany jest do zapłaty: 1. składek na Fundusz
Ubezpieczenia Społecznego za okres od maja 2003 r. do lipca 2003 r., od września
2003 r. do listopada 2003 r., od stycznia 2004 r. do października 2004 r. oraz od
grudnia 2004 r. do stycznia 2006 r. w kwocie 118.988,86 zł; 2. odsetek za zwłokę
obliczonych na dzień 17 grudnia 2008 r. w kwocie 62.666,00 zł; 3. składek na
Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego za okres od czerwca 2004 r. do września
2004 r., od stycznia 2005 r. do marca 2005 r., od maja 2005 r. do września 2005 r.
oraz za grudzień 2005 r. w kwocie 11.223,93 zł; 4. odsetek za zwłokę obliczonych
na dzień 17 grudnia 2008 r. w kwocie 5.168,00 zł; 5. składek na Fundusz Pracy
oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od czerwca
2004 r. do września 2004 r., od stycznia 2005 r. do stycznia 2006 r. w kwocie
5.165,89 zł oraz 6. odsetek za zwłokę obliczonych na dzień 17 grudnia 2008 r. w
kwocie 2.343,00 zł.
Decyzją z 17 grudnia 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że
ubezpieczona I. R. odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania z tytułu
składek Stowarzyszenia /…/ i zobowiązana jest do zapłaty: 1. składek na Fundusz
Ubezpieczenia Społecznego za okres od maja 2003 r. do lipca 2003 r., od września
2003 r. do listopada 2003 r., od stycznia 2004 r. do października 2004 r. oraz od
grudnia 2004 r. do stycznia 2006 r. w kwocie 118.988,86 zł; 2. odsetek za zwłokę
obliczonych na dzień 17 grudnia 2008 r. w kwocie 62.666,00 zł; 3. składek na
Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego za okres od czerwca 2004 r. do września
2004 r., od stycznia 2005 r. do marca 2005 r., od maja 2005 r. do września 2005 r.
oraz za grudzień 2005 r. w kwocie 11.223,93 zł; 4. odsetek za zwłokę obliczonych
na dzień 17 grudnia 2008 r. w kwocie 5.168,00 zł; 5. składek na Fundusz Pracy
oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od czerwca
2004 r. do września 2004 r., od stycznia 2005 r. do stycznia 2006 r. w kwocie
3
5.165,89 zł oraz 6. odsetek za zwłokę obliczonych na dzień 17 grudnia 2008 r. w
kwocie 2.343,00 zł.
Decyzją z 17 grudnia 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że
ubezpieczona A. P. odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania z tytułu
składek Stowarzyszenia /…/ i zobowiązana jest do zapłaty: 1. składek na Fundusz
Ubezpieczenia Społecznego za okres od maja 2003 r. do lipca 2003 r., od września
2003 r. do listopada 2003 r., od stycznia 2004 r. do października 2004 r. oraz od
grudnia 2004 r. do stycznia 2006 r. w kwocie 118.988,86 zł; 2. odsetek za zwłokę
obliczonych na dzień 17 grudnia 2008 r. w kwocie 62.666,00 zł; 3. składek na
Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego za okres od czerwca 2004 r. do września
2004 r., od stycznia 2005 r. do marca 2005 r., od maja 2005 r. do września 2005 r.
oraz za grudzień 2005 r. w kwocie 11.223,93 zł; 4. odsetek za zwłokę obliczonych
na dzień 17 grudnia 2008 r. w kwocie 5.168,00 zł.; 5. składek na Fundusz Pracy
oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od czerwca
2004 r. do września 2004 r., od stycznia 2005 r. do stycznia 2006 r. w kwocie
5.165,89 zł oraz 6. odsetek za zwłokę obliczonych na dzień 17 grudnia 2008 r. w
kwocie 2.343,00 zł.
Decyzją z 17 grudnia 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że
ubezpieczona A. M. odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania z tytułu
składek Stowarzyszenia /…/ i zobowiązana jest do zapłaty: 1. składek na Fundusz
Ubezpieczenia Społecznego za okres od stycznia 2004 r. do października 2004 r.
oraz od grudnia 2004 r. do stycznia 2006 r. w kwocie 97.157,09 zł; 2. odsetek za
zwłokę obliczonych na dzień 17 grudnia 2008 r. w kwocie 47.622,00 zł; 3. składek
na Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego za okres od czerwca 2004 r. do września
2004 r., od stycznia 2005 r. do marca 2005 r., od maja 2005 r. do września 2005 r.
oraz za grudzień 2005 r. w kwocie 11.223,93 zł; 4. odsetek za zwłokę obliczonych
na dzień 17 grudnia 2008 r. w kwocie 5.168,00 zł; 5. składek na Fundusz Pracy
oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od czerwca
2004 r. do września 2004 r., od stycznia 2005 r. do stycznia 2006 r. w kwocie
5.165,89 zł oraz 6. odsetek za zwłokę obliczonych na dzień 17 grudnia 2008 r. w
kwocie 2.343,00 zł.
Odwołania od powyższych decyzji wnieśli ubezpieczeni.
4
Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o oddalenie odwołań.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w C. wyrokiem z 26
maja 2010 r., oddalił odwołania.
Sąd Okręgowy ustalił iż w dniu 17 października 2001 r. Stowarzyszenie /…/
wpisane zostało do Krajowego Rejestru Sądowego, rejestru Stowarzyszeń, Innych
Organizacji Społecznych i Zawodowych, Fundacji i Publicznych Zakładów Opieki
Zdrowotnej. Przedmiotem jego działalności było: niesienie pomocy osobom starym,
chorym i opuszczonym; opieka nad osobami potrzebującymi niemającymi wsparcia
od rodzin lub innych instytucji oraz działalność charytatywna w szerokim tego słowa
znaczeniu.
Uchwałą Nr 2 Walnego Zebrania Członków z 2 sierpnia 2006 r. podjęto
decyzję w sprawie rozwiązania Stowarzyszenia. Z dniem 16 stycznia 2009 r.
„wniosek o rozwiązaniu” Stowarzyszenia zgłoszony został do Krajowego Rejestru
Sądowego.
W okresie, w którym powstały przedmiotowe zaległości w skład zarządu
Stowarzyszenia wchodzili: M. N. pełniący funkcję Prezesa w okresie od 17
października 2001 r. do 16 stycznia 2009 r.; S. P. w okresie od 17 października
2001 r. do 16 stycznia 2009 r.; I. R. w okresie od 17 października 2001 r. do 16
stycznia 2009 r.; A. P. w okresie od 17 października 2001 r. do 16 stycznia 2009 r.;
A. N. (obecnie P.) w okresie od 17 października 2001 r. do 16 stycznia 2009 r. oraz
A. M. w okresie od 27 sierpnia 2004 r. do 16 stycznia 2009 r.
Postanowieniem z 26 maja 2008 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego w C.
umorzył postępowanie egzekucyjne prowadzone wobec majątku Stowarzyszenia
/…/, jako bezskuteczne.
Sąd pierwszej instancji stwierdził, że organ rentowy wykazał, iż egzekucja
zaległości z majątku stowarzyszenia okazała się bezskuteczna w całości, co wynika
bezpośrednio z postanowienia Naczelnika o Urzędu Skarbowego o umorzeniu
postępowania egzekucyjnego z dnia 26 maja 2008 r. Ponadto, organ rentowy w
zaskarżonych decyzjach podniósł, iż odwołujący nie wykazali, że niezgłoszenie
wniosku o upadłość oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło bez ich
winy.
5
Sąd Okręgowy podkreślił jednak, że z uwagi na specyfikę części osób
prawnych niebędących spółkami kapitałowymi, członkowie ich organów
zarządzających mają utrudnioną możliwość uwolnienia się od odpowiedzialności za
zobowiązania tych podmiotów. W szczególności dotyczy to osób prawnych, które w
ogóle nie mają zdolności upadłościowej i naprawczej, jak np. w przypadku
stowarzyszeń. Tym samym, zdaniem Sądu, niezłożenie przez nich wniosku o
ogłoszenie upadłości nie może ich obciążać, z uwagi na brak zdolności
upadłościowej Stowarzyszenia. Jednocześnie, brak możliwości zgłoszenia takiego
wniosku nie może być traktowany na równi z brakiem winy w jego niezłożeniu,
albowiem oznaczałoby to, że w przypadku osoby prawnej, co do której nie można
ogłosić upadłości, członkowie jej organów zarządzających zawsze byliby objęci
przesłanką wyłączającą ich odpowiedzialność. Tym samym, zdaniem Sądu
pierwszej instancji, przyjąć należy, iż odpowiednie stosowanie do tej kategorii
podmiotów z art. 116 ustawy Ordynacji podatkowej oznacza, że mogą oni korzystać
ze wskazanych tam przesłanek wyłączających ich odpowiedzialność jedynie wtedy,
gdy są one możliwe do zrealizowania. Zatem, jeżeli osoba prawna nie ma zdolności
upadłościowej lub układowej, członek jej organu zarządzającego może uwolnić się
od odpowiedzialności jedynie wskazując mienie, z którego egzekucja umożliwi
zaspokojenie zaległości podatkowych tej osoby prawnej w znacznej części.
Sąd Okręgowy zaznaczył, że odwołujący się nie wykazali żadnego majątku
Stowarzyszenia, z którego możliwa byłaby egzekucja. Z wyjaśnień S. P. wynika
jedynie, iż Stowarzyszenie posiadało nieruchomość w B., która następnie została
przekazana na rzecz fundacji /…/. Powyższe potwierdziła także A. P. Ponadto, co
również wynika z uzasadnienia postanowienia w sprawie umorzenia postępowania
egzekucyjnego, Stowarzyszenie nie posiada ruchomości, wierzytelności ani
nieruchomości, do których można by skierować egzekucję. Z ewidencji Miasta oraz
Starostwa C. nie wynika nadto by Stowarzyszenie było właścicielem jakiejkolwiek
innej nieruchomości. Nie figuruje ono także w ewidencji Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych i Administracji CEAP jako właściciel pojazdów.
Bez znaczenia, zdaniem Sądu pierwszej instancji, dla zakresu
odpowiedzialności odwołujących się jest również pełnienie przez nich swoich funkcji
społecznie oraz samodzielnego zarządzania Stowarzyszeniem i podejmowania
6
decyzji przez jego Prezesa M. N. Ponadto, jak Sąd Okręgowy zaznaczył,
Stowarzyszenie miało świadomość istniejącego zadłużenia, a zatem w przypadku
posiadania określonego majątku powinno z tego majątku opłacić istniejące
zadłużenie. Organ rentowy zaś - jako dłużnik, mógł żądać zwrotu zaległości w
każdym czasie, do „momentu” przedawnienia się tych należności.
Apelacje od powyższego wyroku złożyli: A. P., S. P., I. R. i A. M. Apelacja M.
N. została odrzucona.
Sąd Apelacyjny – Sad Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 29
września 2011 r. oddalił apelacje.
Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska Sądu Okręgowego, który uznał że
stowarzyszenia (w tym Stowarzyszenie którego członkami zarządu byli apelujący)
nie posiadają tzw. zdolności układowej w związku z czym skarżący nie byli
zobowiązani do wykazywania przesłanek egzoneracyjnych podanych w pkt 1 i 2 art.
116 § 1 Ordynacji podatkowej. Taki pogląd nie znajduje odzwierciedlenia w
przepisach ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze
stanowiącej w art. 5, że przepisy ustawy stosuje się do przedsiębiorców w
rozumieniu Kodeksu cywilnego. Kodeks cywilny w art. 431
stanowi, że
przedsiębiorcą jest między innymi osoba prawna prowadząca we własnym imieniu
działalność gospodarczą lub zawodową. Z kolei ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. -
Prawo o stowarzyszeniach w art. 34 dopuszcza możliwość prowadzenia przez
stowarzyszenie działalności gospodarczej według ogólnych zasad określonych w
odrębnych przepisach. Z powyższego, w ocenie Sądu Apelacyjnego wynika że
skarżący, jako członkowie zarządu Stowarzyszenia prowadzącego działalność
gospodarczą, mieli prawo zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub o
wszczęcie postępowania układowego.
Powyższe zastrzeżenie nie rzutuje jednak, zdaniem Sądu drugiej instancji,
na ocenę prawidłowości zaskarżonego apelacją wyroku. Istotnie bowiem
eksponowane w odwołaniach i w treści apelacji skarżących okoliczności, tj. zarzut
podjęcia przez organ rentowy postępowania egzekucyjnego w czasie gdy
Stowarzyszenie wyzbywało się majątku i nie posiadało już środków na
zaspokojenie należności składkowych oraz wskazanie na charytatywny cel
działalności Stowarzyszenia i bezwynikowy rezultat tej działalności - pozostają bez
7
wpływu na ocenę prawidłowości zaskarżonych decyzji i wyroku, albowiem jak
wskazano powyżej - nie są to okoliczności zwalniające od odpowiedzialności
wskazane w art. 116 § 1 Ordynacji, które wykazać powinni odwołujący się. Organ
rentowy wykazał bezskuteczność egzekucji oraz powstanie zobowiązań w czasie
pełnienia przez odwołujących się funkcji członków zarządu.
Powyższy wyrok został zaskarżony skargami kasacyjnymi wniesionymi przez
odwołujących się – w jednym piśmie procesowym, w którym zawarto wniosek o
uchylenie w całości zaskarżonego wyroku sądu drugiej instancji jak również
poprzedzającego go wyroku sądu pierwszej instancji w całości i przekazanie
sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania z uwzględnieniem
kosztów procesu wraz z rozstrzygnięciem o należnych stronie pozwanej kosztach
procesu za wszystkie instancje.
Skargi kasacyjne zostały oparte „na następujących podstawach i zarzutach:
1. naruszeniu przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy,
a to art. 378 § 1 k.p.c. poprzez niewzięcie pod uwagę nieważności postępowania, a
to ze względu na udział w postępowaniu przed sądem I instancji nienależycie
umocowanego pełnomocnika organu rentowego,
2. naruszeniu przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy,
a to art. 378 § 1 k.p.c., poprzez nierozpoznanie rozprawy w granicach apelacji,
zarzutu podnoszonego przez skarżących, o to że z uwagi na bezwynikowy rezultat
działalności Stowarzyszenia, zajmującego się działalnością charytatywną, nie
powinni być objęci odpowiedzialnością z art. 116 ordynacji podatkowej”.
Rozwijając ten zarzut i wiążąc go z podnoszonym występowaniem w sprawie
zagadnienia prawnego skarżący rozważali czy odpowiednie stosowanie (z mocy
art. 116 a Ordynacji podatkowej) art. 116 Ordynacji podatkowej oznacza
stosowanie tego przepisu tylko do osób prawnych podobnych do wymienionych w
art. 116 tj. osób prowadzących zarobkową działalność gospodarczą czy też do
wszystkich osób prawnych innych niż wymienione w art. 116.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
8
Nie jest zasadny zarzut skargi kasacyjnej odnoszący się do nieważności
postępowania przed Sądem pierwszej instancji rzekomo niewziętej pod rozwagę
przez Sąd Apelacyjny. Nieważność postępowania nie miała miejsca. Organ rentowy
był reprezentowany przez osobę, która mogła być jego pełnomocnikiem (por.
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2012 r., III UZP 3/11, OSNP 2012 nr
15-16, poz. 197 i z 9 lutego 2012 r., I UZP 10/11 LEX nr 1168155 oraz
postanowienie Sądu Najwyższego z 22 marca 2012 r., I UZ 64/11, LEX nr
1214565) i przedstawiła odpowiedni dokument wykazujący umocowanie. Na karcie
6 znajduje się pełnomocnictwo spełniające wymagania z art. 89 § 1 k.p.c. Jest to
oryginał pełnomocnictwa.
Natomiast uzasadniony jest zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. w związku z
art. 116 Ordynacji podatkowej. Sąd Apelacyjny niedostatecznie rozważył zarzut
apelacji związany z zastosowaniem art. 116 Ordynacji do odwołujących się
członków zarządu Stowarzyszenia, którzy twierdzą, że Stowarzyszenie to nie
prowadziło działalności gospodarczej.
W art. 116 Ordynacji podatkowej określone zostały zasady
odpowiedzialności członków zarządu spółek handlowych za zaległości podatkowe
tych podmiotów a także przesłanki uwolnienia od tej odpowiedzialności. Ze
względu na przedmiot sporu w tej sprawie kluczowe znaczenie ma możliwość
wykazania, że niezgłoszenie wniosku o upadłość spółki lub niewszczęcie
postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości nastąpiło bez winy osób
obarczonych tą subsydiarną i solidarną odpowiedzialnością za powstałe zaległości.
Przepis art. 116 Ordynacji podatkowej ma zastosowanie w tej sprawie przez
podwójne odesłanie. Przedmiot tej sprawy obejmuje zobowiązania z tytułu składek
na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Według art. 31 ustawy z dnia
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), do należności z tytułu składek mają odpowiednie
zastosowanie wymienione w nim przepisy Ordynacji podatkowej, w tym art. 116 i
art. 116a. Jak wspomniano, art. 116 dotyczy odpowiedzialności członków zarządu
spółek handlowych za zaległości podatkowe tych spółek. Do odwołujących się w tej
sprawie może mieć odpowiednie zastosowanie przez odesłanie zawarte w art. 116a
9
Ordynacji. Przepis ten został wprowadzony ustawą z dnia 12 września 2002 r. o
zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 169, poz.1387). Stanowi on, że za zaległości podatkowe innych osób
prawnych niż wymienione w art. 116 odpowiadają solidarnie całym swoim
majątkiem członkowie organów zarządzających tymi osobami. Przepisy art. 116
stosuje się odpowiednio. W uzasadnieniu projektu ustawy zmieniającej (Sejm RP IV
kadencji, druk nr 414) podniesiono, że członkowie zarządu takich osób prawnych
jak fundacje, stowarzyszenia, zrzeszenia, spółdzielnie winni ponosić
odpowiedzialność na „zasadach identycznych” jak członkowie zarządów spółek
handlowych. Zaznaczono, że „status członka zarządu fundacji jest podobny do
statusu członka zarządu sp. z o.o. lub S.A”. Trzeba jednak zauważyć, że
podobieństwo ( które zostało zaakcentowane w uzasadnieniu projektu ustawy
zmieniającej) nie występuje w jednakowym stopniu we wszystkich osobach
prawnych, do których wprowadzony przepis ma zastosowanie. Powstaje bowiem
problem stosowania zasad odpowiedzialności członków zarządu spółek
handlowych do członków zarządu osób prawnych, które nie mają zdolności
upadłościowej i układowej. Zdolność upadłościowa została powiązana ze
spełnieniem kryteriów uznania danego podmiotu za przedsiębiorcę (art. 5 ust. 1
Prawa upadłościowego). W myśl art. 5 ust. 2 tego Prawa za przedsiębiorcę
uważało się (według stanu prawnego z daty podjęcia zaskarżonych decyzji),
między innymi, osobę prawną prowadzącą we własnym imieniu działalność
gospodarczą. Sąd pierwszej instancji przyjął, że Stowarzyszenie, za zaległości
składkowe którego odwołujący się zostali obciążeni odpowiedzialnością, nie miało
zdolności upadłościowej. Natomiast Sąd Apelacyjny stwierdził, że skarżący jako
członkowie zarządu Stowarzyszenia prowadzącego działalność gospodarczą mieli
prawo zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub o wszczęcie postępowania
układowego. Sąd nie podał przy tym, na czym oparł to stwierdzenie. Jeżeli
wyprowadził je wyłącznie z przepisów Prawa o stowarzyszeniach, które w art. 34
dopuszcza prowadzenie przez stowarzyszenie działalności gospodarczej, to
przedwczesny jest wniosek o zdolności upadłościowej Stowarzyszenia /…/. Sama
prawna możliwość prowadzenia działalności gospodarczej nie przesądza o
prowadzeniu działalności przez konkretne Stowarzyszenie. Sąd nie rozważył przy
10
tym twierdzeń apelacji o prowadzeniu działalności „bezwynikowej”, bezpodstawnie
uznając je za pozbawione znaczenia. Gdyby okazało się, że działalność
Stowarzyszenia była działalnością gospodarczą w rozumieniu art. 5 ust. 2 Prawa
upadłościowego (w brzmieniu obowiązującym do 2 maja 2009 r.), zastosowanie do
odwołujących się art. 116 Ordynacji podatkowej przez odesłania z art. 116a i art. 31
ustawy systemowej nie nastręczałoby trudności. Ta okoliczność wymaga jednakże
poczynienia ustaleń. Gdyby jednakże okazało się, że działalność Stowarzyszenia
nie mogła być uznana za działalność gospodarczą, chociaż nie jest sporne, że było
ono płatnikiem składek (pracodawcą), powstałby problem ze stosowaniem zasad
uwolnienia się od odpowiedzialności wymienionych w art. 116 Ordynacji a w
szczególności niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości (niewszczęcie
postępowania układowego) bez winy skarżących. Odwołujący się upatrują braku
zawinienia po swej stronie w tym, że wniosek taki był prawnie niedopuszczalny.
Taki pogląd był przedstawiany w doktrynie prawa. Podnoszono, że brak zdolności
upadłościowej niektórych osób prawnych, do których stosuje się „odpowiednio” art.
116 Ordynacji przez odesłanie z art. 116a, oznacza spełnienie przesłanki
uwolnienia się od odpowiedzialności za zaległości podatkowe w postaci braku
zawinienia w złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęciu postępowania
zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego). Taki pogląd
przedstawił A. Mariański („Odpowiedzialność członków organów zarządzających
osób prawnych za zaległości podatkowe” Monitor Podatkowy 2005 nr. 2 s. 25).
Wyrażono też pogląd o niestosowaniu w ogóle zasad odpowiedzialności podmiotów
zarządzających za zobowiązania publicznoprawne osób prawnych prowadzących
działalność non profit (S. Frydrych „Odpowiedzialność członków organów
podmiotów non profit na podstawie art. 116a Ordynacji podatkowej, Monitor
Podatkowy 2010 nr 5, s. 28). Przedstawiono też poglądy przeciwne, w myśl których
członkowie zarządu osób prawnych nieposiadających zdolności upadłościowej
(układowej) nie mają możliwości uwolnienia się od odpowiedzialności za
zobowiązania podatkowe tych osób opartego na przesłance braku winy w
niezłożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęciu postępowania
zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego). Takie
stanowisko zajęli: C. Kosikowski (w: C. Kosikowski, L. Etel, R. Dowgier, P. Pietrasz,
11
S. Presnarowicz, M. Popławski: Ordynacja podatkowa Komentarz, Warszawa
2011), R. Dowgier (Komentarz do art. 116a ustawy – Ordynacja podatkowa System
Informacji Prawnej Lex /Lex Omega/ 40/2012) oraz przedstawiono go w publikacji
„Ordynacja podatkowa. Komentarz pod red. H. Dzwonkowskiego, Warszawa 2008.
Sąd Najwyższy rozpoznający skargę kasacyjną w tej sprawie doszedł do
przekonania, że odpowiednie (przez odesłanie z art. 116a Ordynacji i art. 31 ustawy
systemowej) stosowanie przepisu art. 116 Ordynacji podatkowej w zakresie
omawianej przesłanki uwolnienia się od odpowiedzialności za zaległości składkowe
członków zarządu stowarzyszenia nieposiadającego zdolności upadłościowej
(układowej) winno polegać na rozważeniu podstaw podjęcia przez te osoby działań
w kierunku likwidacji stowarzyszenia, które nie reguluje swych zobowiązań
publicznoprawnych (składek ubezpieczeniowych). Sąd Najwyższy uznał za
pozbawione dostatecznego uzasadnienia prawnego i aksjologicznego stanowisko o
uwolnieniu członków zarządu takich stowarzyszeń za zobowiązania
publicznoprawne. Przede wszystkim nie wprowadzono żadnego zróżnicowania
osób prawnych w art. 116a Ordynacji podatkowej. Nie ma też uzasadnienia
wniosek o sankcjonowaniu dopuszczenia do powstania zaległości składkowych i
niemożności ich uregulowania wobec braku środków i majątku tylko tym, że
obciążają one osobę prawną działającą bez zysku. Gdy osoba taka zatrudnia
pracowników, członkowie jej zarządu winni liczyć się z konsekwencjami tego w
postaci obowiązków płatnika składek. Brak zysku osoby prawnej nie uwalnia od
tych obowiązków. Z drugiej strony, skoro członkowie zarządu osób prawnych
mających zdolność upadłościową (układową) mogą uwolnić się od akcesoryjnej,
solidarnej odpowiedzialności za zaległości składkowe wykazując brak zawinienia w
złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęciu postępowania
zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (układowego) trzeba rozważyć, jakie
możliwości mają członkowie zarządu stowarzyszenia pozbawionego zdolności
upadłościowej (układowej) w zakresie zapobieżenia niezaspokojeniu wierzyciela
należności składkowych. Taką możliwość stwarza likwidacja stowarzyszenia
przeprowadzona w odpowiednim czasie, pozwalającym za choćby częściowe
uregulowanie długu składkowego. Zaspokojenie wierzycieli jest jednym z celów
postępowania likwidacyjnego stowarzyszenia (por. P. Suski „Stowarzyszenia i
12
fundacje” Warszawa 2011, s. 302). Gdyby zatem odwołujący się wykazali, że bez
swojej winy nie podjęli dostępnych dla nich kroków prowadzących do likwidacji
Stowarzyszenia, można byłoby uznać, że została spełniona przesłanka uwolnienia
ich od odpowiedzialności za zaległości składkowe. Odpowiedniość stosowania art.
116 Ordynacji podatkowej do członków zarządów stowarzyszeń (art. 116a
Ordynacji) w zakresie odpowiedzialności za zaległości składkowe na podstawie art.
31 ustawy systemowej polegać może na takiej modyfikacji przesłanki
egzoneracyjnej z art. 116 § 1 pkt 1 lit. b, która pozwala na wykazanie braku winy w
niewszczęciu postępowania likwidacyjnego stowarzyszenia nieprowadzącego
działalności gospodarczej. Te okoliczności wymagałyby zbadania w tej sprawie,
gdyby okazało się, że Sąd Apelacyjny bezpodstawnie przypisał Stowarzyszeniu
prowadzenie działalności gospodarczej. Analogiczny pogląd odnoszący się do
fundacji (odpowiedzialności członków zarządu fundacji za zaległości składkowe w
kontekście przesłanki egzoneracyjnej z art. 116 § 1 pkt 1 lit. b Ordynacji
podatkowej) został wyrażony przez J. Strusińską – Żukowską w publikacji „Ustawa
o systemie ubezpieczeń społecznych – Komentarz” Warszawa 2011 s. 524-525.
Z tych przyczyn zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu a sprawa przekazaniu
do ponownego rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c.).