Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 239/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gersdorf
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania U. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C.
o prawo do emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 19 listopada 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 października 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w C. wyrokiem z dnia
5 stycznia 2011 r. oddalił odwołanie ubezpieczonej U. K. od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. z dnia 4 sierpnia 2010 r. odmawiającej
2
przyznania ubezpieczonej prawa do emerytury, ponieważ nie wykazała 5-letpiego
okresu pracy w warunkach szczególnych.
Sąd Okręgowy rozpoznając odwołanie ustalił, że U. K. urodziła się 31 lipca
1955 r. Od dnia 3 lipca 2001 r. ubezpieczona uprawniona jest do pobierania zasiłku
przedemerytalnego.
W dniu 8 lipca 2010 r. ubezpieczona złożyła wniosek o przyznanie
emerytury. Na dzień 1 stycznia 1999 r. wnioskodawczyni wykazała staż emerytalny
w wymiarze 21 lat, 6 miesięcy i 7 dni okresów składkowych oraz 3 lat, 11 miesięcy i
27 dni okresów nieskładkowych. Organ rentowy uznał ubezpieczonej okres pracy w
warunkach szczególnych, tj. od 1 lipca 1991 r. do 31 grudnia 1998 r. w łącznym
wymiarze 7 lat, 5 miesięcy i 10 dni.
W Przedsiębiorstwie Produkcyjno-Remontowym Energetyki „E." Spółce
Akcyjnej w L. (obecnie T.C. P. Spółka Akcyjna w L.) U. K. zatrudniona była w
okresie od 1 lipca 1973 r. do 30 czerwca 2001 r. na stanowiskach:
- nawijacza uzwojeń - staż w okresie od 1 lipca 1973 r. do 30 września 1973 r.,
- nawijacza uzwojeń w okresie od 1 października 1973 r. do 31 grudnia 1988 r.,
- izolowacza maszyn i uzwojeń w okresie od 1 stycznia 1989 r. do 31 marca
1989 r.,
- nawijacza uzwojeń urządzeń elektroenergetycznych wysokich napięć średniej
mocy w okresie od 1 kwietnia 1989 r. do 30 czerwca 1991 r.,
- elektromontera w okresie od 1 lipca 1991 r. do 28 lutego 1994 r. oraz
- młodszego elektromontera w okresie od 1 marca 1994 r. do 30 czerwca 2001 r.
Na urlopach wychowawczych przebywała w następujących okresach, tj.:
- od 19 października 1981 r. do 2 stycznia 1983 r. oraz
- od 11 kwietnia 1983 r. do 31 grudnia 1985 r.
Powyższy zakład zajmował się wyłącznie remontami urządzeń
elektroenergetycznych.
Do obowiązków ubezpieczonej na stanowiskach nawijacza, izolowacza oraz
elektromontera należało wykonywanie remontów średnich i kapitalnych
transformatorów, wykonywanie przewodów nawojowych oraz układów izolacyjnych,
wykonywanie uzwojeń transformatora a także remonty wzbudników indukcyjnych
oraz dławików. Dodatkowo ubezpieczona wykonywała także prace w trawialni przy
3
czyszczeniu blach oraz w lakierni (dowód: akta rentowe, akta osobowe
ubezpieczonej z T.C. P. Spółki Akcyjnej w C., zeznania świadków A. M. k.26, A. K.
k.27, B. K. k. 27, M. S. k. 41-42 oraz wyjaśnienia ubezpieczonego słuchanego w
charakterze strony k. 42).
Sąd Okręgowy wskazał, że organ rentowy do okresów zatrudnienia w
szczególnych warunkach nie zaliczył zatrudnienia na stanowiskach nawijacza
uzwojeń i izolowacza maszyn i uzwojeń.
Zdaniem Sądu Okręgowego odwołanie ubezpieczonej nie zasługiwało na
uwzględnienie a ubezpieczona nie spełniła przesłanki 15 lat pracy w warunkach
szczególnych do przyznania prawa do emerytury wymaganej w art. 32 i 184 ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. nr
153, poz. 1227 ze zm.) oraz § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8 poz.43 ze zm.). W ocenie
Sądu, brak było podstaw do uznania spornego okresu wykonywania pracy na
stanowiskach nawijacza uzwojeń i izolowacza maszyn i uzwojeń za pracę
wykonywaną w warunkach szczególnych. Zgodnie bowiem z dyspozycją wykazu A,
dział II powołanego wyżej rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze za pracę w warunkach szczególnych uprawniającą do niższego wieku
emerytalnego można zaliczyć prace przy wytwarzaniu i przesyłaniu energii cieplnej
oraz przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i
cieplnych. W związku z faktem, że dyspozycja tego przepisu jest bardzo
ogólnikowa może ona budzić pewne wątpliwości. W szczególności należy
zastanowić się czy prace przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń
elektroenergetycznych muszą być wykonywane przy wytwarzaniu i przesyłaniu
energii elektrycznej i cieplnej. W ocenie Sądu intencją pracodawcy było jednak
uznanie za prace w warunkach szczególnych wyłącznie prac, które wykonywane są
bezpośrednio przy wytwarzaniu lub przesyłaniu takiej energii. Powyższe wynika
chociażby z rozumienia pojęcia montażu, nie mówiąc już o eksploatacji, które z
samego charakteru tych czynności wymusza ich wykonywanie bezpośrednio przy
wytwarzaniu lub przesyłaniu energii. Z tego też powodu brak jest podstaw do
4
odmiennego rozumienia pojęcia remontu urządzeń elektroenergetycznych i
cieplnych. Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Remontowe Energetyki „E." Spółka
Akcyjna w L. nie zajmowało się natomiast ani wytwarzaniem ani przesyłaniem
energii elektrycznej i cieplnej. W związku z powyższym brak jest podstaw do
uznania pracy ubezpieczonej na stanowiskach nawijacza i izolowacza, jako
wykonywanej w warunkach szczególnych. Niemożliwym jest także zaliczenie pracy
przy wytrawianiu i lakierowaniu do brakującego 15-letniego okresu pracy w
warunkach szczególnych, albowiem praca w tym charakterze nie była wykonywana
stale, a jedynie w razie potrzeb produkcyjnych.
Od powyższego wyroku apelację wniósł pełnomocnik ubezpieczonej.
Wyrokiem z dnia 19 października 2011 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację. Jak ustalił Sąd pierwszej instancji,
organ rentowy zaliczył ubezpieczonej do stażu pracy w szczególnych warunkach
okresy od 1 lipca 1991 r. do 31 grudnia 1998 r. na stanowisku młodszego
elektromontera i elektromontera to jest na stanowisku elektromonter instalacji i
urządzeń elektroenergetycznych - wymienionym w dziale II, poz. 1 pkt 9 załącznika
nr 1 do zarządzenia nr 17 Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 12 sierpnia 1983 r.
w sprawie określenia stanowisk pracy w resorcie górnictwa i energetyki, na których
wykonywane są prace w szczególnych warunkach, uprawniających do niższego
wieku emerytalnego w wymiarze 7 lat, 5 miesięcy i 10 dni. Natomiast nie zaliczył do
pracy w szczególnych warunkach okresów na stanowiskach wymienionych w
świadectwie pracy: od 1 października 1973 r. do 18 października 1981 r. nawijacza
uzwojeń, izolowacza maszyn i uzwojeń zaliczonych przez pracodawcę do pracy na
stanowisku elektromonter instalacji i urządzeń elektroenergetycznych - dział II, poz.
l pkt 9, wytrawiacz-dział III, poz. 46, pkt 3, ciągacz drutów na zimno i gorąco - dział
III, poz. 45 pkt 1; oraz od 1 stycznia 1986 r. do 30 czerwca 1991 r. nawijacza
uzwojeń, izolowacza maszyn i uzwojeń zaliczonych przez pracodawcę do pracy na
stanowisku elektromonter instalacji i urządzeń elektroenergetycznych - dział II, poz.
l pkt 9, wytrawiacz - dział III, poz. 46, pkt 3, ciągacz drutów na zimno i gorąco - dział
III, poz. 45 pkt 1, to jest stanowiskach, które pracodawca podał, że wymienione są
w załączniku nr 1 do zarządzenia nr 17 Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 12
sierpnia 1983 r. w sprawie określenia stanowisk pracy w resorcie górnictwa i
5
energetyki, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach,
uprawniających do niższego wieku emerytalnego. Zatem bez zaliczenia spornych
okresów pracy do pracy w szczególnych warunkach ubezpieczona nie legitymuje
się 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach. Ubezpieczona jak wynika
z akt osobowych w spornym okresie zajmowała stanowiska nawijacza uzwojeń i
izolowacza maszyn i uzwojeń. Zdaniem Sądu Apelacyjnego słusznie stwierdził Sąd
pierwszej instancji, że praca na stanowiskach nawijacza uzwojeń i izolowacza
maszyn i uzwojeń nie figuruje w wykazie A stanowiącym załącznik do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., których wykonywanie
uprawnia do niższego wieku emerytalnego. Zgodnie z wykazem A dział II prace w
szczególnych warunkach w energetyce to – „Prace przy wytwarzaniu i przesyłaniu
energii elektrycznej i cieplnej oraz przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń
elektroenergetycznych i cieplnych". Również stanowiska nawijacza uzwojeń i
izolowacza maszyn i uzwojeń nie zostały wymienione w dziale II załączniku nr 1 do
zarządzenia nr 17 Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 12 sierpnia 1983 r. w
sprawie określenia stanowisk pracy w resorcie górnictwa i energetyki, na których
wykonywane są prace w szczególnych warunkach, uprawniających do niższego
wieku emerytalnego. W powyższym załączniku nr 1 zarządzenia nr 17 w dziale II
pod poz. 9 wymieniono jedynie stanowisko elektromontera instalacji i urządzeń
elektroenergetycznych. Również stanowiska ciągacza drutów na zimno i gorąco
oraz wytrawiacza nie są zaliczone do prac w energetyce a do prac wymienionych w
dziale III wykazu A stanowiącym załącznik do rozporządzenia, to jest do prac w
hutnictwie i przemyśle metalowym przy przeróbce plastycznej metali poz. 45 i 46.
Powyższe ustalenie, w ocenie Sądu drugiej instancji, świadczy o błędnym
wystawieniu świadectwa pracy przez zaliczenie tych prac do prac w energetyce.
Ponadto, wbrew zarzutom pełnomocnika ubezpieczonej, okoliczność, że
ubezpieczona zajmowała się przez cały okres swojej pracy w Przedsiębiorstwie
Produkcyjno-Remontowym Energetyki „E." S.A. w L. pracą przy remoncie urządzeń
elektroenergetycznych nie pozwalało na uznanie, że w całym okresie pracy
wykonywała prace elektromontera instalacji urządzeń elektroenergetycznych, to
jest pracę na stanowisku wymienionym w dziale II, poz. 1 pkt 9 załączniku nr 1 do
zarządzenia nr 17 Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 12 sierpnia 1983 r. i
6
wskazaną w dziale II z wykazu A oznaczającym prace przy wytwarzaniu i
przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej oraz przy montażu, remoncie i
eksploatacji urządzeń energetycznych i cieplnych. Sąd podniósł także, że z zeznań
świadka A. K. i wyjaśnień ubezpieczonej złożonych na rozprawie przed Sądem
Apelacyjnym wynika, że w czasie wykonywania pracy ubezpieczona nie tylko
zajmowała się remontem urządzeń elektroenergetycznych ale również pracowała
przy produkcji nowych urządzeń takich jak wzbudniki i dławiki zaporowe. Z tych
względów do prac wykonywanych w szczególnym charakterze w energetyce, jak to
prawidłowo uznał Sąd Okręgowy, nie można było zaliczyć prac wykonywanych
przez ubezpieczoną na spornych stanowiskach nawijacza uzwojeń i izolowacza
maszyn i uzwojeń.
Powyższy wyrok powódka zaskarżyła skargą kasacyjną w całości zarzucając
wskazanemu orzeczeniu naruszenie prawa materialnego tj. § 1 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, polegający
na uznaniu, iż ubezpieczona U. K. nie nabyła prawa do emerytury w wieku
obniżonym z uwagi na świadczenie pracy w warunkach szczególnych, ponieważ
nie wykonywała prac wskazanych w wykazie A, działu II rozporządzenia, pomimo iż
praca na stanowisku nawijacza uzwojeń i izolowacza maszyn i uzwojeń
wytrawiacza oraz ciągacza drutów na zimno i gorącą stanowi pracę przy
wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej oraz przy montażu, remoncie i
eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych. Ponadto powołała w skardze
naruszenie art. 232 k.p.c. zdanie drugie i 278 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c.
poprzez jego niezastosowanie i nie dopuszczenie przez Sąd drugiej instancji z
urzędu dowodu z opinii biegłego specjalisty na okoliczność czy praca na
stanowiskach cewkarza-uzwajacza, owijacza i oplatacza drutu, nawijacza uzwojeń
urządzeń elektroenergetycznych wysokich napięć i średnich mocy jest
równoznaczna z pracą elektromontera instalacji i urządzeń elektroenergetycznych i
czy w związku z tym praca ta może być zakwalifikowana jako praca wykonywana w
warunkach szczególnych w energetyce pomimo iż, przeprowadzenie tego dowodu
prowadziłoby do dokonania istotnych ustaleń faktycznych zgodnych z rzeczywistym
7
stanem rzeczy, i stanowiłoby jedyny sposób przeciwdziałania niebezpieczeństwu
nieprawidłowego rozstrzygnięcia niniejszej sprawy oraz naruszenie art. 32 ust. 1
Konstytucji RP tj. zasady równości wobec prawa poprzez orzeczenie przez Sąd
odwoławczy wobec podmiotów o tym samym statusie prawnym znajdujących się w
tej samej sytuacji faktycznej w sposób odmienny, pomimo i rozstrzygnięcie w tych
sprawach winno być takie samo i opierać się na uzupełnionym materiale
dowodowym w postaci opinii biegłego specjalisty. Ubezpieczona wniosła o:
- uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego, Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych, z dnia 19 października 2011 roku, sygnatura akt …
447/11 w całości;
- o uchylenie w całości poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego
w C. Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5 stycznia 2011 roku,
wydanego w sprawie … 1295/10 i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za wszystkie
instancje;
- ewentualnie o uchylenie zaskarżonych wyroków (jak w pkt 1 i 2) i
orzeczenie co do istoty sprawy poprzez uwzględnienie powództwa w całości i
przyznanie emerytury zgodnie z wnioskiem z dnia 8 lipca 2010 r. i zasądzenie od
pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się nieuzasadniona. W pierwszej kolejności
należy podnieść, co trafnie wskazały sądy orzekające w niniejszej sprawie, że
wnioskodawczyni nie wykonywała w Przedsiębiorstwie Produkcyjno-Remontowym
Energetyki „E." Spółce Akcyjnej w L. (obecnie T.C. P. Spółka Akcyjna w L.) - na
stanowiskach nawijacza uzwojeń i izolowacza maszyn i uzwojeń - pracy przy
wytwarzaniu i przesyłaniu energii cieplnej oraz przy montażu, remoncie i
eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych, zatem nieuprawnione było
klasyfikowanie jej pracy, jako wykonywanej w szczególnych warunkach w
energetyce - zgodnie z wykazem A dział II załącznika do rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Mając na uwadze zakres postępowania
8
dowodowego (dowód: akta rentowe, akta osobowe ubezpieczonej z T.C. P. Spółki
Akcyjnej w C., zeznania świadków A. M. k.26, A. K. k. 27, B. K. k. 27, M. S. k. 41-42
oraz wyjaśnienia ubezpieczonego słuchanego w charakterze strony k. 42) analiza
zarzutów naruszenia przepisów postępowania (art. 232 k.p.c. zdanie drugie i 278
k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c.) skargi kasacyjnej wnioskodawczyni wykazała, iż
sprowadzają się one do kwestionowania ustaleń faktycznych dokonanych przez
Sąd Apelacyjny oraz oceny dowodów, co z mocy art. 39813
§ 2 k.p.c. Sąd
Najwyższy w tym zakresie wiąże ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę
zaskarżonego orzeczenia (wyrok SN z dnia 24 lutego 2006 r., sygn. akt II CSK
136/05, LEX nr 200973).
Również stanowiska nawijacza uzwojeń i izolowacza maszyn i uzwojeń nie
zostały wymienione w dziale II załączniku nr 1 do zarządzenia nr 17 Ministra
Górnictwa i Energetyki z dnia 12 sierpnia 1983 r. w sprawie określenia stanowisk
pracy w resorcie górnictwa i energetyki, na których wykonywane są prace w
szczególnych warunkach, uprawniających do niższego wieku emerytalnego. W
powyższym załączniku nr 1 zarządzenia nr 17 w dziale II pod poz. 9 wymieniono
jedynie stanowisko elektromontera instalacji i urządzeń elektroenergetycznych.
Również stanowiska ciągacza drutów na zimno i gorąco oraz wytrawiacza nie są
zaliczone do prac w energetyce a do prac wymienionych w dziale III wykazu A
stanowiącym załącznik do rozporządzenia, to jest do prac w hutnictwie i przemyśle
metalowym przy przeróbce plastycznej metali poz. 45 i 46. Podkreślenia wymaga,
że w wyroku z dnia 1 czerwca 2010 r., sygn. II UK 21/10 Sąd Najwyższy wyraził
pogląd, iż: w świetle przepisów wykazu A, stanowiącego załącznik do
rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
wyodrębnienie poszczególnych prac ma charakter stanowiskowo - branżowy. Pod
pozycjami zamieszczonymi w kolejnych działach wykazu wymieniono bowiem
konkretne stanowiska przypisane danym branżom, uznając je za prace w
szczególnych warunkach uprawniające do niższego wieku emerytalnego. Taki
sposób kwalifikacji prawnej tychże prac nie jest dziełem przypadku. Specyfika
poszczególnych gałęzi przemysłu determinuje bowiem charakter świadczonych w
nich prac i warunki, w jakich są one wykonywane, ich uciążliwość i szkodliwość dla
9
zdrowia. Nie można zatem swobodnie czy wręcz dowolnie, z naruszeniem
postanowień rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do
których nie zostały one przypisane w tym akcie prawnym. Z tego względu nie
można uznać, że wnioskodawczyni wykonywała pracę wymienioną w dziale III
wykazu A stanowiącym załącznik do rozporządzenia, dotyczącym pracy w
hutnictwie i przemyśle metalowym, skoro jej praca była świadczona w sektorze
energetycznym.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy uznał, iż Sąd drugiej instancji dokonał
właściwej kwalifikacji wykonywanej przez wnioskodawczynię pracy, która w świetle
powyższych rozważań i przytoczonych przepisów nie uprawnia jej do emerytury w
obniżonym wieku. Mając powyższe na uwadze orzekł jak w sentencji, na podstawie
art. 39814
k.p.c.