Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 199/12
POSTANOWIENIE
Dnia 6 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Michał Laskowski
SSA del. do SN Dariusz Czajkowski
Protokolant Dorota Szczerbiak
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Krzysztofa Parchimowicza
w sprawie M. F.
w przedmiocie wydania wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 6 grudnia 2012 r.,
kasacji, wniesionej przez prokuratora na korzyść skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 21 lutego 2012 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w K.
z dnia 11 kwietnia 2011 r.,
1. oddala kasację;
2. wydatkami postępowania kasacyjnego obciąża Skarb
Państwa.
UZASADNIENIE
M. F. został skazany następującymi, prawomocnymi wyrokami:
1. wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z dnia 10.12.2007 r., sygn. akt II K
1822/07/S, za przestępstwo z art. 279 § 1 k.k., popełnione w dniu 24.06.2007
r. na karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania na okres 4 lat tytułem próby oraz karę grzywny
(art. 33 § 2 k.k.) w wymiarze 60 stawek dziennych po 10 zł każda stawka,
2
gdzie postanowieniem sądu z dnia 11.03.2010 r., sygn. akt XIV Ko 5809/09/S,
zarządzono karę pozbawienia wolności do wykonania z zaliczeniem na poczet
tej kary okresu zatrzymania w dnu 24.06.2007 r.;
2. wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z dnia 25.02.2008 r., sygn. akt II K 176/08/S,
za przestępstwo z art. 279 § 1 k.k., popełnione na przełomie 1/2.11.2007 r.
na karę 2 lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania na okres 5 lat tytułem próby oraz karę grzywny (art. 71 § 1 k.k.) w
wymiarze 60 stawek dziennych po 10 zł każda stawka, gdzie postanowieniem
sądu z dnia 11.03.2010 r., sygn. akt XIV Ko 5809/09/S, zarządzono karę
pozbawienia wolności do wykonania z zaliczeniem na poczet tej kary grzywny
uiszczonej, co spowodowało skrócenie kary pozbawienia wolności o 60 dni
pozbawienia wolności oraz zaliczenie na poczet tej kary okresu zatrzymania
w dniu 3.11.2007 r.;
3. wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z dnia 03.09.2009 r., sygn. akt II K
1014/09/S, za przestępstwo z art. 224 § 2 k.k., popełnione w dniu 1.07.2009 r.
na karę roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania na okres 4 lat tytułem próby oraz karę grzywny (art. 71 § 1 k.k.) w
wymiarze 60 stawek dziennych po 10 zł każda stawka;
4. wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z dnia 19.01.2010 r., sygn. akt II K
1619/09/S:
- za przestępstwo z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 278 § 1 k.k., popełnione w dniu
5.04.2009 r., na karę roku pozbawienia wolności;
- przestępstwo z art. 278 § 1 k.k., popełnione dnia 21.08.2008 r. na karę roku
pozbawienia wolności oraz karę grzywny (art. 33 § 2 k.k.) w wymiarze 60
stawek dziennych po 10 zł każda stawka,
gdzie w miejsce wyżej orzeczonych kar wymierzono skazanemu karę łączną
roku i 8 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania na okres 5 lat tytułem próby, z zaliczeniem na poczet kary
3
grzywny okresu zatrzymania w dniach 4 i 5 września 2009 r., gdzie
postanowieniem sądu z dnia 22.12.2010 r., sygn. akt XIV Ko 5851/10/S,
zarządzono karę łączną pozbawienia wolności do wykonania z zaliczeniem na
poczet tej kary okresu zatrzymania w dniach 04.09.2009 r. i 05.09.2009 r.;
5. wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z dnia 26.07.2010 r., sygn. akt II K 493/10/N,
za:
- przestępstwo z art. 278 § 1 k.k., popełnione w dniu 22.03.2010 r., na
karę 4 miesięcy pozbawienia wolności,
- przestępstwo z art. 278 § 1 k.k., popełnione w dniu 26.03.2010 r., na
karę 6 miesięcy pozbawienia wolności,
- przestępstwo z art. 286 § 1 k.k., popełnione w dniu 27.03.2010 r., na
karę 7 miesięcy pozbawienia wolności,
gdzie w miejsce wyżej orzeczonych kar wymierzono skazanemu karę łączną 8
miesięcy pozbawienia wolności;
6. wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z dnia 8.12.2010 r., sygn. akt II K 820/10/S,
za przestępstwa z art. 278 § 1 i 5 k.k. i art. 276 k.k. w zw. 11 § 2 k.k. i art. 278
§ 1 k.k. i art. 278 § 1 i 5 k.k. i art. 276 k.k. i art. 275 §1 k.k. w zw. z art. 11 § 2
k.k. i art. 278 § 1 k.k. i art. 276 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i art. 278 § 5 k.k. i
art. 276 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i art. 278 § 1 i 5 k.k. i art. 279 § 1 k.k. i art.
279 § 1 k.k. i art. 278 § 5 k.k. i art. 276 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i art. 275 §
1 k.k. i art. 278 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i art. 278 § 5 k.k. i art. 275 § 1
k.k. i art. 276 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i art. 278 § 5 k.k. i art. 276 k.k. i art.
275 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w z art. 12 k.k.
popełnione w okresie od dnia 14.02.2007 r. do dnia 12.12.2009 r. na karę 3
lat pozbawienia wolności.
Sąd Rejonowy w K., wyrokiem łącznym z dnia 11 kwietnia 2011 r., sygn. akt II
K 197/11/S:
4
I. na podstawie art. 569 § 1 k.p.k. i na mocy art. 85 k.k. oraz art. 86 § 1
k.k. w miejsce jednostkowych kar pozbawienia wolności, orzeczonych wyrokami
Sądu Rejonowego w K. z dnia 10.12.2007 r., sygn. akt II K 1822/07/S i Sądu
Rejonowego w K. z dnia 25.02.2008 r., sygn. akt II K 176/08/S, wymierzył
skazanemu M. F. karę łączną 3 lat pozbawienia wolności;
II. na podstawie art. 577 k.p.k. zaliczył skazanemu na poczet orzeczonej
w punkcie I wyroku kary łącznej pozbawienia wolności okres kary dotychczas
odbytej w sprawie II K 1822/07/S, II K 176/08/S w tym: okres zatrzymania w
sprawie II K 1822/07/S w dniu 24.06.2007 r. i okres zatrzymania w sprawie II K
176/08/S w dniu 3.11.2007 r. oraz okres 60 dni, o jaki została skrócona kara
pozbawienia wolności w sprawie II K 176/08/S, w związku z uiszczeniem kary
grzywny orzeczonej w tej sprawie;
III. rozwiązał orzeczenie o karze łącznej zawarte w pkt III wyroku Sądu
Rejonowego w K. z dnia 19.01.2010 r., sygn. akt II K 1619/09/S;
IV. na podstawie art. 569 § 1 k.p.k. i na mocy art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. w
miejsce jednostkowych kar pozbawienia wolności orzeczonych wyrokami Sądu
Rejonowego w K. z dnia 19.01.2010 r., sygn. akt II K 1619/09/S i Sądu
Rejonowego w K. z dnia 3.09.2009 r., sygn. akt II K 1014/09/S, wymierzył
skazanemu M. F. karę łączną 2 lat pozbawienia wolności;
V. na podstawie art. 577 k.p.k. zaliczył skazanemu na poczet orzeczonej
punkcie IV wyroku kary łącznej pozbawienia wolności okres kary dotychczas
odbytej w sprawie II K 1619/09/S, II K 1014/09/S, w tym okres zatrzymania w
sprawie II K 1619/09/S w dniach 4.09.2009 r. i 5.09.2009 r.;
VI. rozwiązał orzeczenie o karze łącznej, zawarte w pkt IV wyroku Sądu
Rejonowego w K. Wydział II Karny dnia 26.07.2010 r., sygn. akt II K 493/10/N;
VII. na podstawie art. 569 § 1 k.p.k. i na mocy art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k.
miejsce jednostkowych kar pozbawienia wolności orzeczonych wyrok Sądu
5
Rejonowego w K. Wydział II K z dnia 26.07.2010 r. sygn. akt II K 493/10/N i Sądu
Rejonowego w K. Wydział II Karny z dnia 8.12.2010 sygn. akt II K 820/10/S
wymierzył skazanemu M. F. karę łączną 3 lat i 7 miesięcy pozbawienia wolności;
VIII. na podstawie art. 577 k.p.k. zaliczył skazanemu na poczet orzeczonej
w punkcie VII wyroku kary łącznej pozbawienia wolności okres kary dotychczas
odbytej w sprawie II K 493/10/N, II K 820/10/S.
Od tego wyroku apelację wniósł skazany, a także jego obrońca, który
podniósł zarzut obrazy prawa materialnego, tj. art. 4 § 1 k.k. w zw. z art. 89 § 1a
k.k. oraz zarzut rażąco surowej kary łącznej.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 21 lutego 2012 roku, sygn. akt IV Ka
1090/11, utrzymał w mocy zaskarżony wyrok.
Od tego orzeczenia kasację na korzyść skazanego wywiódł prokurator,
podnosząc zarzut rażącego i mającego wpływ na treść wyroku naruszenia
przepisu prawa materialnego – art. 89 § 1 k.k., polegającego na wyrażeniu
błędnego poglądu prawnego, że - w oparciu o ten przepis – istniała możliwość
wymierzenia kary łącznej pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia
jej wykonania za zbiegające się przestępstwa, za które orzeczono jednostkowe
kary pozbawienia wolności z warunkowym i bez warunkowego zawieszenia jej
wykonania, w odniesieniu do zbiegających się wyroków, wydanych w sprawach
za przestępstwa popełnione przed dniem 8 czerwca 2010 r.
Na podstawie tak sformułowanego zarzutu prokurator wniósł o uchylenie
wyroków Sądów obu instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Rejonowemu w K.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja nie jest zasadna.
6
Zgodnie z treścią art. 523 § 1 k.p.k., kasacja może być wniesiona wyłącznie z
powodu uchybień wymienionych w art. 439 k.p.k. lub innego rażącego naruszenia
prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia. Nadzwyczajny
charakter kontroli kasacyjnej nakazuje traktować ją jako instrument służący
eliminowaniu szczególnie wadliwych orzeczeń, które nie powinny funkcjonować w
obrocie prawnym. Kryterium stopniowania wadliwości orzeczeń stanowi ocena, czy
dane naruszenie prawa można określić jako rażące, a zatem czy ranga i stopień
nieprawidłowości uprawnia do stwierdzenia, że obraza prawa jest niewątpliwa i
oczywista (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2012 r., IV KK 398/11, Prok.i
Pr.-wkł. 2012/9/11, LEX nr 1215358).
Mając na uwadze powyższy kontekst formalno-procesowy zarzut
podniesiony przez prokuratora w kasacji należy uznać za chybiony. W istocie nie
chodzi tu bowiem o wadliwą interpretację art. 89 § 1 k.k., prowadzącą do jego
niewłaściwego zastosowania, ale o konkurencyjność dwóch możliwych sposobów
wykładni tego przepisu. To z kolei uprawnia do stwierdzenia, że jeżeli w odniesieniu
do jakiegoś unormowania nie występuje dominująca wykładnia, w szczególności
taka, która byłaby potwierdzona spójną linią orzeczniczą i zgodnym stanowiskiem
doktryny, to wybranie przez sąd orzekający jednej z możliwych dróg egzegezy i w
oparciu o jej rezultat zastosowanie danego przepisu nie może zostać uznane za
rażące naruszenie prawa (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca
2010 r., II KK 27/09, Biul.PK 2010/4/21-22, Prok.i Pr.-wkł. 2011/1/20, LEX nr 603919).
W tym kontekście należy stwierdzić, że wbrew temu, co twierdzi skarżący, na
gruncie badanego zagadnienia prawnego nie można obecnie mówić, o tym, że jeden
z możliwych rezultatów wykładni art. 89 § 1 k.k. jest dominujący, zwłaszcza że
uchwała Sądu Najwyższego, na którą powołuje się skarżący od początku była
krytykowana przez znaczną część przedstawicieli doktryny (zob. glosy do uchwały
Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2001 r., I KZP 2/01, K. Grzegorczyka, WPP
2001/2/150, M. Gajewskiego, M.Prawn. 2001/18/940, J. Matrasa, Prok.i Pr.
2002/1/119-123, W. Marcinkowskiego, WPP 2002/3/160; por. A. Marek, Kodeks
7
karny. Komentarz, LEX 2010, teza 3 do art. 89), a w ostatnim czasie wydano szereg
orzeczeń, zajmujących identyczne stanowisko, co orzekające w niniejszej sprawie
Sądy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2011 r., IV KK 262/11,
LEX nr 1044057; wyrok Sądu Najwyższego, z dnia 14 czerwca 2011 r., IV KK 159/11,
LEX nr 848159, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 maja 2011 r., II
AKa 168/10, KZS 2011/9/75, LEX nr 1099288).
Należy podkreślić, że pomimo procesu konwergencji między systemem
prawa stanowionego i precedensowego, w polskim porządku prawnym sędziowie
podlegają jedynie Konstytucji i ustawom (zob. art. 178 ust. 1 Konstytucji RP). Na
gruncie Kodeksu postępowania karnego wyrazem niezależności sądów jest
zwłaszcza zasada samodzielności jurysdykcyjnej (art. 8 § 1), od której wprawdzie
istnieją wyjątki (jak np. instytucja pytań prawnych), jednak muszą być one
stosowane ściśle. Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości związane jest
immanentnie z dokonywaniem ocen prawnych, które są rezultatem przyjętego
sposobu wykładni. W jej ramach sąd zobligowany jest wyeliminować wszelkie
wątpliwości interpretacyjne w oparciu o powszechnie uznane i akceptowane
metody wykładni. Jeżeli proces egzegezy został przeprowadzony prawidłowo, a
ponadto rozumowanie sądu zostało dokładnie przedstawione w części
motywacyjnej orzeczenia, to procedowanie tego sądu nie może zostać ocenione
jako naruszające w sposób rażący przepisy prawa. O stwierdzeniu uchybienia tej
rangi nie może być zatem mowy, jeżeli dwa, dopuszczalne sposoby wykładni
wprawdzie prowadzą do przeciwnych rezultatów, ale oba mogą być poparte
logiczną argumentacją językową oraz systemową i nie pozostają w rażącej
sprzeczności z ratio legis interpretowanego przepisu. Brak jest bowiem wówczas
„niewątpliwości”, czy też „oczywistości” naruszenia prawa, co dopiero prowadziłoby
do stwierdzenia wystąpienia w sprawie podstawy kasacji, o której mowa w art. 523
§ 1 k.p.k. Już tylko ta konstatacja prowadzi do wniosku o konieczności oddalenia
kasacji.
8
Przechodząc jednak mimo tego na grunt rozważań materialno-prawnych,
związanych z podniesionym zarzutem, w pierwszej kolejności należy odnieść się do
kwestii zastosowania art. 4 k.k., na co wskazuje skarżący w uzasadnieniu kasacji. W
tym kontekście rację ma Sąd odwoławczy, który stwierdził, że reguły
intertemporalne, wyrażone w tym przepisie nie mają w niniejszej sprawie
zastosowania. Wprawdzie ustawą z dnia 5 listopada 2009 r. (Dz. U. z 2009 r., Nr 206,
poz.1589) dodano § 1a do art. 89 k.k., który stanowi, że w razie skazania za
zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem ich wykonania sąd może w wyroku łącznym orzec karę łączną
pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, to jednak
podstawą wyroku łącznego w zakresie nieskorzystania z instytucji warunkowego
zawieszenia kary łącznej był art. 89 § 1 k.k., którego zmiana polegała jedynie na
wyraźnym wskazaniu, że o warunkowym zawieszeniu kary łącznej sąd orzeka w
wyroku łącznym. W doktrynie podkreśla się, że zmiana wykładni ustawy jest tylko
zmianą sposobu jej rozumienia i nie może uruchomić stosowania przepisów prawa
międzyczasowego (zob. A. Zoll, w: Zoll Andrzej (red.), G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, P.
Kardas i in., Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz. Tom I. Komentarz do art. 1-116
k.k., teza 11 do art. 4).
Już tylko na marginesie trzeba zaznaczyć, że dla kwestii intertemporalnych,
związanych ze stosowaniem art. 89 k.k. nie ma znaczenia moment złożenia wniosku
o wydanie wyroku łącznego, tj. to, czy został on wniesiony przed, czy po dniu 8
czerwca 2010 r. Instytucja kary łącznej, a tym samym wyroku łącznego związana jest
z czasem dokonywaniu przestępstw, za które wymierzone kary mogą podlegać
łączeniu, a nie z momentem podjęcia inicjatywy, zmierzającej do wydania wyroku
łącznego.
Należy podkreślić, ze wraz ze zmianą normatywną, stanowiącą jednoznaczny
wyraz woli ustawodawcy, obalony został argument aksjologiczny o zakazie
pogarszania sytuacji skazanego w wyroku łącznym. Fakt ten miał wpływ wyłącznie
9
na samą wykładnię art. 89 § 1 k.k., a nie na jego treść, którego zresztą literalne
brzmienie nigdy nie wiązało sądu w zakresie skorzystania z dobrodziejstwa
warunkowego zawieszenia kary łącznej (zob. A. Marek, Kodeks karny, op. cit., teza 3
do art. 89). Z tego względu stanowisko, wyrażone w powoływanej przez skarżącego
uchwale Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2001 r. (I KZP 2/01, OSNKW 2001/5-
6/41, Prok.i Pr.-wkł. 2001/5/2, Biul.SN 2001/3/15, Wokanda 2001/7-8/26), która
zapoczątkowała linię orzeczniczą ograniczającą uprawnienie sądu w ramach
orzekania kary łącznej bez warunkowego jej zawieszenia, a która – jak zaznaczono
wcześniej – była już w momencie jej wydania kontestowana w piśmiennictwie, de
lege lata pozbawione jest zasadniczej racji, skoro ustawodawca w art. 89 § 1a k.k.
przewidział wprost możliwość orzeczenia na niekorzyść oskarżonego kary łącznej
pozbawienia wolności w przypadku, gdy podlegające łączeniu kary jednostkowe
zostały orzeczone z warunkowym zawieszeniem ich wykonania. A maiori ad minus
za tym bardziej dopuszczalne należy uznać orzekanie w wyroku łącznym kary
bezwzględnej pozbawienia wolności, gdy nie wszystkie kary podlegające łączeniu
zostały warunkowo zawieszone (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca
2011 r., IV KK 159/11, LEX nr 848159).
Trafnie ponadto wskazuje się w piśmiennictwie, że art. 89 § 1 k.k. musi być
odczytywany łącznie z art. 85 k.k. W przeciwieństwie do tego ostatniego przepisu
stanowiącego instytucję, która w przypadku spełnienia przesłanek określonych w art.
85 § 1 k.k. musi zostać zastosowana, warunkowe zawieszenie wykonania kary
łącznej pozbawienia wolności jest fakultatywne, nawet w sytuacji, gdy zaistnieją
przesłanki określone w art. 69 k.k. (zob. S. Żółtek, Glosa do postanowienia SN z dnia
30 września 2009, I KZP 12/09, teza 1, PiP 2010/4/137-142).
Warto jeszcze wskazać na aspekt funkcjonalny wykładni art. 89 § 1 k.k.,
uwzględniającej treść § 1a tego przepisu. Pozwala ona najpełniej realizować
zasadniczą funkcję kary łącznej, jaką jest racjonalizacja rozmiarów represji karnej, tj.
dostosowanie wymiaru kary do całokształtu sytuacji procesowej (wielość skazań), z
10
uwzględnieniem celów kary, które mogą zostać spełnione pomimo faktycznego
zmniejszenia jej wymiaru. Skutek ten nie jest jednak celem kary łącznej, ale stanowi
in concreto wynik racjonalnej polityki karnej. Nie można bowiem zapominać o tym,
że orzekając w przedmiocie wyroku łącznego sąd dysponuje najpełniejszym
obrazem działalności przestępczej oskarżonego i z tego względu tym bardziej nie
powinien być krępowany ograniczeniami w zakresie decyzji o zawieszeniu
wykonania kary łącznej. Trzeba zauważyć, że sąd orzekający karę jednostkową,
który – nie dysponując informacjami o innych nieosądzonych przestępstwach
oskarżonego – może stwierdzić występowanie przesłanek z art. 69 k.k. i warunkowo
zawiesić wykonanie kary, o czym nie byłoby mowy, gdyby orzekał w przedmiocie
wszystkich przestępstw, popełnionych w realnym zbiegu przez danego oskarżonego.
Z tego względu należy stwierdzić, że uniemożliwienie sądowi orzekającemu w
przedmiocie wydania wyroku łącznego wymierzenia kary łącznej bez warunkowego
zawieszenia jej wykonania, gdy wszystkie lub jedna z kar zostały orzeczone z
warunkowym zawieszeniem wykonania byłoby nieracjonalne i prowadziłoby do
nierównego traktowania oskarżonych w tej samej sprawie, co spowodowane byłoby
jedynie odmiennymi realiami procesowymi sprawowania wymiaru sprawiedliwości,
którego korektę umożliwia właśnie instytucja wyroku łącznego.
Z tych względów Sąd Najwyższy w orzekającym tu składzie nie podzielił takiej
wykładni art. 89 § 1 k.k., która zakazywałaby możliwości orzeczenia kary łącznej
bezwzględnego pozbawienia wolności, jeżeli przynajmniej jedna z podlegających
łączeniu kar jednostkowych zostałaby orzeczona z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania. Brak było bowiem dla przyjęcia takiego stanowiska podstaw w treści art.
89 § 1 k.k., jak również nie przemawiała za nim argumentacja natury aksjologicznej,
co stało się oczywiste po wejściu w życie przepisu art. 89 § 1a k.k. z dniem 8 czerwca
2010 r.
11
Mając na uwadze powyższe rozważania orzeczono, jak w postanowieniu, na
podstawie art. 636 § 1 in fine k.p.k. wydatkami postępowania kasacyjnego
obciążając Skarb Państwa.