Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CNP 36/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
SSA Monika Koba
w sprawie ze skargi strony pozwanej
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku
Sądu Okręgowego w B.
z dnia 14 maja 2010 r., w sprawie z powództwa Miejskiego Przedsiębiorstwa
Wodociągów i Kanalizacji Spółki z o.o. w S.
przeciwko Spółdzielni Producentów Drobiu E.-G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 lutego 2013 r.,
1) oddala skargę,
2) zasądza od Spółdzielni Producentów Drobiu E.-G.
na rzecz Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i
Kanalizacji Spółki z o.o. w S. kwotę 1200 (tysiąc dwieście)
złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania przed
Sądem Najwyższym.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 14 maja 2010 r. Sąd Okręgowy w B. na skutek apelacji
powoda Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością w S. (dalej jako Miejskie Przedsiębiorstwo)
zmienił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego Sądu Gospodarczego w B. z dnia 26
stycznia 2010 r. w ten sposób, że utrzymał w mocy wydany przeciwko Spółdzielni
Producentów Drobiu E.-G. (dalej jako Spółdzielnia) nakaz zapłaty kwoty 25.000
złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 31 grudnia 2007 r.
Sąd Rejonowy w B. uchylając wymieniony nakaz zapłaty i oddalając
powództwo ustalił, że strony zawarły 29 lipca 2004 r. umowę nr 114/04 o
zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków. W § 15 umowy strony ustaliły, że w
przypadku awaryjnego przekroczenia ilości wprowadzonych ścieków i parametrów
wskaźników zanieczyszczeń określonych w § 7 pkt 11 powód przyjmie za
dodatkową opłatą do swoich urządzeń kanalizacyjnych ścieki o parametrach
nieprzekraczających wielkości określonych w załączniku do umowy. Za
wprowadzenie tych ścieków pozwana Spółdzielnia zobowiązała się zapłacić
powodowemu Przedsiębiorstwu dodatkową opłatę netto za przekroczenie jakości
ścieków. Podstawę opłat miały stanowić zgodnie z postanowieniami § 16 pkt 2
umowy wskazania urządzenia pomiarowego. Umowa wiązała strony do końca
2005 roku. W dniu 30 grudnia 2005 r. Miejskie Przedsiębiorstwo wystawiło fakturę
VAT na kwotę 167.043,16 złotych z tytułu naliczenia dodatkowej opłaty za ścieki
o przekroczonej jakości wprowadzone do kanalizacji przez Spółdzielnię od dnia
16 września 2005 r. do 31 grudnia 2005 r. W tym samym dniu tj. 30 grudnia 2005 r.
strony zawarły ugodę, w której ustaliły, że opłaty za wprowadzenie w tym okresie
ponadnormatywnych ścieków wynoszą ostatecznie 100.000 złotych, którą to kwotę
Spółdzielnia miała zapłacić w sześciomiesięcznych ratach po 25.000 złotych każda.
Pozwana Spółdzielnia nie uiściła ostatniej raty, której termin płatności upływał
30 grudnia 2007 r. Sąd Rejonowy kierując się treścią ustawy z dnia 7 czerwca
2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków
(tekst jedn. Dz. U. z 2006 r., Nr 123, poz. 858 ze zm. dalej jako ustawa z dnia
7 czerwca 2001 r.) oraz rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 marca
2002 r. w sprawie określenia taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz
3
warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzania
ścieków (Dz. U. z 2002 r., Nr 26, poz. 257) uznał, że opłata za przekroczenie
jakości ścieków powinna być ustalona w drodze taryfy w formie uchwały rady
gminy. Strony nie mogą w umowie ustalać dodatkowych opłat. Według § 15
Regulaminu dostarczania wody i odprowadzania ścieków stanowiącego załącznik
do uchwały Rady Miejskiej w S. z dnia 29 sierpnia 2002 r. taryfowe ceny i stawki
opłat, jako określane przepisami ustawy przez przedsiębiorstwo wodociągowo –
kanalizacyjne i zatwierdzane uchwałą rady gminy, nie podlegają ustaleniu w
oparciu o umowę. Dlatego Sąd Rejonowy uznał za sprzeczny z prawem i nieważny
zapis § 15 umowy stron.
Sąd Okręgowy Sąd Gospodarczy w B. uwzględnił apelację powoda jedynie
ze względu na zawartą przez strony ugodę. Wskazał, że dochodzona kwota
wynika z tej ugody, w której strony zgodnie z treścią art. 917 k.c. poczyniły sobie
wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego, aby
uchylić niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich
wykonanie albo uchylić spór istniejący lub mogący powstać. Ugoda zmieniła
istniejący pomiędzy stronami stosunek prawny. W tym stanie rzeczy zdaniem Sądu
Okręgowego apelacja powoda zasługiwała na uwzględnienie albowiem roszczenie
powoda wynika z zawartej ugody, zaś pozwana nie złożyła oświadczenia o
uchyleniu się od skutków prawnych ugody, przy wskazaniu, że była zawarta pod
wpływem błędu.
Pozwana Spółdzielnia wniosła w ustawowym terminie skargę o stwierdzenie
niezgodności z prawem wymienionego prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego
w B. Zarzuciła w niej niezgodność wyroku z następującymi przepisami prawa
materialnego:
- art. 58 § 1 i 3 k.c. przez jego niezastosowanie, pomimo że umowa w części
obejmującej postanowienia § 15 jak i ugoda z dnia 30 grudnia 2005 r.
regulujące wysokość i sposób rozliczania opłat za ponadnormatywne
odprowadzanie ścieków są czynnościami prawnymi nieważnymi ze względu
na sprzeczność z art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. oraz § 15
wymienionej uchwały Rady Miejskiej w S.;
4
- art. 26 ust. 1 w zw. z art. 20 ust. 1 i art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 7 czerwca
2001 r. przez jego niezastosowanie, pomimo że według powołanych
przepisów rozliczenia za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe
odprowadzanie ścieków są prowadzone wyłącznie na podstawie cen
i stawek opłat określonych w taryfach zatwierdzonych w drodze uchwały
przez właściwą radę gminy;
- § 15 Regulaminu dostarczania wody (…) uchwalonego na podstawie
uchwały nr XLVIII/311/02 Rady Miejskiej w S. z dnia 29 sierpnia 2002 r.
przez jego niezastosowanie;
- art. 84, 917 oraz 918 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie,
a w konsekwencji błędne przyjęcie, że wobec niezłożenia przez pozwaną
oświadczenia co do uchylenia się od skutków prawnych ugody z powodu
błędu dotyczącego stanu faktycznego zawarta pomiędzy stronami ugoda jest
ważna i skuteczna, przy jednoczesnym pominięciu, że ugoda z dnia
30 grudnia 2005 r. jest na podstawie art. 58 § 1 i 3 k.c. nieważna, jako
czynność prawna sprzeczna z ustawą.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Słusznie zarzuca się w skardze wadliwą wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie przez Sąd Okręgowy art. 917 k.c. przez uznanie za wiążącą strony
ugodę tylko dlatego, że żadna z jej stron nie uchyliła się od skutków prawnych
oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu. Ta szczególna, w przypadku
ugody, formuła względnej nieważności czynności prawnej jest tylko jedną
z możliwych sankcji naruszenia norm prawa cywilnego zarówno w zakresie formy
jak i treści czynności prawnych. Dlatego brak oświadczenia o uchyleniu się od
skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu nie oznacza,
że sama ugoda jako dwustronna czynność prawna nie może być nieważna z innych
przyczyn, co rozpoznający sprawę sąd powszechny powinien uwzględnić nawet
pomimo braku podniesienia przez strony w tym zakresie odpowiednich zarzutów.
Brak tego oświadczenia nie zwalnia sąd od oceny, czy czynność prawna, której
dotyczy zawarta ugoda nie narusza innych reguł obowiązujących w stosunkach
5
cywilnoprawnych (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2008 r., II CSK
98/08, niepubl.).
Dotychczasowy wynik rozważań nie stanowi jednak wystarczającej podstawy
do uwzględnienia skargi.
Stosownie do treści art. 42411
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy oddala skargę
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku w razie braku
podstaw do stwierdzenia, że zaskarżony wyrok jest niezgodny z prawem.
Oddalenie skargi będzie zatem usprawiedliwione także w przypadku, gdy sąd
drugiej instancji wprawdzie niewłaściwie zastosował określone przepisy,
ale pomimo to rozstrzygnięcie znajduje inną podstawę a jej przyjęcie nie oznacza,
że wydany wyrok jest niezgodny z prawem w rozumieniu przepisów o skardze
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Sąd Najwyższy wielokrotnie wyjaśniał, w jaki sposób w należy rozumieć
użyte w art. 4241
§ 1 k.p.c. pojęcie "niezgodności z prawem” orzeczenia, a od dnia
25 września 2010 r. (ustawa nowelizacyjna z dnia 22 lipca 2010 r., Dz. U. Nr 155,
poz. 1037), wyroku sądu drugiej instancji. W wyroku z 7 lipca 2006 r., I CNP 33/06,
(OSNC 2007, Nr 2, poz. 35) Sąd Najwyższy wskazał, że stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia, to ustalenie jego bezprawności, które nie
może nastąpić bez sięgnięcia do istoty władzy sądowniczej, tj. orzekania
w warunkach niezawisłości, w sposób bezstronny, zależny nie tylko od
obowiązujących ustaw, ale także od "głosu sumienia" sędziego oraz jego swobody
w ocenie prawa i faktów stanowiących podłoże sporu. Swoboda ocen sędziego
wynika nie tylko z władzy sędziowskiej, ale także z prawa pozytywnego, często
posługującego się pojęciami niedookreślonymi i klauzulami generalnymi albo
dekretującego wolność decyzji sędziego. Treść orzeczenia zależy również od
rezultatów wykładni, które mogą być różne, w zależności od jej przedmiotu, metod
oraz podmiotu, który jej dokonuje. Z istoty wykładni wynika więc wiele możliwych
interpretacji, a sam fakt wykładni z natury rzeczy nacechowany jest
subiektywizmem. Już z tych powodów uzasadnione jest, aby w odniesieniu do
działalności jurysdykcyjnej sądu sformułować autonomiczne pojęcie bezprawności.
Jeśli więc na gruncie odpowiedzialności cywilnej bezprawność oznacza generalnie
6
naruszenie normy właściwego zachowania się, wynikającego z ustawy lub z umowy
międzynarodowej, to w odniesieniu do odpowiedzialności za wydanie orzeczenia
sądowego musi być skorygowana specyfiką władzy sądowniczej oraz jej ustrojem.
Mając na uwadze zasadę niezawisłości oraz posługiwanie się przez sądy
procedurami, których osnowę stanowi system zaskarżania orzeczeń, należy
przyjąć, że orzeczenie niezgodne z prawem, to orzeczenie niewątpliwie sprzeczne
z zasadniczymi i nie podlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie
przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo wydane w wyniku szczególnie rażąco
błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie
wymaga głębszej analizy prawniczej. Niezgodność z prawem rodząca
odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa musi zatem mieć charakter
kwalifikowany, elementarny i oczywisty, tylko bowiem w takim przypadku
orzeczeniu sądu można przypisać cechy bezprawności (por. m.in. postanowienie
z 21 marca 2006 r., V CNP 68/05, niepubl.; wyroki z 31 marca 2006 r., IV CNP
25/05, OSNC 2007, Nr 1, poz. 17; z 17 maja 2006 r., I CNP 14/06, niepubl.;
z 7 lipca 2006 r., I CNP 33/06, OSNC 2007, Nr 2, poz. 35; z 7 lutego 2007 r.,
III CNP 53/06, niepubl.; z 21 lutego 2007 r., I CNP 71/06, niepubl.; z 20 września
2007 r., II CNP 87/07, niepubl.; z dnia 5 października 2012 r., IV CNP 8/12,
niepubl.).
Analiza zaskarżonego prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego Sądu
Gospodarczego w B. nie pozwala na stwierdzenie, że jest on niezgodny z prawem
a tym bardziej w kwalifikowany, elementarny i oczywisty sposób (poza już
wymienionymi orzeczeniami zob. też wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27
września 2012 r., SK 4/11, OTKA-201/8/97 a także wyrok Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 30 marca 2003 r. w sprawie Gerhard
Köbler przeciwko Republice Austrii C-224/01, Zb. Orz. 2003, s. I – 10239).
Zważyć bowiem trzeba, że należność dochodzona w sprawie, w której
zapadł prawomocny wyrok, obejmowała należności za odebranie ścieków, które
nie spełniały obowiązujących norm. Uchwały Rady Miejskiej w S. odnosiła się do
opłat za odbiór ścieków o określonych parametrach, nie naruszających
postanowień art. 9 ustawy z dnia 27 czerwca 2001 r. Ustalone w ten sposób ceny
i stawki stanowią podstawę rozliczeń pomiędzy przedsiębiorstwem wodociągowo –
7
kanalizacyjnym a odbiorcami usług za odbiór ścieków normatywnych.
Uchwała ta nie zawierała żadnych postanowień dotyczących opłat
za odprowadzanie ścieków ponadnormatywnych. W takich nadzwyczajnych
sytuacjach nie jest wyłączone przyjęcie odrębnej regulacji umownej. W art. 6 ust. 3
pkt 2 i 6 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. dopuszcza się możliwość zawarcia
w umowie o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków postanowień
dotyczących odpowiedzialności za niedotrzymanie warunków umownych, w tym
także za wprowadzenie do urządzeń kanalizacyjnych ścieków przekraczających
określone normy. W piśmiennictwie w ramach tych postanowień wymienia się
zastrzeżenie z tego tytułu kar umownych lub też ryczałtowego odszkodowania dla
przedsiębiorstwa wodociągowo kanalizacyjnego. Brak w objętym sporem okresie
przyjętych w sposób określony w trybie art. 23 i 24 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r.
stawek opłat za przekroczenie warunków wprowadzania ścieków przemysłowych
do urządzeń kanalizacyjnych (możliwość wprowadzenia tego typu taryf została
przewidziana § 5 pkt 6 rozporządzenia Ministra Budownictwa z dnia 28 czerwca
2006 r. w sprawie określenia taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz
warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie
ścieków (Dz. U. Nr 127, poz. 886) nie wyklucza ustalenia umownych konsekwencji
wprowadzenia tego typu ścieków do urządzeń kanalizacyjnych. Wprowadzanie
ścieków przekraczających określone normy stanowi zdarzenia nadzwyczajne,
awaryjne. Poza umownym nałożeniem dodatkowych świadczeń pieniężnych
na odbiorców usług zajście tych zdarzeń może także uprawniać przedsiębiorstwa
wodociągowo - kanalizacyjnych do zamknięcia przyłącza kanalizacyjnego
(art. 8 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r.).
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c.
oddalił skargę pozwanej Spółdzielni o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego Sądu Gospodarczego w B.
rozstrzygając o kosztach postępowania na podstawie art. 98, 99 w zw. z art.
391 § 1, 39821
, 42412
k.p.c. jak w punkcie drugim wyroku
jw