Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 327/12
POSTANOWIENIE
Dnia 21 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
SSA Monika Koba
w sprawie z powództwa P. I. SA w G.
przeciwko Syndykowi masy upadłości T. F. SA
z udziałem interwenienta ubocznego po stronie pozwanej Powszechnego Zakładu
Ubezpieczeń na Życie SA
o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 lutego 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od postanowienia Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 27 stycznia 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i pozostawia
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego
orzeczeniu kończącemu postępowanie.
Uzasadnienie
2
Powodowy P. I. Spółka Akcyjna domagał się pozbawienia wykonalności
tytułu wykonawczego - nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym
przez Sąd Okręgowy w W. dnia 6 czerwca 2002 r., utrzymanego w mocy wyrokiem
Sądu Apelacyjnego z dnia 15 czerwca 2010 r. i zaopatrzonego w klauzulę
wykonalności w dniu 17 czerwca 2010 r. - ostatecznie - po ograniczeniu powództwa
- w zakresie kwoty 32.159.702,74 zł. Tytuł wykonawczy zasądzał od powoda na
rzecz T. F. SA należność z tytułu zapłaty ceny emisyjnej obligacji. Uzasadniając
powództwo powód wyjaśnił, że pismem z 24 czerwca 2010 r. złożył pozwanemu
oświadczenie o potrąceniu z wierzytelnością objętą tytułem wykonawczym
wzajemnej wierzytelności w kwocie 35 118 759,18 zł z tytułu zapłaty za wykup
obligacji przez T. F. SA (emitenta) z odsetkami obligacyjnymi wyliczonymi do dnia
ogłoszenia upadłości (8 kwietnia 2003 r.). Pozwany Syndyk masy upadłości T. F.
SA wniósł o oddalenie powództwa. Kwestionował istnienie wierzytelności oraz
zasadność potrącenia. Złożył też wniosek o odrzucenie pozwu, wskazując na treść
art. 1801
§ 1 k.p.c. Podniósł, że jedynym właściwym trybem stwierdzenia
wygaśnięcia wierzytelności pozwanego na skutek potrącenia jest zgłoszenie w
postępowaniu upadłościowym wierzytelności potrącanej, z której to drogi powód
skorzystał równolegle z wytoczeniem powództwa przeciwegzekucyjnego. Do
sprawy po stronie pozwanej przystąpił w charakterze interwenienta ubocznego
jeden z wierzycieli upadłego - Powszechny Zakład Ubezpieczeń Na Życie SA,
popierając stanowisko pozwanego. Sąd Okręgowy w G. oddalił wniosek o
odrzucenie pozwu, a także wniosek o umorzenie postępowania, po czym wyrokiem
z dnia 24 maja 2011 r. pozbawił wskazany w pozwie tytuł wykonawczy
wykonalności do wysokości 32.149.000 zł; umorzył postępowanie co do kwoty
1.185.985,48 zł (cofnięta część pozwu), a w pozostałym zakresie powództwo
oddalił i orzekł o kosztach postępowania. Sąd ocenił, że powód przyjął propozycję
nabycia obligacji T. F. SA. Przydzielono mu 260 obligacji, które zostały zapisane w
ewidencji obligacji, o czym poinformował powoda W. Z chwilą zapisu w ewidencji
emitent (T. F.) stał się dłużnikiem powoda zobowiązanym do wykupu obligacji,
niezależnie od tego, czy powód uiścił mu cenę emisyjną. Powód miał uiścić cenę
emisyjną do 31 marca 2002 r., a więc miał na to ponad 8 miesięcy od dnia
3
zakończenia emisji (18 lipca 2001 r.), co oznaczało, zdaniem Sądu, że strony nie
wiązały uzyskania przez powoda statusu obligatariusza z zapłatą przez niego ceny.
Niezapłacenie ceny emisyjnej przez powoda uprawniało pozwanego jedynie do
dochodzenia od niego tego świadczenia, bądź do powstrzymania się od wypłaty
należności z tytułu wykupu obligacji przez podniesienie zarzutu braku zapłaty ceny
emisyjnej. Oświadczenie W. potwierdzające przydział obligacji na rzecz powoda
oraz dokonanie zapisu jego praw z obligacji w ewidencji Sąd uznał za wiarygodny
i wystarczający dowód wykazujący przysługujący powodowi status obligatariusza,
i nie podzielił stanowiska pozwanego, że konieczne było przedstawienie wyciągu
z indywidualnego konta depozytowego powoda. Skuteczne nabycie przez powoda
praw z obligacji uczyniło go wierzycielem pozwanego z tytułu długu
inkorporowanego w obligacjach, w tym również z tytułu odsetek. Przepisy
rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. -
Prawo upadłościowe (tekst jedn. Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm. – dalej
powoływane jako pr. upadł.), dopuszczają w art. 34 § 1 możliwość dokonania
potrącenia z wierzytelnością upadłego, jego długu względem wierzyciela, jeżeli oba
długi istniały w czasie ogłoszenia upadłości, chociażby termin uiszczenia jednego
z nich jeszcze nie nastąpił. Sąd Okręgowy uznał, że skoro orzeczeniem sądowym
stwierdzona została wierzytelność pozwanego względem powoda z tytułu
obowiązku zapłaty ceny emisyjnej obligacji, to powód był uprawniony do zgłoszenia
zarzutu potrącenia z tą wierzytelnością własnej wierzytelności do upadłego z tytułu
wykupu obligacji. Zgłoszenie potrącenia po ogłoszeniu upadłości stanowi
uprzywilejowany sposób zaspokojenia wierzyciela upadłościowego, który może
doprowadzić do korzystniejszych dla niego skutków, aniżeli udział w podziale
funduszów masy upadłości. Sąd zaznaczył, że powództwo przeciwegzekucyjne
stanowi merytoryczną formę obrony przeciwko niezgodnej z prawem egzekucji,
zarówno co do jej zasadności, jak i dopuszczalności. Artykuł 840 § 1 pkt 2 k.p.c.
umożliwia zwalczanie tytułu wykonawczego w przypadku, gdy po powstaniu tytułu
egzekucyjnego zaszły zdarzenia materialnoprawne prowadzące do wygaśnięcia
zobowiązania, a taki skutek wywiera potrącenie. Sąd wskazał, że zgodnie z treścią
art. 499 zd. 2 k.c. oświadczenie o potrąceniu wywiera skutek w chwili dojścia do
drugiej strony lecz ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.
4
Złożone skutecznie oświadczenie o potrąceniu wywiera skutki określone w art. 498
§ 2 k.c. od chwili, kiedy istniał tzw. stan potrącalności obu wierzytelności.
Wysokość przysługującej powodowi wierzytelności, Sąd ustalił posiłkując się opinią
biegłego, który wyliczył wysokość należnych odsetek obligacyjnych. Po potrąceniu
wymagalna pozostała wierzytelność pozwanego w kwocie 1.251.103,22 zł.
Powód cofnął pozew co do kwoty 1.185.985,48 zł, wobec czego Sąd Okręgowy
oddalił powództwo w zakresie różnicy między tymi kwotami.
Apelacje od tego orzeczenia wywiodły obie strony oraz interwenient
uboczny. Sąd Apelacyjny częściowo podzielił stanowisko pozwanego
i interwenienta ubocznego w zakresie w jakim zarzucali naruszenie art. 1821
§ 1
k.p.c. W konsekwencji uchylił zaskarżony wyroku i umorzył postępowania
w sprawie. Sąd odwoławczy uznał, że w sprawie droga sądowa była
dopuszczalna, występował natomiast problem konkurencyjności postępowania
upadłościowego i postępowania przeciwegzekucyjnego. Po ogłoszeniu upadłości
dalsze postępowanie, które dotyczy wierzytelności do masy upadłości, nie może się
toczyć. Wierzytelność taka podlega zgłoszeniu do masy upadłości, a możliwość
wytaczania powództwa jest ograniczona do czasu, kiedy wyjaśni się, czy
wierzytelność została uznana w postępowaniu upadłościowym. Wniosek taki Sąd
Apelacyjny wywiódł z przewidzianego w art. 1821
§ 2 k.p.c. prawa wierzyciela do
ponownego wytoczenia powództwa w razie odmowy uznania wierzytelności.
Nie jest to jednak podstawa do odrzucenia pozwu.
Sąd stwierdził natomiast wystąpienie przesłanek uzasadniających umorzenie
postępowania na podstawie art. 1821
§ 1 k.p.c. Upadłość pozwanej ogłoszona
została 8 kwietnia 2003 r., w okresie obowiązywania prawa upadłościowego
z 1934 r., wobec czego, w oparciu o przepis art. 536 ustawy z dnia 28 lutego
2003 r. prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.),
do postępowania upadłościowego w tej sprawie stosuje się przepisy
dotychczasowe. Sąd Apelacyjny wskazał, że przed zamknięciem rozprawy przed
Sądem Okręgowym powód zgłosił swoją wierzytelność do masy upadłości
i podniósł fakt jej potrącenia. Wniosek nie został uwzględniony przez sędziego –
komisarza, sprzeciw powoda od odmowy uznania wierzytelności został cofnięty,
postępowanie w tym przedmiocie umorzono, a zażalenie syndyka na postanowienie
5
o umorzeniu postępowania - oddalono. Cofnięciu przez powoda zgłoszenia
wierzytelności do masy Sąd odwoławczy przypisał skutek z art. 203 § 2 k.p.c.,
wobec czego zgłoszenie uznał za niebyłe, a czynności podejmowane na skutek
jego wniesienia jako pozbawione znaczenia z punktu widzenia przesłanek
stosowania art. 1821
§ 2 k.p.c. Przepis ten nie mógł więc otworzyć powodowi drogi
do wytoczenia powództwa. Artykuł 1821
§ 1 k.p.c. nakazuje umorzyć postępowanie,
jeżeli ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku pozwanego,
a postępowanie dotyczy masy upadłości. Powołując się na wykładnię tego
przepisu przyjętą przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia
19 października 2007 r. (I CK 4/07, LEX nr 465611), Sąd drugiej instancji uznał, że
przepis ten stosuje się również do postępowania prowadzonego w oparciu
o przepisy prawa upadłościowego z 1934 r. Stwierdził ponadto, że umorzenie
postępowania powinno nastąpić wówczas, kiedy upadły jest stroną pozwaną,
a postępowanie dotyczy masy upadłości, to znaczy będzie miało lub będzie mogło
mieć wpływ na masę. Wskazał, że ocena, czy taki wpływ wystąpi wymaga analizy
zgłoszonego roszczenia. Jeśli jego uwzględnienie przez sąd umożliwi zmniejszenie
aktywów masy upadłości, przesądzi o nieistnieniu jakiegoś prawa lub o obowiązku
obciążającym masę, przyjąć należy, że wpływ taki występuje, niezależne od tego
w ramach jakiej postaci żądania procesowego roszczenie zostało zgłoszone
(o zasądzenie świadczenia czy też o ustalenie albo o ukształtowanie prawa lub
stosunku prawnego). Sąd wyraził pogląd, że powództwo o pozbawienie tytułu
wykonawczego wykonalności mieści się w pojęciu postępowania dotyczącego
masy upadłości. Przewidziane w art. 1821
§ 1 k.p.c. umorzenie postępowania
dotyczy jednak tylko tych postępowań, w których dochodzone są od upadłego
wierzytelności, co Sąd wywiódł z treści art. 1821
§ 2 k.p.c., przewidującego
możliwość ponownego wytoczenia powództwa w razie odmowy uznania
wierzytelności. Chodzi przy tym o wierzytelności zgłaszane do masy upadłości
i umieszczane na liście wierzytelności lub te, które wierzyciel zgłasza w celu
potrącenia z masy na podstawie art. 34 - 37 pr. upadł. Sąd uznał, że w niniejszej
sprawie powód w ramach powództwa przeciwegzekucyjnego chciał uzyskać skutek
powodujący umniejszenie majątku masy o część wierzytelności wynikającej z tytułu
wykonawczego, co uzasadniało zastosowanie art. 1821
§ 1 k.p.c. i umorzenie
6
całego postępowania. W rezultacie Sąd Apelacyjny z powołaniem się na treść art.
386 § 3 k.p.c. zw. z art. 1821
§ 1 k.p.c. uchylił wyrok Sądu Okręgowego i umorzył
postępowanie w sprawie. Taki sposób zakończenia postępowania spowodował,
że Sąd Apelacyjny nie rozważał już pozostałych zarzutów stron do wyroku Sądu
pierwszej instancji.
Powód wniósł skargę kasacyjną od powyższego postanowienia, opierając ją
na obydwu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c. Naruszenie przepisów prawa
procesowego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy łączył z błędną wykładnią
i w konsekwencji zastosowaniem w sprawie art. 1821
§ 1 i 2 k.p.c. oraz z błędną
wykładnią art. 150 pr. upadł. polegającą na uznaniu roszczenia o pozbawienie
tytułu wykonawczego wykonalności za wierzytelność podlegającą zgłoszeniu
w toku postępowania upadłościowego. W ramach podstawy naruszenia prawa
materialnego skarżący zarzucił błędna wykładnię art. 34 § 1 pr. upadł. w zw. z art.
498 § 2 k.c., art. 499 k.c. oraz art. 61 k.c. polegającą na przyjęciu, że przepisy
prawa upadłościowego wyłączają zasadę, iż potrącenie dokonywane jest przez
złożenie oświadczenia woli drugiej stronie i uzależnienie skutku potrącenia od
zgłoszenia wierzytelności w toku postępowania upadłościowego.
We wnioskach powód domagał się uchylenia zaskarżonego postanowienia
w całości oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania oraz
rozstrzygnięcia o kosztach procesu za wszystkie instancje.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżący ma rację, że wykładnia art. 1821
§ 1 i 2 k.p.c., która doprowadziła
do umorzenia przez Sąd Apelacyjny postępowania w sprawie budzi zastrzeżenia.
Wskazany przepis, wprowadzony do procedury cywilnej w wyniku nowelizacji
dokonanej ustawą z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy - Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 235, poz. 1699)
zamieszczony został w rozdziale 6 kodeksu, poświęconym – jak wynika
z tytułu („Zawieszenie postępowania”) - unormowaniu zagadnień związanych
z zawieszeniem postępowania. Chronologicznie przepisy zawarte w tym rozdziale
określają wypadki, kiedy postępowanie cywilne ulega zawieszeniu z mocy prawa
(art. 173 k.p.c.), z urzędu - obowiązkowo (art. 174, 175 i 1751
k.p.c.) i fakultatywnie
7
(art. 177 k.p.c.), na wniosek - obligatoryjnie (art. 176 k.p.c.) i fakultatywnie (art. 178
k.p.c.). Normują skutki zawieszenia postępowania (art. 179 k.p.c.),
wypadki podjęcia zawieszonego postępowania z urzędu (art. 180 k.p.c.) i na
wniosek (art. 181 k.p.c.), w końcu przypadki umorzenia zawieszonego
postępowania (art. 182 k.p.c.) i w art. 1821
k.p.c. – umorzenie postępowania
dotyczącego masy upadłości, wreszcie rodzaj posiedzenia, na którym wydane
może być postanowienie w przedmiocie zawieszenia, podjęcia i umorzenia
postępowania (art. 183 k.p.c.). Artykuł 1821
k.p.c. stanowił dysonans wśród
przepisów omawianego rozdziału, ponieważ nie był powiązany z zawieszeniem
postępowania, skoro ustanawiał obowiązek umorzenia postępowania bez jego
zawieszania. Niemniej jednak jego ulokowanie w rozdziale 6 nawiązywało do
korzeni, z których przepis ten wyrósł. Materia w nim ujęta była przed nowelizacją
objęta art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c., który przewidywał jednolity obowiązek zawieszenia
postępowania z urzędu, jeżeli ogłoszono upadłość strony, a spór dotyczył
przedmiotu wchodzącego w skład masy upadłości. Wprowadzone zmiany
uwzględniały nowy kształt postępowania upadłościowego przyjęty w prawie
upadłościowym i naprawczym. Miały na celu, co wynika z uzasadnienia projektu
ustawy z 16 listopada 2006 r., usunięcie wątpliwości interpretacyjnych, jakie na tym
tle powstawały w zakresie interpretacji dotychczasowego art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c.
W rezultacie ustawodawca zastosował dwa różne rozwiązania, zależne od tego,
w jakiej roli procesowej występowała strona wobec której ogłoszono upadłość oraz
rodzaju orzeczonej wobec niej upadłości – likwidacyjnej, czy też z możliwością
zawarcia układu. Obydwa rozwiązania odnosiły się jednak do wypadku, kiedy
w czasie toczącego się postępowania została ogłoszona upadłość strony,
a postępowanie sądowe dotyczyło masy upadłości. Zmieniony art. 174 § 1 pkt 4
k.p.c. znajdował zastosowanie wtedy, kiedy ogłoszono upadłość z możliwością
zwarcia układu, a strona pozbawiona została prawa zarządu masą upadłości albo
ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku powoda. Artykuł 1821
§ 1 k.p.c.
dotyczył wypadku, kiedy ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku
pozwanego. W wyroku z dnia 23 września 2010 r. (III CSK 310/09, OSNC
2011/4/45) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że celem wprowadzenia art. 1821
§ 1 k.p.c.
było, aby z chwilą ogłoszenia upadłości likwidacyjnej strony pozwanej nie toczyły
8
się dalej postępowania sądowe o wierzytelności, które mogą być dochodzone
w trybie zgłoszenia do masy upadłości. Przed dodaniem tego przepisu
postępowania sądowe o tego rodzaju wierzytelności były zawieszane i zazwyczaj
już nie były podejmowane. Wypadki, kiedy takie podjęcie mogło nastąpić
przewiduje art. 145 ust 1 p.u.n. i do niego nawiązywał art. 1821
§ 2 k.p.c.
Niewątpliwie więc art. 1821
§ 1 k.p.c. dotyczył postępowania, w którego toku została
ogłoszona upadłość likwidacyjna strony, a nie postępowania wszczynanego już
po ogłoszeniu upadłości, przeciwko syndykowi masy upadłości. Tej materii
dotyczył art. 1821
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 145 p.u.n., bądź – kiedy postępowanie
upadłościowe toczyło się według przepisów prawa upadłościowego z 1934 r. - art.
62 i art. 169 pr. upadł.
Słusznie zatem skarżący zarzucał, że umorzenie postępowania przez Sąd
Apelacyjny nastąpiło z naruszeniem art. 1821
§ 1 k.p.c. Dodatkowo wskazać
należy, że w wyniku kolejnej nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego,
wprowadzonej ustawą z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 233, poz. 1381)
art. 1821
k.p.c. został uchylony, a przejściowy przepis art. 9 ust. 4 zakazał go
stosować od dnia wejścia ustawy w życie, to znaczy od 3 maja 2012 r. Przepis ten
nie może więc obecnie uzasadniać umorzenia postępowania, nawet gdyby
zachodziły przewidziane w nim przesłanki.
Umorzenie postępowania nie mogło nastąpić też na ogólnej podstawie
procesowej przewidzianej w art. 355 k.p.c., to znaczy z powodu zbędności lub
niedopuszczalności wydania wyroku, ponieważ przepis ten odnosi się jedynie do
zdarzeń zaszłych w toku postępowania. Nie budzi zaś wątpliwości, że ogłoszenie
upadłości likwidacyjnej T. F. SA miało miejsce wiele lat przed wszczęciem
niniejszego postępowania.
W ramach obowiązków przewidzianych w art. 39813
§ 1 k.p.c. rozważyć
należało także problem dopuszczalności drogi sądowej w niniejszej sprawie.
Zagadnienie, jak należy traktować pozew o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu
do masy upadłości, złożony po ogłoszeniu upadłości, stanowiło przedmiot
kontrowersji. Ostatecznie uznać można za ukształtowane stanowisko, że pozew
9
taki, w razie niezgłoszenia wierzytelności do masy, należało przekazać sędziemu –
komisarzowi jako takie zgłoszenie, natomiast w wypadku, kiedy wierzytelność
została zgłoszona, a równolegle wierzyciel wytoczył o nią powództwo – pozew
w takiej sprawie podlegał odrzuceniu z powodu czasowej niedopuszczalności drogi
sądowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 września 1967 r., I CR 100/67,
OSNC 1968/7/121; uchwałę tego Sądu z dnia 30 marca 1992 r., III CZP 22/92,
OSNC 1992/11/188, uchwałę z dnia 25 sierpnia 1994 r., I PZP 33/94, OSNP
1994/10/161, a także wyrok z dnia 6 sierpnia 1998 r., I PKN 247/98, OSNP
1999/17/544). Stan prawny, ograniczający czasowo możliwość dochodzenia
roszczeń przez wierzycieli upadłego w postępowaniu gwarantującym pełne
standardy procesowe został uznany za zgodny z art. 32 ust. 1 w zw. z art. 45 ust. 1
Konstytucji wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 czerwca 2010 r.
(P 62/08, OTK-A 2010/5/47). Nie oznacza to jednak, że pozew złożony w niniejszej
sprawie podlegał odrzuceniu na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. W tej sprawie
przedmiotem żądania powoda nie jest zapłata przez pozwanego jego wierzytelności
z tytułu wykupu obligacji lecz obrona przed wyegzekwowaniem przez pozwanego
długu powoda względem upadłego. Zakres uprawnień wierzycieli upadłego, którzy
jednocześnie są jego dłużnikami kształtuje się odmiennie niż innych jego
wierzycieli. W stosunku do nich ustawodawca przyjął zasady korzystniejsze,
polegające na tym, że nie musza oni uregulować swojego długu na rzecz masy
upadłości i dochodzić zaspokojenia z masy na zasadach ogólnych, lecz mogą
dokonać potrącenia wzajemnych wierzytelności, aczkolwiek uprawnienie
to w odniesieniu do potrącenia wierzytelności powstałych przed ogłoszeniem
upadłości jest ukształtowane w art. 34 – 37 pr. upadł. w sposób ograniczony
w stosunku do ogólnych reguł z art. 498 - 505 k.c. Powództwo w niniejszej sprawie
oparte zostało na twierdzeniu o skuteczności potrącenia dokonanego przez powoda
oświadczeniem złożonym w postępowaniu upadłościowym. W orzecznictwie
dopuszczono (jakkolwiek niejednolicie) - powołany przez skarżącego w skardze
kasacyjnej pogląd o dopuszczalności badania skuteczności oświadczenia
o potrąceniu wzajemnych wierzytelności, złożonego w postępowaniu
upadłościowym w sprawie wniesionej przez syndyka przeciwko wierzycielowi
o zapłatę długu jaki ma on względem upadłego i który był przedmiotem
10
oświadczenia o potrąceniu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 2011 r.,
V CSK 311/10, Lex nr 811922 i powołane w nim orzecznictwo odnoszące się
wprost do stanu prawnego mającego zastosowanie w niniejszej sprawie).
Pogląd ten Sąd Najwyższy w obecnym składzie podtrzymuje. Specyfika niniejszej
sprawy wyraża się w tym, iż wierzytelność upadłego do powoda została
stwierdzona prawomocnym tytułem wykonawczym, wobec czego nie można
odnieść do niej bezpośrednio koncepcji o możliwości podjęcia poza postępowaniem
upadłościowym przez dłużnika upadłego, będącego zarazem jego wierzycielem,
którego wierzytelność podlega zgłoszeniu do masy upadłości, obrony w procesie
wytoczonym przez syndyka. Proces ten został prawomocnie zakończony
przed złożeniem oświadczenia o potrąceniu. Jedyną drogą obrony jaką ma
wierzyciel, który bezskutecznie podjął próbę uzyskania akceptacji dla skutków
potrącenia w postępowaniu upadłościowym, jest wytoczenie powództwa
przeciwegzekucyjnego. Powództwo z art. 840 k.p.c. ma charakter obronny i nie
stanowi formy dochodzenia własnego roszczenia lecz przewidzianą prawem
drogę umożliwiającą zapobieżenie realizacji tytułu, który z różnych przyczyn może
nie odpowiadać rzeczywistemu stanowi rzeczy. Nie można więc uznać,
że wytoczenie takiego powództwa jest niedopuszczalne z uwagi na zakaz
dochodzenia roszczeń podlegających zgłoszeniu do masy upadłości
poza postępowaniem upadłościowym. Tym samym nie było podstaw do odrzucenia
pozwu.
W konsekwencji skargę kasacyjną należało uznać za uzasadnione uznać
i uchylić zaskarżone postanowienie na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
Orzeczenie o kosztach postępowania uzasadnia art. 39821
k.p.c. w zw.
z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c.
jw