Sygn. akt I UK 547/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska (sprawozdawca)
SSA Magdalena Tymińska
w sprawie z odwołania K. Z.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 marca 2013 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 4 czerwca 2012 r.,
oddala skargę.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 4 czerwca 2012 r. Sąd Apelacyjny, Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych uwzględnił apelację organu rentowego – Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych, od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K. z dnia 7 października 2011 r., zmieniającego jego
decyzję i przyznającego K. Z. prawo do emerytury. Zmieniając ten wyrok, Sąd
2
drugiej instancji oddalił odwołanie po ustaleniu, że wnioskodawca nie wykazał
okresu pracy w szczególnych warunkach wymaganego w art. 184 w związku z art.
32 i 27 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze
zm.) i w związku z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze z dnia 7 lutego 1983 r. (Dz.U. Nr 8, poz. 43).
Rozpoznając podniesione w apelacji zarzuty dotyczące uznania jako okresu
wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach okresu od dnia 3 lipca
1980 r. do dnia 30 listopada 1990 r., w którym ubezpieczony był zatrudniony w
Zakładzie Przemysłu Drzewnego w B., Sąd drugiej instancji dostrzegł, że
stanowisko „szlifierz-ostrzarz”, na które wskazywał we wniosku, zostało
wymienione pod poz. 78 działu III wykazu A załącznika do rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. obejmującego hutnictwo i przemysł metalowy.
Uznał, że stanowisko przypisane hutnictwu i przemysłowi metalowemu (praca
opisana jako szlifowanie lub ostrzenie wyrobów i narzędzi metalowych oraz
polerowanie mechaniczne) nie może być identyfikowane z pracami wykonywanymi
w przedsiębiorstwie przemysłu drzewnego, do którego należał zakład w B. Tej
gałęzi gospodarki odpowiada dział VI - prace w leśnictwie, przemyśle drzewnym i
papierniczym, lecz w tym dziale nie wymieniono stanowisk dających się
przyporządkować pracom świadczonym przez wnioskodawcę. Żadne z jego zadań
nie dało się także zakwalifikować pod prace wymienione w dziale XIV - prace
różne. Wprawdzie w zarządzeniu nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki
Żywnościowej z 31 marca 1988 r. wymienia się pracę szlifierza i ostrzarza, ale
umieszcza się je w dziale “hutnictwo i przemysł metalowy”, a więc dziale
nieodpowiadającym miejscu pracy ubezpieczonego w zakładach podległych
Ministerstwu Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej.
Skarga kasacyjna ubezpieczonego została oparta na podstawie
naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie art. 184 i art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz § 4
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
3
szczególnym charakterze w związku z art. 5 k.c. Skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do
ponownego rozpoznania. Wskazał, że przez cały okres zatrudnienia od 1980 do
2000 r. pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku szlifierz-
ostrzarz i zajmował się ostrzeniem pił. Bezspornie od dnia 1 grudnia 1990 r. do
dnia 31 sierpnia 2000 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach,
wymienioną w wykazie A, dział III, ust. 78 załącznika do rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w przedsiębiorstwie „G.” Sp. z o.o. w J., które
zajmowało się produkcją pił tarczowych. Sporny i niezaliczony był okres jego
pracy w przejętym przez tę spółkę Zakładzie Przemysłu Drzewnego w B., w
którym pracował od dnia 3 lipca 1980 r. do dnia 30 listopada 1990 r. Ten zakład
zajmował się produkcją parkietów, mozaik oraz innych elementów drewnianych,
a skarżący pracował w nim na wydziale ostrzarni, zajmując się ostrzeniem
elementów tnących różnych maszyn, a w szczególności pił. W ocenie
skarżącego, odmowa jednakowego potraktowania tych okresów opiera się na
błędnym założeniu, że podległość resortowa zakładu pracy, w którym praca była
wykonywana, ma znaczenie dla oceny, czy można ją uznać za pracę w
warunkach szczególnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustawą z dnia 27 marca 2003 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 56,
poz. 498) zmieniono treść art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r., w związku z
czym od dnia 2 maja 2003 r. w celu ustalenia uprawnień, o których mowa w art. 32
ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się
pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz
o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności
psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w
podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie
przepisów dotychczasowych. Przepis ten, w zakresie, w jakim posługiwał się
określeniem „w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na
4
podstawie przepisów dotychczasowych”, został wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 14 czerwca 2004 r., P 17/03 (OTK-A 2004 nr 6, poz. 57 i
Dz.U. Nr 144, poz. 1530) pozbawiony mocy prawnej, jednak art. 32 ust. 4 ustawy
pozostał bez zmian i stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje
prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w
ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów
dotychczasowych.
Wykładni pojęcia „przepisy dotychczasowe” dokonał Sąd Najwyższy w
uchwale z dnia 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01 (OSNAPiUS 2002 nr 10, poz. 243),
wskazując na przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach, z wyłączeniem tych, które zobowiązywały ministrów, kierowników
urzędów centralnych i centralne związki spółdzielcze do ustalenia wykazu
stanowisk pracy w podległych im zakładach pracy. Stwierdził, że odesłanie do
przepisów dotychczasowych w kwestii wykazów obejmujących świadczenie pracy w
warunkach szczególnych, zawarte w art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS, nie obejmuje przepisów kompetencyjnych § 1 ust. 2-3 rozporządzenia. To
pozwala na wniosek, że odesłanie do przepisów dotychczasowych nie dotyczy
kompetencji do tworzenia wykazów obejmujących stanowiska, na których świadczy
się pracę w szczególnych warunkach; stanowi o nich ustawa i utrzymane jej
przepisami w mocy rozporządzenie Rady Ministrów (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 24 kwietnia 2004 r., II UK 337/03, OSNP 2004 nr 22, poz. 392).
W związku z tym w orzecznictwie przepisy wykazów resortowych określone
zostały jako normy o charakterze informacyjnym, techniczno-porządkującym,
uściślającym, o znaczeniu w sferze dowodowej jako podstawa domniemań
faktycznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r., II UK 218/09,
niepublikowany). Podkreślono, że przepisy te, niemające charakteru
powszechnego, nie kształtują praw podmiotowych, dlatego wykonywanie pracy na
stanowisku określonym w zarządzeniu resortowym, której nie wymieniono w
wykazach A i B, stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
7 lutego 1983 r., nie uprawnia do uzyskania emerytury na podstawie art. 32 ust. 1 w
związku z art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
5
Społecznych (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2005 r., I UK
41/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 306, z dnia 9 maja 2006 r., II UK 183/05,
niepublikowany).
W uchwale siedmiu sędziów z dnia 13 lutego 2002 r. (III ZP 30/11,
OSNAPiUS 2002 nr 10, poz. 243) Sąd Najwyższy określił przepisy resortowe jako
dyrektywę dla organów zwierzchnich lub nadzorujących zakłady pracy do
prowadzenia wykazów stanowisk wymienionych w załączniku do rozporządzenia.
W związku z tym zasadnicze znaczenie ma dostosowanie wykazów tworzonych
przez właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralnych
związków spółdzielczych w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac Spraw
Socjalnych do rodzajowo określonych prac wykonywanych w szczególnych
warunkach wyodrębnionych w wykazach stanowiących załącznik do
rozporządzenia, przy czym najważniejsze jest to, że upoważnienie tych podmiotów
obejmowało wyłącznie ustalenie w podległych i nadzorowanych zakładach pracy
stanowisk, na których wykonywane są prace wymienione w wykazach A i B. W
regulacjach resortowych – w ramach delegacji – wskazane mogły być tylko
stanowiska, a więc konkretyzacja miejsca, w którym w danym resorcie (związku
spółdzielczym) świadczone były prace, których rodzaj wskazano w załączniku do
rozporządzenia. Wykaz resortowy nie mógł zatem obejmować stanowisk, na
których praca uznawana była za świadczoną w szczególnych warunkach w innym
resorcie, ani też wymieniać jako stanowiska, na których wykonywana była praca
innego rodzaju niż wymieniona w dziale załącznika do rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. dotyczącym tego resortu. Jednocześnie
wymienienie w zarządzeniu resortowym stanowisk pracy, na których wykonywana
jest praca o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu
uciążliwości lub wymagająca wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na
bezpieczeństwo własne lub otoczenia, w innym resorcie nie stanowi o możliwości
stwierdzenia, że praca na takim stanowisku jest pracą w warunkach szczególnych,
gdy nie została przyporządkowana do resortowo określonego działu ujętego w
wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. Przyporządkowanie danego rodzaju pracy do określonej branży ma
istotne znaczenie dla jej kwalifikacji jako pracy w szczególnych warunkach.
6
W judykaturze wskazano także, że wyodrębnienie prac kwalifikujących do
nabycia prawa do emerytury w wieku niższym ma charakter stanowiskowo-
branżowy. Oznacza to, że przynależność pracodawcy do określonej gałęzi
przemysłu ma znaczenie istotne i nie można dowolnie, z naruszeniem postanowień
rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie
zostały przypisane w tym akcie prawnym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19
maja 2011 r., III UK 174/10, niepublikowany). Również w wyroku, na który
powołano się w skardze kasacyjnej Sąd Najwyższy uznał kwestię
przyporządkowania określonej pracy, a co za tym idzie pracodawcy, do określonej
w wykazie branży przemysłowej, za istotną przy kwalifikacji jako pracy w
warunkach szczególnych, jeśli jej uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia wynika
właśnie z jej branżowej specyfiki (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca
2008 r., I UK 381/07, niepubl.). Ostatecznie to, że obecna definicja pracy w
szczególnych warunkach nie odwołuje się już do wykazów wydanych na podstawie
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach nie oznacza,
iż za pracę w szczególnych warunkach może być uznana praca określona w
zarządzeniu określającym stanowiska pracy w resorcie, do którego pracodawca
zatrudniający pracownika nie przynależy.
Sąd Najwyższy stwierdził, że usystematyzowanie prac o znacznej
szkodliwości i uciążliwości w oddzielnych działach oraz przypisanie poszczególnych
stanowisk pracy gałęzi gospodarki nie jest przypadkowe, gdyż należy przyjąć, że
konkretne stanowisko narażone jest na ekspozycję na czynniki szkodliwe w stopniu
mniejszym lub większym w zależności od tego, w którym dziale przemysłu jest
umiejscowione. Konieczny jest bezpośredni związek wykonywanej pracy z
procesem technologicznym właściwym dla danego działu gospodarki (por. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2009 r., I UK 20/09 i I UK 24/09,
niepublikowane oraz w wyrok z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 21/10,
niepublikowany).
W tym stanie rzeczy należy przyjąć, że w określeniu rodzaju pracy
uzasadniającej prawo do świadczeń na zasadach rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. chodzi wyłącznie o rodzaj pracy określony w § 4-15
7
rozporządzenia oraz wykonywanie jej na stanowisku przypisanym do działu
przemysłu umieszczonego w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia.
Wobec tego negatywnie należy się odnieść do sięgania – w odniesieniu do
pracy skarżącego w zakładzie produkującym parkiet i inne elementy drewniane –
do wykazu obejmującego prace wykonywane w hutnictwie i przemyśle metalowym.
Stanowiska pracy w warunkach szczególnych przy szlifowaniu i ostrzeniu wyrobów
i narzędzi metalowych oraz przy polerowaniu mechanicznym, wymienione pod
poz. 78 działu III wykazu A załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. obejmującego hutnictwo i przemysł metalowy i stanowisko to nie
odpowiada pracy w leśnictwie, przemyśle drzewnym i papierniczym. Nie można
uznać, że skarżący, wykonując podobną tylko pracę w przemyśle drzewnym, był
tak samo narażony na działanie tych samych czynników, na które narażeni byli
pracownicy przemysłu metalowego Nie są zresztą tożsame stanowiska pracy, na
których wykonuje się ostrzenie (szlifowanie) produkowanych pił tarczowych i
szlifowanie takich pił tylko w celu użycia przy produkcji elementów drewnianych.
Różne potraktowanie tych stanowisk nie narusza zasady równości w zakresie
uprawnień do ubezpieczenia społecznego pracowników wykonujących taką samą
pracę, gdyż praca ta jest rodzajowo różna.
Mając to na względzie, Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną (art. 39814
k.p.c.).