Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 399/12
POSTANOWIENIE
Dnia 27 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
SSN Agnieszka Piotrowska
Protokolant Justyna Kosińska
w sprawie z wniosku A. O.
przy uczestnictwie L. S.A. w W.
o umorzenie niezaspokojonych zobowiązań upadłego,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 27 marca 2013 r.,
skargi kasacyjnej wierzyciela L. S.A. w W.
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 14 lutego 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania, pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 24 maja 2011 r. Sąd Rejonowy stwierdził
zakończenie postępowania upadłościowego A. O., prowadzącego działalność
gospodarczą pod firmą „G. – Agencja Ochrony Osób i Mienia” w P., i umorzył w
całości wszystkie zobowiązania upadłego – w tym wierzytelność L. S.A. w W.
nabytą od DZ Bank AG w kwocie 2 293 715,05 zł – które nie zostały zaspokojone
w postępowaniu upadłościowym z wyjątkiem należności alimentacyjnych, rent
z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub
śmierci, wierzytelności ze stosunku pracy oraz składek na ubezpieczenie
emerytalne, rentowe i chorobowe pracowników.
Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 12 sierpnia 2004 r. została ogłoszona
upadłość A. O., prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą wskazaną w
sentencji, obejmująca likwidację majątku upadłego, że postanowieniem z dnia 13
maja 2011 r. sędzia- komisarz zatwierdził plan podziału funduszów masy upadłości
oraz że plan ten został wykonany. Zgodnie z art. 368 ustawy z dnia 28 lutego 2003
r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (jedn. tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 60, poz. 535
ze zm. – dalej: „Pr.u.n.”; obecnie: Dz.U. z 2012 r., poz. 1112 ze zm.), należało w tej
sytuacji stwierdzić zakończenie postępowania upadłościowego. Jednocześnie Sąd
uwzględnił wniosek upadłego o umorzenie niezaspokojonych zobowiązań, uznając,
że spełnione zostały przesłanki umorzenia określone w art. 369 ust. 1 Pr.u.n.
Niewypłacalność upadłego była bowiem następstwem wyjątkowych i niezależnych
od niego okoliczności, nie zachodziły okoliczności stanowiące podstawę do
pozbawienia upadłego prawa prowadzenia działalności gospodarczej, a w toku
postępowania upadłościowego upadły rzetelnie wykonywał nałożone na niego
obowiązki.
Po rozpoznaniu sprawy na skutek zażalenia L. S.A., Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 29 września 2011 r. uchylił postanowienie Sądu
Rejonowego w części umarzającej wierzytelność tej spółki w kwocie 2 293 715,05
zł i w tym zakresie przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, a w pozostałej
części zażalenie oddalił. Sąd Okręgowy uznał za pozbawione racji zarzuty żalącej
dotyczące oceny okoliczności uzasadniających pozbawienie upadłego prawa
3
prowadzenia działalności gospodarczej oraz zarzuty dotyczące prawidłowości
pełnomocnictwa udzielonego przez syndyka K. P., pozostającej z nim w stałym
stosunku zlecenia. Za uzasadniony uznał natomiast zarzut naruszenia art. 369 ust.
2 Pr.u.n. przez umorzenie wierzytelności L. S.A. w kwocie 2 293 715,05 zł
zgłoszonej w dniu 21 maja 2010 r., co do której Sąd pierwszej instancji nie
rozstrzygnął, czy w świetle art. 369 ust. 2 Pr.u.n. może ona w ogóle być objęta
umorzeniem.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia
10 listopada 2011 r. umorzył w całości wierzytelność L. S.A. w kwocie 2 293 715,05
zł, stwierdzając, że – ze względu na zakres uchylenia poprzedniego postanowienia
– przedmiotem rozważań może być jedynie kwestia możliwości umorzenia
wierzytelności zgłoszonej w dniu 21 maja 2010 r. przez L. S.A. Ustalił, że
wierzytelność tę L. S.A. nabyła od DZ Banku AG na podstawie umowy przelewu z
dnia 27 września 2005 r. Wierzytelność ta była już wcześniej zgłaszana na listę
wierzytelności przez DZ Bank AG, z tym że syndyk odmówił jej uznania, DZ Bank
AG nie wniósł sprzeciwu, a sędzia-komisarz postanowieniem z dnia 8 czerwca
2005 r. zatwierdził listę wierzytelności. L. S.A. dokonała ponownego zgłoszenia tej
wierzytelności, lecz sędzia-komisarz postanowieniem z dnia 17 czerwca 2010 r.
odrzucił zgłoszenie na podstawie art. 229 Pr.u.n. w związku z art. 199 § 1 pkt 2
k.p.c. Zażalenie na to postanowienie zostało przez Sąd Okręgowy oddalone
postanowieniem z dnia 22 września 2010 r. Zachodzą zatem podstawy do
przyjęcia, że wierzytelność L. S.A. została umieszczona na liście wierzytelności, a
jedynie nie została uznana. W tej sytuacji art. 369 ust. 2 Pr.u.n. nie stoi na
przeszkodzie umorzeniu omawianej wierzytelności.
Zażalenie L. S.A. na to postanowienie zostało przez Sąd Okręgowy
oddalone postanowieniem z dnia 14 lutego 2012 r.
Zdaniem Sądu Okręgowego, niewypłacalność upadłego była następstwem
wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności. Upadły korzystał z programu
restrukturyzacyjnego dotyczącego zobowiązań publicznoprawnych, w ramach
którego udało się spłacić znaczną część zobowiązań. Decyzją Naczelnika Urzędu
Skarbowego w P. z dnia 22 kwietnia 2004 r. postępowanie restrukturyzacyjne
4
zostało umorzone, niemniej bezprawność działań organów podatkowych jest
przedmiotem oceny w toczącym się postępowaniu cywilnym. Jedną z przyczyn
niewypłacalności był brak dobrowolnej spłaty przez L. S.A. swego zobowiązania w
kwocie 4 000 000 zł. Należność ta była przedmiotem procesu i dopiero w 2010 r.
egzekucja doprowadziła do jej odzyskania przez upadłego. Wniosek o ogłoszenie
upadłości został wprawdzie złożony po upływie terminu przewidzianego w art. 373
ust. 1 pkt 1 Pr.u.n., jednak – przy uwzględnieniu stopnia skomplikowania wniosku i
konieczności przygotowania wszystkich załączników – opóźnienie było niewielkie.
W toku postępowania upadłościowego upadły wykonywał natomiast wszystkie
ciążące na nim obowiązki i nie utrudniał postępowania.
Sąd Okręgowy przyjął, że w niniejszej sprawie nie ma zastosowania art. 4913
Pr.u.n., zamieszczony w tytule V części trzeciej Prawa upadłościowego
i naprawczego, obejmującej odrębne postępowania upadłościowe. Przepisy
odrębnego postępowania upadłościowego bowiem nie znajdują zastosowania
w sprawie, toczącej się na podstawie przepisów ogólnych, zamieszczonych
w części pierwszej. Poza tym art. 4913
Pr.u.n. określa przesłanki oddalenia wniosku
o ogłoszenie upadłości, podczas gdy sprawa dotyczy umorzenia zobowiązań
upadłego.
Za trafny Sąd Okręgowy uznał pogląd Sądu pierwszej instancji, że
umieszczenie na liście wierzytelności jest pojęciem szerszym niż uznanie
wierzytelności, w związku z czym art. 369 ust. 1 i 2 Pr.u.n. obejmuje zarówno
zgłoszone wierzytelności uznane, jak i te, którym odmówiono uznania.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego L. S.A.,
powołując się na obie podstawy określone w art. 3983
§ 1 k.p.c., wniosła
o uchylenie zaskarżonego postanowienia i orzeczenie co do istoty sprawy przez
oddalenie wniosku upadłego o umorzenie jego zobowiązań wobec skarżącej
ewentualnie przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. W ramach pierwszej
podstawy kasacyjnej skarżąca wskazała na naruszenie art. 369 ust. 1 pkt 1 Pr.u.n.
przez przyjęcie, że niewypłacalność była następstwem wyjątkowych i niezależnych
od upadłego okoliczności oraz przez niezastosowanie zawartej w art. 4913
Pr.u.n.
definicji wyjątkowych i niezależnych od upadłego okoliczności, art. 369 ust. 2
5
Pr.u.n. przez umorzenie wierzytelności, pomimo że w świetle tego przepisu nie
można umorzyć wierzytelności, co do której wcześniej uznano w tym samym
postępowaniu, że wierzytelność ta nie istnieje, art. 369 ust. 1 i 2 Pr.u.n. w związku
z art. 373 ust. 1 pkt 1 Pr.u.n. przez nieuwzględnienie, że pierwszy z wymienionych
przepisów odnosi się jedynie do oceny czy w sprawie występują przesłanki
stanowiące podstawę do pozbawienia upadłego prawa prowadzenia działalności
gospodarczej na własny rachunek, art. 370 w związku z art. 369 ust. 1 Pr.u.n. przez
nierozważenie, czy możliwe było umorzenie zobowiązań upadłego jedynie
w części, i art. 65 k.c. w związku z art. 87 § 1 i art. 92 k.p.c. oraz art. 229 Pr.u.n.
przez przyjęcie, że z treści pełnomocnictwa udzielonego przez syndyka K. P. w
dniu 15 lipca 2005 r. wynika, iż dotyczy ono umocowania do dokonywania
czynności na rachunek upadłego. W ramach drugiej podstawy skarżąca podniosła
zarzut obrazy art. 369 ust. 1 Pr.u.n. w związku z art. 379 pkt 1, art. 199 § 1 k.p.c. i
art. 229 Pr.u.n. przez wydanie odrębnego postanowienia i umorzenie zobowiązań
upadłego w sytuacji, gdy wcześniej uprawomocniło się postanowienie o
zakończeniu postępowania upadłościowego, art. 386 § 4 w związku z art. 397 § 2
k.p.c., art. 229 i art. 222 ust. 1 Pr.u.n. przez nieuchylenie postanowienia Sądu
pierwszej instancji, mimo że Sąd ten nie rozpoznał istoty sprawy, art. 328 § 2 w
związku z art. 391 § 1, art. 382 i art. 397 § 2 k.p.c. oraz art. 229 i art. 217 ust. 1
Pr.u.n. przez niewskazanie dowodów, na których Sąd się oparł i przyczyn, dla
których wyjaśnieniem skarżącej odmówił wiarygodności, art. 365 w związku z art.
397 § 2 k.p.c. i art. 229 Pr.u.n. przez przyjęcie, że Sąd pierwszej instancji był
związany oceną prawną Sądu Okręgowego dokonaną w postanowieniu z dnia 29
września 2011 r. oraz że oceną tą związany jest także Sąd Okręgowy przy
ponownym rozpoznaniu sprawy, i art. 379 pkt 1, art. 386 § 2 w związku z art. 397 §
2 k.p.c., a także w związku art. 87 § 2, art. 229 i art. 160 ust. 1 Pr.u.n. przez
dopuszczenie do dokonywania czynności w toku postępowania przez osobę
nienależycie umocowaną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
6
Spośród zarzutów wypełniających powołane podstawy kasacyjne najdalej
idący jest zarzut nieważności postępowania z powodu niedopuszczalności drogi
sądowej (art. 379 pkt 1 w związku z art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. i art. 229 Pr.u.n.) oraz
nienależytego umocowania pełnomocnika syndyka (art. 386 § 2 i art. 379 pkt 2
k.p.c. w związku z art. 229 Pr.u.n.). Zdaniem skarżącej, o niedopuszczalności drogi
sądowej świadczy regulacja zawarta w art. 369 ust. 1 Pr.u.n., zgodnie z którą sąd
może orzec o umorzeniu niezaspokojonych zobowiązań upadłego w postanowieniu
o zakończeniu postępowania upadłościowego. Ze względu na to, że w niniejszej
sprawie postanowienie Sądu pierwszej instancji o zakończeniu postępowania
upadłościowego uprawomocniło się w dniu 29 września 2011 r., późniejsze
orzekanie o umorzeniu zobowiązań upadłego było już niedopuszczalne.
Zarzut ten jest pozbawiony racji, nie można bowiem w taki sposób, w jaki
czyni to skarżąca, dokonywać wykładni art. 369 ust. 1 Pr. u.n. Według tego
przepisu, w postanowieniu o zakończeniu postępowania upadłościowego
obejmującego likwidację majątku upadłego, którym jest osoba fizyczna, sąd, na
wniosek upadłego, może orzec o umorzeniu w całości lub części zobowiązań
upadłego, które nie zostały zaspokojone w postępowaniu upadłościowym.
Nawiązanie w treści przepisu do postanowienia o zakończeniu postępowania
upadłościowego trzeba rozumieć w ten sposób, że umorzenie niezaspokojonych
zobowiązań upadłego jest możliwe w razie wykonania ostatecznego planu podziału
albo zaspokojenia w toku postępowania wszystkich wierzycieli, gdyż tylko w tych
wypadkach sąd – zgodnie z art. 368 ust. 1 i 2 Pr.u.n. – stwierdza zakończenie
postępowania upadłościowego. Oznacza to, że możliwość umorzenia
niezaspokojonych zobowiązań jest wyłączona w razie innego sposobu zakończenia
postępowania upadłościowego, np. jego umorzenia na podstawie art. 361 Pr.u.n.
Powiązanie orzekania o umorzeniu niezaspokojonych zobowiązań upadłego
z zakończeniem postępowania upadłościowego jest również podyktowane tym, że
dopiero wówczas można ocenić, czy upadły rzetelnie wykonywał obowiązki
nałożone na niego w postępowaniu upadłościowym, co stanowi jedną
z koniecznych przesłanek umorzenia, opisaną w art. 369 ust. 1 pkt 3 Pr.u.n.
Nie oznacza to jednak, że orzeczenie o umorzeniu niezaspokojonych zobowiązań
upadłego stanowi integralną część postanowienia o zakończeniu postępowania
7
upadłościowego oraz że z tej przyczyny orzekanie o umorzeniu zobowiązań – po
uchyleniu przez sąd drugiej instancji postanowienia o zakończeniu postępowania
upadłościowego tylko w części dotyczącej umorzenia zobowiązań upadłego
i przekazaniu sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania – jest
niedopuszczalne. Wniosek taki można pośrednio wyprowadzić również z regulacji
zawartej w art. 370 ust. 1 i 2 Pr.u.n., według której na postanowienie sądu
o umorzeniu całości lub części zobowiązań upadłego przysługuje zażalenie, a na
postanowienie sądu drugiej instancji – skarga kasacyjna.
Zarzucając nienależyte umocowanie pełnomocnika syndyka, skarżąca
podniosła, że według treści pełnomocnictwa złożonego w dniu 15 lipca 2005 r. K.
P. miała pozostawać z syndykiem w stałym stosunku zlecenia. Do pełnomocnictwa
nie dołączono jednak umowy zlecenia, a Sąd – pomimo braku dokumentu
legitymującego udział pełnomocnika w sprawie – dopuścił K. P. do dokonywania
czynności na rachunek upadłego. Dopuszczenie w charakterze pełnomocnika
osoby, która nie może być pełnomocnikiem, powoduje natomiast nieważność
postępowania (art. 379 pkt 2 k.p.c.).
Przytoczony zarzut nie może odnieść zamierzonego skutku, pomimo
trafnego spostrzeżenia, że do pełnomocnictwa złożonego w dniu 15 lipca 2005 r.
nie dołączono umowy zlecenia oraz że Sąd nie zażądał jej przedstawienia (k. 103).
Uszło bowiem uwagi skarżącej, że po wydaniu przez Sąd Okręgowy postanowienia
z dnia 29 września 2011 r. K. P. nie występowała już w charakterze pełnomocnika
ani w postępowaniu przed Sądem pierwszej, ani drugiej instancji. Sąd Najwyższy
bierze z urzędu pod rozwagę tylko nieważność postępowania przed sądem drugiej
instancji, a – w razie podniesienia w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 386
§ 2 k.p.c. – także w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji (zob. art. 39813
§
1 k.p.c. oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1997 r., I CKN 825/97,
OSNC 1998, nr 5, poz. 81, z dnia 26 lutego 2002 r., I CKN 267/01, nie publ., z dnia
11 stycznia 2006 r., III CK 328/05, Monitor Prawniczy 2006, nr 3, s. 115, z dnia 8
października 2009 r., II CSK 156/09, nie publ. i z dnia 26 kwietnia 2012 r., III CSK
300/11, OSNC 2012, nr 12, poz. 144). Usuwa się zatem spod oceny Sądu
Najwyższego prawidłowość umocowania pełnomocnika we wcześniejszych
stadiach postępowania, a ściśle przed wydaniem przez Sąd drugiej instancji
8
postanowienia z dnia 29 września 2011 r. Bezprzedmiotowy stał się tym samym
podniesiony przez skarżącą zarzut naruszenia art. 65 k.c. w związku z art. 87 § 1 i
art. 92 k.p.c. oraz art. 229 Pr.u.n. przez przyjęcie, że z treści pełnomocnictwa
udzielonego przez syndyka K. P. wynika, iż dotyczy ono umocowania do
dokonywania czynności na rachunek upadłego.
Skarżąca nie ma również racji przyjmując, że doszło do naruszenia art. 386
§ 4 k.p.c., ponieważ Sąd pierwszej instancji – dokonując wykładni użytego w art.
369 ust. 1 Pr.u.n. pojęcia „wyjątkowych i niezależnych od upadłego okoliczności” –
nie odwołał się do definicji zawartej w art. 4913
ust. 1 Pr.u.n., przez co nie rozpoznał
istoty sprawy. Przepis ten stanowi, że sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości,
jeżeli niewypłacalność dłużnika nie powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych
od niego okoliczności, w szczególności w przypadku gdy dłużnik zaciągnął
zobowiązanie będąc niewypłacalnym, albo do rozwiązania stosunku pracy dłużnika
doszło z przyczyn leżących po stronie pracownika lub za jego zgodą.
Jak trafnie zauważył Sąd Okręgowy, art. 4913
Pr.u.n. został zamieszczony
w tytule V części trzeciej Prawa upadłościowego i naprawczego, obejmującej
odrębne postępowania upadłościowe. Tytuł ten zawiera przepisy regulujące
postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności
gospodarczej. W części pierwszej ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze
zostały natomiast zamieszczone przepisy ogólne o postępowaniu upadłościowym
i jego skutkach. Zasadą jest, że jeżeli w ustawie – obok ogólnych przepisów
o postępowaniu – uregulowane zostały również postępowania odrębne –
w sprawach podlegających rozpoznaniu w postępowaniach odrębnych stosuje się
w pierwszej kolejności przepisy właściwe dla każdego z tych postępowań, a dopiero
w braku odrębnych uregulowań – ogólne przepisy o postępowaniu, jeżeli nie
sprzeciwiają się temu przepisy danego postępowania odrębnego. Skarżąca podjęła
próbę odwrócenia tej zasady i wprowadzenia obowiązku stosowania przepisów
z zakresu postępowań odrębnych w sprawach rozpoznawanych według przepisów
ogólnych. Przyjmowane reguły wykładni nie pozwalają jednak na zaakceptowanie
takiej koncepcji. Uszło też uwagi skarżącej, że w art. 4913
ust. 1 Pr.u.n.
ustawodawca posłużył się zwrotem „w szczególności”, a zatem nie zawarł pełnej
9
definicji, a jedynie przykładowo wskazał przyczyny niewypłacalności dłużnika, która
nie powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności.
Konkludując, trzeba stwierdzić, że samo niezastosowanie przez Sąd
Okręgowy przepisu art. 4913
ust. 1 Pr.u.n. nie oznacza, iż Sąd pierwszej instancji
nie rozpoznał istoty sprawy. Prawidłowość wykładni pojęcia wyjątkowych
i niezależnych od upadłego okoliczności jest natomiast odrębnym zagadnieniem,
poruszonym przez skarżącą w ramach zarzutu naruszenia art. 369 ust. 1 Pr.u.n.
W pierwszej kolejności rozważenia wymaga jednak zarzut błędnej wykładni
art. 369 ust. 2 Pr.u.n., ponieważ od wyniku wykładni tego przepisu uzależniona jest
w ogóle możliwość umorzenia wierzytelności skarżącej. Art. 369 ust. 2 Pr.u.n.
stanowi, że umorzeniem objęte są wierzytelności umieszczone na liście
wierzytelności oraz wierzytelności, które mogły zostać uznane, jeżeli ich istnienie
stwierdzone było dokumentami upadłego. Sąd Okręgowy uznał umorzenie
wierzytelności skarżącej za dopuszczalne, przyjmując, że została ona umieszczona
na liście wierzytelności, a umieszczenie na liście jest pojęciem szerszym od
uznania wierzytelności.
Stanowisko Sądu Okręgowego w tej kwestii nasuwa uzasadnione
zastrzeżenia przede wszystkim z braku przejrzystości przytoczonego wywodu, nie
wiadomo bowiem na jakiej liście wierzytelności została umieszczona wierzytelność
skarżącej. Poza sporem pozostawała okoliczność, że wierzytelność skarżącej
w kwocie 2 293 715,05 zł nie została w toku postępowania upadłościowego
zaspokojona. Wierzytelność ta – jak się wydaje – nie była w ogóle brana pod
uwagę przy podziale funduszów masy upadłości, skoro po wydaniu przez Sąd
Okręgowy postanowienia z dnia 29 września 2011 r. upadłemu zwrócono pozostałą
w masie upadłości nadwyżkę w kwocie 3 214 256,68 zł, a skarżąca dochodzi od
upadłego kwoty 2 293 715,05 zł w odrębnym procesie. Wydaje się, że przemawiają
za tym również wywody Sądu Okręgowego, z których – pomimo ich ogólnikowości
– można wysnuć wniosek, że wierzytelność skarżącej nie została uznana.
Dokonując wykładni pojęcia „wierzytelności umieszczone na liście wierzytelności”
Sąd Okręgowy ograniczył się do stwierdzenia, że jest ono szersze od pojęcia
uznania wierzytelności. Konstatacja ta niczego jednak nie wyjaśnia.
10
Zgodnie z art. 244 Pr.u.n., po upływie terminu do zgłoszenia wierzytelności
i sprawdzeniu zgłoszonych wierzytelności syndyk, nadzorca sądowy lub zarządca
sporządza listę wierzytelności, na której umieszcza się dane określone w art. 245
Pr.u.n. Sporządzony w ten sposób dokument jest ustaleniem listy wierzytelności.
Uznanie wierzytelności przez syndyka, nadzorcę sądowego lub zarządcę jest
równoznaczne z umieszczeniem jej na liście. Z kolei odmowa uznania skutkuje
pominięciem zgłoszonej wierzytelności lub umieszczeniem jej na liście w sposób
sprzeczny z żądaniem wierzyciela, np. zaliczenie do innej kategorii niż zgłoszona
przez wierzyciela. Oznacza to, że zgłoszonej wierzytelności, co do której zapadła
decyzja o odmowie uznania przez jej pominięcie nie umieszcza się na liście,
o której mowa w art. 244 Pr.u.n. Odmowa uznania nie powoduje jednak skutku
powagi rzeczy osądzonej ani nie przesądza o tym, że wierzytelność ta rzeczywiście
nie istnieje, zgodnie bowiem z art. 263 Pr.u.n., odmowa uznania wierzytelności nie
stanowi przeszkody do jej dochodzenia we właściwym trybie.
Stosownie do art. 255 Pr.u.n., syndyk, nadzorca sądowy lub zarządca
przekazuje listę wierzytelności sędziemu-komisarzowi, który ogłasza o jej
sporządzeniu przez obwieszczenie. W terminie dwóch tygodni od dnia ogłoszenia
każdy wierzyciel umieszczony na liście może złożyć do sędziego komisarza
sprzeciw co do uznania wierzytelności, a co do odmowy uznania – ten, któremu
odmówiono uznania (art. 256 Pr.u.n.). Sprzeciw rozpoznaje sędzia-komisarz, a na
wydane przez niego postanowienie przysługuje zażalenie (art. 259 Pr.u.n.).
Po uprawomocnieniu się postanowienia sędziego-komisarza w sprawie sprzeciwu,
a w razie jego zaskarżenia, po uprawomocnieniu się postanowienia sądu, sędzia-
komisarz dokonuje stosownych zmian na liście wierzytelności, a następnie ją
zatwierdza (art. 260 Pr.u.n.). Zatwierdzenie listy wierzytelności przez sędziego-
komisarza jest przy tym konieczną przesłanką dokonania podziału funduszów masy
upadłości, zgodnie bowiem z art. 337 Pr.u.n., podziału funduszów masy dokonuje
się jednorazowo albo kilkakrotnie w miarę likwidacji masy upadłości
po zatwierdzeniu przez sędziego-komisarza listy wierzytelności. W podziale
funduszów masy upadłości uczestniczą zatem te wierzytelności, które zostały
umieszczone na liście wierzytelności zatwierdzonej przez sędziego-komisarza.
11
Z regulacji tych wypływa wniosek, że wierzytelnościami umieszczonymi na
liście wierzytelności w rozumieniu art. 369 ust. 2 Pr.u.n. są tylko te wierzytelności,
które zostały umieszczone na liście wierzytelności zatwierdzonej przez sędziego-
komisarza i w związku z tym mogły podlegać zaspokojeniu w postępowaniu
o podział funduszów masy upadłości. Nie można przyjmować, że w art. 369 ust. 2
Pr.u.n. chodzi również o te zgłoszone wierzytelności, co do których podjęto decyzję
o odmowie uznania. Pogląd ten prowadzi bowiem do niedającej się usunąć
sprzeczności z regulacją zawartą w art. 263 Pr.u.n., według której odmowa uznania
wierzytelności nie stanowi przeszkody do jej dochodzenia we właściwym trybie.
Gdyby dopuścić możliwość umorzenia zgłoszonych wierzytelności, co do których
nastąpiła odmowa uznania, regulacja zawarta w art. 263 Pr.u.n. byłaby
bezprzedmiotowa, umorzenie wierzytelności skutkuje bowiem ich wygaśnięciem.
Rację ma więc skarżąca podnosząc, że Sąd Okręgowy dokonał błędnej
wykładni art. 369 ust. 2 Pr.u.n., z tym że zajęcie stanowiska w kwestii
dopuszczalności umorzenia wierzytelności skarżącej będzie możliwe dopiero po
jednoznacznym ustaleniu, czy i na jakiej liście została ona umieszczona, czy też
doszło do odmowy jej uznania.
Pozostałe zarzuty skargi kasacyjnej dotyczą wykładni przesłanek umorzenia
opisanych w art. 369 ust. 1 pkt 1 i 2 Pr.u.n., w szczególności pojęcia wyjątkowych
i niezależnych od upadłego okoliczności, niezastosowania art. 370 Pr.u.n., według
którego przy orzekaniu o umorzeniu całości lub części zobowiązań upadłego sąd
bierze pod uwagę możliwości zarobkowe upadłego, wysokość niezaspokojonych
wierzytelności i realność ich zaspokojenia w przyszłości, oraz łączącego się z tym
naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
W braku stanowiska co samej do możliwości umorzenia wierzytelności
skarżącej rozważanie tych zarzutów trzeba uznać za przedwczesne. Sąd
Najwyższy uważa jednak za celowe wskazanie na niedostateczność ustaleń
faktycznych odnośnie do okoliczności, które spowodowały niewypłacalność
upadłego. Trafnie zarzuca skarżąca ogólnikowość i niejasność ustaleń dotyczących
bezprawności działań organów podatkowych oraz całkowity brak ustaleń co do
sytuacji materialnej upadłego, jego możliwości zarobkowych i realności
12
zaspokojenia w przyszłości wierzytelności, które nie zostały zaspokojone
w postępowaniu upadłościowym.
Ze względu na wyjątkowość instytucji przewidzianej w art. 369 Pr.u.n.
i kwalifikację podmiotu korzystającego z jej dobrodziejstwa, ciężar wykazania
przesłanek orzeczenia o umorzeniu niezaspokojonych zobowiązań spoczywa na
upadłym. Za wyjątkowe okoliczności niewypłacalności uznaje się zdarzenia
i stosunki, których powstania dłużnik w normalnym toku rzeczy nie mógł lub nie
powinien był brać pod uwagę. Niezależne od dłużnika są natomiast te okoliczności,
których dłużnik nie spowodował rozmyślnie albo wskutek niedbalstwa lub
lekkomyślności. Ocena charakteru okoliczności i ich kwalifikacja jest możliwa
jedynie na kanwie ustalonego stanu faktycznego. Trzeba jednak dodać, że
instytucja umorzenia zobowiązań nie może być wykorzystywana jako środek
prawny służący swoistemu przerzucaniu negatywnych skutków decyzji
gospodarczych upadłego na jego kontrahentów i pozostałych uczestników życia
gospodarczego (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2011 r.,
II CSK 370/10, nie publ.).
Z przytoczonych wyżej powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
oraz art. 108 w związku z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c. orzekł, jak w sentencji.
db