Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 526/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Specjalistycznego Psychiatrycznego Zespołu Opieki
Zdrowotnej w J.
przeciwko Narodowemu Funduszowi Zdrowia – P. Oddziałowi Wojewódzkiemu o
zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 kwietnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 19 kwietnia 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 5 grudnia 2011 r. w sprawie z powództwa
Specjalistycznego Psychiatrycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej przeciwko
Narodowemu Funduszowi Zdrowia w Warszawie o zapłatę, Sąd Okręgowy w R.
zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 81.592,20 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 28 maja 2010 r. oraz orzekł o kosztach postępowania.
Ustalił, że w dniu 28 grudnia 2007 r. powód zawarł z pozwanym umowę
nr […] o udzielenie świadczeń opieki zdrowotnej - opieka psychiatryczna i leczenie
uzależnień i zgodnie z jej § 5 ust. 1 w okresie od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia
2008 r. kwota zobowiązań Funduszu wobec powoda z tytułu realizacji umowy
została określona maksymalnie na 4.385.036,40 zł. Liczbę i cenę jednostek
rozliczeniowych oraz kwotę zobowiązania w poszczególnych zakresach świadczeń
objętych umową określał plan rzeczowo-finansowy stanowiący załącznik do
umowy.
W § 5 ust. 6 umowy ustalono, że należności z tytułu realizacji świadczeń
udzielonych osobom, o których mowa w art. 12 pkt. 2-4 i 6 ustawy z dnia
27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych - za okresy sprawozdawcze - będą określone w rachunkach
wystawianych odrębnie dla każdej kategorii osób objętych art. 12 pkt 2-4 i 6.
W sytuacjach, o których mowa w § 5 ust. 5 i 6 kwoty rachunków zawierają się
w kwotach określonych w planie rzeczowo-finansowym, o którym mówi § 5 ust. 2
umowy. Dalej umowa przewidywała, że kwota zobowiązania z § 5 ust. 1 zawiera
w sobie kwotę przeznaczoną na wzrost wynagrodzeń w 2008 r., stosownie
do postanowień rozdziału 3 ustawy z dnia 22 lipca 2006 r. o przekazaniu środków
finansowych świadczeniodawcom na wzrost wynagrodzeń w wysokości
3.329.021,40 zł.
Aneksem nr 5 z dnia 31 lipca 2008 r. została zmieniona redakcja § 4 umowy
„warunki finansowania świadczeń" i kwota zobowiązania Oddziału Funduszu wobec
świadczeniodawcy z tytułu realizacji umowy w okresie od 1 stycznia 2008 r. do
31 grudnia 2008 r. została określona na maksymalnie 18.951.060,90 zł i zawierała
w sobie kwotę 3.329.021,40 zł przeznaczoną na wzrost wynagrodzeń w 2008 roku.
3
Należność za bieżący okres sprawozdawczy wskazywaną w rachunku
ustalano zgodnie z zasadami określonymi w ogólnych warunkach umów o
udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, stanowiących załącznik do rozporządzenia
Ministra Zdrowia z dnia 6 maja 2008 r w sprawie ogólnych warunków umów o
udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej.
W latach 2007-2008 Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki
Zdrowotnej w J. wykonywał świadczenia medyczne w zakresie opieki
psychiatrycznej i leczenia uzależnień osób nieubezpieczonych.
W dniu 20 kwietnia 2010 r. wystawił fakturę VAT nr […] na kwotę
155.325,94 zł - oprócz faktur wystawionych w okresie od 1 listopada 2007 r. do
31 grudnia 2008 r. za wzrost kosztów świadczeń zdrowotnych na podstawie ustawy
z dnia 22 lipca 2006 r. o przekazaniu środków finansowych świadczeniodawcom na
wzrost wynagrodzeń i wezwał pozwanego do zapłaty. Pozwany odmówił zapłaty,
wskazując, że brak jest podstaw prawnych do uiszczenia należności objętej fakturą,
ostatecznie skorygowaną z uwagi na błąd rachunkowy na kwotę 126.921,20 zł.
Sąd Okręgowy uznał powództwo za zasadne. Wyraził ocenę, że świadczenia
opieki zdrowotnej w zakresie opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień są
udzielane świadczeniobiorcom bez względu na uprawnienia z tytułu ubezpieczenia
zdrowotnego przez zakłady opieki zdrowotnej i są finansowane przez NFZ
ze środków budżetu państwa. Są one co prawda finansowane z budżetu państwa
przez NFZ, jednakże na podstawie umowy o udzielanie świadczeń opieki
zdrowotnej. Nie ma przy tym - zdaniem Sądu Okręgowego - znaczenia to,
iż świadczenia zostały udzielone osobom nieubezpieczonym, jako że art.12 ustawy
z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych
ze środków publicznych wprost wskazuje, iż opieka psychiatryczna i leczenie
uzależnień odbywa się bezpłatnie bez względu na uprawnienia z tytułu
ubezpieczenia zdrowotnego.
Podniósł także, że stosownie do art. 3 ustawy z dnia 22 lipca 2006 r.
o przekazaniu środków finansowych świadczeniodawcom na wzrost wynagrodzeń
(Dz.U. 2006, Nr 149, poz. 1076) kwota, o której mowa w art. 136 pkt 5 ustawy
o świadczeniach w umowach zawartych na 2006 r. w okresie od października
2006 r. do 31 grudnia 2006 r. wzrasta z mocy prawa o równowartość 7,5% kosztów
4
pracy w poszczególnych rodzajach świadczeń opieki zdrowotnej, w 2007 r. zaś
wzrasta o 30% kosztów pracy w poszczególnych rodzajach świadczeń opieki
zdrowotnej.
W umowach zawieranych na 2008r kwota zobowiązania, o której mowa
w art. 136 pkt 5 ustawy o świadczeniach zawiera równowartość środków
przekazanych na wzrost tej kwoty w 2007 r. zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 2 i ust. 2,
z zastrzeżeniem ust. 3.
W okresie od 1 kwietnia 2008 r. do 31 grudnia 2008 r. powód
poniósł koszty związane z udzielaniem świadczeń zdrowotnych osobom
nieubezpieczonym, za które to świadczenia pozwany zapłacił. Powód był
zobligowany do podwyższenia pracownikom wynagrodzenia w związku z wejściem
w życie ustawy z dnia 22 lipca 2006 r. o przekazaniu środków finansowych
świadczeniodawcom na wzrost wynagrodzeń o kwotę 81.592,20 zł, której pozwany
nie kwestionował. Wzrost wynagrodzenia zwiększył kwoty zobowiązania NFZ
z mocy prawa i pozwany winien pokryć koszty udzielonych przez powoda
świadczeń zdrowotnych na rzecz osób nieubezpieczonych wraz z kosztami
podwyżki wynagrodzeń jako części składowej ceny każdego z udzielonych
świadczeń.
Kwota 3.329.021,40 zł wskazana w umowie o udzielanie świadczeń opieki
zdrowotnej nie zawierała kosztów podwyżki wynagrodzenia za świadczenia
udzielone osobom nieubezpieczonym wskazanych w art. 12 pkt 2-4 ustawy
o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2012 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
pozwanej oraz orzekł o kosztach postępowania. Wskazał, że okolicznością
bezsporną jest to, że powód, którego z Funduszem wiązała umowa o udzielanie
świadczeń opieki zdrowotnej, udzielał w okresie od stycznia do grudnia 2008 r.
świadczeń opieki zdrowotnej na rzecz świadczeniobiorców, o których mowa w art.
12 pkt 2-4 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. Nr 210 poz. 2145 ze zm.).
Również § 5 ust. 6 umowy zawartej w dniu 28 grudnia 2007 r. o udzielanie
świadczeń opieki zdrowotnej w okresie od stycznia do grudnia 2008 r. nawiązuje
do świadczeń udzielanych osobom, o których mowa w art. 12 pkt 2-4 ustawy z dnia
5
27 sierpnia 2004 r., bez określenia czy dotyczy osób ubezpieczonych, czy
nieposiadających ubezpieczenia zdrowotnego. Narodowy Fundusz Zdrowia
obowiązany jest do finansowania świadczeń opieki zdrowotnej udzielanych
świadczeniobiorcom, zarówno osobom ubezpieczonym, jak i nieubezpieczonym.
Pozwany Fundusz nie negował faktu udzielenia przez powoda świadczeń opieki
zdrowotnej na rzecz nieubezpieczonych w okresie od kwietnia do grudnia 2008 r.
i pokrył koszty tych świadczeń, jednakże bez kosztów podwyżek wynagrodzeń
przewidzianych ustawą z dnia 22 lipca 2006 r. o przekazaniu środków finansowych
świadczeniodawcom na wzrost wynagrodzeń (Dz.U. 2006 r., Nr 149, poz. 1076).
Jak wynika z art. 3 ustawy z 22 lipca 2006 r. wzrost wynagrodzeń
wprowadzony tą ustawą zwiększył kwoty zobowiązania Funduszu z mocy samego
prawa, niezależnie od późniejszego aneksowania umów o udzielanie świadczeń
opieki zdrowotnej. Źródłem zobowiązania Funduszu w zakresie powiększenia kwot
określanych w umowach - o kwoty wskazane w art. 3 ustawy podwyżkowej
pozostawał przepis ustawy, zaś aneksy miały charakter wtórny. Powołana ustawa
„podwyżkowa" nie zawiera odrębnego uregulowania w zakresie pokrywania
wzrostu kwoty zobowiązania dla świadczeń udzielanych osobom innym
niż ubezpieczone, przewidując jedynie wzrost kwoty świadczeń określonych
w umowie z NFZ.
Zatem zwiększenie kwoty zobowiązania NFZ wobec świadczeniobiorców
o kwotę podwyżki wynagrodzeń podwyższa wartość poszczególnych świadczeń
zdrowotnych o kwotę tej podwyżki, bowiem koszty pracy stanowią składnik
kształtowania ceny udzielanych świadczeń opieki zdrowotnej. Wzrost wynagrodzeń
pracowników służby zdrowia w istotny sposób rzutował na cenę poszczególnych
świadczeń zdrowotnych. Podwyżka wynagrodzeń na stałe stała się częścią
wynagrodzenia objętych nią pracowników służby zdrowia i od tego czasu wycena
poszczególnych świadczeń opieki zdrowotnej nie mogła tej okoliczności pomijać.
Kwota podwyższona, mimo jej wyodrębnienia, stała się częścią składową ceny
poszczególnych świadczeń zdrowotnych. Te same zasady odnoszą się do
zobowiązania Funduszu z tytułu kosztów świadczeń udzielanych osobom innym niż
ubezpieczone. Sąd Apelacyjny uznał, że konsekwencją zwiększenia środków
finansowych przekazywanych przez NFZ świadczeniodawcom o wzrost kosztów
6
pracy jest przyjęcie, iż o taką samą kwotę z mocy prawa zwiększyła się cena
poszczególnych świadczeń wykonywanych przez świadczeniodawcę także
finansowanych przez pozwanego. To, że koszty świadczeń na rzecz
nieubezpieczonych pokrywane są ze środków budżetowych nie może mieć wpływu
na wysokość zobowiązania pozwanego.
Wyrok Sądu Apelacyjnego został zaskarżony skargą kasacyjną przez
pozwanego, który wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i wydanie orzeczenia co
do istoty sprawy. Skarga została oparta na obu podstawach określonych w art.
3983
§ 1 k.p.c. W ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania skarżący
zarzucił obrazę art. 227 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. a w ramach podstawy
naruszenia prawa materialnego obrazę art. 12 ust. 2 i 4 ustawy z dnia 27 sierpnia
2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych
(jedn. tekst: Dz.U. 2008, Nr 164, poz. 1027 ze zm.); art. 10 c w zw. z art. 3 ustawy
z dnia 22 lipca 2006 r. o przekazaniu środków finansowych świadczeniodawcom
na wzrost wynagrodzeń (Dz.U.2006.149.1076 ze zm.) w zw. z art. 136 pkt 5
ustawy o świadczeniach; § 6 ust. 1 pkt 11 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
19 lutego 2008 r. w sprawie sposobu i trybu finansowania z budżetu państwa
świadczeń opieki zdrowotnej (Dz.U.2008.34.198) oraz § 6 ust. 1 pkt 12 lit. a)
zastępującego je rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 lipca 2008 r. w sprawie
sposobu i trybu finansowania z budżetu państwa świadczeń opieki zdrowotnej
(Dz.U.2008.137.858); § 17 ust. 2 załącznika do rozporządzenia Ministra Zdrowia
z dnia 6 października 2005 r. w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie
świadczeń opieki zdrowotnej (Dz.U.2005.197.1643), zmienionego następnie na
§ 18 ust. 2 załącznika do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 maja 2008 r.
w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej
(Dz.U.2008.81.484) w zw. z odpowiednio § 1 pkt 1-2 oraz § 1 pkt 1 i 3 tych
rozporządzeń oraz art. 6 k.c.
Ustalenia faktyczne, które stanowiły podstawę wydania zaskarżonego
wyroku były zasadniczo bezsporne. Nie budziło bowiem wątpliwości, że strona
powodowa w okresie od kwietnia 2008 r. do grudnia 2008 r. udzielała świadczeń
7
osobom nieubezpieczonym, o których mowa w art. 12 pkt 2-4 i 6 ustawy z dnia
27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych (w zakresie opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień osób
nieubezpieczonych) i strona pozwana za te świadczenia zapłaciła. Przedmiotem
sporu pozostawało, czy w związku z przepisami ustawy z dnia 22 lipca 2006 r.
o przekazaniu środków finansowych świadczeniodawcom na wzrost wynagrodzeń
(ustawa z 2006 r. o wzroście wynagrodzeń) strona pozwana powinna ponieść
dodatkowo koszty związane z podwyżką wynagrodzeń w takim zakresie, który
byłby związany z wykonywaniem wskazanych wyżej świadczeń zdrowotnych,
mimo że kwota przeznaczona na podwyżki wynagrodzeń ustalona w umowie
z dnia 28 grudnia 2007 r. o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej nie
uwzględniała, jako podstawy do jej określenia, wykonywania świadczeń na rzecz
osób nieubezpieczonych. Należności w tym zakresie dochodziła zaś strona
powodowa. Sąd Apelacyjny przyjął, że żądanie strony powodowej było
uzasadnione, gdyż art. 3 i art. 10c ustawy z 2006 r. o wzroście wynagrodzeń)
przesądziły o tym, iż z mocy ustawy nastąpił wzrost wysokości zobowiązań NFZ
z tytułu wzrostu wynagrodzeń, co spowodowało wzrost wartości poszczególnych
świadczeń zdrowotnych o kwoty z tytułu tej podwyżki, gdyż koszty pracy stanowią
składnik kształtowania ceny udzielanych świadczeń opieki zdrowotnej. W jego
ocenie te same zasady odnoszą się zaś do kosztów świadczeń udzielanych
osobom ubezpieczonym i nieubezpieczonym.
To stanowisko zostało zasadnie zakwestionowane w skardze kasacyjnej
w zarzutach mieszczących się w ramach podstawy naruszenia prawa
materialnego. Brzmienie art. 10c ustawy z 2006 r. o wzroście wynagrodzeń
wskazuje, że zwiększenie wysokości zobowiązań NFZ z tytułu wzrostu
wynagrodzeń w 2008 r. było objęte umowami o udzielanie świadczeń opieki
zdrowotnej na 2008 r. zawieranymi z NFZ i regulacja ta nie obejmowała świadczeń
udzielanych osobom nieubezpieczonym. Wykładnia tego przepisu nie uzasadnia
zatem prezentowanej przez Sąd Apelacyjny oceny, że ustawa z 2006 r. o wzroście
wynagrodzeń jedynie nie zawierała odrębnej regulacji dotyczącej pokrywania
wzrostu zobowiązań NFZ w przypadku świadczeń zdrowotnych udzielanych
osobom nieubezpieczonym. Taki sposób wykładni tego przepisu był związany ze
8
stwierdzeniem, że zwiększenie - na podstawie art. 3 i art. 10c powołanej wyżej
ustawy - kwoty zobowiązań NFZ o kwoty przeznaczone na wzrost wynagrodzeń
spowodowało podwyższenie wartości poszczególnych świadczeń zdrowotnych,
gdyż wzrost wynagrodzeń pracowników służby zdrowia w istotny sposób wpływał
na cenę świadczeń opieki zdrowotnej. To stanowisko nie znajduje uzasadnionych
podstaw. Sąd Najwyższy w kilku orzeczeniach wyraził już pogląd odmienny.
Stwierdził w nich jednoznacznie, że w świetle art. 3 i 10 c ustawy z 2006 r. o
wzroście wynagrodzeń nie można przyjąć, aby te przepisy umożliwiały zmianę
ceny jednostkowej świadczeń zdrowotnych (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
6 kwietnia 2011 r., I CSK 470/10 i z dnia 20 stycznia 2012 r., I CSK 187/11). Także
powołane przez Sąd Apelacyjny przepisy rozporządzeń Rady Ministrów z dnia
19 lutego 2008 r. i z dnia 18 lipca 2008 r. w sprawie sposobu i trybu finansowania z
budżetu państwa świadczeń opieki zdrowotnej nie uzasadniają oceny, że przepisy
ustawy z 2006 r. o wzroście wynagrodzeń spowodowały wzrost wartości
poszczególnych świadczeń zdrowotnych. W skardze kasacyjnej zasadnie
podniesiono natomiast, że § 17 ust 2 załącznika do rozporządzenia Ministra
Zdrowia z dnia 6 października 2005 r. w sprawie ogólnych warunków umów
o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej oraz § 18 ust 2 zmieniającego go
rozporządzenia z dnia 6 maja 2008 r. wskazują, że sposób ustalenia ceny za
świadczenia opieki zdrowotnej nie uwzględnia jako czynnika wpływającego na
wysokość ceny świadczenia wzrostu wynagrodzeń pracowników służby zdrowia
spowodowanych przez ustawę z 2006 r. o wzroście wynagrodzeń.
Uzasadniona była także podstawa kasacyjna naruszenia przepisów
postępowania. Skarżący podniósł zasadnie, że uwzględnienie powództwa w całości
nastąpiło bez przeprowadzenia postępowania dowodowego w celu ustalenia jaka
faktycznie kwota mogłaby przysługiwać stronie powodowej z tytułu wzrostu
wynagrodzeń w związku z udzieleniem świadczeń zdrowotnych osobom
nieubezpieczonym. Sąd Okręgowy stwierdził, że kwota wyliczona przez stronę
pozwaną nie była kwestionowana przez stronę pozwaną, co Sąd Apelacyjny
zaakceptował. Tymczasem skarżący trafnie zarzucił, że skoro wnosił on
o oddalenie powództwa w całości jako bezzasadnego, to jego stanowisko nie
9
uzasadniało stwierdzenia, że sama wysokość dochodzonego roszczenia nie była
kwestionowana.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna była uzasadniona
i zaskarżony nią wyrok podlegał uchyleniu na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
jw