Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 10/13
POSTANOWIENIE
Dnia 10 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
przy uczestnictwie M. B. i Z. B.
o wpis hipoteki przymusowej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 10 października 2013 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika M. B.
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 26 kwietnia 2012 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) przyznaje adw. M. Ś.-B. z Kancelarii Adwokackiej od Skarbu
Państwa - Sądu Okręgowego w K. kwotę 120 zł (sto
dwadzieścia złotych) wraz z należnym podatkiem od towarów i
usług tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej uczestnikowi z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
2
Sąd pierwszej instancji postanowieniem z dnia 24 października 2011 r.
utrzymał w mocy, zaskarżony skargą kasacyjną uczestnika postępowania M. B.,
wpis hipoteki przymusowej, dokonany przez referendarza sądowego w dniu 21
maja 2011 r. w uwzględnieniu wniosku ZUS oddział w K.
Sąd ten uznał zasadność wniosku, o wpis hipoteki przymusowej wobec
dołączenia przez wnioskodawcę do wniosku stosownego tytułu wykonawczego
przeciwko M. B. i Z. B. stwierdzającego istnienie należności z tytułu składek oraz
jej wysokości.
Apelację uczestnika M. B. od powyższego postanowienia oddalił Sąd drugiej
instancji postanowieniem z dnia 26 kwietnia 2012 r.
Sąd uznał, że przedłożony przez ZUS administracyjny tytuł wykonawczy
stanowi podstawę wpisu hipoteki przymusowej zgodnie z art. 26 ust. 2 ustawy
z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tj. Dz. U.
z 209 r., Nr 205, poz. 1585 ze zm.). w zw. z art. 109 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r.
o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm., dalej cyt. jako
u.k.w.h.). Sąd odwoławczy stwierdził zarazem, że nie jest władny badać żadnych
okoliczności sprawy poza określonymi w art. 6288
§ 2 k.p.c., a w szczególności
charakteru i istoty postępowań przez Sądem Okręgowym w K. (sygn. akt VII U
…/10) i przed Sądem Apelacyjnym (sygn. akt III AUa …/05).
Sąd drugiej instancji stwierdził, że istotą hipoteki jest zabezpieczenie
wierzytelności na nieruchomości dłużnika i umożliwienie wierzycielowi prowadzenia
z niej egzekucji bez względu na osobę aktualnego właściciela. Wierzyciel może
egzekwować jednak dopiero dysponując przeciwko dłużnikowi tytułem
wykonawczym zaopatrzonym w sądową klauzulę wykonalności, stwierdził Sąd
odwoławczy. Uznał zarazem, że podstawy do dokonania wpisu hipoteki na
nieruchomości niewątpliwie istniały.
Skarga kasacyjna uczestnika M. B., zaskarżająca postanowienie Sądu
Okręgowego w całości, oparta została a dwóch zarzutach sformułowanych
w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej.
Skarżący zarzucił błędną wykładnię art. 109 ust. 1 u.k.w.h. polegającą na
przyjęciu, że dokumenty przedstawione przez Wnioskodawcę wraz z wnioskiem
3
stanowią tytuł wykonawczy określony w przepisach o administracyjnym
postępowaniu egzekucyjnym i stanowią postawę uzyskania hipoteki przymusowej
na nieruchomości dłużnika.
Nadto uczestnik M. B. zarzucił niezastosowanie art. 26 § 3 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887
ze zm.), skutkujące przyjęciem, że hipoteka przymusowa może powstać bez
doręczenia dłużnikowi decyzji ZUS o określeniu wysokości należności z tytułu
składek.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej zaakcentowano, że wbrew klauzuli
stwierdzającej wymagalność obowiązku podlegającego egzekucji, a zawartej
w przedłożonym przez ZUS tytule wykonawczym H-45/2011, roszczenie
Wnioskodawcy o zapłatę należności składkowych nie jest jeszcze wymagalne. Brak
wymagalności skarżący uzasadnia tym, że z załączonego przez ZUS do wniosku
tytułu wykonawczego jednoznacznie wynika, że jego odpis nie został dłużnikowi
doręczony wraz z klauzulą o skierowaniu tego tytułu do egzekucji administracyjnej
oraz stosowanych pouczeń dłużnika o prawie do wniesienia zarzutów.
Decyzja administracyjna nie doręczona zobowiązanemu nie jest tytułem
wykonawczym uprawniającym do wszczęcia egzekucji, a tym samym nie może
stanowić podstawy wpisu hipoteki przymusowej na podstawie art. 109 u.k.w.h.,
wywodzi skarżący. Zdaniem uczestnika, brak doręczenia tytułu wykonawczego
dłużnikami powinien być rozważany przez sąd wieczystoksięgowy przy
rozpoznawaniu wniosku o wpis hipoteki przymusowej, a to wobec wynikającej z art.
26 § 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przesłanki, że hipoteka
przymusowa na nieruchomości dłużnika może powstać jedynie na podstawie
doręczenia decyzji wierzyciela o określeniu wysokości należności z tytułu składek.
Utrzymanie przez Sąd odwoławczy hipoteki przymusowej z naruszeniem art.
26 § 3 wymienionej ostatnio ustawy skutkuje zasadnością zarzutu niewłaściwego
zastosowania tego przepisu, skonkludował skarżący.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie wobec braku powołania
w niej uzasadnionych podstaw.
4
Zgodnie z art. 6268
§ 2 k.p.c., sąd wieczystoksięgowy, rozpoznając wniosek
o wpis, bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do niego dokumentów
oraz treść księgi wieczystej. Wynikające z tego przepisu wąskie ujęcie zakresu
kognicji sądu wieczystoksięgowego oznacza, że sąd ten, oceniając zasadność
zgłoszonego żądania wpisu, powinien czynić ustalenia wyłącznie na podstawie
treści wniosku i dołączonych do niego dokumentów, a także badać stan rzeczy
ujawniony w księdze wieczystej w chwili złożenia wniosku (por. np. uchwała
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego w 16 grudnia 2009 r., sygn. akt III CZP 80/09,
publ. OSNC 2010, nr 6, poz. 84; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego
2013 r., sygn. akt III CSK 171/12, niepubl.). Tym samym, w świetle art. 6268
§ 2
k.p.c. nie jest dopuszczalne, jako stanowiące przekroczenie granic kognicji sądu
wieczystoksięgowego, m.in. dokonanie wpisu w księdze wieczystej na podstawie
dokumentów nie dołączonych do wniosku lub prowadzenie postępowania
dowodowego w celu ustalenia rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości. Sąd
wieczystoksięgowy nie jest również władny, oceniając zasadność zgłoszonego
żądania, przeprowadzać dowodu z zeznań świadków lub z innych środków
dowodowych przewidzianych przez kodeks postępowania cywilnego
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2001 r., sygn. akt
III CKN 354/00, publ. OSNC 2001, nr 12, poz. 183; postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2013 r., sygn. akt IV CSK 515/12, niepubl.).
Wyjątek w tym względzie, stosownie do brzmienia art. 6268
k.p.c., stanowi jedynie
dokument przedłożony przez wnioskodawcę jako dowód istnienia
materialnoprawnej podstawy wpisu w księdze wieczystej.
Wyznaczony przez art. 6268
§ 2 k.p.c. zakres kognicji sądu w postępowaniu
wieczystoksięgowym, co należy podkreślić, w swej istocie wyłącza możliwość
badania przez sąd wieczystoksięgowy innych okoliczności niż te, które wynikają
z wniosku o wpis oraz załączonych do niego dokumentów, a także treści księgi
wieczystej. W konsekwencji, w przypadku żądania wpisu hipoteki przymusowej
w oparciu o tytuł wykonawczy stwierdzający istnienie wierzytelności podlegającej
zabezpieczeniu, sąd wieczystoksięgowy zobligowany jest jedynie do kontroli
prawidłowości takiego tytułu pod względem zachowania wymogów przewidzianych
przez przepisy o postępowaniu egzekucyjnym. Obowiązek ten, ze względu na
5
implikacje wynikające z art. 6268
§ 2 k.p.c., w odniesieniu do tytułów wykonawczych
wydanych na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r.
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jednolity: Dz. U. z 2012 r.,
poz. 1015), nie może być jednak utożsamiany z badaniem prawidłowości
przeprowadzonego postępowania administracyjnego, w następstwie którego tytuł
ten został wydany, czy też skuteczności jego doręczenia uczestnikowi
postępowania (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2011 r.,
sygn. akt IV CSK 606/10, niepubl.; postanowienie Sądu Najwyższego
z 17 listopada 2011 r., sygn. akt IV CSK 23/11, niepubl.; postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 12 października 2012 r., sygn. akt IV CSK 104/12, niepubl.;
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2012 r., sygn. akt IV CSK
105/12, niepubl.).
W skardze kasacyjnej uczestnik postępowania, powołując się na naruszenie
art. 109 ust. 1 u.k.w.h. przez jego niewłaściwą wykładnię, wskazuje, że dokument
przedłożony przez wnioskodawcę wraz w wnioskiem o wpis hipoteki przymusowej
nie stanowił tytułu wykonawczego uprawniającego do dokonania wpisu hipoteki
przymusowej na nieruchomości stanowiącej przedmiot jego współwłasności. Tak
ujęty zarzut naruszenia art. 109 ust. 1 u.k.w.h. nie zasługuje na uwzględnienie.
Zasadnie bowiem Sądy meriti, w granicach wyznaczonych przez art. 6268
§ 2
k.p.c., ustaliły, że przedmiotowy dokument spełnia wymogi określone w „przepisach
o postępowaniu egzekucyjnym”, tj. wskazane w art. 27 ustawy o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji, a tym samym stanowi tytuł wykonawczy
uprawniający do dokonania wpisu hipoteki przymusowej na podstawie art. 109 ust.
1 u.k.w.h. Oceny w tym względzie nie zmienia przywoływana przez skarżącego
w ramach powyższego zarzutu okoliczność, iż odpis dołączonego do wniosku
tytułu wykonawczego nie został mu doręczony (s. 9 uzasadnienia skargi
kasacyjnej). W tym względzie skarżący pomija bowiem, że doręczenie odpisu tytułu
wykonawczego stanowi przesłankę wszczęcia postępowania egzekucyjnego
(art. 26 § 5 pkt 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji).
Tymczasem ustanowienie hipoteki przymusowej stanowi jedynie formę
zabezpieczenia mającego na celu ułatwienie przyszłego postępowania
egzekucyjnego. Zabezpieczenie takie, jak podkreśla się w orzecznictwie, nie jest
6
w istocie sposobem egzekucji, gdyż jego skutkiem nie jest wyegzekwowanie
należności stwierdzonej tytułem wykonawczym (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 12 czerwca 1997 r., sygn. akt III CKN 72/97, publ. Prawo
Gospodarcze 1997, nr 10, poz. 12; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 marca
2005 r., sygn. akt III CZP 3/05, publ. OSNC 2006, nr 2, poz. 27; postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2013 r., sygn. akt I CSK 433/12, niepubl.).
Ustanowienie hipoteki przymusowej, co należy przy tym podkreślić, zgodnie z art.
109 ust. 1 u.k.w.h., następuje na podstawie przedłożonego wraz z wnioskiem
o wpis tytułu wykonawczego zgodnego z przepisami o postępowaniu
egzekucyjnym. W odniesieniu do tzw. administracyjnych tytułów wykonawczych
wymogi w tym względzie statuuje art. 27 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji. Przepis ten, wbrew sugestii wyrażonej w skardze kasacyjnej, nie
warunkuje przypisania mocy prawnej takiemu dokumentowi od jego doręczenia
dłużnikowi.
Nie ma również racji skarżący, powołując się na naruszenie art. 26 § 3
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U.
z 1998 r. Nr 137, poz. 887 ze zm.) przez jego niezastosowanie skutkujące
przyjęciem, że hipoteka przymusowa na nieruchomości stanowiącej przedmiot
współwłasności skarżącego może zostać wpisana do księgi wieczystej bez
doręczenia mu decyzji ZUS o określeniu wysokości należności z tytułu składek.
Wnioskodawca oparł bowiem żądanie wpisu hipoteki przymusowej na załączonym
do wniosku tytule wykonawczym. Tym samym w sprawie nie miał zastosowania art.
26 § 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych dotyczący ustanowienia
hipoteki przymusowej na nieruchomości w oparciu o decyzję ZUS określającą
należność z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne. Zaznaczyć przy tym
należy, że dołączenie przez wnioskodawcę tytułu wykonawczego do wniosku
o wpis hipoteki przymusowej, ze względu na brzmienie art. 6268
§ 2 k.p.c., wiązało
się z zawężeniem zakresu kompetencji kontrolnych sądu wieczystoksięgowego
przy ocenie zasadności zgłoszonego żądania jedynie do dokumentów wskazanych
przez wnioskodawcę.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
w zw.
z art. 13 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
7
Sąd Najwyższy przyznał pełnomocnikowi z urzędu uczestnika postępowania
od Skarbu Państwa koszty nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu
w postępowaniu kasacyjnym, działając na podstawie § 2 ust. 3, § 8 pkt 5 oraz § 13
ust. 4 pkt 2 w zw. z §§ 19 i 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu
(tj. Dz. U. 2013 r., poz. 461).
es