Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 54/13
POSTANOWIENIE
Dnia 7 listopada 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku B. W. i in.,
przy uczestnictwie Gminy W.
o wpis w dziale III księgi wieczystej roszczenia o zwrot wywłaszczonych
nieruchomości,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 7 listopada 2013 r.,
zażalenia wnioskodawców na postanowienie Sądu Okręgowego w W.
z dnia 28 marca 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
UZASADNIENIE
2
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy odrzucił skargę kasacyjną
wnioskodawców od postanowienia tego Sądu z dnia 28 listopada 2012 r., którym
oddalona została ich apelacja od postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 19
października 2012 r. oddalającego wniosek o wpis w dziale III wskazanej księgi
wieczystej roszczenia o zwrot wywłaszczonej nieruchomości. Zgłoszone żądanie
Sąd Okręgowy potraktował jako wniosek o wpis ostrzeżenia o toczącym się
postępowaniu administracyjnym o zwrot wywłaszczonej nieruchomości. Przyjął, że
postanowienie w przedmiocie wniosku o wpis ostrzeżenia nie kończy postępowania
w zakresie uprawnień podmiotowych związanych z ustrojem ksiąg wieczystych.
Odwołał się do poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w sprawie o wpis
ostrzeżenia na podstawie art. 10 ust. 2 u.k.w.h., przyjmującego, że istotą
ostrzeżenia nie jest rozstrzyganie o prawidłowości prawa wpisanego w księdze
wieczystej, a jedynie urzędowa informacja o zakwestionowaniu zasadności wpisu.
Stwierdził, że tak samo należy ocenić charakter wniosku o wpis ostrzeżenia o
toczącym się postępowaniu administracyjnym.
Wnioskodawcy w zażaleniu zarzucili zaskarżonemu postanowieniu
dokonanie błędnej wykładni art. 5191
§ 1 k.p.c. przez przyjęcie niedopuszczalności
skargi kasacyjnej w sprawie o wpis roszczenia o zwrot wywłaszczonych
nieruchomości, art. 10 ust. 2 u.k.w.h. przez zastosowanie go do zgłoszonego
roszczenia oraz art. 16 ust. 1 u.k.w.h. w związku z art. 136 ust. 3 u.g.n., polegającej
na uznaniu wpisu tego roszczenia za wpis wpadkowy. Domagali się uchylenia
zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W postępowaniu nieprocesowym skarga kasacyjna od postanowienia sądu
drugiej instancji co do istoty sprawy jest, co do zasady dopuszczalna, stosownie do
art. 5191
§ 1 k.p.c., jeżeli zaskarżone postanowienie kończy postępowanie
w sprawie - z zakresu prawa osobowego, rzeczowego i spadkowego, chyba
że przepis szczególny stanowi inaczej. Od wejścia w życie, z dniem 23 września
2001 r., ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych,
ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o kosztach sądowych
3
w sprawach cywilnych, ustawy - Prawo o notariacie (Dz. U. Nr 63, poz. 635)
postępowanie wieczystoksięgowe stanowi część postępowania nieprocesowego
i dopuszczalność skargi kasacyjnej podlega wymaganiom określonym w art. 5191
§ 1 k.p.c. Sprawy o wpis w księdze wieczystej są sprawami z zakresu prawa
rzeczowego w rozumieniu tego przepisu. Z uwagi na brak przepisu szczególnego,
regulującego kwestię dopuszczalności skargi kasacyjnej w tych sprawach,
w sposób odbiegający od reguły ogólnej, przewidzianej w art. 5191
§ 1 k.p.c.,
rozważenia wymagało jedynie, czy postanowienie sądu drugiej instancji oddalające
apelację od odmowy wpisu roszczenia o zwrot wywłaszczonej nieruchomości
w dziale trzecim księgi wieczystej stanowi postanowienie co do istoty, kończące
postępowanie w sprawie.
Pod pojęciem „istoty sprawy” należy rozumieć przesłanki materialnoprawne
wniosku o wpis (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2004 r.,
II CK 541/03, OSNC 2005, nr 6, poz. 112; z dnia 26 listopada 2009 r. I CZ 72/09,
niepubl.; z dnia 14 marca 2013 r., I CZ 8/13, niepubl.). Rozstrzygnięcia wydane
w przedmiocie określonym w art. 16 ust. 1 i 2 u.k.w.h. dotyczą skuteczności praw
osobistych i roszczeń. Postanowienie w przedmiocie wniosku o wpis roszczenia
o przeniesienie własności lub użytkowania wieczystego nieruchomości ma
charakter materialnoprawny, ponieważ prowadzi do wykreowania stosunku
prawnego między uprawnionym a każdoczesnym właścicielem nieruchomości,
służy zatem ustaleniu stanu prawnego nieruchomości, o którym mowa w art. 1
ust. 1 u.k.w.h. (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2004 r.,
V CZ 42/04, OSNC 2005, nr 5, poz. 93; z dnia 14 marca 2013 r., I CZ 8/13).
Postanowienie kończące postępowanie w sprawie, to takie postanowienie, które
definitywnie kończy postępowanie w zakresie uprawnień podmiotowych,
związanych z ustrojem ksiąg wieczystych (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 23 sierpnia 2012 r., II CZ 94/12, niepubl.). Nie odpowiadają tym
wymaganiom postanowienia dotyczące wpisu ostrzeżenia o toczącym się procesie
na podstawie postanowienia sądu o udzieleniu zabezpieczenia, wpisu ostrzeżenia
na podstawie art. 10 ust. 2 u.k.w.h., czy art. 62613
§ 1 k.p.c., bądź prostujące
usterki wpisu.
4
Wnioskodawcy zgłosili żądanie o wpis w dziale trzecim wskazanej
księgi wieczystej roszczenia o zwrot wywłaszczonych nieruchomości.
Z uzasadnienia postanowienia Sądu pierwszej instancji z dnia
19 października 2012 r. wynika, że dla wniosku o wpis roszczenia nie było
podstawy w przepisach ustawowych, jak też żaden przepis ustawy o gospodarce
nieruchomościami nie przewiduje wpisu ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu
administracyjnym. W postanowieniu Sądu Okręgowego z dnia 28 listopada 2012 r.
przedmiot postępowania określony został jako wniosek o wpis w dziale trzecim
księgi wieczystej roszczenia o zwrot wywłaszczonych nieruchomości. Oddalając
apelację wnioskodawców, Sąd ten odniósł się zarówno do braku podstaw do wpisu
roszczenia, jak i wpisu ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu, podzielił
stanowisko wyrażone przez Sąd pierwszej instancji. Nie było zatem podstaw do
potraktowania skargi kasacyjnej od tego postanowienia jako dotyczącej wpisu
ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu administracyjnym, skoro skarżący w toku
całego postępowania powoływali się na przysługujące im roszczenie o zwrot
wywłaszczonych nieruchomości, które należy do kategorii roszczeń o przeniesienie
własności nieruchomości. Zaskarżone postanowienie również jako przedmiot
sprawy określa wpis w dziale trzecim księgi wieczystej roszczenia o zwrot
wywłaszczonych nieruchomości.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie
na podstawie art. 39815
§ 1 w związku z art. 3941
§ 3 i art. 13 § 2 k.p.c.
jw