Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 124/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Marta Romańska
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
Protokolant Izabella Janke
w sprawie z powództwa "A. Polska" Sp. z o.o. w W.
przeciwko W. Sp. z o.o. w L.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 stycznia 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 16 listopada 2012 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 3 600,- ( trzy
tysiące sześćset ) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację od wyroku Sądu
Okręgowego w L., którym została zasądzona od pozwanej kwota 2.435.400 zł
tytułem wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane.
Sądy obu instancji ustaliły, że A. Spółka z o.o. zawarła z pozwaną, jako
inwestorem, umowę o wybudowanie hali magazynowej i wykonanie innych robót
budowalnych. Strony umowy postanowiły, że wykonawca wykona roboty własnymi
siłami a w wypadku konieczności powierzenia ich wykonawcom zawiadomi o tym
pozwaną i przed zawarciem umów podwykonawczych na jej żądanie udzieli jej
wszelkich informacji dotyczących podwykonawców. Pismem z dnia 13 marca
2011 r. wykonawca zgłosił pozwanej zamiar powierzenia wykonania części robót
powódce i poprosił o pisemne potwierdzenie przyjęcie tego zgłoszenia, które
uzyskał w piśmie z dnia 15 marca 2011 r. W umowie podwykonawczej
postanowiono, że warunkiem rozpoczęcia prac jest przedstawienie zgody inwestora
na jej zawarcie. Powoda jako podwykonawcę ujawniono w dzienniku budowy, na
naradzie w dniu 23 marca omówiono zmianę sposobu fundamentowania
i wskazano obowiązki obciążające powoda. Do każdej faktury składanej pozwanej
spółka A. dołączała oświadczenie podwykonawców o otrzymaniu przez nich
wynagrodzenia, w tym oświadczenia powoda. W piśmie z dnia 18 lipca 2011 r.
pozwana zwróciła się do powódki o informację, czy wykonawca zalega wobec niej
z zapłatą i powódka oświadczyła o braku zaległości informując jednocześnie, że do
zapłaty pozostały niewymagalne jeszcze należności na kwotę 1.082.400 zł i na
kwotę 1.722.000 zł. Pozwana zażądała w dniu 28 lipca 2011 r. od wykonawcy
przesłania aktualnego oświadczenia powódki o braku zaległości, natomiast
wykonawca zażądał zapłaty wynagrodzenia. Pismem z dnia 1 sierpnia 2011 r.
pozwana poinformowała powódkę o planowanym spotkaniu w sprawie budowy hali
magazynowej. Powódka wykonała prawidłowo roboty i wezwała pozwaną do
zapłaty kwot 1.082.400 zł oraz 2.435.000 zł. Pozwana złożyła do depozytu
sądowego kwotę 400.000 zł i do jej odbioru upoważniła powódkę. Sąd drugiej
instancji uznał, że pozwana bezwarunkowo zgodziła się na powierzenie przez
wykonawcę części robót innemu podmiotowi i jednoznacznie zaakceptowała
3
zgłoszenie powódki jako podwykonawcy w piśmie z dnia 15 marca 2011 r., a więc
powódka z chwilą podpisania umowy uzyskała status podwykonawcy
uprawnionego do dochodzenia wynagrodzenia wprost od inwestora. W ocenie
Sądu drugiej instancji nie było zatem potrzeby poszukiwania innych przejawów
zgody pozwanej na zawarcie umowy przez wykonawcę z powódką, jak również nie
było konieczne dowodzenie przez powoda, że zainteresowani powiadomili pozwaną
o treści umowy lub o jej istotnych warunkach. Wymóg znajomości treści umowy
określony w art. 6471
§ 2 k.c. odnosi się bowiem tylko do tzw. zgody biernej
wyrażanej przez milczenie, ewentualnie można go rozważać w wypadku zgody
czynnej dorozumianej, ale nie jest uprawnione odnoszenie tego wymogu do zgody
wyrażonej wprost, także przed zawarciem umowy. Takiego wymogu nie można
wywodzić także z umowy zawartej przez powódkę z wykonawcą, nie dotyczącej
pozwanej, która nie może z niej wyprowadzać dla siebie korzystniejszych
warunków, niż ustawowe. Zapis natomiast pkt III ogólnych warunków umowy
wiążących inwestora i wykonawcę nie pozostawia wątpliwości, że akceptacja
zgłoszenia powoda jako podwykonawcy przez pozwaną była tożsama z przyjęciem
przez pozwaną skutków zawarcia umowy podwykonawczej. Kolejnym przejawem
tej akceptacji był przestrzegany później wymóg składania przez podwykonawców
oświadczeń o niezaleganiu wykonawcy z płatnościami oraz informacji o stanie
rozliczeń. Skoro więc pozwany wprost wyraził zgodę na zawarcie umowy
podwykonawczej nie żądając informacji o jej istotnych warunkach, nie może się
bronić brakiem tej wiedzy przed odpowiedzialnością z art. 647 1
§ 5 k.c. Pozwana
błędnie również zakłada, że niezbędnym warunkiem skuteczności zgody czynnej
wyrażonej wprost jest znajomość warunków umowy podwykonawczej.
W skardze kasacyjnej, opartej o obie podstawy kasacyjne (art. 3983
§ 1 i 2
k.p.c.), pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do
istoty sprawy poprzez oddalenie powództwa, alternatywnie o jego uchylenie
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. Zarzuciła
naruszenie prawa materialnego – art. 6471
§ 2 zd. 1 w zw. z art. 6471
§ 1 w zw.
z art. 60 k.c. przez błędną wykładnię, a w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie
art. 6471
§ 2 zd. 1 oraz 6471
§ 5 k.c. Naruszenie prawa procesowego wywiodła
z naruszenia art. 382 i 328 w zw. z art. 391 k.p.c.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty prawa procesowego mogą być skuteczne jedynie wtedy, gdy
zostanie wykazany ich wpływ na wynik sprawy. Skarżący uzasadniając zarzut
naruszenia art. 382 k.p.c. pominięciem przez Sąd drugiej instancji prawie całego
materiału dowodowego zgromadzonego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym nie
wskazuje konkretnych dowodów, które zostały pominięte i nie wykazuje wpływu
tego pominięcia na wynik sprawy w kontekście poglądu prawnego Sądu
Apelacyjnego stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia. Skoro Sąd drugiej instancji
przyjął, że w wypadku zgody na zawarcie umowy podwykonawczej wyrażonej
wprost nie jest konieczne uzyskanie przez inwestora informacji o warunkach tej
umowy, to bez znaczenia dla rozstrzygnięcia pozostają dowody potwierdzające,
że pozwana nie była informowana o istotnych warunkach umowy podwykonawczej.
Zarzut naruszenia art. 328 w zw. z art. 391 k.p.c. może natomiast być skuteczny
jedynie wówczas, gdy braki uzasadnienia sądu drugiej instancji są tyle istotne,
że uniemożliwiają kontrolę kasacyjną, a taka sytuacja w niniejszej sprawie nie
zachodzi.
Zgodnie z art. 6471
§ 2 zd. 1 k.c. do zawarcia przez wykonawcę umowy
o roboty budowlane z podwykonawcą jest wymagana zgoda inwestora. Zgoda ta
nie jest warunkiem ważności umowy podwykonawczej, natomiast stanowi
konieczną przesłankę odpowiedzialności solidarnej wykonawcy i inwestora wobec
podwykonawcy za zapłatę wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane (§ 5).
W wypadku zawiadomienia inwestora o zamiarze zawarcia takiej umowy możliwe
są cztery sytuacje: – sprzeciw inwestora, który wyłącza jego odpowiedzialność
solidarną; - zgoda bierna tzw. milcząca; - zgoda czynna dorozumiana oraz zgoda
czynna wyrażona wprost. Artykuł 6471
§ 2 zd. 2 k.c. określa jedynie warunki
skuteczności zgody wyrażonej w sposób bierny - milczący, uzależniając ją od
przedstawienia przez wykonawcę umowy lub jej projektu wraz z częścią
dokumentacji dotyczącej robót nią objętych i stanowi, że w wypadku nie wyrażenia
przez inwestora sprzeciwu lub zastrzeżeń uważa się zgodę za wyrażoną. Przepis
ten nie określa natomiast szczególnych warunków zgody wyrażonej w sposób
dorozumiany lub w sposób wyraźny. Za utrwalone obecnie należy uznać
stanowisko, że konieczne warunki powstania solidarnej odpowiedzialności
5
inwestora są zróżnicowane w zależności od sposobu wyrażenia przez niego zgody
i nie ma podstaw do rozciągania wymagań określonych w art. 6471
§ 2 zd. 2 k.c. na
wypadki zgody czynnej. Zgoda ta może przybrać postać zgody dorozumianej
wyrażonej poprzez każde zachowanie inwestora ujawniające w sposób dostateczny
jego wolę (art. 60 k.c.) albo zgody wyraźnej (wprost) wyrażonej pisemnie bądź
ustnie. Przesłanki skuteczności zgody wyrażonej wprost określają przepisy ogólne
kodeksu cywilnego dotyczące skuteczności oświadczenia woli, natomiast zgoda
wyrażona w sposób dorozumiany poprzez aktywne zachowanie inwestora jest
skuteczna, gdy dotyczy konkretnej umowy i inwestorowi są znane jej istotne
postanowienia decydujące o zakresie jego odpowiedzialności solidarnej, albo
inwestor miał możliwość zapoznania się z tymi postanowieniami. Nie budzi również
wątpliwości, że zgoda inwestora musi się odnosić do zindywidualizowanego
podwykonawcy (element podmiotowy), jak również musi dotyczyć konkretnej
umowy o roboty budowlane (element przedmiotowy) i nie może być to zgoda
blankietowa ogólnie akceptująca możliwość zawarcia przez wykonawcę umów
z podwykonawcami (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2008 r.,
III CZP 6/08, OSNC z 2008 r., nr 11, poz. 121, OSP z 2009 r., nr 6, poz. 67, OSP
z 2009 r., nr 9, poz. 90, wyrok z dnia 6 października 2010 r., II CSK 210/10, OSNC
z 2011 r., nr 5, poz. 59, OSP z 2012 r., nr 5, poz. 48). Ocena skuteczności zgody
inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane
z podwykonawcą wymaga więc w pierwszej kolejności ustalenia rodzaju zgody,
a w drugiej kolejności dokonania analizy, czy procedura poprzedzająca udzielenie
tej zgody była prawidłowa, a w konsekwencji czy zgoda wywarła skutek określony
w art. 6471
§ 5 k.c. Nie ma wątpliwości, że w sytuacji zgody biernej koniecznym
warunkiem jej skuteczności jest przedstawienie inwestorowi dokumentów, o których
mowa w art. 6471
§ 2 zd. 2 k.c. Rozbieżność dotyczyła natomiast tego, czy przy
zgodzie czynnej wykonawca powinien przedstawić umowę podwykonawczą lub jej
projekt celem uzyskania przez inwestora szczegółowej wiedzy o jej istotnych
postanowieniach, czy też wystarczająca jest ogólna wiedza inwestora o osobie
podwykonawcy i zakresie powierzonych robót uzyskana z różnych źródeł. Sąd
Najwyższy opowiedział się za poglądem, że skoro art. 6471
§ 2 zd. 1 k.c. nie
uzależnia odpowiedzialności inwestora od przedłożenia dokumentacji, to przy
6
zgodzie czynnej brak podstaw do uzależniania jej skuteczności od przedstawienia
umowy podwykonawczej lub jej projektu i wystarczające jest uzyskanie wiedzy o tej
umowie i jej istotnych postanowieniach z dowolnego źródła zarówno przed, jak i po
jej zawarciu (wyżej cyt. uchwała III CZP 6/08 i wyrok II CSK 210/10 oraz wyroki
z dnia 26 czerwca 2008 r., II CSK 80/08, M. Prawn. z 2008 r. nr 22, poz. 1215,
z dnia 3 października 2008 r., I CSK 123/08, z dnia 11 grudnia 2008 r., IV CSK
323/08, z dnia 4 lutego 2011 r., III CSK 152/10, z dnia 5 września 2012 r., IV CSK
91/12, z dnia 27 czerwca 2013 r., III CSK 298/12). Przeważająca liczba
wskazanych orzeczeń odnosiła się do warunków skuteczności zgody dorozumianej,
a więc dotyczyła sytuacji, w której inwestor nie złożył oświadczenia woli, natomiast
jego zachowanie świadczyło o wyrażeniu zgody poprzez dokonywanie czynności
faktycznych wskazujących na akceptację zawarcia umowy przez wykonawcę
z podwykonawcą. Inna natomiast jest sytuacja, w której nie ma wątpliwości co do
treści złożonego przez inwestora oświadczenia woli, w którym wprost zgadza się na
zawarcie umowy o wykonanie wskazanego zakresu robót budowlanych
z konkretnym, zindywidualizowanym wykonawcą. Konieczną przesłanką
skuteczności takiej zgody jest zawiadomienie inwestora przez wykonawcę
o zamiarze zawarcia umowy i określenie jej zakresu podmiotowego (wskazanie
konkretnego wykonawcy) oraz przedmiotowego (zakres robót objęty umową).
Zgoda wyrażona wprost musi być bowiem ukierunkowana na zawarcie umowy,
a nie na wykonanie określonego zakresu prac przez jednego lub wielu
wykonawców. Podzielić należy stanowisko, że wystarczającym zabezpieczeniem
interesów inwestora jest jego wiedza o przedmiocie i potrzebach realizacyjnych
inwestycji, a także taka dbałość o własne interesy, jakiej można oczekiwać od
przeciętnego uczestnika procesu inwestycyjnego. Aczkolwiek wykonawca nie ma
obowiązku przedstawienia umowy i dokumentacji, to inwestora chroni możliwość
zarówno sprzeciwu co do zawarcia umowy, jak i żądania wyjaśnień co do osoby
(firmy) podwykonawcy, przedstawienia umowy lub jej projektu lub wskazania jej
istotnych postanowień co do zakresu robót i wynagrodzenia. Inwestor nie musi
korzystać z uprawnienia do wglądu w dokumentację albo żądania przedstawienia
umowy – może z niego zrezygnować i wyrazić zgodę mimo braku wiedzy w tym
zakresie. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 lutego 2011 r.,
7
ustawodawca zakłada, że jeżeli inwestor wyraża zgodę w sposób czynny, to wie co
robi i nie jest potrzebny mechanizm obronny. Dodać należy, że wprawdzie
odpowiedzialność inwestora w oparciu o art. 6471
§ 5 k.c. ma charakter ustawowej
odpowiedzialności gwarancyjnej za cudzy dług, ale nieskorzystanie przez inwestora
z uprawnień mu przysługujących w celu jej wyłączenia, nie stanowi podstawy do
przyjęcia wadliwości złożonego oświadczenia woli o wyrażeniu zgody na zawarcie
umowy z podwykonawcą. W orzecznictwie podkreśla się również, iż cel ustawy
tj. celowość i niezbędność wprowadzenia solidarnej odpowiedzialności inwestora
wobec podwykonawców z uwagi na wadliwą praktykę obrotu gospodarczego,
uzasadnia dokonywanie wykładni omawianego przepisu w duchu życzliwej
interpretacji dla podwykonawców, jako podmiotów o słabszej pozycji. Wskazać
jednak należy, że ten kierunek wykładni nie pozbawia inwestora ochrony, bowiem
jego interesy zabezpiecza uzależnienie solidarnej odpowiedzialności z wykonawcą
od wyrażenia zgody na zawarcie umowy podwykonawczej. W konsekwencji uznać
należało, że skuteczność zgody inwestora wyrażonej wprost na zawarcie umowy
z podwykonawcą nie jest uzależniona od przedstawienia umowy lub jej projektu
oraz wiedzy o istotnych jej postanowieniach, jeżeli inwestor rezygnuje
z uprawnienia do wglądu do dokumentacji, lub żądania informacji (art. 6471
§ 1 i 2
zd. 1 k.c.). Przesłanki skuteczności tej zgody podlegają ocenie na podstawie
ogólnych przepisów kodeksu cywilnego dotyczących skuteczności oświadczeń woli.
Z uwagi na powyższe nie może być skuteczny zarzut naruszenia art. art.
6471
§ 2 zd. 1 w zw. z art. 6471
§ 1 w zw. z art. 60 k.c. Skarżąca twierdząc,
że wyraziła zgodę jedynie na wykonanie określonego zakresu prac przez
podwykonawcę abstrahuje od ustalonego stanu faktycznego, a powołane judykaty
wbrew jej twierdzeniu nie dotyczą analogicznego stanu faktycznego, a stanów
faktycznych dotyczących wyrażenia przez inwestora zgody dorozumianej lub zgody
czynnej bez rozróżnienia na zgodę dorozumianą i zgodę wprost. Wyrwane
z kontekstu uzasadnień zdania nie mogą skutecznie uzasadniać tezy
o uzależnieniu skuteczności zgody wyrażonej wprost od obowiązkowego
przedstawienia inwestorowi umowy podwykonawczej lub poinformowania o jej
istotnych warunkach w sytuacji zrezygnowania prze inwestora z uprawnienia
żądania informacji.
8
Pozwana podnosząc zarzut naruszenia art. 6471
§ 2 zd. 1 w zw. z art. 6471
§ 5 k.c. kwestionuje przyjęcie przez Sąd Apelacyjny, że wyraziła zgodę wyraźną na
zawarcie umowy podwykonawczej i ponosi odpowiedzialność solidarną
z wykonawcą. Sąd drugiej instancji uznał, że skarżąca wyraziła na piśmie zgodę
wprost na zawarcie umowy podwykonawczej przez powódkę z wykonawcą. Zasady
wykładni oświadczeń woli reguluje art. 65 § 1 k.c., a skarga kasacyjna nie zawiera
zarzutu naruszenia tego przepisu. Skoro nie została zakwestionowana wykładnia
oświadczenia woli, skarżąca nie może skutecznie zwalczać wyrażonego przez Sąd
drugiej instancji poglądu co do jego treści, w tym zakresie wyłączona jest bowiem
kontrola kasacyjna. Skarżąca nie powołuje się także na wady oświadczenia woli.
Na marginesie jedynie można wskazać, że zawiadomienie wykonawcy zawierało
zarówno określenie podwykonawcy, jak i określenie zakresu robót oraz wskazywało,
że jego celem jest zawarcie umowy z podwykonawcą. Skoro inwestor wyraził zgodę
wiedząc, że wykonawca zwraca się o nią w celu zawarcia umowy podwykonawczej
i nie żądał dodatkowych informacji rezygnując z tego uprawnienia, brak jest
podstaw do przyjęcia, że zgoda nie była skuteczna i nie rodzi odpowiedzialności,
o której mowa w art. 6471
§ 5 k.c.
Z uwagi na powyższe orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39814
k.p.c., o kosztach rozstrzygając zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c. w zw.
z art. 391 § 1 i 39821
k.p.c. oraz § 6 pkt 7 oraz § 12 ust. 4 pkt 2 w zw. z § 5
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego
z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490).
es