Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 254/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 31 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Kozłowska (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
SSN Agnieszka Piotrowska
w sprawie z powództwa S. K.
przeciwko J. S. i U. S.
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym ,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 31 stycznia 2014 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 22 listopada 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz
pozwanych kwotę 3 600 (trzy tysiące sześćset) zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powód S. K., po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa wnosił o
uzgodnienie treści księgi wieczystej nr …444 prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Ł.
w ten sposób, że właścicielami działek o numerze 449/06, 504/8, 504/9, 504/6
według oznaczenia działek na mapie sporządzonej przez biegłego M. C. nie są U. i
J. S., lecz powód i R. K. po ½ części każdy.
Sąd Rejonowy w Ł. ustalił, że księga wieczysta nr …444 prowadzona jest
dla nieruchomości położonej w Ł. przy ul. K. nr 36-46 o powierzchni 1,1094 ha
oznaczonej jako działka nr 504/1. W dziale II tej księgi jako współwłaściciele na
prawach ustawowej wspólności małżeńskiej wpisani są J. S. i U. S.
Powód S. K. i R. K. w dniu 24 maja 2002 roku na podstawie umowy
sprzedaży zawartej w formie aktu notarialnego nabyli po ½ części prawo własności
nieruchomości położonej w Ł. przy ul. K. 36, dawniej oznaczonej jako plac nr X,
objętej księgą wieczystą nr …971. W dziale II tej księgi ujawnione były M. W., E. G.
i H. H. po 1/3 części każda z nich.
Wyrokiem z dnia 7 października 2011 r. Sąd Rejonowy w Ł. uzgodnił treść
księgi wieczystej prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Ł. …444 z rzeczywistym
stanem prawnym w ten sposób, że wykreślił w dziale II tej księgi prawo własności J.
S. i U. S. działek oznaczonych numerami 504/08, 504/09, 504/06 (według
oznaczenia działek na mapie sporządzonej przez uprawnionego geodetę M. C.),
nakazał założenie dla tych działek nowej księgi wieczystej i wpisanie w dziale II
nowo założonej księgi prawa własności na rzecz S. K. i R. K. po ½ części na rzecz
każdego z nich.
Sąd Rejonowy ustalił, że poprzednik prawny pozwanych J. i U. S. J. S. nabył
sporną nieruchomość oznaczoną jako plac X w wyniku postępowania
uwłaszczeniowego w 1976 r. W toku postępowania uwłaszczeniowego J. S.
zeznając w charakterze strony oświadczył, że nieruchomość rolna w Ł. przy ul. K.
36-4 o powierzchni 2,8920 ha stanowiła własność jego rodziców J. i W. S.
Podstawą je nabycia był akt notarialny z 1934 notarialnego, w którym ujęte były
plac XI, plac XIII, niepodzielna połowa placu XV oraz dzierżawione place XII i XIV.
3
Decyzją Wojewody z dnia 31 lipca 2003 r. umorzono postępowanie
administracyjne z wniosku S. K. i R. K. w sprawie stwierdzenia nieważności aktu
własności ziemi. Powyższa decyzja została utrzymana w mocy jako ostateczna
decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 października 2003 roku.
Skarga na powyższą decyzję została oddalona wyrokiem Sądu Administracyjnego z
dnia 30 listopada 2004 roku.
W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał, że żądanie
powoda uzgodnienia treści księgi wieczystej nr …444 jest uzasadnione z uwagi na
to, że u podstaw wydania aktu własności ziemi i wskazania w nim działki nr 37 leżał
błąd geodezyjny. W ocenie Sądu materiał dowodowy, w tym ustalenia sądu
wieczystoksięgowego wskazują, że błąd ten polegał na nieprawidłowym
sporządzeniu mapy i włączeniu do działki nr 37 dawnego placu X. Oświadczenie J.
S. złożone w toku postępowania uwłaszczeniowego określające przedmiot
władania nie dotyczyło placu nr X, ponieważ odwołał się do treści aktu notarialnego
z 1934 r., w którym nie opisywano placu o tym numerze. W tym stanie rzeczy, akt
własności ziemi nie mógł wywołać skutków w zakresie przejścia prawa własności, a
zatem następcy prawni właścicieli placu X, mogli skutecznie przenieść prawo
własności na rzecz powoda i drugiego współwłaściciela.
Sąd Rejonowy wskazał nadto, że w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi
współuczestnictwo konieczne po stronie powodowej, ponieważ każdy ze
współwłaścicieli jest uprawniony do wystąpienia z powództwem o uzgodnienie
treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Zdaniem Sądu
Rejonowego ustalenie, że powód i R. K. są współwłaścicielami działek
oznaczonych numerami 504/8, 504/9 i 504/6 oznaczało konieczność wykreślenia
prawa własności pozwanych co do tych działek, odłączenia ich do innej księgi
wieczystej i nakazania ujawnienia w tej księdze prawa własności powoda i drugiego
współwłaściciela. Inna konstrukcja orzeczenia nie byłaby dopuszczalna z uwagi na
to, że w jednej księdze wieczystej nie można ujawnić różnych właścicieli
poszczególnych nieruchomości.
Zmieniając zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego, Sąd II instancji odniósł się
m.in., do zarzutu pominięcia przez Sąd Rejonowy podwójnego hipotekowania
4
dwóch wymienionych w zaskarżonym orzeczeniu działek o numerach
ewidencyjnych 504/9 i 504/6, objętych także księgą wieczystą …697, a tym samym
naruszenia praw ich właścicieli. Zdaniem Sądu Okręgowego zarzut ten dotyczy w
istocie naruszenia prawa procesowego przez niewłaściwe określenie legitymacji
biernej w rozpoznawanej sprawie. Zdaniem Sądu Okręgowego Sąd I instancji w
ogóle nie odniósł się do tego problemu, choć w księgach wieczystych …697 i …444
ujawnione są ostrzeżenia o podwójnym hipotekowaniu, wyłączające rękojmię wiary
publicznej ksiąg wieczystych. Fakt prowadzenia dla wskazanych działek dwóch
ksiąg wieczystych został również wyraźnie zaznaczony na dołączonej do opinii
biegłego geodety M. C. mapie do celów prawnych.
Sąd Okręgowy podkreślił, że funkcją ksiąg wieczystych jest poprawne
ujawnienie stanu prawnego nieruchomości istniejącego w dacie orzekania
w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem
prawnym, czyli ustalenie jaki jest rzeczywisty tytuł własności danej nieruchomości.
W tym celu w takim postępowaniu, po którejkolwiek ze stron procesu, konieczny
jest udział zarówno wszystkich osób wpisanych w dziale II jak też osób, których
prawo własności nie zostało dotychczas w księdze ujawnione, a które roszczą
sobie prawa do wpisania ich tytułu własności. W przypadku, gdy te same działki są
uregulowane w dwóch różnych księgach wieczystych, w których ujawnieni są różni
właściciele, właściwym trybem do usunięcia tego stanu rzeczy jest również
powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej. Oznacza to, że w postępowaniu
o uzgodnienie treści księgi wieczystej w rozpoznawanej sprawie powinny wziąć
udział także osoby, będące właścicielami nieruchomości objętej księgą 113697/1,
zaś prawidłowo sformułowane żądanie uzgodnienia treści księgi wieczystej
powinno uwzględniać fakt podwójnego hipotekowania. Jak niejednokrotnie
wskazywał Sąd Najwyższy, brak reprezentacji wszystkich podmiotów
w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem
prawnym prowadzi do oddalenia powództwa. Trudno przy tym zaakceptować
sytuację, w której - mimo wydania przez Sąd orzeczenia, w którym orzeka
o uzgodnieniu treści księgi wieczystej w określony sposób, nadal istnieje podwójne
hipotekowanie nieruchomości, co miało miejsce w przedmiotowej sprawie.
5
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie przepisów postępowania,
które to uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, w postaci art. 195
§ 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 379 pkt 5 k.p.c. w zw. z art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art. 385
k.p.c. w zw. z art. 386 § 1, 2 i 4 k.p.c. polegające na dokonaniu przez Sąd drugiej
instancji merytorycznego rozpoznania sprawy pomimo faktu, że postępowanie
przed Sądem pierwszej instancji odbyło się z naruszeniem przepisów art. 195 § 1
i 2 k.p.c. i w konsekwencji doprowadziło do nieważności postępowania przez
pozbawienie strony możliwości obrony swoich praw.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Trafnie w zaskarżonym wyroku Sąd II instancji uznał, że w postępowaniu
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w sytuacji
gdy działki, których postępowanie dotyczy są objęte dwoma różnymi księgami
wieczystymi, powinny wziąć udział wszystkie osoby, których prawa zostały
wpisane w dziale II tych ksiąg. Jak przyjmuje się w orzecznictwie Sądu
Najwyższego w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym zachodzi bowiem współuczestnictwo konieczne
pomiędzy osobami wpisanymi w dziale drugim księgi wieczystej, jak i osobami,
które żądają ujawnienia swoich praw w tej księdze (wyrok SN z dnia 23.XII.1988 r.,
III CRN 434/88, OSNC 1991, nr 1, poz. 12; wyrok SN z dnia 28.VI.2000 r., IV CKN
71/00, niepubl.; wyrok SN z dnia 27.II.2002 r., III CKN 38/01, OSNC 2003, nr 2,
poz. 27).
Powód pozwał tylko osoby wpisane do księgi wieczystej nr …444, chociaż
dla działek o numerach ewidencyjnych 504/9 i 504/6, wchodzących w skład
nieruchomości, dla której jest prowadzona ta księga, prowadzona jest również
księgą wieczystą nr …697. Sąd I instancji, w trybie art. 195 k.p.c. nie wezwał osób,
których udział był konieczny do udziału w sprawie i uwzględnił powództwo.
W skardze kasacyjnej powód wskazuje, że doszło tym samym do naruszenia
prawa procesowego, które pociągnęło za sobą nieważność postępowania, ze
względu na pozbawienie tych osób możliwości obrony swoich praw. Zarzut ten nie
zasługuje na uwzględnienie. Pozbawiona możności obrony swoich praw może być
tylko strona w procesie. Nie ma więc podstaw do ustalania, czy pozbawienie
6
możności obrony praw zachodzi wobec osoby, która takiego statusu nie uzyskała.
Niezależnie wobec tego czy po stronie powodowej lub pozwanej nie występowały
w procesie wszystkie podmioty, których udział był konieczny, to ocena tego faktu
może być dokonywana tylko na podstawie przepisów prawa materialnego, które
określają granice łącznej legitymacji procesowej. Takie stanowisko wyraźnie
zostało przyjęte w orzecznictwie Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 25 stycznia
2012 r., V CSK 51/11 oraz wyrok z dnia 29 listopada 2012 r., II CSK 86/12). Wobec
tego w razie gdy legitymacja w procesie o ustalenie zgodności treści księgi
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym jest niepełna prowadzić to powinno do
oddalenia powództwa. Sąd II instancji oddalił ostatecznie powództwo czyli jego
wyrok odpowiada prawu. Dodatkowo takie rozstrzygnięcie nie budzi wątpliwości,
zważywszy, że w sytuacji gdy następuje oddalenie powództwa taki wyrok w niczym
nie narusza prawa osób, które nie zostały wezwane do udziału w sprawie jako
pozwane, a w orzecznictwie Sądu Najwyższego dopuszcza się ograniczenie
czynnej legitymacji procesowej po stronie powodowej w sporze o uzgodnienie treści
księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w sytuacji gdy z pozwem
wystąpił tylko jedne ze współwłaścicieli, a pozostali nie zgłosili sprzeciwu. (wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2006 r., III CSK 114/05, OSP 2007/4/46).
Dodatkowo należy podkreślić, że nawet jeżeli uznać, że Sąd I instancji
naruszył art. 195 k.p.c., to naruszenie to nie miało wpływu na wynik sprawy.
Oddalenie powództwa było bowiem w pełni zasadne, zważywszy, że Sąd I instancji
wydał wyrok sprzeczny z tym co wynikało z decyzji administracyjnej wydanej
w wyniku postępowania uwłaszczeniowego w 1976 r., która stała się ostateczna.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego za utrwalone można zaś uznać stanowisko,
że w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem
prawnym sąd jest związany decyzją administracyjną, która była podstawą wpisu do
księgi wieczystej (wyrok z dnia 17 stycznia 2013 r., III CSK 76/12, wyrok z dnia
29 czerwca 2012 r., I CSK 541/11, wyrok z dnia 19 listopada 2004 r., V CK 251/04,
Przegląd Sądowy" 2006, nr 3, s. 113, uchwała składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 9 października 2007 r., III CZP 46/07, OSNC 2008, nr 3,
poz. 30).
7
Mając na względzie, że zarzuty podniesione w skardze kasacyjnej okazały
się nieuzasadnione Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c., orzekł jak
w sentencji wyroku