Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 240/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. S.
przeciwko "W." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł.
o zwolnienie zajętego przedmiotu od egzekucji,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 30 stycznia 2014 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 13 września 2012 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.800,-
(jeden tysiąc osiemset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 13 września 2012 r. oddalił apelację
powoda J. S. od wyroku Sądu Okręgowego w G. z dnia 27 lutego 2012 r., którym
oddalono powództwo skierowane przeciwko W. Spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością o zwolnienie od egzekucji udziału wynoszącego ½ we
własności nieruchomości położonej w G. przy ul. […], zajętego w dniu 1 marca
2011 r. w toku egzekucji prowadzonej na rzecz pozwanego jako wierzyciela przez
Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w G.
Sąd Apelacyjny przyjął następującą podstawę faktyczną i prawną
rozstrzygnięcia:
Powód pozostaje w związku małżeńskim z J. S. od 1969 r. Spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr 23, położonego w G. przy ul. […]
zostało nabyte w 1978 r. w drodze przydziału Spółdzielni Mieszkaniowej S., której
członkiem był powód. Małżonkowie zawarli w dniu 31 sierpnia 2001 r. umowę
majątkową małżeńską o wyłączeniu ustroju wspólności ustawowej, ustanowieniu
ustroju rozdzielności majątkowej i podziale majątku wspólnego, w którym wśród
składników majątku wspólnego nie wymieniono wskazanego prawa, a dniu
21 czerwca 2004 r. - umowę darowizny w formie aktu notarialnego, mocą której J. S.
darowała mężowi udział wynoszący 1/2 części w tym prawie. Spółdzielnia
Mieszkaniowa S., w oparciu o art. 1714
ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o
spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. Nr 119, poz. 1116 ze zm.), umową z dnia
19 października 2007 r. ustanowiła w miejsce spółdzielczego własnościowego
prawa odrębną własność wskazanego lokalu mieszkalnego i przeniosła ją
nieodpłatnie na powoda wraz z udziałem wynoszącym 2666925/1000000000 części
w prawie własności nieruchomości gruntowej i budynkowej. Prawo to wpisano do
księgi wieczystej.
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 4 lipca 2008 r. umowę darowizny,
zawartą przez małżonków w dniu 21 czerwca 2004 r., uznał za bezskuteczną
wobec pozwanego w zakresie wierzytelności wynikającej z weksli wypełnionych
w 2001 r., przysługującej mu w stosunku do J. S., zasądzonej wyrokiem Sądu
Okręgowego w G. z dnia 9 maja 2005 r. Udział wynoszący ½, nabyty przez powoda
3
od J. S., w dniu 27 października 2009 r. został zajęty w toku toczącego się
przeciwko niej postępowania egzekucyjnego.
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 27 stycznia 2011 r. nadał klauzulę
wykonalności wyrokowi Sądu Okręgowego w G. z dnia 9 maja 2005 r., także
przeciwko małżonkowi dłużniczki J. S. z ograniczeniem jego odpowiedzialności do
majątku wspólnego. Komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w dniu 1 marca
2011 r. zajął dalszy udział wynoszący ½ i prowadzi, na podstawie powyższych
tytułów wykonawczych, egzekucję przeciwko dłużniczce oraz przeciwko powodowi
z prawa odrębnej własności lokalu - na rzecz pozwanego jako wierzyciela.
Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 138 ustawy z dnia 17 lutego 1961 r.
o spółdzielniach i ich związkach (Dz. U. z dnia 4 marca 1961 r.), jak również art.
215 § 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r.- prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2003 r.,
Nr 188, poz. 1848 ze zm.) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
mieszkalnego, przydzielone powodowi w czasie trwania małżeństwa, należało do
obojga małżonków bez względu na istniejące między nimi stosunki majątkowe oraz
niezależnie od środków z jakich zostało nabyte, a wyłączenie wspólności
majątkowej tego prawa umową ustanawiającą rozdzielność majątkową małżeńską
było niedopuszczalne. Z dniem 15 stycznia 2003 r., po uchyleniu art. 215 prawa
spółdzielczego ustawą z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 240, poz. 2058), spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu, przysługujące łącznie małżonkom S., pozostającym
w ustroju rozdzielności majątkowej, stało się przedmiotem współwłasności w
częściach ułamkowych. Powód i jego małżonka umową darowizny z dnia 21
czerwca 2004 r. dokonali przeniesienia prawa z majątku wspólnego do majątku
odrębnego (obecnie osobistego) powoda. Pozwany w następstwie uznania tej
czynności za bezskuteczną wobec przysługującej mu wierzytelności, może
prowadzić egzekucję z tego prawa. W ocenie Sądu Okręgowego przekształcenie w
prawo własności nie stanowi przeszkody do prowadzenia egzekucji, gdyż zostało
dokonane po zawarciu przez małżonków umowy darowizny, uznanej za
bezskuteczną wobec pozwanego. Przedmiot prawa pozostał ten sam, a zmianie
uległa jedynie jego forma. Sąd przyjął, co do zasady, dopuszczalność wystąpienia z
powództwem ekscydencyjnym z art. 841 § 1 k.p.c. przez małżonka dłużnika,
4
przeciwko któremu nadana została klauzula wykonalności. Stwierdził jednak, że
powód nie może być uznany za osobę trzecią w rozumieniu tego przepisu, bowiem
egzekucja nie została skierowana do przedmiotu stanowiącego jego majątek
osobisty, a w toczącym się postępowaniu jest dłużnikiem egzekwowanym.
Sąd Apelacyjny, podzielając pogląd wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego
z dnia 19 listopada 2008 r., III CZP 105/08 (OSNC 2009, nr 10, poz. 136), uznał za
trafne stanowisko dotyczące braku legitymacji powoda do wytoczenia powództwa
na podstawie art. 841 § 1 k.p.c. i stwierdził, że może on skorzystać jedynie ze
skargi na czynność komornika albo z wniosku o umorzenie egzekucji. Wskazał
także, że za osoby trzecie, w rozumieniu art. 841 § 1 k.p.c., należy uznać osoby
inne, niż wymienione w treści tytułu wykonawczego (orzeczenia Sądu Najwyższego
z dnia 13 czerwca 2001 r., II CKN 498/00, oraz z dnia 9 stycznia 2004 r., IV CK
327/02). Niezależnie od tego Sąd drugiej instancji nie zgodził się z twierdzeniem
powoda, że egzekucja została skierowana do jego majątku osobistego. Potwierdził,
że spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego z dniem 15 stycznia
2003 r. stało się przedmiotem współwłasności małżonków w częściach ułamkowych
i oceny tej nie zmienia fakt zawarcia w dniu 31 sierpnia 2001 r. umowy znoszącej
wspólność majątkową małżeńską, gdyż z uwagi na brzmienie art. 215 § 2 prawa
spółdzielczego, obowiązującego w chwili zawarcia tej umowy, takie prawo do lokalu
nie mogło być nią objęte. Wskazał, że w myśl art. 365 § 1 k.p.c. związany jest
stanowiskiem sądu który, nadając klauzulę wykonalności przeciwko powodowi jako
małżonkowi dłużniczki z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku
wspólnego, badał tę umowę i przesądził, iż powód nieskutecznie bronił się
zarzutem jej istnienia, bowiem nie zdołał wykazać, iż pozwany wiedział o niej w
chwili powstania zobowiązania dłużnika (art. 47 § 2 k.r.o. w poprzednim brzmieniu).
Zgodził się, że przekształcenie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu
w odrębną własność tego lokalu nie stanowi przeszkody do prowadzenia egzekucji.
Przyjął, że ze względu na prawomocne uznanie wobec wierzyciela za
bezskuteczną umowy darowizny z dnia 21 czerwca 2004 r., której przedmiotem
było przeniesienie na powoda udziału wynoszącego 1/2 części w spółdzielczym
własnościowym prawie do lokalu, wszelkie następcze przekształcenia tego prawa,
5
mające źródło w umowie darowizny uznanej za bezskuteczną, nie wywołały
skutków prawnych wobec pozwanego.
Orzeczenie powyższe zostało zaskarżone w całości skargą kasacyjną przez
powoda. Skarżący, wnosząc o uchylenie wyroku Sądu drugiej instancji
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, powołał w ramach podstawy
naruszenia przepisów postępowania błędne zastosowanie art. 841 § 1 k.p.c.
poprzez uznanie, że powód - jako małżonek dłużniczki przeciwko któremu nadano
klauzulę wykonalności, nie posiada legitymacji do działania w sporze z powództwa
opozycyjnego w sytuacji gdy przedmiot postępowania egzekucyjnego nie należy do
majątku wspólnego, a w ramach podstawy naruszenia przepisów prawa
materialnego błędne zastosowanie art. 31 i 32 k.r.o. w brzmieniu obowiązującym
przed dniem 20 stycznia 2005 r., art. 171
ust. 5 prawa spółdzielczego w wersji
obowiązującej do dnia 31 sierpnia 2007 r., art. 7 ust. 2 prawa własności lokali,
a w konsekwencji stwierdzenie, że przedmiot żądania wyłączenia, tj. udział równy
½ prawa własności nieruchomości lokalowej należy do majątku wspólnego, mimo iż
do powstania i nabycia prawa doszło już po ustaniu ustroju wspólności majątkowej.
Pozwany wniósł o oddalenie skargi kasacyjnej i o zasądzenie zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył:
W pierwszym rzędzie należy się odnieść do zasadności podstawy
obejmującej naruszenia prawa materialnego, gdyż w okolicznościach sprawy
determinują one ocenę zarzutu błędnego zastosowania art. 841 § 1 k.p.c.
Przyjęty w obowiązującym porządku prawnym system ograniczonego
zaskarżania prawomocnych orzeczeń i rola skargi kasacyjnej jako nadzwyczajnego
środka zaskarżenia prowadzą do wniosku, że wykładnia regulujących ją przepisów
powinna mieć charakter ścisły. Stwierdzenie to odnosi się w szczególności do
wymagania wskazania podstaw kasacyjnych, rozumianych jako przytoczenie przez
skarżącego naruszeń prawa, które – jego zdaniem – spowodowały wadliwość
orzeczenia. Przedstawienie ich stanowiące, zdaniem przedstawicieli nauk
prawnych, najważniejsze wymaganie i decydujące o istocie skargi kasacyjnej,
wyznacza kierunek i zakres kognicji Sądu Najwyższego. Konsekwentnie po
pierwsze - konieczne jest sprecyzowanie powołanej podstawy poprzez dokładne
6
oznaczenie numerem przepisu (artykułu, paragrafu, ustępu) danego aktu prawnego,
który miał być naruszony, podanie na czym naruszenie polegało, a w odniesieniu
do przepisów postępowania dodatkowo umotywowanie jej istotnego wpływu na
wynik sprawy. Niedokonanie takiego wskazania powoduje, że ocena zasadności
skargi nie jest możliwa i uchyla się spod oceny Sądu Najwyższego (por. m.in.
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 1997 r., II CKN 21/96, OSNC
1997, nr 5, poz. 61, z dnia 14 marca 1997 r., I CKN 48/97, OSNC 1997, nr 9, poz.
124, z dnia 11 marca 1997 r., III CKN 13/97, OSNC 1997, nr 8, poz. 114, z dnia
7 kwietnia 1997 r., III CKN 29/97, OSNC 1997, nr 6-7, poz. 96, z dnia 22 sierpnia
2000 r., IV CKN 1181/00, OSNC 2001, nr 1, poz. 19). W szczególności sąd
kasacyjny nie jest uprawniony do samodzielnego ustalania, jakie w istocie przepisy
powołuje skarżący.
Po drugie związanie podstawami kasacyjnymi skutkuje tym, że tylko
wskazane naruszenia mogą być przedmiotem oceny Sądu Najwyższego, a inne
kwestie prawne, niezależnie od ich wagi dla rozstrzygnięcia, pozostają poza
zasięgiem przyczyn umożliwiających wydanie orzeczenia kasatoryjnego
(za wyjątkiem nieważności postępowania branej z urzędu pod rozwagę w granicach
zaskarżenia) – por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1997 r.,
II CKN 366/97, nie publ., postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 października
2007 r., II PK 29/07, MPPR 2008, nr 1, poz. 30, z dnia 24 listopada 2004 r., I PK
91/04, OSNP 2005, nr 19, poz. 300. Nie mogą być również badane w ramach
twierdzenia o wadliwości zastosowania przepisów prawa materialnego takie,
których sąd odwoławczy nie powołał jako podstawy rozstrzygnięcia.
W tym stanie rzeczy stwierdzić trzeba, że żaden z zarzutów opartych na
podstawie z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. nie został powołany prawidłowo. Niezależnie
od tego, że nie została oznaczona żadna z jednostek redakcyjnych przepisów art.
31 i 32 k.r.o. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 20 stycznia 2005 r.,
co uniemożliwiło ocenę której z nich dotyczy zarzut, nie ulega wątpliwości, że
wymienione przepisy nie były przytoczone przez Sąd drugiej instancji jako
podstawa rozstrzygnięcia. Sąd ten jednoznacznie stwierdził, przy ocenie
zagadnienia legitymacji czynnej powoda jako dłużnika egzekwowanego, że - wobec
jej braku - przyjmuje, iż fakt czy sporny przedmiot egzekucji należy do majątku
7
osobistego, czy objętego wspólnością pozbawiony jest znaczenia. Odnosząc się do
dalszych zarzutów apelacji Sąd zajął natomiast stanowisko co do dopuszczalności
i legalności skierowania egzekucji do prawa odrębnej własności lokalu rozważając
skutki prawne derogowania art. 215 § 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo
spółdzielcze (jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.), stanowiącego
podstawę ustawowej wspólności własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu
mieszkalnego, ustawą z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2002, Nr 240, poz. 2058
ze zm.), skutki przesunięć majątkowych między małżonkami oraz wydania wyroku
uwzględniającego skargę pauliańską względem całości prawa mimo
rozporządzenia w umowie darowizny jedynie udziałem w nim (art. 365 k.p.c.),
nadania klauzuli wykonalności przeciwko powodowi w następstwie przyjęcia
bezskuteczności umowy majątkowej małżeńskiej wprowadzającej rozdzielność
majątkową małżeńską względem wierzyciela (art. 47 § 2 k.r.o. w poprzednim
brzmieniu, art. 365 k.p.c.), bezskuteczności dalszych przekształceń tego prawa
(dokonanych na podstawie art. 1714
ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r.
o spółdzielniach mieszkaniowych - jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r., Nr 119, poz. 1116,
ze zm.) względem wierzyciela. Odwołując się do powyższych przepisów, jako
podstawy dokonanych rozważań i ocen prawnych Sąd Apelacyjny jedynie
dodatkowo podniósł, że egzekucja nie została skierowana do przedmiotu
stanowiącego majątek osobisty (odrębny) powoda w rozumieniu art. 33 k.r.o. Żaden
z tych przepisów nie został wskazany w skardze powoda jako naruszony.
W szczególności nie zostało zakwestionowane stanowisko Sądu odnoszące się do
następstw przesunięcia majątkowego między małżonkami, dotyczącego tego
składnika, dla jego statusu prawnego. W orzeczeniu Sądu wprawdzie zabrakło
odwołania wprost do przepisu intertemporalnego, regulującego skutki znaczących
zmian przepisów regulujących stosunki majątkowe między małżonkami (art. 5
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy
oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2004, Nr 162, poz. 1691), ale nie ulega
wątpliwości, że zastosował się on do jego treści. Prawidłowość stanowiska zajętego
przez Sąd drugiej instancji co do wszystkich wskazanych zagadnień, z przyczyn
8
wskazanych wyżej, nie może być poddana merytorycznej ocenie Sądu
Najwyższego.
Nie istniał, ani nie został powołany w uzasadnieniu wyroku Sądu
Apelacyjnego, wskazany w podstawie skargi „art. 171
ust. 5 prawa spółdzielczego
w wersji obowiązującej do dnia 31 sierpnia 2007 r.”. Tak oznaczony przepis
zamieszczony był natomiast w tekście ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r.
o spółdzielniach mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r., Nr 119, poz. 1116,
ze zm.). Błędne powołanie aktu prawnego oznacza wadliwość podstawy kasacyjnej
w tej części. Podobnie nieprawidłowo przytoczono kolejny przepis prawa
materialnego, który miał być przedmiotem naruszeń („art. 7 ust. 2 prawa własności
lokali”). Sąd Najwyższy zwolniony jest od obowiązku dociekania, czy skarżący miał
na myśli art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (jedn.
tekst: Dz. U. z 2000 r., Nr 80, poz. 903, ze zm.) zresztą o nieadekwatnej treści,
gdyż dotyczący formy aktu notarialnego dla czynności ustanowienia w drodze
umowy odrębnej własności lokalu (ad solemnitatem) oraz konstytutywnego
charakteru wpisu do księgi wieczystej, czy art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 10 kwietnia
1974 r.- Prawo lokalowe (jedn. tekst: Dz. U. z 1987 r., Nr 30, poz. 165 ze zm.).
Także w zakresie podstawy naruszenia przepisów postępowania skarżący
nie ustrzegł się błędu. O nazwie powództwa przeciwegzekucyjnego decyduje
bowiem rodzaj żądania zgłoszonego przez uprawniony podmiot. I tak powództwo
o zwolnienie zajętego przedmiotu od egzekucji, oparte na art. 841 § 1 k.p.c. jest
powództwem ekscydencyjnym (lub interwencyjnym), a powództwo opozycyjne
znajduje podstawę w art. 840 § 1 k.p.c. Za dopuszczalne natomiast należy uznać
wskazanie tego przepisu w ramach podstawy kasacyjnej objętej art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c., gdyż mimo że, co do zasady, legitymacja czynna materialno-prawna jest
zagadnieniem merytorycznym, to powszechnie przyjmuje się, że z uwagi na
przedmiot i zakres regulacji wskazany przepis ma charakter mieszany (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2002 r., IV CKN 1071/00, Biuletyn SN 2003,
nr 1, poz. 9).
Bezzasadnie kwestionuje skarga ocenę Sądu, że status prawny powoda,
będącego dłużnikiem egzekwowanym, wyklucza przyjęcie, że jest on osobą trzecią
w rozumieniu art. 841 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy podziela utrwalone w judykaturze
9
stanowisko, że małżonkowi dłużnika, przeciwko któremu na podstawie art. 787 § 1
k.p.c. w brzmieniu ustalonym przez art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r.
o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 45, poz. 234) nadana
została klauzula wykonalności z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku
objętego wspólnością majątkową, nie przysługuje przewidziane w art. 841 § 1 k.p.c.
powództwo o zwolnienie zajętego przedmiotu od egzekucji (por. m.in. uchwały
Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2008 r., III CZP 105/08, OSNC 2009, nr 10,
poz. 136, z dnia 5 lutego 2010 r., III CZP 132/09, OSNC 2010, nr 6, poz. 90, wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2010 r., IV CSK 141/10, niepubl.).
Przemawia za tym w szczególności ocena, że jeden podmiot nie powinien
występować w toku postępowania egzekucyjnego w podwójnym charakterze,
tj. jako dłużnik i jako osoba trzecia jedynie w zależności od tego, do jakiej części
jego mienia została skierowana egzekucja. O tym kto jest dłużnikiem decyduje treść
tytułu wykonawczego, a zamieszczone w nim zastrzeżenie o ograniczeniu
odpowiedzialności danego dłużnika nie zmienia tej zasady, gdyż odnosi się jedynie
do kwestii przedmiotowej (ograniczenia egzekucji).
Z tych przyczyn, wobec braku uzasadnionych podstaw kasacyjnych Sąd
Najwyższy oddalił skargę powoda (art. 39814
k.p.c.). O kosztach postępowania
kasacyjnego postanowiono w oparciu o zasadę odpowiedzialności za wynik sprawy
(art. 108 § 1 w zw. z art. 98 § 1, art. 39821
i art. 391 § 1 k.p.c.).
db