Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: WSP 9/13
POSTANOWIENIE
Dnia 11 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marek Pietruszyński (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Edward Matwijów
SSN Jerzy Steckiewicz
w sprawie skargi A. P. na przewlekłość postępowania prowadzonego przez
Wojskowy Sąd Okręgowy w W. w przedmiocie wniosku o wznowienie
postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Wojskowego Sądu
Garnizonowego w O. z dnia 3 grudnia 1974 r. (sygn. akt: Sg …/74), mocą którego
A. P. został skazany za przestępstwo z art. 188 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 21 listopada
1967 r. o powszechnym obowiązku obrony PRL na karę 3 lat pozbawienia
wolności,
p o s t a n o w i ł:
1. uwzględnić skargę i stwierdzić, że w postępowaniu o
wznowienie postępowania karnego zakończonego prawomocnym
wyrokiem Wojskowego Sądu Garnizonowego w O. z dnia 3
grudnia 1974 r., sygn. akt: Sg …/74, mocą którego A. P. skazany
został za przestępstwo określone w art. 188 ust. 1 i 3 ustawy z
dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony PRL
nastąpiła przewlekłość postępowania,
2. przyznać od Skarbu Państwa sumę pieniężną w wysokości
3000 złotych,
3. zwrócić uiszczoną opłatę od skargi.
2
UZASADNIENIE
W dniu 4 października 2012 r. do Wojskowego Sądu Okręgowego w W.
wpłynął wniosek A. P. reprezentowanego przez radcę prawnego J. N. o wznowienie
postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Wojskowego Sądu
Garnizonowego w O. z dnia 3 grudnia 1974 r., sygn. akt: Sg …/74, skazującym
wnioskodawcę za przestępstwo z art. 188 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 21 listopada 1967
r. o powszechnym obowiązku obrony PRL na karę 3 lat pozbawienia wolności. We
wniosku domagano się uchylenia wyroku i uniewinnienia wnioskodawcy od
popełnienia przypisanego mu czynu. Jako procesową podstawę wniosku
przywołano treść art. 540§1 pkt 2 lit. a k.p.k. Poprzedni wniosek A. P.
reprezentowanego przez radcę prawnego o wznowienie, na podstawie art. 403§2 i
4 k.p.c., tego samego postępowania karnego został rozpoznany przez Wojskowy
Sąd Okręgowy w W. na posiedzeniu w dniu 11 września 2012 r. i wniosek ten nie
został uwzględniony ( sygn. akt: Ko 49/12).
Procedując w przedmiocie ponownego wniosku A. P. o wznowienie
postępowania, Wojskowy Sąd Okręgowy w W. na posiedzeniu w dniu 14 grudnia
2012 r., sygn. akt: Ko …/12 stwierdził swą niewłaściwość do rozpoznania tego
wniosku i sprawę przekazał według właściwości do rozpoznania sądowi
powszechnemu, tj. Sądowi Okręgowemu w O.
W uzasadnieniu postanowienia wywiedziono, że przestępstwo, za które
został skazany wnioskodawca nie podlega obecnie właściwości sądów wojskowych.
W związku z tym uznano, że sądem właściwym do rozpoznania tego wniosku jest
sąd powszechny. Rozstrzygnięcie to uzasadniono odwołaniem się do uchwały
Sądu Najwyższego z dnia 25.09.1991 r., I KZP 28/91, OSNKW 1992/1-2, poz. 2, w
której na gruncie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń
wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego
bytu Państwa Polskiego opowiedziano się za praktyką, wynikającą ze zmiany
właściwości sądów wojskowych wprowadzonej ustawą z dnia 5 kwietnia 1955 r. o
przekazaniu sądom powszechnym dotychczasowej właściwości sądów wojskowych
w sprawach karnych osób cywilnych, funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa
3
publicznego, Milicji Obywatelskiej i Służby Więziennej, w ramach której wnioski o
wznowienie postępowania we wskazanych w uchwale sprawach powinny być
rozpoznawane przez sądy powszechne.
Na to postanowienie zażalenie wniósł pełnomocnik wnioskodawcy - radca
prawny, żądając przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu w S.
Sąd Najwyższy - Izba Wojskowa postanowieniem z dnia 12 lutego 2013 r.,
na podstawie art. 545§1 w zw. z art. 430§1 k.p.k. pozostawił wniesione zażalenie
bez rozpoznania, uznając błędność decyzji Prezesa Wojskowego Sądu
Okręgowego w W. o przyjęciu zażalenia, pochodzącego od radcy prawnego -
osoby nieuprawnionej do występowania z własnym zażaleniem w sprawie. W
uzasadnieniu postanowienia Sąd Najwyższy, nie przesądzając ostatecznie, ze
względu na sposób rozstrzygnięcia sprawy, kwestii sądu właściwego do
rozpoznania wniosku o wznowienie postępowania, wskazał na możliwość
odwołania się przy rozpoznawaniu tego wniosku do judykatów Sądu Najwyższego
rozważających kwestie właściwości funkcjonalnej sądów wojskowych.
W toku postępowania przez Sądem Okręgowym w O. wnioskodawca został
wezwany do uzupełnienia braku formalnego wniosku o wznowienie postępowania
przez sporządzenie go i podpisanie przez adwokata. Uzupełniony wniosek wpłynął
do Sądu Okręgowego w O. w dniu 6 maja 2013 r.
Postanowieniem z dnia 28 czerwca 2013 r., sygn. akt: VII Ko …/13, Sąd
Okręgowy w O. wniosek o wznowienie pozostawił bez rozpoznania z powodu
zaistnienia przeszkody w postaci powagi rzeczy osądzonej. Do takiej oceny
upoważniło Sąd postanowienie Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z 11
września 2012 r., który rozpoznał identyczny w treści wniosek, dotyczący tego
samego skazanego, jak i tej samej sprawy, przywołując te same okoliczności
faktyczne.
Na to postanowienie zażalenie wniósł wnioskodawca.
Sąd Apelacyjny w […] postanowieniem z dnia 30 sierpnia 2013 r., sygn. akt II
AKz …/13, uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał według
właściwości Wojskowemu Sądowi Okręgowemu w W. do rozpoznania. Sąd wyszedł
z założenia, że złożenie wniosku o wznowienie postępowania przez inny podmiot
aniżeli właściwy, wymieniony w art. 545§2 k.p.k., jest czynnością prawnie
4
bezskuteczną i taki wniosek nie może wywołać żadnych skutków prawnych. To
skutkowało ustaleniem, że dalsze czynności Wojskowego Sądu Okręgowego w W.
nie miały żadnej podstawy faktycznej i prawnej. Zatem przekazanie sprawy sądowi
powszechnemu powinno zostać uznane za bezskuteczne, a więc nieznajdujące
podstawy w art. 35§1 i art. 39 k.p.k., co przy zaistnieniu sytuacji wskazanej w art.
439§1 pkt 3 k.p.k. skutkowało rozstrzygnięciem przyjętym w postanowieniu.
Wojskowy Sąd Okręgowy w W. postanowieniem z dnia 11 października 2013
r., sygn. akt Ko ../13, wniosek obrońcy A. P. pozostawił bez rozpoznania z uwagi na
zaistnienie przeszkody procesowej powagi rzeczy osądzonej. Uznano, że wniosek
o wznowienie postępowania, który wpłynął do Wojskowego Sądu Okręgowego w
W. w dniu 4 października i następnie został uzupełniony jest tożsamy z wnioskiem
o wznowienie, który został rozpoznany przez Wojskowy Sąd Okręgowy w W.
postanowieniem z dnia 11 września 2012 r.
Postanowienie zaskarżył wnioskodawca i wniósł o jego uchylenie.
Przed rozpoznaniem tego zażalenia Sąd Najwyższy- Izba Wojskowa
postanowieniem z dnia 17 grudnia 2013 r., sygn. akt WK 18/13, po rozpoznaniu
kasacji wniesionej na korzyść wnioskodawcy przez Naczelnego Prokuratora
Wojskowego od postanowienia Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 11
września 2012 r., sygn. akt Ko …/12, uznając, że wydanie orzeczenia co do
meritum w sprawie o wznowienie postępowania dotyczącego
skazanego(oskarżonego) na podstawie wniosku niesporządzonego i
niepodpisanego przez obrońcę – adwokata stanowi bezwzględną przyczynę
odwoławczą, o której mowa w art. 439§1 pkt 10 k.p.k., uchylił zaskarżone
postanowienie w całości i wniosek radcy prawnego o wznowienie postępowania
karnego pozostawił bez rozpoznania.
Sąd Najwyższy – Izba Wojskowa po rozpoznaniu zażalenia wniesionego na
postanowienie Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 11 października 2013 r.,
sygn. akt Ko …/13, uchylił zaskarżone postanowienie, mając na uwadze treść
orzeczenia Sądu Najwyższego – Izby Wojskowej z dnia 17 grudnia 2013 r., i
sprawę przekazał Wojskowemu Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego
rozpoznania.
5
W dniu 30 grudnia 2012 r. do Sądu Najwyższego-Izby Wojskowej wpłynęła
skarga A. P. na przewlekłość postępowania sądowego toczącego się przed
Wojskowym Sądem Okręgowym w W. w przedmiocie wniosku o wznowienie
postępowania. W uzasadnieniu skargi wnioskodawca podniósł, że Wojskowy Sąd
Okręgowy w W. na posiedzeniu w dniu 14 grudnia 2012 r., bez dodatkowego
przesłuchania stron obecnych na posiedzeniu, postanowił uznać się niewłaściwym
do rozpoznania kolejnego wniosku o wznowienie postępowania karnego
zakończonego prawomocnym wyrokiem Wojskowego Sądu Garnizonowego w O. z
dnia 3 grudnia 1974 r., mimo, że pierwszy wniosek dotyczący wznowienia tego
samego postępowania karnego został przez ten sam Sąd merytorycznie
rozpoznany postanowieniem z dnia 11 września 2012 r., sygn. akt Ko …/12.
Następstwem tej decyzji Sądu, jak i kolejnych decyzji sądowych, które zapadły w
sprawie wniosku o wznowienie postępowania była przewlekłość postępowania
sądowego. W konkluzji wnioskodawca wniósł o stwierdzenie przewlekłości
postępowania w przedmiocie wniosku o wznowienie postępowania karnego i
zapłatę stosownego zadośćuczynienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na
naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu
przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i
postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki ( Dz. U. Nr 179, poz. 1483 ze
zm.) strona może wnieść skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego
skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez
nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie trwa dłużej, niż to konieczne dla
wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla
rozstrzygnięcia sprawy. W świetle treści art. 2 ust. 2 tej ustawy przesłankami
umożliwiającymi stwierdzenie przewlekłości są terminowość i prawidłowość
czynności podjętych przez sąd w celu merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy,
charakter sprawy, stopień faktycznej i prawnej jej zawiłości, znaczenie dla strony i
zachowanie zwłaszcza strony, która zarzuca przewlekłość postępowania. Ustawa
nie określa przeciętnego czasu oczekiwania na rozpatrzenie sprawy. Analizując
przewlekłość postępowania oceniamy przebieg całego postępowania w sprawie od
6
chwili jego wszczęcia ( uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 marca
2013 r., III SPZP 1/13, Biul. SN 2013/3/21). W judykaturze za przewlekłe uznaje się
postępowanie trwające ponad 12 miesięcy ( postanowienie Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 7 lipca 2006 r., I OPP 64/06, LEX nr 360307 i z dnia 24
lipca 2008 r., II OPP 20/08, LEX nr 493700 oraz postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 12 maja 2005 r., III SPP 96/05, OSNP 2005 nr 23, poz. 384). Nie jest to
jednak sztywna cezura dla oceny zgodności postępowania z konwencyjnymi,
konstytucyjnymi i proceduralnymi dyrektywami osądzenia sprawy w rozsądnym
terminie. W myśl art. 1 ust. 1 ustawy do nieuzasadnionej zwłoki może dojść
zarówno wskutek bezczynności, jak i wskutek działania sądu. Stąd konieczne jest
rozważenie przy rozpoznawaniu skargi nie tylko terminowości podjętych czynności,
ale także ich prawidłowości. Konsekwentnie o przewlekłości można mówić, gdy sąd
nie podejmuje żadnych czynności, jak i wtedy, gdy je podejmuje, ale są one
nieprawidłowe i w ich następstwie dochodzi do zwłoki w rozpatrzeniu sprawy
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2011 r., III SPP 14/11, LEX
nr 1095951).
Odnosząc się do realiów tej sprawy należało przypomnieć,
że wniosek o wznowienie postępowania w sprawie karnej A. P. sporządzony i
podpisany przez radcę prawnego, który wpłynął do Wojskowego Sądu Okręgowego
w W. w dniu 4 października 2012 r., a następnie został uzupełniony, nie został
merytorycznie rozpoznany do dnia procedowania w przedmiocie skargi na
przewlekłość postępowania o wznowienie. Przyczyny takiego stanu rzeczy należy
upatrywać w postanowieniu Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 14
grudnia 2012 r., sygn. akt Ko …/12, o stwierdzeniu swej niewłaściwości do
rozpoznania wniosku o wznowienie postępowania i przekazaniu wniosku do
rozpoznania sądowi powszechnemu.
Zajmując takie stanowisko Sąd skoncentrował się na ustaleniu, że obecnie
przestępstwo, za które został skazany wnioskodawca nie podlega właściwości
sądów wojskowych i z tego faktu wywiódł ,iż do rozpoznania tego wniosku jest
właściwy sąd powszechny. Rozstrzygnięcie to zasadniczo odbiegało od treści
orzeczenia wydanego przez ten sam Sąd w przedmiocie pierwszego wniosku
o wznowienie tego samego postępowania karnego, mocą którego wniosek został
7
rozpoznany merytorycznie i nie uwzględniony. Analizując uzasadnienie
postanowienia z dnia 14 grudnia 2012 r. należało dojść do przekonania, że istotną
rolę w zmianie stanowiska Sądu w przedmiocie określenia sądu właściwego do
rozpoznania wniosku o wznowienie postępowania karnego zakończonego
prawomocnym wyrokiem Wojskowego Sądu Garnizonowego w O. z dnia 3 grudnia
1974 r. odegrał pogląd wyrażony w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia
25 września 1991 r., I KZP 28/91, OSNKW 1992 z. 1 , poz. 2) oraz wywody zawarte
w uzasadnieniu tej uchwały. Odwołując się do tej uchwały
i argumentując za trafnością swojego rozstrzygnięcia Sąd nie dostrzegł, że
przywołane stanowisko Sądu Najwyższego dotyczyło rozstrzygnięcia kwestii sądu
właściwego do orzekania, na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu
za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na
rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego , w przedmiocie nieważności orzeczeń
wydanych przez sądy wojskowe w sprawach osób cywilnych, które na podstawie
art. 1 i 2 oraz 5 ustawy z dnia 5 kwietnia 1955r. o przekazaniu sądom
powszechnym dotychczasowej właściwości sadów wojskowych w sprawach
karnych osób cywilnych, funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa publicznego,
Milicji Obywatelskiej i Służby Więziennej ( Dz. U. Nr 15, poz. 83) zostały
przekazane sądom powszechnym. W uzasadnieniu uchwały stwierdzono, że
sprawy przekazane w 1955 r. z sądów wojskowych do sądów powszechnych
pozostają w gestii tych ostatnich na trwałe. Stwierdzono, że aktualnie (w zasadzie
od 1956 r.) nie ma już w toku takich spraw, które podlegałyby merytorycznemu
rozpoznaniu przez sądy wojskowe (art. 1 i 2 ustawy), lecz są to sprawy zakończone
prawomocnymi wyrokami, co do których może wchodzić w grę tylko postępowanie
sądowe po uprawomocnieniu się orzeczenia i w tych sprawach właściwe są sądy
powszechne. Wskazać jednak należało, że pogląd wyrażony w tej uchwale nie miał
zastosowania w tej sprawie, albowiem przekazanie sprawy z sądu wojskowego
sądowi powszechnemu nie nastąpiło (na podstawie ustawy z dnia 5 kwietnia 1955
r.). Sądem właściwym do rozpoznania wniosku o wznowienie jest na podstawie art.
7 przepisów wprowadzających Kodeks postępowania karnego- ustawa z 6 czerwca
1997 r., Dz. U. Nr 89, poz. 556 ze zm.) sąd wojskowy. To nieprawidłowe orzeczenie
Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z 14 grudnia 2012 r., wydane na początku
8
postępowania o wznowienie postępowania karnego, skutkowało koniecznością
wydania kolejnych orzeczeń przez Sąd Najwyższy, sądy powszechne i sąd
wojskowy, które umożliwiają, ale ze zwłoką przekraczającą 12 miesięcy,
rozpoznanie uzupełnionego wniosku o wznowienie postępowania. Taka sytuacja
wywołana wyłącznie nietrafnym stanowiskiem prawnym wyrażonym w
postanowieniu Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 14 grudnia 2012 r.,
sygn. akt Ko 71/12, uniemożliwiła wnioskodawcy rzeczywiste i skuteczne
korzystanie z gwarantowanego w art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej i art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie prawa człowieka i podstawowych
wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. ( Dz. U. z 1993 r. Nr 61,
poz. 284 i 285) prawa do rozpoznania sprawy przez sąd w rozsądnym terminie.
Uwzględniając te okoliczności należało stwierdzić przewlekłość postępowania
o wznowienie postępowania karnego, zainicjonowanego wnioskiem z dnia 4
października 2012 r i przyznać wnioskodawcy kwotę pieniężną w wysokości 3 000
zł uwzględniającą czas trwania postępowania i rozmiar krzywdy doznanej przez
wnioskodawcę. Wobec treści rozstrzygnięcia należało, po myśli art. 17 ust. 3
ustawy o skardze …, zwrócić uiszczoną opłatę od skargi.