IV CSK 431/13
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:27-06-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt IV CSK 431/13
POSTANOWIENIE
Dnia 2 kwietnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
w sprawie z wniosku M. Z.
przy uczestnictwie L. K., M. K.
i L. K.
o dział spadku i zniesienie współwłasności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 2 kwietnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 4 kwietnia 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w Ł. do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w Ł. postanowieniem z dnia 5 października 2012 r. zniósł
współwłasność bliżej określonej nieruchomości w ten sposób, że ustanowił odrębną
własność 6 lokali mieszkalnych i użytkowych i poszczególne lokale przyznał na
wyłączną własność (lokale nr 2, 4, 6) wnioskodawcy M. Z. oraz na współwłasność
w równych częściach (lokale nr 1, 3, 5) uczestnikom L. K. i M. K. wraz z udziałem
w gruncie i częściach wspólnych budynku oraz tytułem wyrównania wartości
udziałów zasądził odpowiednie spłaty.
Sąd Okręgowy w Ł., uwzględniając apelację uczestników L. K. i M. K.,
postanowieniem z dnia 4 kwietnia 2013 r. zmienił postanowienie Sądu Rejonowego
i przyznał im na współwłasność w równych częściach prawo własności całej
nieruchomości oraz zasądził tytułem wyrównania wartości udziałów odpowiednie
spłaty na rzecz wnioskodawcy. U podłoża tego rozstrzygnięcia legło stanowisko, że
istniejący między wnioskodawcą a uczestnikami poważny konflikt osobisty stanowi
okoliczność uzasadniającą odmowę zniesienia współwłasności przez ustanowienie
odrębnej własności lokali.
Skarga kasacyjna wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego –
oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut naruszenia art. 382
w zw. z art. 328 § 2 i 13 § 2 k.p.c., art. 1035 w zw. z art. 211 k.c., art. 212 § 2 k.c.,
i zmierza do uchylenia tego postanowienia oraz przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia powołanych w skardze kasacyjnej przepisów prawa
materialnego sprowadza się w istocie do zakwestionowania stanowiska Sądu, że
istniejący między współwłaścicielami konflikt uzasadniał odstąpienie przez sąd od
zniesienia współwłasności przez ustanowienie odrębnej własności lokali.
Wprawdzie w wyroku z dnia 3 października 1980 r., III CRN 126/80 (OSNCP
1981, Nr 8, poz. 150) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, zaaprobowany wówczas
w piśmiennictwie, że istniejący między współwłaścicielami budynku poważny
konflikt może stanowić okoliczność uzasadniającą odmowę zniesienia
współwłasności przez ustanowienie odrębnej własności lokali, jednakże
w postanowieniu z dnia 4 listopada 2002 r., III CKN 1283/00 (OSNC 2003, Nr 12,
3
poz. 170) Sąd Najwyższy odstąpił od tego poglądu i wyraził zapatrywanie, że
konflikt osobisty istniejący między współwłaścicielami budynku mieszkalnego nie
stanowi samodzielnej przesłanki uzasadniającej odmowę zniesienia
współwłasności przez ustanowienie odrębnej własności lokalu z powołaniem się na
społeczno-gospodarcze przeznaczenie rzeczy. Sąd Najwyższy podkreślił, że za
zmianą kierunku orzecznictwa przemawiają także - poza treścią art. 211 k.c. -
zmiany w zakresie stosunków społeczno-gospodarczych, które poprzednio,
zwłaszcza w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku, w dużym stopniu
ograniczały obrót nieruchomościami lokalowymi; współcześnie te ograniczenia nie
występują (tak też Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 13 stycznia 2012 r.,
I CSK 358/11, nie publ.). Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą
skargę podziela przedstawioną zmianę kierunku orzecznictwa.
Z art. 211 k.c., 212 k.c. i nast. oraz z art. 623 k.p.c. wynika, że podział
fizyczny rzeczy jest naczelnym sposobem zniesienia współwłasności. Oznacza to,
że w sytuacji, gdy zniesienie współwłasności następuje z mocy orzeczenia sądu,
powinien on brać pod uwagę przede wszystkim ten sposób wyjścia
z niepodzielności, chyba że nie są nim zainteresowani sami współwłaściciele.
Przez podział fizyczny należy przy tym rozumieć także wyodrębnienie własności
lokali, tzw. nieruchomości lokalowych (art. 46 § 1 in fine k.c.), co wynika z art. 7 ust.
1 i art. 11 ust. 1 i 2 ustawy o własności lokali.
Powyższe oznacza, że gdy rzecz nadaje się do podziału z zachowaniem
wymagań art. 211 k.c., a współwłaściciele nie wyrażają w toku postępowania
uzgodnionego wniosku o przyznanie rzeczy na wyłączną własność jednemu z nich,
sąd dokonuje podziału rzeczy, nie może zaś uwzględnić wniosku jednego ze
współwłaścicieli o przyznanie jemu rzeczy wspólnej.
Skoro Sąd Okręgowy wyszedł z odmiennych założeń zaskarżone
postanowienie nie mogło się ostać.
Ubocznie, nie można wykluczyć, że zniesienie współwłasności poprzez
przyznanie własności rzeczy wspólnej jednemu ze współwłaścicieli może znaleźć
również zastosowanie wobec rzeczy podlegających podziałowi. Wymaga
podkreślenia, że jest to wszakże jedynie możliwe w razie „zgodnego zniesienia
współwłasności”.
4
Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu.
POSTANOWIENIE
Dnia 2 kwietnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
w sprawie z wniosku M. Z.
przy uczestnictwie L. K., M. K.
i L. K.
o dział spadku i zniesienie współwłasności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 2 kwietnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 4 kwietnia 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w Ł. do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w Ł. postanowieniem z dnia 5 października 2012 r. zniósł
współwłasność bliżej określonej nieruchomości w ten sposób, że ustanowił odrębną
własność 6 lokali mieszkalnych i użytkowych i poszczególne lokale przyznał na
wyłączną własność (lokale nr 2, 4, 6) wnioskodawcy M. Z. oraz na współwłasność
w równych częściach (lokale nr 1, 3, 5) uczestnikom L. K. i M. K. wraz z udziałem
w gruncie i częściach wspólnych budynku oraz tytułem wyrównania wartości
udziałów zasądził odpowiednie spłaty.
Sąd Okręgowy w Ł., uwzględniając apelację uczestników L. K. i M. K.,
postanowieniem z dnia 4 kwietnia 2013 r. zmienił postanowienie Sądu Rejonowego
i przyznał im na współwłasność w równych częściach prawo własności całej
nieruchomości oraz zasądził tytułem wyrównania wartości udziałów odpowiednie
spłaty na rzecz wnioskodawcy. U podłoża tego rozstrzygnięcia legło stanowisko, że
istniejący między wnioskodawcą a uczestnikami poważny konflikt osobisty stanowi
okoliczność uzasadniającą odmowę zniesienia współwłasności przez ustanowienie
odrębnej własności lokali.
Skarga kasacyjna wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego –
oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut naruszenia art. 382
w zw. z art. 328 § 2 i 13 § 2 k.p.c., art. 1035 w zw. z art. 211 k.c., art. 212 § 2 k.c.,
i zmierza do uchylenia tego postanowienia oraz przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia powołanych w skardze kasacyjnej przepisów prawa
materialnego sprowadza się w istocie do zakwestionowania stanowiska Sądu, że
istniejący między współwłaścicielami konflikt uzasadniał odstąpienie przez sąd od
zniesienia współwłasności przez ustanowienie odrębnej własności lokali.
Wprawdzie w wyroku z dnia 3 października 1980 r., III CRN 126/80 (OSNCP
1981, Nr 8, poz. 150) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, zaaprobowany wówczas
w piśmiennictwie, że istniejący między współwłaścicielami budynku poważny
konflikt może stanowić okoliczność uzasadniającą odmowę zniesienia
współwłasności przez ustanowienie odrębnej własności lokali, jednakże
w postanowieniu z dnia 4 listopada 2002 r., III CKN 1283/00 (OSNC 2003, Nr 12,
3
poz. 170) Sąd Najwyższy odstąpił od tego poglądu i wyraził zapatrywanie, że
konflikt osobisty istniejący między współwłaścicielami budynku mieszkalnego nie
stanowi samodzielnej przesłanki uzasadniającej odmowę zniesienia
współwłasności przez ustanowienie odrębnej własności lokalu z powołaniem się na
społeczno-gospodarcze przeznaczenie rzeczy. Sąd Najwyższy podkreślił, że za
zmianą kierunku orzecznictwa przemawiają także - poza treścią art. 211 k.c. -
zmiany w zakresie stosunków społeczno-gospodarczych, które poprzednio,
zwłaszcza w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku, w dużym stopniu
ograniczały obrót nieruchomościami lokalowymi; współcześnie te ograniczenia nie
występują (tak też Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 13 stycznia 2012 r.,
I CSK 358/11, nie publ.). Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą
skargę podziela przedstawioną zmianę kierunku orzecznictwa.
Z art. 211 k.c., 212 k.c. i nast. oraz z art. 623 k.p.c. wynika, że podział
fizyczny rzeczy jest naczelnym sposobem zniesienia współwłasności. Oznacza to,
że w sytuacji, gdy zniesienie współwłasności następuje z mocy orzeczenia sądu,
powinien on brać pod uwagę przede wszystkim ten sposób wyjścia
z niepodzielności, chyba że nie są nim zainteresowani sami współwłaściciele.
Przez podział fizyczny należy przy tym rozumieć także wyodrębnienie własności
lokali, tzw. nieruchomości lokalowych (art. 46 § 1 in fine k.c.), co wynika z art. 7 ust.
1 i art. 11 ust. 1 i 2 ustawy o własności lokali.
Powyższe oznacza, że gdy rzecz nadaje się do podziału z zachowaniem
wymagań art. 211 k.c., a współwłaściciele nie wyrażają w toku postępowania
uzgodnionego wniosku o przyznanie rzeczy na wyłączną własność jednemu z nich,
sąd dokonuje podziału rzeczy, nie może zaś uwzględnić wniosku jednego ze
współwłaścicieli o przyznanie jemu rzeczy wspólnej.
Skoro Sąd Okręgowy wyszedł z odmiennych założeń zaskarżone
postanowienie nie mogło się ostać.
Ubocznie, nie można wykluczyć, że zniesienie współwłasności poprzez
przyznanie własności rzeczy wspólnej jednemu ze współwłaścicieli może znaleźć
również zastosowanie wobec rzeczy podlegających podziałowi. Wymaga
podkreślenia, że jest to wszakże jedynie możliwe w razie „zgodnego zniesienia
współwłasności”.
4
Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu.