Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PZ 7/14
POSTANOWIENIE
Dnia 14 kwietnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. Z.
przeciwko Spółdzielni Budowlano - Mieszkaniowej S. w W.
o wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 kwietnia 2014 r.,
zażalenia powódki na wyrok Sądu Okręgowego w W.
z dnia 28 listopada 2013 r.
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania zażaleniowego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2013 r. Sąd Rejonowy w W. zasądził od
Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej S. w W. na rzecz E. Z. wyszczególnione w
nim kwoty tytułem wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, a w
pozostałym zakresie powództwo oddalił.
Wyrokiem z dnia 28 listopada 2013 r. Sąd Okręgowy w W. uchylił powyższy
wyrok, zniósł postępowanie od dnia 5 kwietnia 2013 r. i przekazał sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji z uwagi na nieważność
postępowania określoną w art. 379 pkt 4 w związku z art. 323 k.p.c.
2
Sąd odwoławczy ustalił, że w dniu 22 lutego 2013 r., po przeprowadzeniu
postępowania dowodowego, przewodniczący jednoosobowego składu Sądu
pierwszej instancji SSR J. G. zamknął rozprawę, odraczając ogłoszenie wyroku do
dnia 8 marca 2013 r. Na posiedzeniu jawnym w dniu 8 marca 2013 r. Sąd
Rejonowy w składzie SSR M. S. zamkniętą rozprawę otworzył na nowo (z uwagi na
chorobę sędziego referenta), zarządzając wyznaczenie terminu rozprawy na dzień
5 kwietnia 2013 r. Z protokołu rozprawy odbytej w dniu 5 kwietnia 2013 r. wynika,
że SSR M. S. przeprowadził postępowanie, zamknął rozprawę i poinformował
strony, iż ogłoszenie wyroku nastąpi w dniu 19 kwietnia 2013 r. Pod protokołem
widnieją nieczytelne parafy sędziego i protokólanta. Na posiedzeniu jawnym w dniu
19 kwietnia 2013 r. został ogłoszony wyrok przez SSR J. G. Pod protokołem z
ogłoszenia wyroku widnieją nieczytelne parafy sędziego i protokólanta. Z oryginału
wyroku wynika, że został on wydany przez SSR J. G., a więc innego sędziego niż
uwidoczniony w protokole zamknięcia rozprawy w dniu 5 kwietnia 2013 r.
Przy takich ustaleniach Sąd drugiej instancji stwierdził, że wyrokowanie w
sprawie nastąpiło z naruszeniem art. 323 k.p.c., który wymaga, aby wyrok został
wydany przez ten sam skład sądu, który brał udział w posiedzeniu, na którym
udzielono stronom ostatniego głosu przed zamknięciem rozprawy przez
przewodniczącego. Sankcją za naruszenie tego przepisu jest nieważność
postępowania określona w art. 379 pkt 4 k.p.c., którą sąd odwoławczy jest
obowiązany brać pod uwagę z urzędu niezależnie od tego, czy skarżący podniósł
zarzut nieważności. Za niedopuszczalną należy bowiem uznać sytuację, w której
utrzymany w mocy pozostałby wyrok wydany z naruszeniem powyższych
przepisów. W ocenie Sądu Okręgowego, jedynym dokumentem potwierdzającym
przebieg rozprawy - wiążącym także sąd wyższej instancji - jest protokół rozprawy
sporządzony według zasad określonych w art. 157 - 158 k.p.c. Sprostowanie
protokołu rozprawy może nastąpić jedynie w trybie przewidzianym w art. 160 § 1
k.p.c. na wniosek stron, które mogą żądać sprostowania lub uzupełnienia protokołu,
nie później jednak jak na następnym posiedzeniu, a jeśli idzie o protokół rozprawy,
po której zamknięciu nastąpiło wydanie wyroku - dopóki akta sprawy znajdują się w
sądzie. Skoro zatem protokół nie został sprostowany stanowi dla sądu wyższej
instancji wiążącą informację o przebiegu rozprawy. Powodująca nieważność
3
postępowania wadliwość w składzie Sądu Rejonowego wprost wynika z protokołu
rozprawy z dnia 5 kwietnia 2013 r., co uzasadnia zastosowanie art. 386 § 2 k.p.c.
W zażaleniu powódka zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, tj.:
1) art. 323 w związku z art. 379 pkt 4 k.p.c., przez nieprawidłowe przyjęcie, że
doszło do naruszenia niniejszego przepisu przez Sąd pierwszej instancji, a w
konsekwencji stwierdzenie, że w niniejszej sprawie zachodzi nieważność
postępowania, w sytuacji gdy Sąd Rejonowy wydał wyrok zgodnie z zasadą
wyrażoną w tym przepisie, tj. wyrok został wydany przez sędziego, przed którym
odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku; 2) art. 379 pkt 4
k.p.c., przez jego niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji stwierdzenie, że w
niniejszym postępowaniu zachodzi nieważność postępowania ze względu na
niewłaściwy skład sądu, co skutkowało wyciągnięciem logicznie niepoprawnych
wniosków z protokołów rozpraw z dnia 5 kwietnia 2013 r. oraz z dnia 19 kwietnia
2013 r.; 3) art. 386 § 2 k.p.c., przez jego niewłaściwe, błędne zastosowanie i w
konsekwencji stwierdzenie nieważności postępowania i uchylenie zaskarżonego
wyroku, zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością, tj. od dnia 5
kwietnia 2013 r., i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania, podczas gdy w niniejszej sprawie nie zachodzi nieważność
postępowania; 4) § 97 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23
lutego 2007 r. - Regulamin urzędowaniu sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz.
249), przez jego niezastosowanie.
Wskazując na powyższe zarzuty, skarżąca wniosła o uchylenie
zaskarżonego orzeczenia w całości i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zażalenie jest zasadne.
Niewątpliwie wydanie wyroku przez sędziego, który nie orzekał na rozprawie
poprzedzającej bezpośrednio wydanie wyroku, powoduje nieważność
postępowania z tego względu, że skład sądu orzekającego był sprzeczny z
przepisami prawa (art. 379 pkt 4 w związku z art. 323 k.p.c.). Taka nieważność
4
postępowania jest brana pod uwagę z urzędu przez sąd drugiej instancji z mocy art.
378 § 1 k.p.c. i zobowiązuje go do zastosowania art. 386 § 2 k.p.c. W orzecznictwie
Sądu Najwyższego przyjmuje się również, że w razie ogłoszenia wyroku przez
sędziego, który nie brał udziału w jego wydaniu, zachodzi nieważność
postępowania (por. uchwałę z dnia 22 lutego 2007 r., III CZP 160/06, OSNC 2008
nr 1, poz. 7 oraz wyrok z dnia 21 maja 2009 r., V CSK 418/08, LEX nr 619672).
Nadto zaprezentowany został pogląd, że podanie w sentencji wyroku nazwiska
sędziego, który w rozpoznawaniu sprawy nie uczestniczył, nie może być uznane za
oczywistą omyłkę lub niedokładność, uzasadniające sprostowanie wyroku w trybie
art. 350 k.p.c. (por. wyrok z dnia 29 października 1997 r., II UKN 313/97,
OSNAPiUS 1998 nr 15, poz. 466). Wyrażono jednak także pogląd odmienny, że
omyłkowe wymienienie w wyroku nazwisk sędziów może być sprostowane w trybie
art. 350 § 1 k.p.c. przez zastąpienie ich nazwiskami sędziów, przed którymi odbyła
się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku oraz którzy w
rzeczywistości wydali i podpisali wyrok. Jeśli zatem okaże się, że skład sądu
pierwszej instancji, który wydał wyrok był prawidłowy, tzn. był to skład sądu, przed
którym odbyła się ostatnia rozprawa, a jedynie wystąpiła oczywista omyłka
pisarska, która została sprostowana, nie zachodzi nieważność postępowania
określona w art. 379 pkt 4 w związku z art. 323 k.p.c. (por. wyrok z dnia 4 kwietnia
2000 r., I PKN 476/99, OSNAPiUS 2001 nr 16, poz. 515). Pomijając już, że poglądy
te zostały wyrażone na tle określonych stanów faktycznych, to rozstrzygnięcie
zaprezentowanej rozbieżności nie jest konieczne, gdyż w niniejszej sprawie chodzi
o inną sytuację, a mianowicie wymienienie w protokole rozprawy bezpośrednio
poprzedzającej wydanie wyroku sędziego innego niż sędzia, który wydał i podpisał
wyrok oraz go ogłosił. Istotna jest zatem kwestia możliwości ewentualnego
sprostowania komparycji takiego protokołu w wypadku, gdy doszło do omyłkowego
wpisania w nim nazwiska innego sędziego niż sędzia, przed którym rozprawa ta
faktycznie się odbyła i który następnie wyrok wydał, podpisał i ogłosił.
Sąd drugiej instancji możliwość taką wykluczył, stając na stanowisku, że
sprostowanie protokołu może nastąpić wyłącznie w trybie określonym w art. 160
k.p.c. Tymczasem w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że skoro z
przebiegu posiedzenia jawnego protokolant, pod kierunkiem przewodniczącego,
5
sporządza protokół (art. 157 § 1 zdanie pierwsze i § 11
k.p.c.), który podpisują
przewodniczący i protokolant (art. 158 § 3 zdanie drugie k.p.c.), zaś
przewodniczący odpowiada za porządek posiedzenia (art. 155 § 1 k.p.c.), w tym
także za prawidłowość protokołu, to jest uprawniony do jego sprostowania w
przypadku stwierdzenia błędu w jego sporządzeniu już po podpisaniu. Z przyznania
stronom w art. 160 § 1 k.p.c. uprawnienia do żądania sprostowania lub
uzupełnienia protokołu rozprawy nie wynika wniosek o niedopuszczalności jego
sprostowania z urzędu. Pomimo zmiany stanu prawnego zachowuje aktualność
stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w orzeczeniu z dnia 7 maja 1946 r., I C
137/46 (OSNC 1948 nr 1, poz. 3), od którego w późniejszym orzecznictwie nie
odstąpiono, że przewodniczący, pod kierunkiem którego protokolant spisuje
protokół, jest uprawniony do jego uzupełnienia (por. wyrok z dnia 23 października
2013 r., IV CSK 19/13, LEX nr 1388599).
Z art. 323 k.p.c. jednoznacznie wynika, że wyrok może być wydany tylko
przez tych sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca
bezpośrednio wydanie wyroku, zaś z 379 pkt 4 k.p.c. - że o nieważności
postępowania decyduje wyłącznie sprzeczność składu sądu orzekającego z
przepisami prawa. Chodzi tu więc o wypadek faktycznego wystąpienia tej
przesłanki. Jeżeli zatem, na co słusznie zwraca uwagę skarżąca, już tylko
porównanie podpisu złożonego przez sędziego M. S. (pierwsza litera imienia i
nazwisko) pod protokołem z posiedzenia jawnego z dnia 8 marca 2013 r. z
podpisami złożonymi przez sędziego J. G. (nieczytelne parafy) pod protokołami z
wcześniej odbytych rozpraw, protokołem z ogłoszenia wyroku, sentencją wyroku i
jego uzasadnieniem wskazuje, że podpisy tych sędziów znacząco się różnią, a te
ostatnie odpowiadają podpisowi złożonemu przez przewodniczącego składu
orzekającego pod protokołem rozprawy z dnia 5 kwietnia 2013 r., bezpośrednio
poprzedzającej wydanie wyroku, rzeczą Sądu odwoławczego było wyjaśnienie tej
kwestii i zastosowanie § 97 ust. 2 Regulaminu urzędowania sądów powszechnych
poprzez zwrócenie akt sprawy Sądowi pierwszej instancji celem ewentualnego
usunięcia popełnionej w tym zakresie usterki (nieścisłości) polegającej na
niezgodności między składem sądu wymienionym w komparycji protokołu a
złożonym pod nim podpisem przewodniczącego tego składu.
6
Z powyższych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39815
§
1 w związku z art. 3941
§ 3 i odpowiednio stosowanego art. 108 § 2 k.p.c.