Pełny tekst orzeczenia

126


POSTANOWIENIE*

z dnia 10 marca 1999 r.

Sygn. Ts 102/98



Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Jerzy Ciemniewski – przewodniczący
Zdzisław Czeszejko-Sochacki – sprawozdawca
Teresa Dębowska-Romanowska


po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi pełnomocnika Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usługowego “C” Spółka z o.o. o wznowienie postępowania w sprawie skargi konstytucyjnej z 13 lipca 1998 r., uznając wydanie orzeczenia za niedopuszczalne, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643)

p o s t a n a w i a:

umorzyć postępowanie.



Uzasadnienie:


1. W niniejszej sprawie pełnomocnik skarżącego Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usługowego “C” Spółka z o.o. 13 lipca 1998 r. wniósł do Trybunału Konstytucyjnego skargę konstytucyjną, w której zakwestionował zgodność art. 393 pkt 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego z art. 77 konstytucji. Postanowieniem z 17 sierpnia 1998 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze dalszego biegu. Zażalenie skarżącego Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 8 października 1998 r. pozostawił bez uwzględnienia.
21 grudnia 1998 r. (data wpływu wniosku) pełnomocnik Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usługowego “C” Spółka z o.o. zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem (nazwanym “skarga o wznowienie postępowania”) o wznowienie postępowania w sprawie o sygn. Ts 102/98, zakończonego wyżej wskazanym postanowieniem Trybunału Konstytucyjnego z 8 października 1998 r. o nieuwzględnieniu zażalenia na postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Skarżący wskazał jako podstawę swego wniosku art. 403 § 3 kodeksu postępowania cywilnego w związku z art. 20 powołanej na wstępie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.
We wspomnianej wyżej “skardze o wznowienie postępowania” pełnomocnik Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usługowego “C” Spółka z o.o. zarzucił, iż nie uwzględniając zażalenia skarżącego, Trybunał Konstytucyjny zajął stanowisko diametralnie sprzeczne z dotychczasową linią orzecznictwa Trybunału w kwestii sposobów obliczania upływu dwumiesięcznego terminu do złożenia skargi konstytucyjnej. O ile bowiem w uzasadnieniu postanowienia z 3 marca 1998 r. (sygn. Ts 17/97), Trybunał stwierdził “iż dla wyczerpania toku instancji niezbędne jest uzyskanie przez osobę składającą skargę konstytucyjną merytorycznej decyzji Sądu Najwyższego podjętej po rozpoznaniu skargi kasacyjnej, bądź decyzji sądu ustalającej brak podstaw do złożenia kasacji” (podobnie w sprawach o sygn. Ts 37/98 oraz Ts 27/97), o tyle badając zażalenie w sprawie będącej przedmiotem niniejszej skargi uznał, iż skoro doszło do odrzucenia kasacji z uwagi na jej niedopuszczalność, to ostateczny charakter ma wyrok sądu drugiej instancji i od doręczenia tego wyroku należy liczyć upływ dwumiesięcznego terminu do złożenia skargi konstytucyjnej.
Zdaniem pełnomocnika Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usługowego “C” Spółka z o.o. taka rozbieżność w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego doprowadziła do sytuacji, w której skarżący bez swojej winy utracił prawo do wniesienia skargi konstytucyjnej tylko dlatego, iż zastosował się do poglądów Trybunału Konstytucyjnego zawartych w opublikowanym orzecznictwie, co uzasadnia przy zastosowaniu odpowiednich przepisów kodeksu postępowania cywilnego skargę o wznowienie postępowania.
2. Podstawową kwestią, która w związku z wnioskiem skarżącego wymaga rozstrzygnięcia, jest dopuszczalność wznowienia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Jakkolwiek pismo w tej sprawie nie zawiera szerszego uzasadnienia, to jednak z powołanych w nim przepisów (art. 403 § 3 kpc w związku z art. 20 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym) oraz z uzasadnienia wynika, że skarżący odwołuje się do klauzuli subsydiarności, zawartej w art. 20 tej ustawy. Przy tym odwołaniu trzeba zwrócić uwagę na trafną wypowiedź doktryny, iż “odpowiednie” stosowanie przepisów kpc w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym oznacza, że stosując przepisy tego kodeksu należy brać pod uwagę swoisty charakter postępowania przed tym organem i że stosowane przepisy kpc mogą podlegać modyfikacji odpowiednio do potrzeb i odrębności tego postępowania (A. Zieliński, Zakres stosowania przepisów kpc w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym Palestra 1998, Nr 7/8, s. 54).
Wymaga dlatego wyjaśnienia, czy specyficzność postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym dopuszcza możliwość “odpowiedniego” uwzględnienia instytucji wznowienia postępowania z kodeksu postępowania cywilnego. W tym zaś względzie trzeba przede wszystkim podkreślić, że kodeks postępowania cywilnego w tytule VI, dział VI (art. 399 – 416) określa szczegółowo zasady, warunki i tryb wznowienia postępowania, które ˝zostało zakończone prawomocnym wyrokiem” (art. 399). Pojęcie “wyroku” doktryna tłumaczy jako każde rozstrzygnięcie merytoryczne. W rozpatrywanej sprawie nie doszło do merytorycznego rozstrzygnięcia, zapadło natomiast postanowienie o charakterze procesowym kończące postępowanie. Trybunał Konstytucyjny bowiem po wstępnym rozpoznaniu (art. 49 w związku z art. 36 ustawy o TK) postanowił o odmowie nadania skardze dalszego biegu.
Skarżący odwołuje się do art. 403 § 3 kpc. W takim jednak wypadku – zgodnie z art. 412 § 3 kpc – sąd bądź uchyla jeden z wyroków dotyczących tego samego stosunku prawnego, utrzymując w mocy inny prawomocny wyrok, bądź uchyla wszystkie prawomocne wyroki dotyczące tego samego stosunku prawnego i orzeka co do istoty sprawy albo przekazuje sprawę właściwemu sądowi pierwszej instancji do rozpoznania i rozstrzygnięcia o tym stosunku prawnym.
Jakkolwiek skarżący postuluje wznowienie postępowania zakończonego postanowieniem procesowym, a nie merytorycznym, co z natury rzeczy nawet przy “odpowiednim” stosowaniu kpc nie mogłoby odnieść skutku, Trybunał Konstytucyjny uważa za celowe wyrażenie poglądu, iż odrębność postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym wyłącza w ogóle możliwość “odpowiedniego” stosowania cywilnoprocesowej instytucji wznowienia tego postępowania. Trzeba przede wszystkim zaznaczyć, że odrębność postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym wynika z przedmiotu i form jego działania. Trybunał Konstytucyjny nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości, lecz orzeka jako “sąd prawa”. Jeśli chodzi o merytoryczne rozstrzygnięcia, orzeka jednoinstancyjnie. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zostały wyposażone w atrybut “mocy powszechnie wiążącej” i “ostateczności” (art. 190 ust. 1 konstytucji). Bezpośrednim skutkiem prawnym orzeczenia o niekonstytucyjności aktu normatywnego jest eliminacja tego aktu (jego przepisów) z systemu prawnego. Skutkiem pośrednim natomiast jest przewidziana w art. 190 ust. 4 konstytucji możliwość “uzdrowienia” rozstrzygnięć zapadłych w postępowaniu sądowym, administracyjnym lub innym. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia. Znaczenie tej instytucji dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw jednostek nie wymaga komentarza.
Powstaje pytanie, jakie skutki prawne mogłoby wywołać ewentualne wznowienie postępowania w sytuacji, gdy nie tylko niekonstytucyjny akt normatywny został już wyeliminowany z systemu prawnego, ale gdy wynikające z wadliwości tego aktu a rzutujące na wadliwość indywidualnych rozstrzygnięć skutki tej niekonstytucyjności zostały naprawione. Odpowiadając na to pytanie trzeba przyjąć, że dopuszczenie możliwości wznowienia postępowania musiałoby przekreślić te bezpośrednie i pośrednie skutki, co w konsekwencji każe brać pod uwagę niebezpieczeństwo destabilizacji systemu prawnego oraz podważenia legalności – opartych na tym akcie – z reguły bardzo wielu aktów stosowania prawa. Możliwości wznowienia postępowania nie da się specyficznie odnieść do procedury skargi konstytucyjnej, skoro odrębność tej procedury ogranicza się do zasad i trybu wszczęcia postępowania, natomiast po wszczęciu postępowanie toczy się na tych samych zasadach, jak w ramach procedury kontroli abstrakcyjnej i konkretnej. We wszystkich trzech procedurach skutki prawne orzeczenia są zasadniczo identyczne.
Przytoczone wyżej argumenty jednoznacznie przemawiają za stanowiskiem, że w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym nie może być subsydiarnie stosowana instytucja wznowienia. Z tych też względów, uznając wydanie orzeczenia za niedopuszczalne, Trybunał Konstytucyjny na podstawie art 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, umorzył postępowanie.