Pełny tekst orzeczenia

71/6/A/2007

POSTANOWIENIE
z dnia 27 czerwca 2007 r.
Sygn. akt SK 47/06


Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Janusz Niemcewicz – przewodniczący
Maria Gintowt-Jankowicz – sprawozdawca
Marian Grzybowski
Adam Jamróz
Ewa Łętowska,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 27 czerwca 2007 r., skargi konstytucyjnej spółki Loreco sp. z o.o. o zbadanie zgodności:

art. 3989 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.), w części odnoszącej się do zdania drugiego w brzmieniu „Postanowienie nie wymaga pisemnego uzasadnienia”, z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 oraz z 2005 r. Nr 169, poz. 1417) umorzyć postępowanie w sprawie ze względu na zbędność orzekania.


UZASADNIENIE:

I

1. W skardze konstytucyjnej spółki Loreco sp. z o.o. z 11 maja 2006 r. została zarzucona niezgodność art. 3989 § 2 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Skarżąca dochodziła swoich praw w związku z postanowieniem z 19 stycznia 2006 r., w którym Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania bez sporządzenia pisemnego uzasadnienia swojego rozstrzygnięcia.
Zdaniem skarżącej, kwestionowany przepis wprowadza całkowitą arbitralność i dowolność sądu w decydowaniu o dostępie do kasacji, uniemożliwia wszelką kontrolę poprawności stosowania instytucji przedsądu, a także jest niezgodny z zasadą jawności rozpoznawania spraw. Tym samym powołana regulacja, w przekonaniu skarżącej, nie odpowiada kryteriom przyzwoitej legislacji, ponieważ narusza wymóg rzetelności unormowania procedury sądowej.

2. Rzecznik Praw Obywatelskich (dalej: RPO) w piśmie z 18 sierpnia 2006 r. wyraził stanowisko, że art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Zdaniem RPO przepisy postępowania cywilnego nie muszą zapewniać stronom możliwości odwołania się do trzeciej instancji, wykracza to bowiem poza konstytucyjne minimum. Jednak w wypadku, gdy ustawodawca uregulował możliwość wystąpienia, w określonych kategoriach spraw, ze skargą kasacyjną, to postępowanie takie musi odpowiadać konstytucyjnym standardom rzetelnego procesu sądowego. Nawet zmiana modelu postępowania kasacyjnego, dokonana w lutym 2005 r., po której kasacja stała się nadzwyczajnym środkiem prawnym, nie zwalnia ustawodawcy od przestrzegania tego minimum, które stanowi „istotę” sprawiedliwej procedury.
W swoim stanowisku RPO powołuje się na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, w którym uzasadnienie orzeczeń sądowych zaliczono do decydujących komponentów prawa do rzetelnego sądu, jako konstytucyjnie chronionego prawa jednostki. Zdaniem TK wynika to z takich konstytucyjnych wartości i zasad, jak: zasada demokratycznego państwa prawnego, godność ludzka oraz skuteczne prawo do sądu.
Zdaniem RPO fakt, że instytucja przedsądu kasacyjnego, regulowana przez zakwestionowane przepisy, jest nadzwyczajnym środkiem prawnym, powoduje, iż dopuszczalne są pewne ograniczenia prawa do rzetelnego procesu. Ograniczenia te muszą być jednak zgodne z zasadą proporcjonalności, wyrażoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Sposób rozpatrywania sprawy w przedsądzie cechuje się znacznym uproszczeniem w stosunku do właściwego postępowania kasacyjnego. Zasadą jest rozpatrywanie sprawy przez jednego sędziego, na posiedzeniu niejawnym i bez udziału stron. Przy takim kształcie przedsądu kasacyjnego uzasadnienie postanowienia o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej staje się jedyną gwarancją zabezpieczającą stronę przed ewentualnym ryzykiem arbitralnego działania władzy sądowniczej. Zwłaszcza, że podstawą rozstrzygnięcia są przepisy zawierające zwroty niedookreślone, takie jak: istotne zagadnienie prawne występujące w sprawie czy istnienie potrzeby wykładni przepisów budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, które z samego założenia wymagają uściślenia przez Sąd Najwyższy.
Brak uzasadnienia, w opinii RPO, stwarza także trudności w rekonstrukcji praktyki orzeczniczej Sądu Najwyższego, w taki sposób by jego rozstrzygnięciom nadać postulowane przez Trybunał Konstytucyjny „spójność i wewnętrzną logikę”. Wyłącza także „poznawalność praktyki sądowej”, a poprzez całkowite wykluczenie poznania przesłanek decyzji sądu, uniemożliwia jakąkolwiek publiczną debatę nad nimi.
W konsekwencji, zdaniem RPO, art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c. narusza fundamentalne zasady w państwie prawnym, takie jak: zasada jawności działania (przejrzystości) władzy publicznej, zasada przyzwoitej legislacji (nakaz tworzenia prawa wystarczająco jasnego i „dookreślonego”) czy zasada zaufania do państwa i tworzonego przez nie prawa (art. 2 Konstytucji). Ponadto niski poziom gwarancji proceduralnych w przedmiocie przedsądu powoduje, że naruszona została sama „istota prawa obywatela do rzetelnego ukształtowania procedury realizacji jego konstytucyjnego prawa do sądu”, a tym samym art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Kwestionowany przez skarżącą przepis był już przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego w kontekście tych samych wzorców konstytucyjnych, które powołane zostały w niniejszej skardze konstytucyjnej. Wyrokiem z 30 maja 2007 r., sygn. SK 68/06, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Wyrok ten został opublikowany w Dzienniku Ustaw z 2007 r., Nr 106, poz. 731, oznaczonym datą 15 czerwca 2007 r. Z tym dniem art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c. – zaskarżony także w skardze konstytucyjnej, na podstawie której wszczęto postępowanie w niniejszej sprawie – utracił moc obowiązującą.
Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. O niedopuszczalności wydania orzeczenia przesądza wystąpienie ujemnej przesłanki procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej – res iudicata (postanowienie TK z 21 grudnia 1999 r., sygn. K 29/98, OTK ZU nr 7/1999, poz. 172). Z przesłanką tą mamy do czynienia w wypadku tożsamości zarówno podmiotowej, jak i przedmiotowej. W wypadku wystąpienia jedynie tożsamości przedmiotowej, a więc wówczas, gdy kwestia niekonstytucyjności przepisu została ostatecznie rozstrzygnięta, zachodzi przesłanka ne bis in idem – prowadząca do uznania orzekania za zbędne (postanowienia TK: z 3 października 2001 r., sygn. SK 3/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 218; z 25 lutego 2004 r., sygn. K 35/03, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 15). Sytuacja taka ma niewątpliwie miejsce, gdy zaskarżony przepis prawny był już przedmiotem kontroli jego zgodności z Konstytucją w innej sprawie (zob. postanowienia: z 25 listopada 2002 r., sygn. SK 30/01, OTK ZU nr 6/A/2002, poz. 88, s. 1142 oraz z 26 marca 2002 r., sygn. P 3/02, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 22, s. 298, z 4 maja 2006 r., sygn. SK 53/05, OTK ZU nr 5/A/2006, poz. 60).
Zważywszy, że przedmiot niniejszej sprawy jest zbieżny z materią, co do której Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się szczegółowo we wspomnianym wyroku z 30 maja 2007 r., sygn. SK 68/06, postępowanie w sprawie badania zgodności zakwestionowanego przepisu ze wskazanymi wzorcami konstytucyjnymi należało umorzyć ze względu na zbędność orzekania.

Z tych wszystkich względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.