Ts 162/06
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
15/1/B/2008
POSTANOWIENIE
z dnia 13 lutego 2007 r.
Sygn. akt Ts 162/06
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Jerzy Stępień,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Spółki „Expol” S.A. w sprawie zgodności:
1) art. 378 § 1, art. 386 § 1-3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 78, art. 175 ust. 1, art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 3989 § 1 i 2, art. 39810 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 77 ust. 1 i 2, art. 78, art. 176, art. 183 ust. 1 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 23 czerwca 2006 r. skarżąca zakwestionowała zgodność art. 378 § 1, art. 386 § 1-3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 78, art. 175 ust. 1, art. 176 ust. 1 Konstytucji oraz art. 3989 § 1 i 2, art. 39810 tegoż samego aktu z art. 2, art. 77 ust. 1 i 2, art. 78, art. 176, art. 183 ust. 1 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny. Sąd Okręgowy w Krakowie, Wydział IX Gospodarczy wyrokiem z 22 czerwca 2004 r. (sygn. akt. IX GC 1906/01) oddalił pozew Naftobudowy S.A. skierowany przeciwko skarżącej spółce. W apelacji wniesionej od powyższego rozstrzygnięcia powód wykazywał szereg naruszeń prawa materialnego i procesowego, nie wskazując jednak – jak podkreśla skarżąca – na art. 233 § 1 k.p.c ani na art. 395 § 2 zd. 3 k.c. (mylnie oznaczony w skardze jako 359 § 2 zd. 3) Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z 5 lipca 2005 r. (sygn. akt I ACa 546/05) uwzględnił wniesioną apelację, zmieniając wyrok sądu I instancji i wskazując w uzasadnieniu, iż pozew zasługiwał na uwzględnienie ze względu na treść art. 395 § 2 zd. 3 k.c. Sąd Najwyższy postanowieniem z 15 lutego 2006 r. (sygn. akt III CSK 27/06) odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej wniesionej od powyższego rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego. Postanowienie Sądu Najwyższego zostało doręczone skarżącej 23 marca 2006 r.
Naruszenia swoich konstytucyjnych praw i wolności upatruje skarżąca w wydaniu dwóch orzeczeń: wyroku Sądu Apelacyjnego z 5 lipca 2005 r. (sygn. akt I ACa 546/05) uwzględniającego wniesioną na niekorzyść skarżącej apelację oraz postanowienia Sądu Najwyższego z 15 lutego 2006 r. (sygn. akt III CSK 27/06) odmawiającego przyjęcia do rozpoznania wniesionej skargi kasacyjnej. Z wydaniem pierwszego ze wspomnianych rozstrzygnięć wiąże skarżąca naruszenie prawa do rozpoznania sprawy w ramach dwuinstancyjnego postępowania sądowego. Naruszenia tego prawa upatruje w możliwości wydania – w oparciu o zaskarżony art. 378 § 1 oraz 386 § 1-3 k.p.c. – w postępowaniu przed sądem II instancji rozstrzygnięcia co do meritum sprawy „przez wyjście poza granice apelacji w innych sytuacjach niż przewidziane wprost w tych przepisach prawa, a więc w innych sytuacjach niż związane z nieważnością lub bezprzedmiotowością postępowania przed sądem I instancji (…), jak również z przypadkiem braku rozstrzygnięcia istoty sporu (konieczność uchylenia i przekazania do ponownego rozpoznania w kontekście zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego)”. Skarżąca naruszenia wskazanych praw upatruje także w postawieniu przez sąd II instancji innych zarzutów niż zostały wskazane w apelacji i w uznaniu ich za przemawiające za zmianą wyroku sądu I instancji poprzez uwzględnienie zmodyfikowanego pozwu.
Z wydaniem postanowienia Sądu Najwyższego wiąże skarżąca naruszenie zasady demokratycznego państwa prawnego oraz prawa do domagania się odszkodowania za bezprawne działanie funkcjonariuszy Skarbu Państwa (art. 77 ust. 1 Konstytucji), którego naruszenia upatruje w pozbawieniu jej możliwości wykazania przez organami Państwa, iż miało miejsce bezprawne działanie funkcjonariuszy Skarbu Państwa (tu sądu II instancji), które doprowadziło do wyrządzenia szkody. Ponadto skarżąca wskazała, iż art. 3989 § 1 i 2, art. 39810 są niezgodne z art. 78 Konstytucji oraz z art. 176 Konstytucji „w związku z brakiem stworzenia w kwestionowanych przepisach k.p.c. możliwości zaskarżenia tego typu postanowień do Sądu Najwyższego w składzie trzech sędziów, analogicznie jak to ma miejsce w przypadku odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej” oraz z art. 183 ust. 1 „w związku z dopuszczeniem, a w istocie ze stworzeniem, możliwości uchylania się przez Sąd Najwyższy od sprawowania nadzoru nad działalnością sądów powszechnych w tym zakresie”.
W uzasadnieniu postawionych zarzutów skarżąca wskazała, iż zaskarżony 3989 § 1 i 2 oraz art. 39810 k.p.c. pozwala jednemu sędziemu na posiedzeniu niejawnym bez jakiegokolwiek pisemnego uzasadnienia odmówić przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej przygotowanej przez „kwalifikowanego pełnomocnika”. Skarżąca kwestionuje sytuację, w której takie postanowienie, którego nie można poddać żadnej merytorycznej kontroli, przesądza nie tylko o braku możliwości weryfikacji orzeczenia sądowego, ale także o braku możliwości domagania się od Skarbu Państwa odszkodowania za naruszające prawo działania sędziów.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 11 września 2006 r. wezwano skarżącą do uzupełnienia braku wniesionej skargi konstytucyjnej poprzez dokładne określenie sposobu naruszenia wskazanych w skardze praw konstytucyjnych przez zakwestionowane w skardze przepisy.
W piśmie procesowym datowanym na dzień 25 września 2006 r. skarżąca stwierdziła, iż w jej przekonaniu skarga spełnia wymagania przewidziane w art. 47 ust. 1 ustawy o TK. Ustosunkowując się bezpośrednio do zarządzenia, skarżąca podniosła w pierwszej kolejności, iż przepisy ustawy nie mówią nic o „dokładnym określeniu” sposobu naruszenia wskazanych jako naruszone praw. Nie wiadomo także, jak dokładne ma być określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw. Pojawia się ponadto wątpliwość, czy można uzależniać nadanie dalszego biegu skardze konstytucyjnej od ww. dokładnego określenia sposobu naruszenia wskazanych praw. In fine skarżąca prosi o wyjaśnienie sygnalizowanej wątpliwości, oraz o sprecyzowanie – w przypadku podtrzymania swojego stanowiska – przy których ze wskazanych w skardze praw w ogóle nie doszło lub doszło w niewystarczającym stopniu do określenia sposobu naruszenia wskazanych jako naruszone praw i wolności.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Postępowanie w sprawie skargi konstytucyjnej jest sformalizowane i wymaga spełnienia warunków wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a także zawartych w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.). W świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna przysługuje wyłącznie podmiotom, których konstytucyjne wolności lub prawa o charakterze podmiotowym zostały naruszone na skutek wydania ostatecznego rozstrzygnięcia opartego na przepisie, którego konstytucyjność się kwestionuje. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego badanie w trybie skargi konstytucyjnej zgodności z Konstytucją określonego przepisu dopuszczalne jest zatem tylko w takiej sytuacji, w której z jednej strony przepis ten będzie stanowił podstawę rozstrzygnięcia, z którego wydaniem wiąże skarżący naruszenie przysługujących mu praw konstytucyjnych, a z drugiej jego treść normatywna stanowić będzie źródło tego naruszenia, determinując w tym zakresie wydane na jego podstawie rozstrzygniecie. Stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny, czy zostało spełnione powyższe kryterium warunkowane jest określeniem przez skarżącego, w jaki sposób treść normatywna zaskarżonego przepisu narusza wskazane w skardze konstytucyjne prawa i wolności. Niejednokrotnie bowiem w konkretnej sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną doszło wprawdzie do naruszenia przysługujących skarżącemu praw, jednakże naruszenie to jest albo efektem stosowania prawa albo normatywnej treści innego niż wskazany w skardze przepis. W takich sytuacjach niemożliwym jest rozpoznanie wniesionej skargi konstytucyjnej.
W pierwszej kolejności wskazać należy, iż stanowisko, zawarte w nadesłanym w odpowiedzi na zarządzenie sędziego TK z 11 września 2006 r. piśmie procesowym skarżącej, nie doprowadziło do usunięcia w ustawowym terminie braku formalnego skargi konstytucyjnej, co zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy, który na mocy art. 49 znajduje zastosowanie w sprawach ze skargi konstytucyjnej, stanowi podstawę odmowy nadania wniesionej skardze dalszego biegu. Trybunał Konstytucyjny chciałby zaznaczyć, iż w przepisach ustawy o TK daremnie jest szukać środków prawnych umożliwiających i uprawniających pełnomocnika skarżącego do kwestionowania stwierdzonego braku formalnego lub do zwracania się o jego wytłumaczenie czy doprecyzowanie.
Przedmiotem zaskarżenia uczyniła skarżąca m.in. przepisy art. 378 § 1 k.p.c., który wyznacza granice, w jakich sąd II instancji rozpoznaje sprawę oraz art. 386 § 1-3 k.p.c., określający rodzaje orzeczeń wydawanych przez sąd II instancji i podstawy uzasadniające wydanie danego rodzaju rozstrzygnięcia. Z wydaniem na podstawie tych przepisów wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 5 lipca 2005 r. (sygn. akt I ACa 546/05) wiąże skarżąca naruszenie praw opisanych w art. 45 ust. 1, art. 78, art. 175 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1, nie wykazując przy tym, w jaki sposób treść zaskarżonych regulacji zdeterminowała wydane na ich podstawie rozstrzygnięcie w tym kierunku, iż spowodowało ono uszczerbek we wskazanych w skardze konstytucyjnych prawach o charakterze podmiotowym. Brak jest także w skardze wykazania, iż zastosowanie art. 39810 k.p.c., stanowiącego podstawę drugiego ze wskazanych w skardze jako ostateczne rozstrzygnięć, tj. postanowienia Sądu Najwyższego z 15 lutego 2006 r. (sygn. akt III CSK 27/06), a określającego, w jakim składzie orzeka Sąd Najwyższy, doprowadziło do naruszenia wymienionych w skardze praw. Podobnie kształtuje się sytuacja w przypadku art. 3989 § 1 k.p.c., określającego przypadki, w których sąd przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania. We wskazanym powyżej zakresie skarżąca nie wykazała zatem we wniesionej skardze konstytucyjnej sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności przez zaskarżone przepisy, co uzasadnia przyjęcie, iż wniesiona skarga konstytucyjna obarczona jest brakami, których nieuzupełnienie w przewidzianym ustawą terminie uzasadnia odmowę nadania jej dalszego biegu.
Istotność wskazanych powyżej braków wniesionej skargi konstytucyjnej podkreśla także fakt, iż trudno dostrzec związek pomiędzy powołanymi konstytucyjnymi wzorcami kontroli a zaskarżonymi przepisami, stanowiącymi podstawę wydania postanowienia Sądu Najwyższego z 15 lutego 2006 r. Skarżąca wskazała jako wzorce: art. 2, art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji, art. 78 Konstytucji i art. 176 ust. 1 oraz art. 183 Konstytucji. Z przytoczonych przepisów można wyinterpretować następujące prawa konstytucyjne o charakterze podmiotowym, których naruszenie uprawnia do wniesienia skargi konstytucyjnej: prawo do uzyskania odszkodowania za szkodę wyrządzoną bezprawnym działaniem funkcjonariuszy Skarbu Państwa, zakaz zamykania drogi sądowej, prawo do zaskarżania decyzji i orzeczeń wydanych w I instancji. We wniesionej skardze określono tylko, w jaki sposób doszło do naruszenia ostatniego ze wskazanych w skardze praw. Jego naruszenia skarżąca upatruje w braku możliwości zaskarżania wydanego na podstawie art. 3989 § 1 k.p.c. postanowienia. Trybunał Konstytucyjny podkreśla, iż trybie skargi konstytucyjnej dopuszczalne jest kwestionowanie tzw. pominięcia ustawodawczego, czyli sytuacji, w której zakres zastosowania lub zakres normowania kwestionowanej normy prawnej jest zbyt wąski, przez co prowadzi do naruszenia konstytucyjnych praw i wolności. Jednakże w przedmiotowej skardze skarżąca kwestionuje brak normy prawnej, czyli „lukę w prawie”. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem skarga konstytucyjna w zakresie, w którym zarzuty w niej wyrażone skierowane są przeciwko „luce w prawie” nie może stanowić przedmiotu rozpoznania Trybunału Konstytucyjnego.
Niezależnie od powyższego wskazać należy na inne okoliczności, których wystąpienie samodzielnie przesądza o konieczności odmowy nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej.
Jednym z wymogów, warunkujących przekazanie skargi do merytorycznego rozpoznania, a określonych w art. 46 ust. 1 ustawy o TK jest wniesienie tego środka w terminie trzech miesięcy od daty doręczenia rozstrzygnięcia decydującego o wyczerpaniu drogi prawnej. Wyczerpanie drogi prawnej rozumiane jest w orzecznictwie Trybunału jako skorzystanie przez skarżącego ze wszystkich przysługujących mu zwyczajnych środków zaskarżenia, zakończone uzyskaniem ostatecznego orzeczenia, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Przy tej okazji podkreślano także wielokrotnie, iż podejmowanie przez skarżącego prób wzruszenia takiego rozstrzygnięcia za pomocą nadzwyczajnych środków zaskarżenia pozostaje bez wpływu na obliczenie terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej, który rozpoczyna swój bieg z dniem doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku (zob. np. postanowienia TK z: 9 grudnia 1998 r., sygn. Ts 131/98, OTK ZU nr 1/1999, poz. 16; 14 marca 2000 r., sygn. Ts 65/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 74).
Przed wejściem w życie ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) wyczerpanie drogi prawnej w sprawach rozpatrywanych w trybie postępowania cywilnego wymagało uzyskania orzeczenia wydanego przez sąd III instancji na skutek rozpatrzenia kasacji, chyba że środek ten w konkretnej sprawie nie przysługiwał. Wskazana powyżej ustawa wprowadziła w miejsce kasacji – skargę kasacyjną oraz zmieniła charakter tego środka odwoławczego: odwołanie od orzeczenia sądu II instancji nabrało charakteru nadzwyczajnego środka wzruszenia prawomocnych orzeczeń sądowych. Ponieważ przy ustalaniu spełnienia warunku wyczerpania drogi prawnej i uzyskania w jego konsekwencji ostatecznego wyroku zasadnicze znaczenie miało uzyskanie jego prawomocności, przyjąć należy, iż po nowelizacji procedury cywilnej ostatecznym orzeczeniem w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy o TK jest prawomocne orzeczenie wydane na skutek rozpatrzenia przez sąd II instancji wniesionego środka odwoławczego (apelacji względnie zażalenia); (zob. postanowienie TK z 25 lipca 2006 r., sygn. Ts 143/06, OTK ZU nr 1/B/2007, poz. 55). Tym samym bieg terminu do wniesienia skargi kasacyjnej rozpoczyna się w momencie uzyskania przez skarżącego prawomocnego wyroku sądu II instancji, przy czym wniesienie skargi kasacyjnej jako nadzwyczajnego środka zaskarżenia jest irrelewantne dla biegu tego terminu.
Przenosząc powyższe ustalenia na grunt sprawy, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną, stwierdzić należy, iż spełnienie wymogu wyczerpania przez skarżącą przysługującej jej drogi prawnej nastąpiło wraz z wydaniem przez Sąd Apelacyjny w Krakowie wyroku z 5 lipca 2005 r. (sygn. akt I ACa 546/05), któremu przysługiwał już walor prawomocności. Podjęcie następnie przez skarżącą kroków zmierzających do pozbawienia tego orzeczenia waloru ostateczności, poprzez wniesienie skargi kasacyjnej od tego rozstrzygnięcia, nie wpływało już na bieg 3-miesięcznego terminu do wystąpienia ze skargą konstytucyjną. Ponieważ wyrok Sądu Apelacyjnego Krakowie został doręczony skarżącej 1 sierpnia 2005 r., a ze skargą konstytucyjną wystąpiono 23 czerwca 2006 r., nie budzi wątpliwości Trybunału Konstytucyjnego, iż skarga konstytucyjna w zakresie, w jakim naruszenie konstytucyjnych praw i wolności wiąże z wydaniem tego rozstrzygnięcia wniesiona została z przekroczeniem ustawowego terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK.
Biorąc powyższe pod uwagę, należało orzec jak na wstępie.
POSTANOWIENIE
z dnia 13 lutego 2007 r.
Sygn. akt Ts 162/06
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Jerzy Stępień,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Spółki „Expol” S.A. w sprawie zgodności:
1) art. 378 § 1, art. 386 § 1-3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 78, art. 175 ust. 1, art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 3989 § 1 i 2, art. 39810 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 77 ust. 1 i 2, art. 78, art. 176, art. 183 ust. 1 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 23 czerwca 2006 r. skarżąca zakwestionowała zgodność art. 378 § 1, art. 386 § 1-3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 78, art. 175 ust. 1, art. 176 ust. 1 Konstytucji oraz art. 3989 § 1 i 2, art. 39810 tegoż samego aktu z art. 2, art. 77 ust. 1 i 2, art. 78, art. 176, art. 183 ust. 1 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny. Sąd Okręgowy w Krakowie, Wydział IX Gospodarczy wyrokiem z 22 czerwca 2004 r. (sygn. akt. IX GC 1906/01) oddalił pozew Naftobudowy S.A. skierowany przeciwko skarżącej spółce. W apelacji wniesionej od powyższego rozstrzygnięcia powód wykazywał szereg naruszeń prawa materialnego i procesowego, nie wskazując jednak – jak podkreśla skarżąca – na art. 233 § 1 k.p.c ani na art. 395 § 2 zd. 3 k.c. (mylnie oznaczony w skardze jako 359 § 2 zd. 3) Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z 5 lipca 2005 r. (sygn. akt I ACa 546/05) uwzględnił wniesioną apelację, zmieniając wyrok sądu I instancji i wskazując w uzasadnieniu, iż pozew zasługiwał na uwzględnienie ze względu na treść art. 395 § 2 zd. 3 k.c. Sąd Najwyższy postanowieniem z 15 lutego 2006 r. (sygn. akt III CSK 27/06) odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej wniesionej od powyższego rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego. Postanowienie Sądu Najwyższego zostało doręczone skarżącej 23 marca 2006 r.
Naruszenia swoich konstytucyjnych praw i wolności upatruje skarżąca w wydaniu dwóch orzeczeń: wyroku Sądu Apelacyjnego z 5 lipca 2005 r. (sygn. akt I ACa 546/05) uwzględniającego wniesioną na niekorzyść skarżącej apelację oraz postanowienia Sądu Najwyższego z 15 lutego 2006 r. (sygn. akt III CSK 27/06) odmawiającego przyjęcia do rozpoznania wniesionej skargi kasacyjnej. Z wydaniem pierwszego ze wspomnianych rozstrzygnięć wiąże skarżąca naruszenie prawa do rozpoznania sprawy w ramach dwuinstancyjnego postępowania sądowego. Naruszenia tego prawa upatruje w możliwości wydania – w oparciu o zaskarżony art. 378 § 1 oraz 386 § 1-3 k.p.c. – w postępowaniu przed sądem II instancji rozstrzygnięcia co do meritum sprawy „przez wyjście poza granice apelacji w innych sytuacjach niż przewidziane wprost w tych przepisach prawa, a więc w innych sytuacjach niż związane z nieważnością lub bezprzedmiotowością postępowania przed sądem I instancji (…), jak również z przypadkiem braku rozstrzygnięcia istoty sporu (konieczność uchylenia i przekazania do ponownego rozpoznania w kontekście zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego)”. Skarżąca naruszenia wskazanych praw upatruje także w postawieniu przez sąd II instancji innych zarzutów niż zostały wskazane w apelacji i w uznaniu ich za przemawiające za zmianą wyroku sądu I instancji poprzez uwzględnienie zmodyfikowanego pozwu.
Z wydaniem postanowienia Sądu Najwyższego wiąże skarżąca naruszenie zasady demokratycznego państwa prawnego oraz prawa do domagania się odszkodowania za bezprawne działanie funkcjonariuszy Skarbu Państwa (art. 77 ust. 1 Konstytucji), którego naruszenia upatruje w pozbawieniu jej możliwości wykazania przez organami Państwa, iż miało miejsce bezprawne działanie funkcjonariuszy Skarbu Państwa (tu sądu II instancji), które doprowadziło do wyrządzenia szkody. Ponadto skarżąca wskazała, iż art. 3989 § 1 i 2, art. 39810 są niezgodne z art. 78 Konstytucji oraz z art. 176 Konstytucji „w związku z brakiem stworzenia w kwestionowanych przepisach k.p.c. możliwości zaskarżenia tego typu postanowień do Sądu Najwyższego w składzie trzech sędziów, analogicznie jak to ma miejsce w przypadku odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej” oraz z art. 183 ust. 1 „w związku z dopuszczeniem, a w istocie ze stworzeniem, możliwości uchylania się przez Sąd Najwyższy od sprawowania nadzoru nad działalnością sądów powszechnych w tym zakresie”.
W uzasadnieniu postawionych zarzutów skarżąca wskazała, iż zaskarżony 3989 § 1 i 2 oraz art. 39810 k.p.c. pozwala jednemu sędziemu na posiedzeniu niejawnym bez jakiegokolwiek pisemnego uzasadnienia odmówić przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej przygotowanej przez „kwalifikowanego pełnomocnika”. Skarżąca kwestionuje sytuację, w której takie postanowienie, którego nie można poddać żadnej merytorycznej kontroli, przesądza nie tylko o braku możliwości weryfikacji orzeczenia sądowego, ale także o braku możliwości domagania się od Skarbu Państwa odszkodowania za naruszające prawo działania sędziów.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 11 września 2006 r. wezwano skarżącą do uzupełnienia braku wniesionej skargi konstytucyjnej poprzez dokładne określenie sposobu naruszenia wskazanych w skardze praw konstytucyjnych przez zakwestionowane w skardze przepisy.
W piśmie procesowym datowanym na dzień 25 września 2006 r. skarżąca stwierdziła, iż w jej przekonaniu skarga spełnia wymagania przewidziane w art. 47 ust. 1 ustawy o TK. Ustosunkowując się bezpośrednio do zarządzenia, skarżąca podniosła w pierwszej kolejności, iż przepisy ustawy nie mówią nic o „dokładnym określeniu” sposobu naruszenia wskazanych jako naruszone praw. Nie wiadomo także, jak dokładne ma być określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw. Pojawia się ponadto wątpliwość, czy można uzależniać nadanie dalszego biegu skardze konstytucyjnej od ww. dokładnego określenia sposobu naruszenia wskazanych praw. In fine skarżąca prosi o wyjaśnienie sygnalizowanej wątpliwości, oraz o sprecyzowanie – w przypadku podtrzymania swojego stanowiska – przy których ze wskazanych w skardze praw w ogóle nie doszło lub doszło w niewystarczającym stopniu do określenia sposobu naruszenia wskazanych jako naruszone praw i wolności.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Postępowanie w sprawie skargi konstytucyjnej jest sformalizowane i wymaga spełnienia warunków wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a także zawartych w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.). W świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna przysługuje wyłącznie podmiotom, których konstytucyjne wolności lub prawa o charakterze podmiotowym zostały naruszone na skutek wydania ostatecznego rozstrzygnięcia opartego na przepisie, którego konstytucyjność się kwestionuje. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego badanie w trybie skargi konstytucyjnej zgodności z Konstytucją określonego przepisu dopuszczalne jest zatem tylko w takiej sytuacji, w której z jednej strony przepis ten będzie stanowił podstawę rozstrzygnięcia, z którego wydaniem wiąże skarżący naruszenie przysługujących mu praw konstytucyjnych, a z drugiej jego treść normatywna stanowić będzie źródło tego naruszenia, determinując w tym zakresie wydane na jego podstawie rozstrzygniecie. Stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny, czy zostało spełnione powyższe kryterium warunkowane jest określeniem przez skarżącego, w jaki sposób treść normatywna zaskarżonego przepisu narusza wskazane w skardze konstytucyjne prawa i wolności. Niejednokrotnie bowiem w konkretnej sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną doszło wprawdzie do naruszenia przysługujących skarżącemu praw, jednakże naruszenie to jest albo efektem stosowania prawa albo normatywnej treści innego niż wskazany w skardze przepis. W takich sytuacjach niemożliwym jest rozpoznanie wniesionej skargi konstytucyjnej.
W pierwszej kolejności wskazać należy, iż stanowisko, zawarte w nadesłanym w odpowiedzi na zarządzenie sędziego TK z 11 września 2006 r. piśmie procesowym skarżącej, nie doprowadziło do usunięcia w ustawowym terminie braku formalnego skargi konstytucyjnej, co zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy, który na mocy art. 49 znajduje zastosowanie w sprawach ze skargi konstytucyjnej, stanowi podstawę odmowy nadania wniesionej skardze dalszego biegu. Trybunał Konstytucyjny chciałby zaznaczyć, iż w przepisach ustawy o TK daremnie jest szukać środków prawnych umożliwiających i uprawniających pełnomocnika skarżącego do kwestionowania stwierdzonego braku formalnego lub do zwracania się o jego wytłumaczenie czy doprecyzowanie.
Przedmiotem zaskarżenia uczyniła skarżąca m.in. przepisy art. 378 § 1 k.p.c., który wyznacza granice, w jakich sąd II instancji rozpoznaje sprawę oraz art. 386 § 1-3 k.p.c., określający rodzaje orzeczeń wydawanych przez sąd II instancji i podstawy uzasadniające wydanie danego rodzaju rozstrzygnięcia. Z wydaniem na podstawie tych przepisów wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 5 lipca 2005 r. (sygn. akt I ACa 546/05) wiąże skarżąca naruszenie praw opisanych w art. 45 ust. 1, art. 78, art. 175 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1, nie wykazując przy tym, w jaki sposób treść zaskarżonych regulacji zdeterminowała wydane na ich podstawie rozstrzygnięcie w tym kierunku, iż spowodowało ono uszczerbek we wskazanych w skardze konstytucyjnych prawach o charakterze podmiotowym. Brak jest także w skardze wykazania, iż zastosowanie art. 39810 k.p.c., stanowiącego podstawę drugiego ze wskazanych w skardze jako ostateczne rozstrzygnięć, tj. postanowienia Sądu Najwyższego z 15 lutego 2006 r. (sygn. akt III CSK 27/06), a określającego, w jakim składzie orzeka Sąd Najwyższy, doprowadziło do naruszenia wymienionych w skardze praw. Podobnie kształtuje się sytuacja w przypadku art. 3989 § 1 k.p.c., określającego przypadki, w których sąd przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania. We wskazanym powyżej zakresie skarżąca nie wykazała zatem we wniesionej skardze konstytucyjnej sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności przez zaskarżone przepisy, co uzasadnia przyjęcie, iż wniesiona skarga konstytucyjna obarczona jest brakami, których nieuzupełnienie w przewidzianym ustawą terminie uzasadnia odmowę nadania jej dalszego biegu.
Istotność wskazanych powyżej braków wniesionej skargi konstytucyjnej podkreśla także fakt, iż trudno dostrzec związek pomiędzy powołanymi konstytucyjnymi wzorcami kontroli a zaskarżonymi przepisami, stanowiącymi podstawę wydania postanowienia Sądu Najwyższego z 15 lutego 2006 r. Skarżąca wskazała jako wzorce: art. 2, art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji, art. 78 Konstytucji i art. 176 ust. 1 oraz art. 183 Konstytucji. Z przytoczonych przepisów można wyinterpretować następujące prawa konstytucyjne o charakterze podmiotowym, których naruszenie uprawnia do wniesienia skargi konstytucyjnej: prawo do uzyskania odszkodowania za szkodę wyrządzoną bezprawnym działaniem funkcjonariuszy Skarbu Państwa, zakaz zamykania drogi sądowej, prawo do zaskarżania decyzji i orzeczeń wydanych w I instancji. We wniesionej skardze określono tylko, w jaki sposób doszło do naruszenia ostatniego ze wskazanych w skardze praw. Jego naruszenia skarżąca upatruje w braku możliwości zaskarżania wydanego na podstawie art. 3989 § 1 k.p.c. postanowienia. Trybunał Konstytucyjny podkreśla, iż trybie skargi konstytucyjnej dopuszczalne jest kwestionowanie tzw. pominięcia ustawodawczego, czyli sytuacji, w której zakres zastosowania lub zakres normowania kwestionowanej normy prawnej jest zbyt wąski, przez co prowadzi do naruszenia konstytucyjnych praw i wolności. Jednakże w przedmiotowej skardze skarżąca kwestionuje brak normy prawnej, czyli „lukę w prawie”. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem skarga konstytucyjna w zakresie, w którym zarzuty w niej wyrażone skierowane są przeciwko „luce w prawie” nie może stanowić przedmiotu rozpoznania Trybunału Konstytucyjnego.
Niezależnie od powyższego wskazać należy na inne okoliczności, których wystąpienie samodzielnie przesądza o konieczności odmowy nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej.
Jednym z wymogów, warunkujących przekazanie skargi do merytorycznego rozpoznania, a określonych w art. 46 ust. 1 ustawy o TK jest wniesienie tego środka w terminie trzech miesięcy od daty doręczenia rozstrzygnięcia decydującego o wyczerpaniu drogi prawnej. Wyczerpanie drogi prawnej rozumiane jest w orzecznictwie Trybunału jako skorzystanie przez skarżącego ze wszystkich przysługujących mu zwyczajnych środków zaskarżenia, zakończone uzyskaniem ostatecznego orzeczenia, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Przy tej okazji podkreślano także wielokrotnie, iż podejmowanie przez skarżącego prób wzruszenia takiego rozstrzygnięcia za pomocą nadzwyczajnych środków zaskarżenia pozostaje bez wpływu na obliczenie terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej, który rozpoczyna swój bieg z dniem doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku (zob. np. postanowienia TK z: 9 grudnia 1998 r., sygn. Ts 131/98, OTK ZU nr 1/1999, poz. 16; 14 marca 2000 r., sygn. Ts 65/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 74).
Przed wejściem w życie ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) wyczerpanie drogi prawnej w sprawach rozpatrywanych w trybie postępowania cywilnego wymagało uzyskania orzeczenia wydanego przez sąd III instancji na skutek rozpatrzenia kasacji, chyba że środek ten w konkretnej sprawie nie przysługiwał. Wskazana powyżej ustawa wprowadziła w miejsce kasacji – skargę kasacyjną oraz zmieniła charakter tego środka odwoławczego: odwołanie od orzeczenia sądu II instancji nabrało charakteru nadzwyczajnego środka wzruszenia prawomocnych orzeczeń sądowych. Ponieważ przy ustalaniu spełnienia warunku wyczerpania drogi prawnej i uzyskania w jego konsekwencji ostatecznego wyroku zasadnicze znaczenie miało uzyskanie jego prawomocności, przyjąć należy, iż po nowelizacji procedury cywilnej ostatecznym orzeczeniem w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy o TK jest prawomocne orzeczenie wydane na skutek rozpatrzenia przez sąd II instancji wniesionego środka odwoławczego (apelacji względnie zażalenia); (zob. postanowienie TK z 25 lipca 2006 r., sygn. Ts 143/06, OTK ZU nr 1/B/2007, poz. 55). Tym samym bieg terminu do wniesienia skargi kasacyjnej rozpoczyna się w momencie uzyskania przez skarżącego prawomocnego wyroku sądu II instancji, przy czym wniesienie skargi kasacyjnej jako nadzwyczajnego środka zaskarżenia jest irrelewantne dla biegu tego terminu.
Przenosząc powyższe ustalenia na grunt sprawy, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną, stwierdzić należy, iż spełnienie wymogu wyczerpania przez skarżącą przysługującej jej drogi prawnej nastąpiło wraz z wydaniem przez Sąd Apelacyjny w Krakowie wyroku z 5 lipca 2005 r. (sygn. akt I ACa 546/05), któremu przysługiwał już walor prawomocności. Podjęcie następnie przez skarżącą kroków zmierzających do pozbawienia tego orzeczenia waloru ostateczności, poprzez wniesienie skargi kasacyjnej od tego rozstrzygnięcia, nie wpływało już na bieg 3-miesięcznego terminu do wystąpienia ze skargą konstytucyjną. Ponieważ wyrok Sądu Apelacyjnego Krakowie został doręczony skarżącej 1 sierpnia 2005 r., a ze skargą konstytucyjną wystąpiono 23 czerwca 2006 r., nie budzi wątpliwości Trybunału Konstytucyjnego, iż skarga konstytucyjna w zakresie, w jakim naruszenie konstytucyjnych praw i wolności wiąże z wydaniem tego rozstrzygnięcia wniesiona została z przekroczeniem ustawowego terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK.
Biorąc powyższe pod uwagę, należało orzec jak na wstępie.