24/1/B/2012
POSTANOWIENIE
z dnia 18 stycznia 2011 r.
Sygn. akt Ts 86/09
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Zbigniew Cieślak,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Włodzimierza P. o zbadanie zgodności:
1) art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 13 lipca 1957 r. o zmianie dekretu z dnia 18 kwietnia 1955 r. o uwłaszczeniu i o uregulowaniu innych spraw, związanych z reformą rolną i osadnictwem rolnym (Dz. U. Nr 39, poz. 174, ze zm.),
2) § 1 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 5 sierpnia 1961 r. w sprawie opuszczonych gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 39, poz. 198, ze zm.) z
art. 2, art. 21, art. 32 ust. 1, art. 31 ust. 3 i art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 1 kwietnia 2009 r. skarżący domaga się zbadania zgodności art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 13 lipca 1957 r. o zmianie dekretu z dnia 18 kwietnia 1955 r. o uwłaszczeniu i o uregulowaniu innych spraw, związanych z reformą rolną i osadnictwem rolnym (Dz. U. Nr 39, poz. 174, ze zm.; dalej: ustawa o zmianie dekretu o uwłaszczeniu) w brzmieniu nadanym mu ustawą zmieniającą ustawę z dnia 13 lipca 1957 r. o zmianie dekretu z dnia 18 kwietnia 1955 r. o uwłaszczeniu i o uregulowaniu innych spraw, związanych z reformą rolną i osadnictwem rolnym z dnia 15 lipca 1961 r. (Dz. U. Nr 32, poz. 161) oraz § 1 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 5 sierpnia 1961 r. w sprawie opuszczonych gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 39, poz. 198, ze zm.; dalej: rozporządzenie w sprawie opuszczonych gospodarstw) z art. 2 w zw. z art. 21, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i art. 64 Konstytucji w zw. z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175, ze zm.) oraz w zw. z art. 5 pkt 5 i art. 17 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 lipca 1952 r. (Dz. U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36, ze zm.). Skarżący podnosi w stosunku do zaskarżonych przepisów wątpliwości w zakresie, w jakim stanowiły one o przejęciu na własność państwa bez odszkodowania, w stanie wolnym od obciążeń, gospodarstw rolnych jako opuszczonych przez właścicieli, bez wymogu rzeczywistego i trwałego porzucenia własności gospodarstwa na datę wydania decyzji. W myśl art. 2 ust. 1 ustawy o zmianie dekretu o uwłaszczeniu gospodarstwa rolne i działki określone w art. 15 ust. 1 dekretu z dnia 18 kwietnia 1955 r. o uwłaszczeniu i o uregulowaniu innych spraw związanych z reformą rolną i osadnictwem rolnym (Dz. U. z 1959 r. Nr 14, poz. 78), jeżeli zostały opuszczone przez właściciela po dniu 28 kwietnia 1955 r., oraz wszelkie inne gospodarstwa rolne opuszczone przez właścicieli, mogły zostać przejęte na własność Państwa bez odszkodowania i w stanie wolnym od obciążeń, z wyjątkiem służebności gruntowych, których utrzymanie uznane zostanie za niezbędne. Zaskarżony § 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie opuszczonych gospodarstw przewidywał, że za gospodarstwo rolne opuszczone uważa się gospodarstwo, na którym nie zamieszkuje właściciel ani jego małżonek, dzieci lub rodzice, a przy tym gospodarstwo to nie jest w całości lub w większej części uprawiane oraz poddawane właściwym zabiegom agrotechnicznym przez właściciela bądź użytkownika albo dzierżawcę.
Zdaniem skarżącego, normy zawarte w zaskarżonych przepisach naruszają konstytucyjnie chronione prawo własności. W jego ocenie, nawet w realiach ładu społeczno-ekonomicznego PRL pozbawienie prawa własności gospodarstwa rolnego osób o znanym nowym miejscu zamieszkania poza daną miejscowością, które nie przejawiały dostatecznie wyraźnej woli trwałego zaniechania uprawy własnego gospodarstwa rolnego, natomiast wciąż identyfikowały się ze swym gospodarstwem i jego własnością, m.in. opłacaniem podatków za ziemię, stanowiło przejaw rażąco nadmiernej ingerencji w prawo własności indywidualnej i naruszenie zasad sprawiedliwości społecznej. Nie bez znaczenia – jak podkreśla skarżący – jest także fakt, że w późniejszym okresie PRL te same cele w zakresie zapewnienia uprawy roli były osiągane już bez pozbawiania właściciela własności gruntu rolnego czasowo nieużytkowanego rolniczo. Skarżący argumentuje, że z zasady sprawiedliwości społecznej wynika obowiązek naprawienia przez państwo szkody wyrządzonej przez poprzedni ustrój prawny. Wypaczenie konstytucyjnej zasady równości skarżący upatruje w pozbawieniu rolników własności tych gospodarstw rolnych, których nie otrzymali od państwa po 1945 r. w ramach reformy rolnej i osadnictwa.
Powyższe zarzuty skarżący sformułował w związku z następującym stanem faktycznym. Decyzją z 22 sierpnia 1973 r. (znak PBG-PFZ-4632/04-4/73) Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Sokółce orzekło o przejęciu na rzecz Skarbu Państwa gospodarstwa rolnego opuszczonego przez poprzednika prawnego skarżącego. Decyzją z 27 października 2005 r. (znak GZrn-057-625-195/04) Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi uchylił decyzję Wojewody Podlaskiego z 26 lutego 2004 r. (znak RR.IV.7716-11/03) odmawiającą skarżącemu stwierdzenia nieważności decyzji Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i umorzył postępowanie ze skargi o stwierdzenie nieważności tej decyzji. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Białymstoku decyzją z 21 czerwca 2006 r. (nr 400.277/8/C-8/2005) odmówiło stwierdzenia nieważności decyzji Prezydium Powiatowej Rady Narodowej, a następnie, po ponownym rozpoznaniu sprawy, decyzją z 1 sierpnia 2006 r. (nr 400.127/C-5/2/06) utrzymało ją w mocy. Skargę na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku oddalił wyrokiem z 23 stycznia 2007 r. (sygn. akt II SA/Bk 562/06). Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z 7 listopada 2008 r. (sygn. akt I OSK 1438/07) oddalił skargę kasacyjną skarżącego.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, stanowi szczególny środek ochrony konstytucyjnych praw lub wolności, które zostały naruszone wskutek wydania przez sąd lub organ administracji ostatecznego orzeczenia na podstawie zaskarżonych przepisów. Zasady jej wnoszenia określa ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Przewiduje ona w art. 46 ust. 1, że skarga może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, w terminie trzech miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia, w którym sąd lub organ administracji orzekł o jego prawach lub wolnościach określonych w Konstytucji. Jednocześnie art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK nakłada na skarżącego obowiązek określenia normy, na podstawie której sąd lub organ administracji orzekł o jego prawach lub wolnościach. Trybunał w swoim orzecznictwie stoi na stanowisku, że termin wynikający z art. 46 ust. 1 ustawy o TK rozpoczyna bieg z chwilą doręczenia skarżącemu opisanego w nim orzeczenia, które uzyskało przymiot prawomocności lub ostateczności po skorzystaniu przez skarżącego z przysługujących mu w ramach drogi prawnej zwykłych środków zaskarżenia. Natomiast wniesienie nadzwyczajnych środków prawnych służących kontroli prawomocnego wyroku lub ostatecznej decyzji nie powoduje przerwy ani zawieszenia biegu tego terminu. W postępowaniu administracyjnym dotyczy to w szczególności żądania stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego wydany w trybie nadzorczym nie może być traktowany jako ostateczne orzeczenie – w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – wydane na podstawie tych samych przepisów, które zostały zastosowane przez organ administracji przy wydawaniu zaskarżonej decyzji. W konsekwencji jego uzyskanie nie otwiera ponownego terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej w przedmiocie zgodności tych norm z Konstytucją (por. postanowienia TK z: 6 grudnia 1999 r., Ts 18/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 197; 23 czerwca 2003 r., Ts 151/02, OTK ZU nr 3/B/2003, poz. 179; 11 września 2007 r., Ts 155/05, niepubl.; 13 października 2008 r., Ts 147/06, OTK ZU nr 5/B/2008, poz. 194 i 26 marca 2009 r., Ts 40/08, niepubl.).
Skarżący w niniejszej sprawie określił jako ostateczne orzeczenie w jego sprawie wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego, wydany w postępowaniu o stwierdzenie nieważności decyzji Prezydium Powiatowej Rady Narodowej. Jednocześnie skarżący wskazał, że naruszenie jego prawa własności (art. 64 Konstytucji) w powiązaniu z zasadą równości (art. 32 Konstytucji) i zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji) polega na tym, że własność gospodarstwa rolnego została odjęta jego poprzednikowi prawnemu w sposób sprzeczny – w jego ocenie – ze standardami konstytucyjnymi. Przedmiotem kontroli w postępowaniu przed Trybunałem skarżący uczynił leżące u podstaw decyzji Prezydium Powiatowej Rady Narodowej przepisy zawarte w ustawie o zmianie dekretu o uwłaszczeniu i w rozporządzeniu w sprawie opuszczonych gospodarstw. W świetle przedstawionego powyżej orzecznictwa Trybunału, należy stwierdzić, że nie zostały w tych okolicznościach spełnione przesłanki wniesienia skargi konstytucyjnej. Odebranie własności poprzednikowi prawnemu skarżącego nie stanowi efektu wydania dołączonego do skargi konstytucyjnej wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 2008 r., ale wynika już z decyzji Prezydium Powiatowej Rady Narodowej z 1973 r. Wyrok ten nie rozstrzyga zarazem o prawie własności skarżącego, ale wyłącznie o zgodności kontrolowanej decyzji z przepisami obowiązującymi w dacie jej wydania.
Na marginesie Trybunał zwraca uwagę, że w postępowaniu zainicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej wzorcem kontroli mogą być wyłącznie normy zawarte w Konstytucji; środek ten nie służy natomiast ochronie praw lub wolności określonych w innych aktach normatywnych, w szczególności w aktach prawa międzynarodowego, w tym również Konwencji o ochronie praw człowieka (por. wyroki TK z 10 lipca 2000 r., SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144 i 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2). Z uwagi natomiast na to, że ochronę prawa własności gwarantuje art. 64 Konstytucji, zbędne jest dodatkowe powoływanie jako wzorca kontroli także norm nieobowiązującej już Konstytucji z 1952 r.
Z powyższych względów, działając na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.