Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE
z dnia 13 września 2011 r.
Sygn. akt Ts 148/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Kotlinowski,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Kazimierza B. w sprawie zgodności:
1) art. 69 § 1 i 3 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 78, art. 180 ust. 1–2 i 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) art. 72 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.) z art. 2 i art. 78 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W sporządzonej we własnym imieniu przez Kazimierza B. – sędziego w stanie spoczynku – skardze konstytucyjnej z 6 maja 2011 r. (data nadania) skarżący zakwestionował zgodność z Konstytucją art. 69 § 1 i 3 i art. 72 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: p.u.s.p.). Zaskarżone przepisy regulują mechanizm przewidujący możliwość zajmowania stanowiska przez sędziego sądu powszechnego po ukończeniu 65 roku życia, nie później jednak niż do ukończenia 70 roku życia. Wskazanym przepisom skarżący zarzucił niezgodność z art. 2 oraz art. 78 Konstytucji. W odniesieniu do art. 68 § 1 i 3 p.u.s.p. skarżący podniósł ponadto zarzut naruszenia art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 180 ust. 1-2 i 4 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna sformułowana została w oparciu o następujący stan faktyczny.

W dniu 8 czerwca 2010 r. skarżący złożył Ministrowi Sprawiedliwości oświadczenie woli dalszego zajmowania stanowiska sędziego po ukończeniu 65 roku życia. Pismem z 15 lipca 2010 r. (znak DK-III-108-88/10/2) Minister poinformował skarżącego, że oświadczenie zostało złożone po terminie, co czyni je bezskutecznym. Minister zawiadomił również, że z dniem 8 listopada 2010 r., czyli z dniem ukończenia 65 roku życia przez sędziego, zostanie on przeniesiony w stan spoczynku. Skarżący złożył „wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy”, podnosząc, że ww. pismo Ministra Sprawiedliwości stanowiło decyzję administracyjną. W odpowiedzi Minister Sprawiedliwości przedstawił pismem z 20 sierpnia 2010 r. (znak DK-III-108-88/10/5) stanowisko zawierające wyjaśnienia odnoszące się do pisma z 15 lipca 2010 r. Postanowieniem z dnia 8 listopada (sygn. akt II SA/Wa 1548/10) Wojewódzki Sąd Administracyjny odrzucił skargę na pismo z 20 sierpnia 2010 r. W uzasadnieniu wskazał, że pismo będące przedmiotem zaskarżenia nie może, ze względu na swój charakter prawny, podlegać kognicji sądów administracyjnych. Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z dnia 2 lutego 2011 r. (sygn. akt I OSK 92/11) oddalił skargę kasacyjną. NSA podzielił argumentację sądu niższej instancji, wskazał również, że skarżący nie poddał kontroli pisma Ministra Sprawiedliwości z 15 lipca 2010 r. wydanego w trybie art. 69 § 1 p.u.s.p., co zwalniało sąd z rozważenia charakteru tego pisma oraz oceny pod względem spełnienia wymogów formalnych.


Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Dopuszczalność merytorycznego rozpatrzenie skargi konstytucyjnej, jako subsydiarnego i nadzwyczajnego środka ochrony konstytucyjnych praw lub wolności, wymaga spełnienia szeregu przesłanek zawartych w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a sprecyzowanych w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zarówno art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK wymagają, aby przedmiotem skargi uczyniono przepis, na podstawie którego sąd bądź organ administracji orzekł ostatecznie o konstytucyjnych wolnościach, prawach bądź obowiązkach skarżącego. Podstawowym obowiązkiem skarżącego jest zatem wskazanie rozstrzygnięcia, które spełniłoby warunki sformułowane przez prawodawcę. Podkreślenia wymaga przede wszystkim okoliczność, że orzeczenie zapadłe w sprawie skarżącego powinno mieć charakter ostateczny, tj. – w świetle dyspozycji art. 46 ust. 1 ustawy o TK – posiadać walor prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Warunkiem dopuszczalności skargi jest wyczerpanie drogi prawnej przez złożenie wszystkich przewidzianych prawem środków zaskarżenia oraz doprowadzenie do wydania ostatecznego orzeczenia o określonych w ustawie zasadniczej wolnościach, prawach lub obowiązkach osoby wnoszącej skargę. Z dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wynika, że treść każdej z wymienionych form rozstrzygania charakteryzować powinno bezpośrednie lub choćby pośrednie władcze kształtowanie przysługujących skarżącemu praw lub wolności zagwarantowanych w Konstytucji (por. postanowienie TK z dnia 7 września 1998 r., Ts 67/98, OTK ZU nr 5/1998, poz. 79).
W przedmiotowej sprawie skarżący nie wskazał ostatecznego orzeczenia w wyżej podanym rozumieniu. Charakteru takiego nie można przypisać pismu Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 lipca 2010 r., które stanowiło odpowiedź na pismo skarżącego zawierające, złożone z uchybieniem terminowi, oświadczenie woli dalszego zajmowania stanowiska sędziego po ukończeniu 65 roku życia. W myśl art. 69 p.u.s.p. złożenie przez sędziego stosownego oświadczenia oraz przedstawienie zaświadczenia o stanie zdrowia jest warunkiem wystarczającym wystąpienia skutku prawnego w postaci dalszego zajmowania stanowiska. Pismo Ministra Sprawiedliwości z 15 lipca 2010 r., wydane w trybie art. 68 § 1 i 2 p.u.s.p. i stanowiące zarazem zawiadomienie, o którym mowa w art. 72 Konstytucji, nie określa w sposób władczy sytuacji prawnej skarżącego, nie nosi więc żadnych znamion „ostatecznego orzeczenia” o konstytucyjnych prawach lub wolnościach skarżącego w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Uwzględniając omówioną wyżej okoliczność, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że w przedmiotowej skardze nie zostało wskazane ostateczne orzeczenie o konstytucyjnych prawach skarżącego wydane na podstawie zakwestionowanego przepisu.
Niezależenie od stwierdzenia niedopełnienia obowiązku wskazania ostatecznego rozstrzygnięcia o prawach i wolnościach należy zauważyć, że skarżący nie dopełnił również innych przesłanek warunkujących dopuszczalność skargi. Zgodnie z art. 79 Konstytucji podstawę skargi konstytucyjnej stanowić może naruszenie tylko takich norm ustawy zasadniczej, które stanowią źródło wolności lub praw podmiotowych jednostki. Nie każdy zatem przepis może zostać powołany jako wzorzec w postępowaniu wszczętym na skutek skargi. Zakres wzorców w tym postępowaniu ogranicza się do przepisów statuujących wolności lub prawa, tym samym – będących podstawą normy prawnej adresowanej do obywatela, kształtującej jego sytuację prawną i dającej mu możność wyboru zachowania się (por. wyrok TK z dnia 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2). Warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest więc wykazanie przez skarżącego, które konstytucyjnie chronione prawa, wolności lub obowiązki i w jaki sposób zostały naruszone zaskarżonymi przepisami.

Przywołany przez skarżącego jako wzorzec kontroli art. 180 ust. 12 i 4 Konstytucji zawiera regulacje dotyczące statusu sędziego. Ich treść odróżnia zasadniczo art. 180 Konstytucji od norm konstytucyjnych stanowiących źródło praw i wolności człowieka i obywatela, które są objęte zakresem skargi konstytucyjnej. Wyrażona w art. 180 ust. 1 Konstytucji zasada nieusuwalności służy urzeczywistnianiu zasady niezawisłości sędziowskiej. Podobną funkcję pełnią, przez ograniczenie swobody regulacyjnej ustawodawcy w zakresie kształtowania stosunku służbowego sędziów, gwarancje przewidziane w art. 180 ust. 2 i 4 Konstytucji. Jak wskazano w doktrynie: „ich podstawowym celem nie jest ochrona indywidualnych interesów osób piastujących stanowiska w organach władzy sądowniczej, ale zapewnienie prawidłowego funkcjonowania tej władzy w interesie ogółu (J. Oniszczuk, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego na początku XXI w., Zakamycze 2004, s. 120 i n.). Powołanie w petitum skargi powyższego przepisu, jak również sformułowanie w jej uzasadnieniu „zasadniczego celu wniesienia skargi”, określonego przez skarżącego jako „ochrona ustrojowej pozycji sędziego sądu powszechnego”, nie korespondują z istotą i celem środka ochrony praw i wolności, jakim jest skarga konstytucyjna. Jak wskazano wyżej, z art. 180 Konstytucji nie wynikają podmiotowe prawa sędziego, które mogą być podstawą kontroli w postępowaniu wszczętym wskutek wniesienia skargi konstytucyjnej.
Skarżący podniósł również zarzut naruszenia art. 32 ust. 1 Konstytucji. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego ugruntowany jest pogląd, zgodnie z którym zasada równości nie stanowi samodzielnego źródła praw lub wolności o charakterze podmiotowym. Przedmiotem skargi konstytucyjnej nie może być naruszenie samej zasady równości, lecz naruszenie jej w związku z określonym konstytucyjnym prawem podmiotowym (por. np. postanowienia z dnia 17 czerwca 1998 r., Ts 48/98, OTK ZU nr 4/1998, poz. 59 oraz 17 lutego 1999 r., Ts 154/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 34, zob. też wyrok z dnia 19 lutego 2001 r., SK 14/00, OTK ZU nr 2/2001, poz. 31). W niniejszej sprawie skarżący nie wskazał w petitum skargi prawa podmiotowego, w zakresie którego upatruje uchybienie zasadzie równości. Nie sanuje braku zawarte w uzasadnieniu skargi nie dość jasne sformułowanie: „kryterium zróżnicowania pozostaje w sprzeczności z normami konstytucyjnymi w szczególności z art. 180 ust. 1 i 3 Konstytucji”. Doprecyzowanie, w zakresie jakiego prawa nastąpiło naruszenie zasady równości, nie polega na wskazaniu jakiegokolwiek prawa konstytucyjnego, a jedynie takiego, które nie zostało wyłączone z zakresu przedmiotowego skargi z art. 79 ust. 2 Konstytucji. Wniosek przeciwny, dopuszczający oparcie skargi wyłącznie na zarzucie naruszenia prawa do równego traktowania, bez wskazania, w zakresie którego prawa lub wolności występuje naruszenie zasady równości, oznaczałby możliwość dochodzenia w drodze skargi konstytucyjnej naruszonych praw, których dochodzenie na tej drodze wykluczają wprost wskazane wyżej przepisy (postanowienie TK z dnia 25 listopada 2009 r., SK 30/07, OTK ZU nr 10/A/2009, poz. 159). Skarżący kwestionuje nadto konstytucyjność wskazanych w petitum skargi unormowań, zarzucając im naruszenie zasady demokratycznego państwa prawnego, wyrażonej w art. 2 Konstytucji i wynikających z niej zasad szczegółowych: poprawnej legislacji oraz zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa.
Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wskazywał, że zasada demokratycznego państwa prawnego ma charakter gwarancyjny i nie statuuje konkretnej konstytucyjnej wolności czy prawa. W konsekwencji może ona stanowić wzorzec kontroli tylko w razie wskazania przez skarżącego, jaka jego wolność lub prawo, wynikające z innych przepisów, są uregulowane wbrew zasadzie demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji), a zwłaszcza – niezgodnie z wynikającymi z tej zasady, wskazanymi przez skarżącego zasadami szczegółowymi.
Skarżący powołuje się również na naruszenie art. 78 Konstytucji. Mając na uwadze przytoczone przez skarżącego okoliczności, Trybunał wskazuje, że brak w niniejszej sprawie jakiegokolwiek rozstrzygnięcia, które wiązałoby się z podnoszonym zarzutem, a zatem orzeczenia, które stanowiłoby rozstrzygnięcie w przedmiocie prawa skarżącego do odwołania się od pisma wydanego przez Ministra Sprawiedliwości na podstawie art. 69 § 1 p.u.s.p., stanowiącego jednocześnie zawiadomienie, o którym mowa w art. 72 p.u.s.p. Za takie pismo, jak wskazano wyżej, należy w badanym przypadku uznać pismo Ministra Sprawiedliwości z 15 lipca 2010 r., którego jednak skarżący nie uczynił przedmiotem kontroli sądowoadministracyjnej. Pisma złożonego przez skarżącego w odpowiedzi na pismo z 15 lipca 2010 r. nie można uznać za wszczynające kontrolę instancyjną, mającą doprowadzić do uzyskania ostatecznego merytorycznego rozstrzygnięcia w sprawie dopuszczalności lub jej braku odwołania się od pisma Ministra Sprawiedliwości wydanego w trybie art. 69 § 1 p.u.s.p. Określenie przez skarżącego złożonego pisma jako „wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy” nie przydaje mu takiego charakteru – środki odwoławcze powinny być wnoszone w przewidzianych prawem formach i w ramach istniejących procedur.

Mając na uwadze wszystkie powyższe okoliczności, a w szczególności brak wskazania ostatecznego rozstrzygnięcia o konstytucyjnych prawach i wolnościach, Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o TK odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.