Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 października 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 25 września 2014 r. na rozprawie w Szczecinie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa - G. w W.

przeciwko C. G. i Z. G.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli i zapłatę

i z powództwa wzajemnego C. G. i Z. G.

przeciwko Skarbowi Państwa - G. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z dnia 24 stycznia 2014 r., sygn. akt I C 256/09

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Szczecinie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Dariusz Rystał Mirosława Gołuńska Małgorzata Gawinek

Sygn. akt I ACa 395/14

UZASADNIENIE

Skarb Państwa - G. w W., w pozwie z 25 marca 2008 roku, wniósł o zobowiązanie pozwanych A. G. i C. G., do zawarcia umowy o treści: „W. G. oraz C. G., oświadczają, że przenoszą na rzecz Skarbu Państwa G., prawo własności nieruchomości, położonej w miejscowości D., oznaczonej w ewidencji gruntów jako działki nr (...) o powierzchni 66 m2 oraz (...) o powierzchni 3849 m2, dla której Sąd Rejonowy w Kamieniu Pomorskim prowadzi Księgę Wieczystą nr KW (...), za wynagrodzeniem w kwocie 100.963 złotych, przy czym wynagrodzenie to, do kwoty 99.410 złotych, zostało małżonkom W. A. i C. G. wypłacone w dniu 4 kwietnia 2001 roku, a kwota 1.553 złotych zostanie im wypłacona w terminie 14 dni do dnia uprawomocnienia się orzeczenia”.

Pozwany wzajemny wskazał, że z jego inicjatywy wymienione działki powodów wzajemnych zostały objęte postępowaniem wywłaszczeniowym, które zostało umorzone z uwagi na zakończenie inwestycji polegającej na wybudowaniu na tych działkach drogi. W związku z powyższym jedynym sposobem przejścia prawa własności jest postępowanie cywilne, które zostało wszczęte niniejszym pozwem.

Powodowie wzajemni W. i C. G. w pozwie wzajemnym z 6 czerwca 2008 roku wnieśli o oddalenie powództwa głównego w całości oraz o zasądzenie od pozwanego wzajemnego na ich rzecz kwoty 105.952 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia powództwa wzajemnego do dnia zapłaty i o zasądzenie solidarnie na ich rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego i według norm przepisanych. W zakresie żądania zasądzenia na rzecz powodów wzajemnych kwoty 105.952,00 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia powództwa wzajemnego, do dnia zapłaty wskazali, iż podstawą prawną tego żądania jest art. 225 k.c., a dochodzona kwota stanowi wynagrodzenie za korzystanie z działek nr (...), położonych w miejscowości D., stanowiących własność powodów wzajemnych. Wynagrodzenie zostało obliczone w ten sposób, że uwzględniono okres od kwietnia 2001 roku do maja 2008 roku (86 miesięcy), to jest czas, w jakim wymienione działki zostały zajęte przez pozwanego wzajemnego, a także miesięczną opłatę w wysokości 1.232 złotych, przy czym podana kwota ma charakter orientacyjny i jej ostateczny kształt powinien być ustalony przez biegłego sądowego.

Pozwany wzajemny w odpowiedzi na pozew wzajemny wniósł o oddalenie powództwa wzajemnego w całości i o zasądzenie od powodów wzajemnych na swoją rzecz kosztów postępowania.

W związku ze śmiercią powódki wzajemnej W. G. w dniu 15 listopada 2008 roku oraz nabyciem po niej spadku przez C. G. oraz Z. G. do udziału w sprawie zgłosili się spadkobiercy zmarłej Z. G. i C. G..

Na rozprawie z 17 kwietnia 2012 roku powodowie wzajemni zmodyfikowali podstawę faktyczną swojego żądania i oprócz żądania wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z działek nr (...) wnieśli o odszkodowanie za zajęcie przez pozwanego wzajemnego części gruntów działek nr (...), czyli działek będących własnością powodów wzajemnych, które w części są zajęte pod infrastrukturę techniczną drogową.

Pismem procesowym z 24 lipca 2012 roku powodowie wzajemni wnieśli ostatecznie o odszkodowanie wyliczone w następujący sposób: kwota 78.200 złotych tytułem odszkodowania z tytułu zajęcia nieruchomości przez infrastrukturę techniczną, kwota 10.813 złotych tytułem strat i braku dochodów (tj. około 75 zł za miesiąc) i kwota 14.725 złotych za stratę dotyczącą 25 % zawieszenia renty przez 117 miesięcy (tj. około 126 zł za miesiąc).

Wyrokiem z 24 stycznia 2014 roku Sąd Okręgowy w Szczecinie zasądził od Skarbu Państwa - G. w W. na rzecz pozwanych - powodów wzajemnych C. G. i Z. G. solidarnie kwotę 3213 (trzy tysiące dwieście trzynaście) złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 17 czerwca 2008 r., do dnia zapłaty, a w pozostałej części powództwo oddalił. Koszami procesu z powództwa wzajemnego obciążył w całości powodów wzajemnych, pozostawiając szczegółowe wyliczenie kosztów referendarzowi sądowemu.

Na potrzeby rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy ustalił, że W. i C. G. byli właścicielami nieruchomości rolnej, położonej w obrębie geodezyjnym nr 1 D., o powierzchni 20.841 m2. W skład nieruchomości wchodziły działki o numerach: (...), (...) i (...) oraz działki o numerach: (...) o powierzchni 66 m2 i (...) o powierzchni 3.849 m2, zapisane w Księdze Wieczystej pod numerem (...), jako ich współwłasność ustawowa. Uchwałą nr (...) z 28 grudnia 1998 roku, Rada Miejska w W. dokonała zmian w miejscowym ogólnym planie zagospodarowania przestrzennego gminy W., zatwierdzonym uchwałą nr (...) Rady Narodowej Miasta i Gminy W., z 27 maja 1986 roku, pod obejście drogowe miejscowości D., w ciągu drogi krajowej nr (...) – zgodnie z załącznikiem – rysunkiem zmiany w miejscowym planie ogólnym planie zagospodarowania przestrzennego gminy W. w skali 1:1000. W uchwale tej dokonano między innymi ustaleń w zakresie infrastruktury technicznej, w zakresie odprowadzania ścieków dla spływów opadowych – powierzchniowe odwodnienie drogi do rowów melioracyjnych poprzez rowy przydrożne i przepusty oraz dwa krótkie systemy kanalizacyjne oraz zakaz grodzenia rowów melioracyjnych w pasie szerokości 3 m, w celu zapewnienia obsługi technicznej rowów.

Decyzją Nr (...) z 9 czerwca 1999 roku, Burmistrz Gminy i Miasta W. ustalił warunki zabudowy i zagospodarowania terenu dla inwestycji polegającej na: budowie obejścia miejscowości D. w ciągu drogi krajowej nr (...) Ś. – S., przewidzianej do realizacji na terenie gminy W.. Starosta (...) decyzją z 9 stycznia 2001 roku, dokonał wywłaszczenia na rzecz Skarbu Państwa nieruchomości rolnych należących do małżonków W. i C. G.. Wywłaszczenie dotyczyło działek położonych w obrębie geodezyjnym nr 1 D., o numerach (...) oraz (...). Celem wywłaszczenia było przeznaczenie wskazanych gruntów pod budowę obwodnicy miejscowości D., w ciągu drogi krajowej nr (...) S.- Ś.. Budowę realizowała G. w W. Oddział Północno - Zachodni w S.. Wysokość odszkodowania za wyżej wskazane działki Starosta (...) ustalił na kwotę 96.970 złotych, przyjmując 23,78 złotych, jako wartość metra kwadratowego wywłaszczonego gruntu. Starosta (...) decyzją z dnia 16 stycznia 2001 roku udzielił G. w W. Oddział Północno - Zachodni w S. zezwolenia na niezwłoczne zajęcie wskazanych nieruchomości. Decyzji tej Starosta (...) nadał rygor natychmiastowej wykonalności. Uzasadnieniem dla takiego rygoru był interes społeczny, w tym interes finansowy. Wojewoda (...) decyzją z 6 marca 2001 roku, wydaną na skutek odwołania W. i C. G. od decyzji Starosty (...) z 9 stycznia 2001 roku, uchylił zaskarżoną decyzję w zakresie wysokości odszkodowania i ustalił je na kwotę 99.410 złotych. W pozostałym zakresie, decyzję Starosty (...), jako organu pierwszej instancji, utrzymał w mocy. Wskazana kwota w pełnej wysokości została przekazana na rachunek małżonków G. w dniu 4 kwietnia 2001 roku. Decyzją z 7 marca 2001 roku, wydaną na skutek odwołania W. i C. G. od decyzji Starosty (...) z 16 stycznia 2001 roku, Wojewoda (...) utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. Decyzją Nr (...), z 27 lipca 2001 r., Wojewoda (...) na wniosek G. Odział Północno-Zachodni w S. z 19 stycznia 2001 roku będącej inwestorem, zatwierdził projekt budowlany i wydał pozwolenie na budowę obejścia z dwoma wiaduktami. Inwestycja miała być zlokalizowana na terenie działek nr (...), stanowiących własność małżonków G.. W dniu 3 maja 2002 roku, rozpoczęto roboty przy modernizacji drogi krajowej nr (...) - Obwodnica D.. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie Ośrodek Zamiejscowy w S. w wyroku z 20 lutego 2003 roku, wydanym na skutek skargi W. i C. G. na decyzję Wojewody (...) z 7 marca 2001 roku, w przedmiocie zezwolenia na zajęcie nieruchomości oddalił skargę. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie Ośrodek Zamiejscowy w S. w wyroku z 11 czerwca 2003 roku, wydanym na skutek skargi W. i C. G. na decyzję Wojewody (...) z 6 marca 2001 roku, w przedmiocie wywłaszczenia nieruchomości uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Starosty (...) z 9 stycznia 2001 roku. Przyczyną orzeczenia tej treści były nieprawidłowości operatów szacunkowych, stanowiących podstawę ustalenia przez organ odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość. W dniu 30 czerwca 2003 roku zakończono roboty modernizacyjne przy drodze krajowej nr (...) - Obwodnica D., a decyzją z 10 lipca 2003 roku, Wojewoda (...) udzielił pozwolenia na jej użytkowanie. We wrześniu 2003 roku, na skutek wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego Oddział Zamiejscowy w S. z 11 czerwca 2003 roku Starosta (...), jako organ pierwszej instancji, podjął działania w celu wyłonienia w drodze przetargu rzeczoznawcy majątkowego. Starania te zakończyły się niepowodzeniem. W dniu 15 lipca 2004 roku, postępowanie wywłaszczeniowe zostało decyzją Starosty (...) umorzone, wobec zakończenia inwestycji. Decyzja ta została uchylona przez Wojewodę (...) decyzją z 27 września 2004 roku. W ponownie przeprowadzonym postępowaniu Starosta (...), w oparciu o opinię rzeczoznawcy, ustalił wartość wywłaszczonych nieruchomości na kwotę 100.963 złotych, odrzucając jednocześnie wniosek o objęcie wyceną wszystkich nieruchomości małżonków G.. Pozwani – powodowie wzajemni otrzymali różnicę między poprzednio wypłaconą im kwotą, a kwotą zaktualizowaną. Decyzją z 11 stycznia 2006 roku, Wojewoda (...) utrzymał w mocy decyzję Starosty (...) z 16 listopada 2005 roku. Wojewódzki Sąd Administracyjny w S., w wyroku z 29 sierpnia 2007 roku, wydanym na skutek skargi W. i C. G. na decyzję Wojewody (...) z 11 stycznia 2006 roku, w przedmiocie wywłaszczenia nieruchomości i ustalenia wysokości odszkodowania, uchylił zaskarżoną decyzję i poprzedzającą ją decyzję Starosty (...), z 16 listopada 2005 roku oraz stwierdził, że zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu do czasu uprawomocnienia się niniejszego wyroku. W uzasadnieniu wyroku sąd administracyjny wskazał, że zgodnie z treścią art. 112 ust. 3, ustawy o gospodarce nieruchomościami, z możliwości wywłaszczenia można skorzystać jedynie przed rozpoczęciem inwestycji, zaś realizowanie celu wywłaszczenia wyłącza możliwość wydania decyzji o wywłaszczeniu i nie ma już możliwości uregulowania stanu prawnego nieruchomości w trybie administracyjnym. W takiej sytuacji również stosunki między inwestorem, jako posiadaczem nieruchomości, a właścicielem nieruchomości, będą się kształtowały według zasad określonych w art. 224-231 k.c. Decyzją z 18 maja 2004 r., (...) Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego w S., uchylił decyzję Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w K., z 3 lutego 2004 r., i zakazał W. i C. G. użytkowania budynku mieszkalnego jednorodzinnego nr (...) w D.. C. G. i W. G. zawarli z (...) w P. umowę o pośrednictwo w sprzedaży ich nieruchomości, położonej w miejscowości D., nr (...) (działki (...) o powierzchni 8126 m2, (...) o powierzchni 2.442 m2, (...) o powierzchni 6.292 m2, łącznie 16.860 m2). Działania pośrednika (...) w P., w zakresie sprzedaży powyższych nieruchomości były bezskuteczne. Wojewoda (...), w decyzji z 19 grudnia 2007 roku, umorzył postępowanie w sprawie z wniosku G. Odział w S., dotyczące wywłaszczenia na rzecz Skarbu Państwa działek nr (...), z uwagi na jego bezprzedmiotowość wynikającą z zakończenia inwestycji. Wartość działek nr (...) według stanu i cen na 4 kwietnia 2001 roku, wynosiła odpowiednio 1.650 złotych i 76.627,19 złotych, w tym 2.200 złotych to wartość nasadzeń na działce nr (...). Wartość wskazanych działek według cen na 5 sierpnia 2009 roku, to odpowiednio 5.000 złotych i 212.073 złotych, w tym 3.073 złotych to wartość nasadzeń na działce nr (...). Miesięczny czynsz dzierżawny działek o numerach: (...) i (...) wynosił 37,36 złotych.

Wyrokiem częściowym z 10 listopada 2009 roku Sąd Okręgowy w Szczecinie zobowiązał powodów wzajemnych do zawarcia z pozwanym wzajemnym umowy o treści zgodnej z żądaniem pozwu. W pozostałej części Sąd Okręgowy w Szczecinie oddalił powództwo główne i zniósł koszty postępowania dotyczące powództwa głównego, nakazał ściągnąć od Skarbu Państwa - G. w W. na rzecz Skarbu Państwa - Sąd Okręgowy w Szczecinie, tytułem pokrytych tymczasowo wydatków na biegłego kwotę 544,05 złotych. Sąd Apelacyjny w Szczecinie wyrokiem z 15 kwietnia 2010 roku oddalił apelację pozwanego wzajemnego od tego wyroku. Wyrokiem z 25 maja 2011 roku, w sprawie o sygn. akt II CSK 483/10, Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną pozwanej wzajemnej od tego wyroku. Z ustaleń Sądu Okręgowego wynikało, że rowy melioracyjne istniały przed rozpoczęciem przedmiotowej inwestycji i nie są położone na nieruchomości pozwanych – powodów wzajemnych. Zostały one wydzielone geodezyjnie, a w ramach zadań inwestycyjnych oczyszczono je, pogłębiono, wykonano studzienkę zbierającą wody opadowe oraz wykonano dwa przepusty na rowach między działkami (...) oraz między działkami (...). Przepusty wybudowano w związku z utworzeniem nowej drogi. Obecna nieruchomość, po zmniejszeniu powierzchni działki (...) jest zbywalna, a po zmianie przeznaczenia w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego z przeznaczenia użytkowania rolniczego na przeznaczenie produkcyjno – usługowego, wartość tych działek wzrosła.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługiwało na częściowe uwzględnienie. Sąd pierwszej instancji wskazał, że ostatecznie pozwani powodowie wzajemni wnieśli o zasądzenie od pozwanego wzajemnego, na ich rzecz kwoty 78.200 złotych, tytułem odszkodowania będącego wynagrodzeniem, z tytułu bezprawnego korzystania przez pozwanego wzajemnego z działek nr (...) w związku z wybudowaniem przez pozwanego wzajemnego urządzeń infrastruktury technicznej; kwoty 10.813 złotych tytułem strat i braku dochodów (tj. około 75 zł za miesiąc) i kwoty 14.725 złotych za stratę dotyczącą 25 % zawieszenia renty przez okres 117 miesięcy (tj. około 126 zł za miesiąc). Jako podstawę prawną swoich żądań powodowie wzajemni wskazali art. 224 § 2 k.c. i art. 225 k.c. Z rozważań prawnych Sądu Okręgowego wynika, że biorąc pod uwagę treść wyroku oraz treść art. 365 § 1 k.p.c., uznał on, że w przedmiotowej sprawie związany był jedynie sentencją wyroku częściowego. Ocenił zatem, że nie jest związany ustaleniami dobrej wiary poczynionymi w poprzednim orzeczeniu, które zostały zawarte w jego uzasadnieniu. Sąd pierwszej instancji pokreślił, że powodowie wzajemni nie zbyli swej nieruchomości w sposób dobrowolny w wyniku negocjacji między stronami i uznał, że czasowe zajęcie nieruchomości, nawet na podstawie ostatecznej decyzji administracyjnej, nie jest równoznaczne z uzyskaniem tytułu prawnego do nieruchomości, a tylko w takim wypadku można by mówić o posiadaniu w dobrej wierze w odniesieniu do pozwanego wzajemnego. W związku z tym, Sąd pierwszej instancji przyjął, że powodom wzajemnym przysługują wobec pozwanego wzajemnego roszczenia uzupełniające przewidziane w art. 224 § 2 k.c. i art. 225 k.c. i uznał, że w rozpoznawanej sprawie powodowie wzajemni dochodzili tylko wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy. Ostatecznie w ocenie Sądu Okręgowego powodowie wzajemni nie podźwignęli ciężaru dowodu w tym zakresie. Powodowie wzajemni nie wykazali, że dochody utracili ani, że wskutek działań pozwanego wzajemnego nie osiągnęli dochodu. Powodowie wzajemni nie wykazali przede wszystkim, że takie dochody osiągali przed zajęciem ich działek przez pozwanego wzajemnego, czy chociażby dochody w zbliżonej wysokości; ewentualnie, że uzyskiwali dochody niższe, które jednak wykazywały tendencję wzrostową. Odnosząc się do żądania straty wynikającej z zawieszenia renty, Sąd Okręgowy stwierdził, że w ramach roszczeń uzupełniających powodom wzajemnym nie przysługiwało roszczenie z tego tytułu. Natomiast innej podstawy tego żądania, ani faktycznej, ani prawnej powodowie wzajemni nie wskazali. Rozstrzygnięcie w części korzystnej dla powodów wzajemnych Sąd Okręgowy oparł na opinii biegłego sądowego, który mając na uwadze rolniczy charakter działek, wyliczył miesięczny dzierżawny czynsz za korzystanie z nich na kwotę 37,36 złotych. Mając na uwadze powyższe sąd zasądził na rzecz powodów wzajemnych kwotę 3.213 złotych, odpowiadającą korzystaniu przez pozwanego wzajemnego z gruntu w okresie od kwietnia 2001 roku do maja 2008 roku. Biorąc pod uwagę, iż Skarb Państwa - G. w W. otrzymał pozew wzajemny w dniu 17 czerwca 2008 roku od tego dnia zasądzono odsetki ustawowe.

Za nie wykazane Sąd pierwszej instancji uznał roszczenie C. G. i Z. G. w pozostałym zakresie żądania wynagrodzenia z tytułu korzystania przez pozwanego wzajemnego z działek o numerach (...), bowiem nie zostało ono udowodnione. Sąd powoła się na art. 361 § 1 i 2 k.c. i wskazał, że w przedmiotowej sprawie można interpretować jako szkodę jedynie fakt, iż do majątku pozwanych - powodów wzajemnych nie weszły te należności, które wejść powinny, gdyby nie zajęto powyższych działek, wtedy jeszcze o przeznaczeniu rolniczym. W powyższej sytuacji na pozwanych - powodach wzajemnych ciążył ciężar dowodu zarówno tego, że utracili oni korzyści w postaci obniżenia wartości rynkowej ich nieruchomości oraz zawieszenia części uzupełniającej renty KRUS, czemu zdaniem Sądu Okręgowego, nie podołali. Wbrew twierdzeniom pozwanych - powodów wzajemnych działki o numerach (...) nie straciły na wartości wskutek przeprowadzonej inwestycji, a na skutek zmiany przeznaczenia w planie zagospodarowania przestrzennego, nastąpił wzrost ich wartości w związku z obecnym przeznaczeniem ich na cele produkcyjno – usługowe. Sąd pierwszej instancji przyjął, że C. G. nie uzyskał emerytury w pełnej wysokości, na skutek własnego zaniechania, dotyczącego złożenia wniosku. Tym samym w realiach przedmiotowej sprawy nie może być mowy o wystąpieniu związku przyczynowo – skutkowego pomiędzy zachowaniem inwestora, a nie uzyskaniem emerytury przez C. G. w pełnej wysokości. Z kolei powodowie wzajemni dla wykazania zasadności pozwu wzajemnego powinni także przeprowadzić dowód ustalający wysokość poniesionej szkody. Tymczasem wskazali oni konkretną sumę pieniężną, ale nie przedstawili żadnych dokumentów uzasadniających twierdzenie, że żądana kwota jest uzasadniona.

W ocenie Sądu Okręgowego powodowie wzajemni nie udowodnili również w żaden sposób, iż w toku prowadzonej inwestycji pozwany wzajemny zajął część działek nr (...) do obsługi technicznej rowów wód spływowych i opadowych z dróg. Twierdzenia powodów wzajemnych w tym zakresie nie znajdują potwierdzenia w żadnym dowodzie, a dokładna analiza materiału dowodowego prowadzi do wniosku, iż elementy infrastruktury technicznej drogi istniały już przed podjęciem prac inwestycyjnych na działce powodów wzajemnych, gdy Rada Miejska w W. wprowadzając zmiany w miejscowym ogólnym planie zagospodarowania przestrzennego gminy W. w uchwale nr (...) z dnia 28 grudnia 1998 roku. Ponadto, Sąd pierwszej instancji zauważył, iż elementy tej infrastruktury nie są położone na działce C. G. i Z. G., lecz znajdują się one na odrębnej działce i w związku z tym roszczenia tych właścicieli są także z tego powodu bezzasadne. Powodowie wzajemni podnosili, co prawda w swoich pismach, że wody spływające do systemu melioracyjnego, znajdującego się na ich nieruchomości, bądź w pobliżu, zanieczyszczają ich grunty rolne i powodują obniżenie ich wartości. Jednakże wobec treści opinii biegłego, który stwierdził, że takie wody opadowe działają korzystnie na grunt, sąd nie dał wiary tym twierdzeniom.

Sąd Okręgowy oddalił postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 18 listopada 2013 r. wniosek pozwanych powodów wzajemnych o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu hydrologii, geologii i rolnictwa, bowiem zdaniem Sądu okoliczność, która miała być przedmiotem tej opinii była bezprzedmiotowa, wobec ustalenia na podstawie opinii biegłego sądowego, z zakresu wyceny nieruchomości, wszystkich okoliczności związanych z nieruchomością należącą do C. G. i Z. G., istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy; ponadto wskazać należy, iż biegły sądowy wbrew twierdzeniom powodów wzajemnych posiada wiedzę specjalną w dziedzinie rolnictwa. Postanowieniem z dnia 10 stycznia 2014 r., Sąd oddalił wniosek powodów wzajemnych o przeprowadzenie dowodu z opinii uzupełniającej biegłego S. S. oraz z opinii biegłego - geodety, bowiem okoliczności, których konieczność powodowie wskazali, zostały już w wystarczający sposób wyjaśnione, w toku tego postępowania i w ocenie Sądu uwzględnienie powyższych wniosków spowodowałoby zwłokę w rozpoznaniu tej sprawy w związku z obowiązkiem otwarcia zamkniętej rozprawy i wyznaczeniem jej terminu w związku z przeprowadzeniem opinii przez tych biegłych sądowych.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy rozstrzygnął na podstawie art. 100 zdanie 2 k.p.c. Powodowie wzajemni wygrali niniejszą sprawę w niewielkim zakresie w porównaniu do żądnej przez nich kwoty pieniężnej.

Apelację od powyższego wyroku wniosły obie strony.

Powodowie wzajemni zaskarżyli wyrok w części co do punktu II i III i zarzucili mu:

1. nierozpoznanie istoty sprawy (art. 378 § 2 k.p.c. w związku z art. 368 k.p.c.) poprzez nierozpoznanie żądań powodów wzajemnych w zakresie odszkodowania z tytułu zajęcia nieruchomości powodów wzajemnych pod infrastrukturę drogową, w szczególności system spływowo- drogowy, a także poprzez nierozpoznanie żądania w zakresie odszkodowania za zajęcie nieruchomości powodów pod rowy melioracyjne, poprzez zmianę stosunków wodnych na skutek zrealizowania inwestycji, a w związku z tym utraty możliwości gospodarowania na nieruchomości jak na gospodarstwie rolnym,

2. naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia tj. art. 217 § 1 i 2 k.p.c. oraz art. 278 § 1 k.p.c. i art. 286 k.p.c. wyrażające się w nieuwzględnieniu wniosków dowodowych powodów wzajemnych o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych z zakresu hydrologii i geologii na okoliczność zmiany stosunków wodnych w związku z realizacją inwestycji, dowodu z opinii biegłego z zakresu rolnictwa na okoliczność wpływu zamiany stosunków wodnych na możliwość prowadzenia upraw i osiągania pożytków z gospodarstwa rolnego oraz biegłego z zakresu geodezji na okoliczność czy i w jakim zakresie urządzenia i budowla zrealizowane w czasie inwestycji przez pozwaną wzajemną zajmują nieruchomość powodów wzajemnych, w sytuacji gdy biegły S. S. w opinii głównej oraz uzupełniającej ustnej złożonej na rozprawie z 30 września 2013 roku, wskazał, iż jego zdaniem rowy melioracyjne nie zajmują nieruchomości powodów, ale nie sprawdzał on znaków geodezyjnych, gdyż nie jest geodetą, a mapa zasadnicza nie pozwala na ustalenie tej okoliczności bez oględzin nieruchomości poprzez geodetę, oraz w sytuacji gdy biegły przyznał, iż nie posiada wiadomości specjalnych w zakresie rolnictwa i hydrologii, a zatem nie mógł udzielić odpowiedzi na część pytań sformułowanych przez powodów wzajemnych oraz zawartych w tezie opinii.

3. naruszenie prawa materialnego tj. art. 415 w związku z art. 361 k.c. poprzez ich niezastosowanie przy określaniu granic odpowiedzialności pozwanego za zajęcie gruntów powodów, dokonywanie zrzutu wody z dróg głównych i posiłkowych na gospodarstwo powodów wzajemnych bez uwzględnienia obowiązku pełnej kompensacji szkody.

4. naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. art. 100 zd. 2 k.p.c. i art. 102 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie i włożenie na powodów wzajemnych kosztów procesu w całości w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. podczas gdy żądanie pozwu zależało od oceny Sądu, w sprawie istniała konieczność powołania biegłego w celu wyliczenia szkody.

5. naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia tj. art. 322 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie, mimo iż w sprawie o naprawienie szkody ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, a Sądu mógł w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swojej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.

W oparciu o wskazane zarzuty powodowie wzajemni wnieśli o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych w zakresie hydrologii - geologii, geodezji i rolnictwa w postępowaniu apelacyjnym, na okoliczności wskazywane w pismach procesowych powodów wzajemnych, a także na rozprawach przed Sądem pierwszej instancji i w postępowaniu apelacyjnym oraz zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie II i III poprzez uwzględnienie żądania powodów w całości i zasądzenie od pozwanej wzajemnej solidarnie na rzecz powodów wzajemnych kosztów procesu za obie instancje, zaś kosztów zastępstwa procesowego powodów wzajemnych za postępowanie przed Sądem I Instancji według norm przepisanych ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I Instancji przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania.

Pozwany wzajemny zaskarżył wyrok w części co do punktu I. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie art. 365 § k.p.c. poprzez pominięcie przy wyrokowaniu treści prawomocnego wyroku częściowego z dnia 10 listopada 2009 roku wydanego w tej sprawie i uznanie odmiennie niż w tym wyroku, że samoistne posiadanie powoda miało charakter posiadania w złej wierze oraz naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego polegającą na uchybieniu zasadom logicznego rozumowania i przyjęciu, że stan faktyczny ustalony w sprawie odpowiada stanowi hipotetycznemu przewidzianemu w normie prawnej art. 224 § 2 k.c. i 225 k.c. Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wzajemny wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i orzeczenie o oddaleniu powództwa wzajemnego w całości, a także o zasądzenie od powodów wzajemnych na rzecz pozwanego wzajemnego kosztów postępowania apelacyjnego z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W obu apelacjach strony doprecyzowały podniesione w petitum pism zarzuty i wnioski.

W odpowiedzi na apelację pozwanych wzajemnych powodowie wzajemni wnieśli o jej oddalenie.

W odpowiedzi na apelację powodów wzajemnych pozwany wzajemny wniósł o jej oddalenie oraz obciążenie powodów wzajemnych kosztami zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacje stron okazały się o tyle zasadne, że doprowadziły do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania z uwagi na nierozpoznanie przez ten Sąd istoty sprawy.

W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że chociaż w myśl art. 382 k.p.c. postępowanie apelacyjne ma charakter merytoryczny i w tym znaczeniu jest przedłużeniem postępowania przeprowadzonego przed sądem pierwszej instancji, konieczne jest zapewnienie instancyjności postępowania, gwarantowanej przez art. 176 ust. 1 Konstytucji RP. Oznacza to, że sąd drugiej instancji nie może zastępować własnym orzeczeniem orzeczenia sądu pierwszej instancji, gdyż mogłoby to doprowadzać do sytuacji, w których sąd odwoławczy orzekałby jako jedna i ostateczna instancja (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2007 r. III UK 20/07, OSNP 2008/ 17-18/264). Uchylenie sprawy do ponownego rozpoznania stanowi rozstrzygnięcie o charakterze wyjątkowym – zgodnie z treścią art. 386 § 4 k.p.c. poza wypadkami z § 2 i 3 tego przepisu, Sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok tylko w razie nierozpoznania przez Sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo, gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Użyte w art. 386 § 4 k.p.c. pojęcie "możliwości" nie oznacza swobody Sądu drugiej instancji. Do uchylenia sprawy do ponownego rozpoznania z uwagi na nierozpoznanie istoty sprawy Sąd odwoławczy jest uprawniony tylko wówczas, gdy stwierdzi, że Sąd pierwszej instancji zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania pozwu albo pominął merytoryczne zarzuty pozwanego.

Sąd Najwyższy w swoim orzeczeniu z 8 listopada 2013 roku, sygn. I CZ 87/13 wskazał, że nierozpoznanie istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji zachodzi wtedy, gdy sąd ten, w wyniku stwierdzenia istnienia przesłanki unicestwiającej roszczenie pozwu lub żądanie zgłoszone w zarzucie przez pozwanego, nie rozpoznał merytorycznie sprawy, a więc nie zbadał podstawy merytorycznej dochodzonego roszczenia lub zarzutu pozwanego.

Z kolei w orzeczeniu z 16 lipca 2013 roku, sygn. II PZ 17/13 Sąd Najwyższy podał, że uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w wypadkach przewidzianych w art. 386 § 4 k.p.c. może nastąpić tylko, gdy istnieją procesowe przeciwwskazania do wydania wyroku reformatoryjnego. W wypadku merytorycznego orzekania w sprawie regułą powinna być zmiana zaskarżonego wyroku. Kwestię, czy może nastąpić wydanie przez sąd drugiej instancji odmiennego orzeczenia co do istoty sprawy, należy rozpatrywać w aspekcie okoliczności danej sprawy.

Sąd Apelacyjny analizując akta sprawy doszedł do przekonania, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy, a uchybienia tego Sądu nie mogą być sanowane w postępowaniu odwoławczym.

Zgodnie z art. 328 § 2 k.p.c. uzasadnienie wyroku powinno zawierać prawidłowe wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Sąd ma zatem obowiązek ustalić fakty prawotwórcze istotne z punktu widzenia zgłoszonych żądań. Konieczne jest zapoznanie się z całokształtem okoliczności faktycznych sprawy, uważna ocena zgłoszonych żądań i ich dopasowanie do przepisów, stosowanych z poszanowaniem obowiązującej wykładni. Uzasadnienie sporządzone przez Sąd Okręgowy powyższym kryteriom nie odpowiada. Sąd orzekł o niewłaściwym roszczeniu, niektórych zgłoszonych roszczeń nie uwzględnił w ogóle, nienależycie ustalił stan faktyczny pomijając okoliczności w tej sprawie niesporne bądź wynikające z nie budzących wątpliwości (także jego) dowodów oraz ostatecznie wadliwie zinterpretował przepisy prawa polaryzując odpowiedzialność pozwanego wzajemnego do odpowiedzialności z tytułu należnego wynagrodzenia mylnie utożsamioną z odpowiedzialnością odszkodowawczą za szkodę. Ugruntowany i aktualny pogląd orzecznictwa Sądu Najwyższego nie pozostawia wątpliwości, że zarzut naruszenia art. 328 § 2 może być usprawiedliwiony w tych wyjątkowych okolicznościach, w których treść uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej instancji uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia lub w przypadku zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego. Skuteczność zarzutu opartego na wyżej wymienionym przepisie może uzasadniać wydanie wyroku kasatoryjnego. (patrz wyrok Sądu Najwyższego z 20 maja 2014 roku, sygn. akt I PK 295/13, LEX nr 1483572, wyrok Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 2014 roku, sygn.. akt I UK 377/13, LEX nr 1458710; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 30 stycznia 2014 r., sygn. akt IV CSK 258/13, LEX nr 1433726; wyrok Sądu Najwyższego z 14 lutego 2012 roku, sygn. akt II PK 139/11, LEX nr 1167468).

Przede wszystkim uszło uwadze Sądu Okręgowego, że roszczenia powodów wzajemnych były złożone, oparte na kilku podstawach prawnych. Początkowo powodowie wzajemni domagali się 105 952 złotych tytułem wynagrodzenia za korzystanie z działek (...) za okres od kwietnia 2001 roku do maja 2008 roku włącznie (łącznie 86 miesięcy). Miesięczną opłatę tytułem wynagrodzenia powodowie wzajemni ustalili na 1 232 złote. Dopiero później, w piśmie z 5 kwietnia 2012 roku rozszerzyli powództwo o dodatkowe okresy (od czerwca 2008 roku do kwietnia 2012 roku) oraz działki ((...), (...) oraz (...)). Poza roszczeniem o wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości powodowie domagali się także odszkodowania za zajęcie części działek (...) infrastrukturą techniczna drogową oraz utraconych korzyści spodziewanych z nieruchomości. Pomimo tak szeroko zakreślonych żądań Sąd pierwszej instancji w swym uzasadnieniu wskazał, że powodowie wzajemni domagali się tylko wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i ostatecznie zasądził na ich rzecz z tego tytułu kwotę 3 213 złotych. Pozostałe roszczenia stricte odszkodowawcze zostały zakwalifikowane przez ten Sąd jako żądanie w zakresie wynagrodzenia z tytułu korzystania z rzeczy, choć w istocie takimi nie są. Roszczenie z tytułu wynagrodzenia znajduje oparcie w art. 224 k.c. i art. 225 k.c. Tymczasem roszczenia odszkodowawcze odnoszą się do ogólnych reguł odpowiedzialności odszkodowawczej i już z samej różnicy podstaw prawnych nie mogą być ze sobą utożsamiane. W tej części uzasadnienie Sądu pierwszej instancji jest ze sobą wzajemnie sprzeczne, bo z jednej strony Sąd pierwszej instancji bez głębszej refleksji zalicza odszkodowanie za zajęcie części działek (...) i utracone korzyści do kategorii wynagrodzeń z art. 225 k.c. a w dalszej jego części przechodzi do omówienia art. 361 k.c., który jest podstawą ustalenia szkody w ramach ogólnych reguł odpowiedzialności odszkodowawczej. Sąd Okręgowy pisze, że powodowie wzajemni domagali się tylko wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy (nie podał konkretnie z jakich działek), a później wskazuje, że powodowie wzajemni nie wykazali, że z powodu zajęcia nieruchomości przez infrastrukturę techniczną utracili czy nie osiągnęli dochodu w kwocie 78 200 złotych, że z innych bliżej nieokreślonych powodów nie osiągnęli dochodu w kwocie 10 8013 złotych. Sąd Okręgowy nie opatrzył takiej konstrukcji uzasadnienia żadnym wyjaśnieniem. Za takowe nie może być bowiem uznane wyjaśnienie tego Sądu zawarte w uzasadnieniu, że art. 361 k.c. stosuje się do roszczeń właściciela przeciwko posiadaczowi samoistnemu w dobrej wierze.

Co więcej z treści uzasadnienia wynika, że w rozważaniach prawnych, a ostatecznie także w wyroku Sąd Okręgowy nie uwzględnił rozszerzenia żądania wzajemnego dokonanego w piśmie z 5 kwietnia 2012 roku. Zasądził bowiem kwotę odpowiadająca korzystaniu przez pozwanego wzajemnego z gruntu w okresie od kwietnia 2001 roku do maja 2008 roku, choć powód wzajemny domagał się zasądzenia wynagrodzenia do maja 2012 roku- Sąd pierwszej instancji pominięcie tego okresu nie opatrzył żadnym wyjaśnieniem.

Ponadto, Sąd Okręgowy zupełnie utracił kontrolę nad tym w stosunku do jakich działek czyni ustalenia faktyczne, a następnie rozważania prawne. W efekcie z rozważań nie wynika za zajęcie jakich działek należy się powodom wzajemnym wynagrodzenie, a w stosunku do jakich nie należy się odszkodowanie. Co prawda Sąd pierwszej instancji powołuje się na opinię biegłego sądowego S. S., ale traci z pola widzenia, że biegły także nie odnosił się do konkretnych działek zupełnie pomijając, że część z nich została wywłaszczona a część z nich mogła zostać zajęta pod infrastrukturę drogową, co zupełnie inaczej statuuje ich status prawny i możliwości dochodzenia roszczeń w kontekście obowiązujących przepisów prawa. Biegły powołany między innymi na okoliczność wyceny działek operuje uogólnieniami, nie wskazuje na jakich konkretnie działkach były rowy melioracyjne, jak była ich wartość przy uwzględnieniu ich przeznaczenia i faktycznego użytkowania zarówno przed, w trakcie jak i po wykonaniu inwestycji. Biegły stwierdzając kategorycznie, że rowy melioracyjne istniały przed rozpoczęciem inwestycji nie podaje skąd wywodzi taki wniosek. W taki sam sposób biegły wypowiada się na temat zbywalności działek podkreślając zmianę ich przeznaczenia w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Ostatecznie nie ma w opinii żadnych informacji co do tego kiedy i jakie działki zmieniły swoje przeznaczenie. Biegły, jak słusznie krytykowali apelujący powodowie wzajemni, opierał się jedynie na przeznaczeniu działek zupełnie bagatelizując sposób ich użytkowania przez powodów.

Słabą i niewyczerpującą opinię Sąd Okręgowy zaakceptował bezkrytycznie. W ten sposób wydał swe rozstrzygnięcie w oparciu o kategoryczne stwierdzenia biegłego bez jakiegokolwiek odniesienia ich do materiału dowodowego sprawy. Co więcej, Sąd pierwszej instancji poczynił w oparciu o te stwierdzenia ustalenia faktyczne stwierdzając arbitralnie, że rowy melioracyjne istniały przed rozpoczęciem przedmiotowej inwestycji i nie są położone na nieruchomości powodów wzajemnych (Sąd nie wskazał konkretnych działek). Fakt ten nie znalazł żadnego głębszego wyjaśnienia w dalszej części uzasadnienia poza wspomnianą wyżej opinią. Tymczasem Sąd Okręgowy zupełnie stracił z pola widzenia (choć powołał się na ten dowód w ustaleniach faktycznych), że uchwała nr (...) z 28 grudnia 1998 roku Rada Miejska w W. dokonała ustaleń jak ma wyglądać drogowa infrastruktura techniczna. Zgodnie z uchwałą decyzją nr (...) Burmistrza Gminy i Miasta W. z dnia 9 czerwca 1999 roku ustalono warunki polegające na wykonaniu rowów przydrożnych i przepustów oraz dwóch krótkich systemach kanalizacyjnych do rowów melioracyjnych oraz zakaz grodzenia rowów melioracyjnych w pasie szerokości 3 m w celu zapewnienia obsługi technicznej rowów. Nawet jeśli przyjąć, że rowy melioracyjne znajdowały się na działkach (...) (z tymi działkami powodowie wzajemni wiązali roszczenie odszkodowawcze za zajęcie) to przecież poza samymi rowami melioracyjnymi infrastruktura drogowa została znacząco rozbudowana, co obrazują wyżej powołane uchwała i decyzja. Oczywistym jest też, że przed inwestycją na działkach powodów nie było rowów przydrożnych, przepustów, systemów kanalizacyjnych gdyż nie było tam też i drogi, do obsługi której urządzenia te są potrzebne. Nie mogą one zatem pozostać utożsamione – jak zdaje się uczynił Sąd Okręgowy, z rowami melioracyjnymi. Poza tym nie wiadomo skąd Sąd Okręgowy ustalił, że elementy infrastruktury drogowej nie są położone na działce powodów wzajemnych lecz znajdują się odrębnej działce. Pomijając, że Sąd nie wskazał konkretnej działki, na której te urządzenia rzekomo się znajdują to jeszcze wyraził stanowisko w kwestii wymagającej wiadomości specjalnych, a których biegły S. S. nie posiadał. Umiejscowienie infrastruktury drogowej jest właściwe biegłemu geodecie, o którego powołanie w tej sprawie wnosili powodowie wzajemni, a Sąd Okręgowy ich wniosek oddalił. W piśmie z 8 maja 2012 roku powodowie wzajemni wnieśli między innymi o powołanie biegłego geodety na okoliczność jaki metraż ich nieruchomości został zajęty pod infrastrukturę techniczną drogową. Tymczasem Sąd pierwszej instancji w swym uzasadnieniu wskazuje, że opinia ta była bezprzedmiotowa wobec ustalenia wszystkich istotnych okoliczności na podstawie opinii biegłego S.. Sam zaś biegły S. jest jedynie biegłym w zakresie wyceny nieruchomości rolnictwa.

Ponadto, Sąd pierwszej instancji bezrefleksyjnie przyjął, że wody opadowe działają korzystnie na grunt powodów wzajemnych także kierując się ustną opinią biegłego S.. Tymczasem powodowie wzajemni twierdzili, że na grunt dostają się także zanieczyszczenia z drogi do czego biegły już w ogóle się nie odniósł. Ostatecznie biegły a za nim także i Sąd uwzględnili przeznaczenie działek na działalność gospodarczą, a nie faktyczne użytkowanie gruntów przez powodów wzajemnych.

Co więcej, Sąd Okręgowy przyjął, także kierując się opinią biegłego, że wartość działek nr (...) wzrosła wskutek przeprowadzonej inwestycji oraz wobec zmian ich przeznaczenia w planie zagospodarowania przestrzennego. Teza ta nie została w żaden sposób skonfrontowana z innym ustaleniem tego Sądu, z których wynikało, że działania pośrednika powodów wzajemnych w zakresie sprzedaży nieruchomości okazały się bezskuteczne. Tymczasem powodowie wzajemni powoływali się na tę okoliczność. Co więcej, ich twierdzenie o niezbywalności działek wynikały właśnie z pisma (...), w którym wskazano, że pomimo wielu podjętych działań, wliczając to targi nieruchomości, oferty internetowe i bezpośrednie nie udało się znaleźć nabywcy na działki (...). W piśmie tym wskazano na wiele przyczyn, które mogły wpływać na niskie zainteresowanie kupujących, a ostatecznie także i wartość działek, ale Sąd, a także i biegły S. nie ustosunkowali się do żadnego z nich. Co więcej, kategoryczne przesądzenie zbywalności działek z powodu zmiany ich przeznaczenia w żaden sposób nie wskazuje jakie działki zostały tym planem objęte. Z decyzji w sprawie podatku rolnego od nieruchomości za 2012 roku Urzędu Miejskiego w W. dotyczącej działek (...) w D. wynika, że powodowie mają 1,6926 ha użytków rolnych. W 2013 roku podatek rolny został wymierzony w stosunku do tych samych działek co w 2012 roku. Sąd Okręgowy nie dostrzegł, że do uchwały nr (...) nie załączono mapki obrazującej granice obszaru zmian w ogólnym planie zagospodarowania przestrzennego. Koncepcja zagospodarowania działek dotyczy nr (...). Z wypisu z rejestru gruntów z dnia 5 lutego 2007 roku wynika, że działki były użytkowane rolniczo, jako sady i drogi zgodnie z symbolami użytku, czego Sąd Okręgowy także należycie nie zbadał. Z odpisu KW nr (...) obejmującej wszystkie działki powodów wzajemnych w D. sporządzonego 21 lutego 2008 roku wynika, że jest to nieruchomość rolna. Decyzja w sprawie wywłaszczenia nieruchomości i ustalenia wysokości odszkodowania z 9 stycznia 2009 roku dotyczy jedynie działek (...) i nie wynika z nich przeznaczenie w planie zagospodarowania przestrzennego. Z wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 11 czerwca 2003 roku wynika, że działki numer (...) są przeznaczone na cel publiczny, ale zdaniem Sądu Apelacyjnego wobec innych wyżej wymienionych dokumentów uznanie na tej tylko podstawie, że zmiana przeznaczenia działek (nie wiadomo których w przekonaniu Sądu Okręgowego) faktycznie nastąpiła jest pozbawione podstaw.

Ponadto, Sąd Okręgowy nie odniósł się do wyliczeń powodów wzajemnych zawartych w piśmie procesowym z 24 lipca 2012 roku ani też do wszystkich dowodów zawnioskowanych przez nich choćby w piśmie procesowym z 8 maja 2012 roku. Sąd oddalił też wnioski o powołanie biegłych sądowych z zakresu geodezji, rolnictwa i hydrologii, a także uzupełniającej opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości, mimo tego, że wnioski te zmierzały do wykazania zasadności okoliczności istotnych z punktu widzenia dochodzonych roszczeń Sąd zbagatelizował je, a ostatecznie zarzucił powodom wzajemnym, że nie wykazali się dostateczną inicjatywą dowodową i nie udowodnili swych roszczeń, poza niewielką częścią wynagrodzenia. Co więcej, w stanie faktycznym i rozważaniach prawnych sprawy nie ma żadnego odwołania się do tego, że powodom za wywłaszczone działki wypłacono wynagrodzenie. Przy czym kwota 99 410 złotych została zapłacona 4 kwietnia 2001 roku, a kwota 116 110 złotych po wydaniu wyroku z 25 maja 2011 roku przez Sąd Najwyższy oddalający skargę kasacyjną od wyroku częściowego Sądu Apelacyjnego w Szczecinie. Sąd nie ocenił tego faktu w kontekście roszczeń powodów wzajemnych z art. 224 k.c. oraz 225 k.c., a także nie rozważył czy zmiana w stosunkach własnościowych ma wpływ na roszczenia dotyczące działek objętych wywłaszczeniem. Warto przytoczyć tu choćby pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z 19 września 2013 roku, LEX nr 1388637, z którego wynika, że osobie, która utraciła własność rzeczy na skutek zasiedzenia przez samoistnego posiadacza, nie służy wobec aktualnego właściciela nieruchomości roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z niej bez tytułu prawnego za okres poprzedzający datę zasiedzenia. Funkcja zasiedzenia sprzeciwia się przyznaniu byłemu właścicielowi wobec posiadacza, który stał się właścicielem wskutek upływu terminu zasiedzenia, roszczeń, u których podstaw leży prawo własności, a do takich należą niewątpliwie roszczenia uzupełniające za okres poprzedzający datę zasiedzenia, w tym roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy. W sytuacji wygaśnięcia roszczeń uzupełniających byłego właściciela, przewidzianych w art. 224 § 2 i 225 k.c. z uwagi na zasiedzenie nieruchomości przez posiadacza samoistnego, były właściciel nie może więc dochodzić od tego posiadacza roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Roszczenie właściciela o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, przewidziane w art. 225 k.c., zawiera w sobie różne elementy (pierwiastki) roszczeń szczególnych, przewidzianych w przepisach o zobowiązaniach, w tym także z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. poglądy prawne i wyżej opisane fakty zaistniałe w sprawie w ogóle nie zostały odnotowane w kontekście zgłoszonych żądań, choć należałoby oczekiwać, że Sąd zajmie stanowisko czy wynagrodzenie to ma wpływ czy też nie na wysokość żądanego wynagrodzenia.

Ponadto, w uzasadnieniu co do żądania utraty 25 % świadczenia rentowego z KRUS Sąd odwołał się do decyzji, które nie były przedmiotem ustaleń stanu faktycznego w sprawie, a uzasadnienie odmowy zasądzenia świadczenia ograniczyło się jedynie do przytoczenia stanu faktycznego. Sąd Okręgowy nie podał żadnej podstawy prawnej swego rozstrzygnięcia. Co więcej, Sąd pierwszej instancji początkowo pisze o rencie, a później wskazuje, że C. G. nie uzyskał emerytury w pełnej wysokości, zupełnie myląc dwie, odmienne przecież formy świadczenia społecznego. Ponadto, w piśmie z 4 lipca 2012 roku powodowie wzajemni wskazali, że postepowanie odwoławcze w KRUS było nieskuteczne z uwagi na odmowę wznowienia postępowania w przedmiocie przyznania prawa do świadczenia w pełnej wysokości z uwagi na brak podstaw określonych z art. 1445 § 1 k.p.c. oraz zgon strony. Sąd Okręgowy w ogóle się do tych twierdzeń nie odniósł. Strona powodowa wzajemna dołączyła do pisma postanowienie o odmowie wznowienia postępowania Prezesa KRUS z 2 kwietnia 2012 roku oraz własną korespondencję z dnia 22 lutego 2012 roku, których Sąd w ogóle nie uwzględnił.

Ostatecznie stwierdzić należy, że uzasadnienie Sądu pierwszej instancji jest chaotyczne. Nie tylko nie systematyzuje zgromadzonego materiału dowodowego, ale wręcz zaciemnia przekaz sprawy. Sąd kompiluje roszczenia, myli je, ocenia materiał dowodowy fragmentarycznie i sprzecznie. Niektóre twierdzenia, a nawet roszczenia i dowody pomija milczeniem. Zapoznanie się w takiej sytuacji z koncepcją Sądu, a następnie dokonanie jej kontroli w celu merytorycznego zakończenia sporu nie jest możliwe. Ilość uchybień, w tym także w zakresie gromadzenia dowodów, jest tak znacząca, że uzasadnia przeprowadzenie postępowania dowodowego nieomalże w całości. Nie jest zatem możliwe odniesienie się do zarzutów wskazanych w apelacji powodów wzajemnych i pozwanego wzajemnego. Ich ewentualna, ostateczna ocena mogłaby być dokonana jedynie wówczas gdyby materiał dowody zgromadzony w sprawie byłby kompletny, a jedynie jego ocena odmienna od stanowiska apelujących.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd orzekający mając na uwadze między innymi poczynione powyżej zastrzeżenia winien w szczególności w sposób prawidłowy i wyczerpujący odnieść się do wszystkich twierdzeń oraz argumentacji stron w zakresie wszystkich zgłoszonych dotychczas żądań. Zważywszy na konstrukcję omawianego uzasadnienia Sąd Apelacyjny wskazuje, że właściwe byłoby odniesienie do każdego z roszczeń w osobnych częściach z wyszczególnieniem których działek i jakiego okresu roszczenie dotyczy. Sąd powinien mieć na względzie uwarunkowania prawne i faktyczne każdej działek i przede wszystkim pod tym kątem każde roszczenie oceniać. Szczególna uwagę powinien zwrócić na cenę, którą powodowie wzajemni otrzymali od pozwanych wzajemnych oraz zmiany prawa własności wskutek wyroku częściowego Ponadto, Sąd powinien szczegółowo rozważyć oraz uzasadnić celowość bądź nie przeprowadzenia dowodów, w szczególności z opinii biegłych z zakresu geodezji oraz rolnictwa i hydrologii. Powinien wnikliwie rozważyć konieczność powołania biegłego z zakresu wyceny nieruchomości bądź sporządzenia opinii uzupełniającej przez biegłego S.. Przy ocenie wartości działek biegli i Sąd winni zwrócić szczególna uwagę na zamierzone przez powodów przeznaczenie działek. Ponadto, biegli i Sąd powinni odnieść się do wszystkich dokumentów zgromadzonych w tej sprawie wskazujących między innymi na zbywalność działek, ich stan faktyczny i prawny. Jeśli zajdzie taka potrzeba Sąd powinien rozważyć inicjatywę dowodową z punktu widzenia jej zasadności oraz odnośnie do kwestii związanej z prekluzją dowodową. Ostatecznie Sąd powinien dokonać oceny zgłoszonych żądań w oparciu o właściwe przepisy prawne z poszanowaniem ich wykładni i systematyki, a w szczególności należy podkreślić to, żeby Sąd wskazał konkretne podstawy prawne do poszczególnych roszczeń i zawarł prawidłową i wyczerpującą argumentację przemawiającą za dokonaniem przez Sąd I instancji subsumpcji powołanych regulacji do właściwie ustalonego stanu faktycznego. Sąd Okręgowy powinien również, co wymaga podkreślenia sporządzić uzasadnienie zgodnie ze wszystkimi zasadami określonymi w art. 328 § 2 k.p.c., nie może mieć miejsca takie sporządzenie uzasadnienia jak to dokonane przez Sąd Okręgowy.

Biorąc pod uwagę powyższe Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Szczecinie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego (art. 108 § 2 k.p.c.).

SSA Dariusz Rystał SSA Mirosława Gołuńska SSA Małgorzata Gawinek