Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 lutego 2015 roku

.

Sąd Okręgowy w Elblągu I Wydział Cywilny

w składzie następującym :

Przewodniczący: SSO Arkadiusz Kuta ( spr. )

Sędziowie : SO Aleksandra Ratkowska

SO Teresa Zawistowska

Protokolant : st. sekr. sąd. Danuta Gołębiewska

po rozpoznaniu w dniu 21 stycznia 2015 roku w Elblągu

na rozprawie

sprawy z powództwa B. J. i E. S.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Elblągu

z dnia 9 października 2014 roku , sygn. akt IX C 452/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok :

a.

• a.  w punkcie II ( drugim ) w ten sposób , że obniża zasądzone koszty procesu do kwoty 1.217 zł ( jeden tysiąc dwieście siedemnaście złotych ) ;

  b.  w punkcie IV ( czwartym ) w ten sposób , że obniża zasądzone koszty procesu do kwoty 2.817 zł (dwa tysiące osiemset siedemnaście złotych ) ;

2.  oddala apelację w pozostałej części ;

3.  zasądza od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódek B. J. i E. S. kwoty po 600 zł ( sześćset złotych ) tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję .

UZASADNIENIE

B. J. wniosła o zasądzenie od (...) Spółki Akcyjnej w W. kwoty 50.000 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych w związku ze śmiercią córki M. J. z ustawowymi odsetkami od dnia 14 kwietnia 2012 roku do dnia zapłaty i kosztami procesu .

E. S. wniosła o zasądzenie od (...) Spółki Akcyjnej w W. kwoty 20.000 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych w związku ze śmiercią siostry M. J. z ustawowymi odsetkami od dnia 14 kwietnia 2012 roku do dnia zapłaty i kosztami procesu ( wniosek o zasądzenie kosztów procesu złożono w toku rozprawy z dnia 9 października 2014 roku ) .

Pozwana Spółka wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu .

Wyrokiem z dnia 9 października 2014 roku Sąd Rejonowy w Elblągu uwzględnił powództwo B. J. i E. S. ( punkty I i III wyroku ) , zasądził od pozwanego koszty procesu : na rzecz B. J. w kwocie 2.417 zł i na rzecz E. S. w kwocie 4.017 zł ( punkty II i IV wyroku ) oraz nakazał pobrać od pozwanego nieuiszczone koszty sądowe ( punkt V ) .

Sąd pierwszej instancji ustalił , że w dniu 20 maja 2000 roku w okolicach miejscowości S. kierujący pojazdem marki A. A. K. nie zachował należytej ostrożności i nie obserwując drogi przed pojazdem zjechał na prawe pobocze , a następnie uderzył w drzewo . W wyniku zdarzenia śmierć poniosła pasażerka M. J. . Samochód był ubezpieczony u pozwanego .

M. J. miała 18 lat . Przygotowywała się do egzaminu maturalnego . Zamierzała podjąć studia .

E. S. była silnie związana ze swoją o dwa lata młodszą siostrą . W chwili śmierci siostry powódka była w ciąży . M. J. miała być matką chrzestną . Emocje spowodowały , że ciąża była zagrożona . Powódka pozostawała pod opieką psychiatryczną . Przeżywała ostrą reakcję stresową pourazową o objawach depresyjnych . Starała się nie uzewnętrzniać swojego cierpienia , ponieważ rozumiała , że to będzie niekorzystne dla jej rodziców . Ostre zaburzenia stresowe depresyjne przeszły w stan przewlekłej nerwicy depresyjnej . Mimo upływu czasu cierpi . Młodszej córce nadała imię po zmarłej siostrze . W wyniku śmierci siostry rozpadowi uległa rodzina , której członkowie przed wypadkiem byli bardzo ze sobą zżyci . Ojciec powódki , nie mogąc pogodzić się ze śmiercią córki , zaczął nadużywać alkoholu i po 10 latach od zdarzenia popełnił samobójstwo . B. J. popadła w depresję i wymagała wsparcia . Powódka obwiniała się za śmierć siostry sądząc , że mogła spowodować aby siostra została tego dnia w domu .

Ustalił Sąd Rejonowy , że B. J. łączyła z córką bardzo silna więź . Zamieszkiwały razem . M. J. obiecywała matce , że w zamian za umożliwienie studiowania , będzie się nią opiekować . Po śmierci córki powódka załamała się , wymagała pomocy w codziennym funkcjonowaniu . Po kilku latach córka E. S. wyjechała za granicę , dokąd powódka też się przeniosła , jednakże nie odnajdując się w tamtejszej rzeczywistości , powróciła do kraju . Jej mąż , nie mogąc pogodzić się ze śmiercią córki , popełnił samobójstwo . Powódka nadal przeżywa śmierć M. J. . Obwinia się za to , że pozwoliła jej pojechać w tym dniu na zabawę . Obchodzenie świąt jest dla powódki bardzo bolesne , rodzina spotyka się wtedy na cmentarzu . Reakcja stresowa depresyjna przeszła u powódki w przewlekłe zaburzenia adaptacyjne depresyjne . Powódka płacze zawsze , kiedy wraca myślami do córki . Uszczerbek na zdrowiu powódki kształtuje się w wysokości 5 % .

Sąd pierwszej instancji założył , że stan faktyczny był bezsporny jak chodzi o okoliczności zdarzenia , wskutek którego M. J.poniosła śmierć , a także w zakresie odpowiedzialności cywilnej pozwanego na podstawie polisy ubezpieczeniowej posiadacza pojazdu . Sporna była okoliczność przyczynienia się M. J.do powstania szkody , jednakże biorąc pod uwagę ustalenia wskazane w sentencji wyroku Sądu Rejonowego w Elblągu z dnia 17 maja 2001 roku w sprawie VIII K (...) przyjęto , że zarzut przyczynienia się był bezzasadny . Zgodnie z treścią art. 11 k.p.c. ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym , w związku z czym niedopuszczalnym byłoby przyjęcie , iż okoliczności zdarzenia były inne niż ustalone w postępowaniu karnym .

Spór dotyczył rozmiaru krzywdy , jakiej powódki doznały na skutek śmierci M. J. . W tym zakresie Sąd oparł się na zeznaniach B. J. i E. S. . które znajdowały również potwierdzenie w zeznaniach świadków M. S. , J. S. i M. Z. oraz opiniach biegłego psychiatry . Opinie te , biorąc pod uwagę charakter roszczenia i brak możności szczegółowego określenia rozmiaru krzywdy doznanej przez inną osobę , stanowiły dla Sądu materiał , dzięki któremu możliwe było określenie skutków śmierci M. J. w sferze psychiki powódek oraz ich emocjonalnego funkcjonowania . Sąd oparł się również na zebranych w sprawie dokumentach , bowiem ich prawdziwość nie była przez strony kwestionowana .

Wskazano dalej , że zgodnie z art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych , Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie , jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę , będącą następstwem śmierci , uszkodzenia ciała , rozstroju zdrowia bądź też utraty , zniszczenia lub uszkodzenia mienia . Najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 w zw. z art. 24 § 1 k.c. także wtedy , gdy śmierć nastąpiła przed dniem 3 sierpnia 2008 roku , to jest przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 30 maja 2008 roku o zmianie ustawy Kodeks cywilny . Spowodowanie śmierci osoby bliskiej - także przed znowelizowaniem art. 446 k.c. , mogło bowiem prowadzić do naruszenia dóbr osobistych najbliższych członków jego rodziny , co uzasadnia przyznanie im zadośćuczynienia . Przesłanką odpowiedzialności zobowiązanego do odszkodowania , a co za tym idzie zadośćuczynienia , jest związek przyczynowy . Pomiędzy śmiercią M. J. , a krzywdą każdej z powódek istnieje adekwatny związek przyczynowy . Zadośćuczynienie za doznaną krzywdę ma kompensować cierpienia psychiczne i ewentualny rozstrój zdrowia osób najbliższych pokrzywdzonemu oraz ułatwić przezwyciężenie ujemnych następstw zdarzenia wywołującego szkodę . Chodzi o to by przynajmniej częściowo przywrócić równowagę zachwianą czynem będącym źródłem szkody . Z kolei kompensacyjny charakter zadośćuczynienia nie pozwala na to , by miało ono charakter symboliczny , ale powinno stanowić odczuwalną wartość ekonomiczną adekwatną do warunków gospodarki rynkowej .

Wskutek śmierci M. J. powódki doznały krzywdy , którą Sąd Rejonowy identyfikuje jako poczucie pustki . Za skutki uznaje rozpad rodziny , w której małżonkowie - odczuwając ból i żal po stracie dziecka , nie umieli dać sobie wsparcia i oddalili się od siebie . Ojciec M. J. w rezultacie niemożności poradzenia sobie z sytuacją , popełnił samobójstwo , a powódki doznały kolejnej straty . E. S. w chwili zakładania nowej rodziny straciła siostrę , z którą była silnie związana , a w konsekwencji straciła rodzinę pierwotną , która po śmierci siostry rozpadła się . Cierpienie rodzica po stracie dziecka jest bardzo silnym przeżyciem , generującym pojawienie się emocji , z którymi trudno sobie samodzielnie poradzić . B. J. doznała uszczerbku na zdrowiu w postaci zaburzeń adaptacyjnych utrudniających codzienne funkcjonowanie , natomiast u E. S. stwierdzono nerwicę depresyjną . Wszystkie skutki straty , które dotknęły powódki , posiadają adekwatny związek przyczynowy ze zdarzeniem , a uzewnętrzniany rozmiar doznanej krzywdy jest zależny od odmiennych osobowości każdej z nich , a także faktu , że powódka E. S. posiada własną rodzin , którą założyła oraz zamieszkuje poza granicami kraju .

O odsetkach od zasądzonej należności głównej orzeczono na mocy art. 481 k.c. i 14 ust 1 i 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych .

O kosztach procesu orzeczono na mocy art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U.2013.490 j.t.) . Wyjaśniono , że na zasądzoną B. J. kwotę 2.417 zł składało się wynagrodzenie radcy prawnego – 2.400 zł oraz zwrot uiszczonej opłaty skarbowej od pełnomocnictwa - 17 zł . Na zasądzoną na rzecz powódki E. S. kwotę 4.017 zł składała się opłata od pozwu w wysokości 1.000 zł , 600 zł uiszczonej zaliczki na wynagrodzenie biegłego , wynagrodzenie radcy prawnego – 2.400 zł oraz zwrot uiszczonej opłaty skarbowej od pełnomocnictwa - 17 zł .

Apelację złożył (...) Spółka Akcyjna w W. . Zaskarżył wyrok w całości oraz domagał się jego zmiany i oddalenia powództwa . Zażądał także zasądzenia kosztów procesu za obie instancje .

Zarzucił naruszenie prawa materialnego :

- art. 446 k.c. przez błędną wykładnię i uznanie , że roszczenia na skutek śmierci mogą być rekompensowane na podstawie innych przepisów , podczas gdy art. 446 k.c. zawiera zamknięty katalog roszczeń przysługujących na wypadek śmierci spowodowanej czynem niedozwolonym ;

- art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c. przez błędną wykładnię i przyjęcie , że pozwany na jego podstawie jest zobowiązany do zapłaty zadośćuczynienia , pomimo że art. 446 k.c. zawiera zamknięty katalog roszczeń przysługujących na wypadek śmierci spowodowanej czynem niedozwolonym ;

- art. 24 k.c. w związku z art. 448 k.c. przez przyznanie zadośćuczynienia w sytuacji gdy nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powódek ;

- art. 24 k.c. w związku z art. 448 k.c. przez uznanie , że zasadne jest zadośćuczynienie w zasądzonych kwotach , podczas gdy są one rażąco wygórowane i nieadekwatne do poniesionej przez powódki krzywdy .

Dojść miało także do naruszenia prawa procesowego przez nierozważenie w sposób bezstronny i wszechstronny całego materiału dowodowego i przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów co uchybiało art. 232 k.p.c. i 233 k.p.c. i skutkowało błędem w ustaleniach faktycznych polegającym na uznaniu , że doszło do naruszenia dóbr osobistych powódek oraz , że pomiędzy powódkami , a zmarłą istniały silne więzi , a także przyznanie im kwot rażąco wygórowanych , nieadekwatnych do rodzaju naruszonego dobra i okoliczności sprawy .

Apelant zarzucił także naruszenie prawa procesowego w związku z postanowieniem o kosztach procesu przez uznanie , że zasadne jest zasądzenie na rzecz E. S.kosztów procesu podczas gdy nie wnosiła ona o ich zasądzenie , a ponadto powodom reprezentowanym przez tego samego pełnomocnika mogą przysługiwać wyłącznie jedne koszty zastępstwa .

W uzasadnieniu przekonywano , że przed nowelizacja Kodeksu cywilnego , polegającą na dodaniu § 4 do art. 446 k.c. , rekompensowanie szkód doznanych przez członka rodziny zmarłego mogło nastąpić wyłącznie po wykazaniu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej , a więc na podstawie art. 446 § 3 k.c. Przepis ten stosowano do kompensowania wszystkich dolegliwości związanych ze śmiercią osoby bliskiej , w tym w sferze niematerialnej . Artykuł 448 k.c. nie może mieć zastosowania . Powodowie nie udowodnili natomiast znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej co wyłącza stosowanie art. 446 k.c. Śmierć osoby bliskiej na skutek deliktu ogranicza prawa niematerialne człowieka , ale nie stanowi naruszenia dobra osobistego – prawa do życia w pełnej rodzinie . Sąd Rejonowy nie wskazał , że dobra osobiste powódek zostały naruszone , jak też nie określił jakie dobra osobiste miały ulec naruszeniu . Apelant uważa nadto , że zasądzone kwoty nie odzwierciedlają sytuacji powódek , aktualnej stopy życiowej społeczeństwa . Żałoba jest stanem naturalnym po utracie osoby bliskiej . Sam fakt przygnębienia nie może przesądzać o przyznaniu zadośćuczynienia . Powódki wystąpiły z roszczeniami kilkanaście lat od chwili śmierci , co wskazuje , że nie doszło do naruszenia dóbr osobistych . Wskazywano , że dokonana w 1996 roku nowelizacja art. 448 k.c. nie zmierzała do rozszerzenia zakresu roszczeń przysługujących osobom najbliższym poszkodowanemu , który poniósł śmierć . Zasądzanie takich świadczeń od ubezpieczycieli prowadzi do przerzucenia kosztów z tego tytułu na osoby , które obecnie płacą składki ubezpieczeniowe .

W toku postępowania apelacyjnego powódki wniosły o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego .

Sąd Okręgowy w Elblągu ustalił i zważył , co następuje :

Apelacja (...) Spółki Akcyjnej w W. okazała się bezzasadna i podlegała oddaleniu . Zaskarżony wyrok zmieniono tylko w części obejmującej postanowienie o kosztach procesu .

Jak chodzi o kluczowe dla rozstrzygnięcia zagadnienia prawne to wstępnie wskazać należy , że zważywszy na datę śmierci M. J. ( w dniu 20 maja 2000 roku ) należy stosować normy prawa materialnego wówczas obowiązujące . Według art. 3 k.c. ustawa nie ma mocy wstecznej , chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu . Wyprowadzana z niej zasada nieretroakcji oznacza , że nowego prawa nie stosuje się do oceny zdarzeń prawnych i ich skutków , jeżeli miały miejsce i skończyły się przed jego wejściem w życie . U podstaw roszczeń powódek leży krzywda wywołana śmiercią M. J. . Niezależnie zatem od obejmowania stanem faktycznym także utrzymujących się nadal skutków tego zdarzenia , o podstawie prawnej powództwa decyduje stan prawny z 20 maja 2000 roku . Stąd nieuprawnione było odwoływanie się do przepisów ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych , Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych ( tekst pierwotny Dziennik Ustaw Numer 124 pozycja 1152 ) , która weszła w życie 1 stycznia 2004 roku .

Poczyniwszy to założenie zauważyć trzeba , że katalog dóbr osobistych z art. 23 k.c. jest otwarty i dawał możliwość zaliczenia do nich więzi rodzinnych , których zerwanie powoduje cierpienie . Wyraźne wysłowienie w judykaturze dóbr osobistych podlegających ochronie , a nie wymienionych wprost w art. 23 k.c. , z natury rzeczy wynika z oceny zdarzeń przeszłych . Do sądów należy rozwijanie katalogu dóbr osobistych stosownie do ujawniających się nowych stanów faktycznych . Dochodzi wówczas do uwzględniania roszczeń z art. 24 § 1 k.c. i art. 448 k.c. w reakcji na naruszenia wartości , które wcześniej były prawnie indyferentne . W tym jednak przypadku nie ma uzasadnionych podstaw aby stawiać zarzut niedopuszczalnego działania prawa wstecz . Treść wymienionych artykułów nie zmieniła się w okresie omawianym w niniejszej sprawie .

Nie można się zgodzić z tezą apelanta , że przed dniem 3 sierpnia 2008 roku nie było podstawy prawnej dla zasądzenia zadośćuczynienia w stanach faktycznych tożsamych z opisanym w pozwie B. J. i E. S. . W dniu 28 grudnia 1996 roku weszła w życie ustawa z dnia 23 sierpnia 1996 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny ( Dziennik Ustaw Numer 114 pozycja 542 ) , w której nadano art. 448 k.c. nowe brzmienie - w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu , czyje dobro osobiste zostało naruszone , odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny , niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia . Rzecz zatem nie w braku podstawy prawnej do kompensowania krzywdy wywołanej naruszeniem dóbr osobistych ile we wspomnianym już rozwinięciu ich katalogu , a to proces dynamiczny , będący pochodną zmian zachodzących w społeczeństwie i społecznych oczekiwań .

Sąd odwoławczy stoi na stanowisku , że spowodowanie śmierci osoby bliskiej może uzasadniać przyznanie członkom rodziny zmarłego zadośćuczynienia , jeżeli śmierć nastąpiła na skutek deliktu powstałego przed dniem 3 sierpnia 2008 roku ( data wejścia w życie ustawy z dnia 30 maja 2008 roku o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw Dziennik Ustaw Numer 116 pozycja 731 , wprowadzającej do porządku prawnego art. 446 § 4 k.c. ) . B. J. i E. S. przysługiwać może zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c. o ile naruszono ich dobra osobiste wynikające z więzi emocjonalnych jakie łączyły je z M. J. . Ich zerwanie spowodować mogło cierpienie i poczucie krzywdy , czyniąc powódki bezpośrednio poszkodowanymi czynem niedozwolonym . Za skutki tego deliktu pozwany Zakład (...) odpowiada , bowiem zawierając umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zobowiązał się do kompensacji szkód wyrządzonych osobom trzecim , wobec których odpowiedzialność ponosi ubezpieczony ( art. 822 k.c. ) . Zarówno w tym przypadku , jak i innych znanych z praktyki sądowej oczywiste jest , że wielość bezpośrednio poszkodowanych deliktem nie jest zdarzeniem nadzwyczajnym . Różna może być także podstawa prawna ich roszczeń . Nowelizacja art. 446 k.c. , która weszła w życie 3 sierpnia 2008 roku , polegająca na dodaniu § 4 , nie pozbawiła członków rodziny zmarłego możliwości dochodzenia zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. także w przypadku gdy czyn niedozwolony popełniony został przed tą datą . Taki pogląd , tu cytowany za uzasadnieniem uchwały Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2011 roku ( III CZP 32/11 ) , jest już ugruntowany w judykaturze , która w aktualnym stanie prawnym akceptuje dualizm środków prawnych zdatnych do zastosowania dla zadośćuczynienia krzywdzie doznanej przez bliskich zmarłego . Na skutki nowelizacji spojrzeć trzeba w ten sposób , że wejście w życie art. 446 § 4 k.c. , przy pozostawieniu w porządku prawnym art. 448 k.c. , oznacza dopuszczalność wyboru spośród dwóch podstaw prawnych , a w okresie przed 3 sierpnia 2008 roku , możliwość oparcia powództwa osoby bliskiej na art. 448 k.c. ( tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 kwietnia 2014 roku w sprawie V CSK 320/13 ) .

Na przeszkodzie uwzględnieniu powództwa nie stoi § 10 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 marca 2000 roku w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów ( Dziennik Ustaw Numer 26 pozycja 310 ) . Rozporządzenie do weszło w życie w dniu 25 kwietnia 2000 roku . Według § 10 ustępów 1 , 3 i 4 z ubezpieczenia OC przysługuje odszkodowanie , jeżeli posiadacz lub kierowca pojazdu mechanicznego są zobowiązani - na podstawie prawa - do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę , której następstwem jest śmierć , uszkodzenie ciała , rozstrój zdrowia bądź też utrata , zniszczenie lub uszkodzenie mienia . Ubezpieczeniem OC objęta jest odpowiedzialność cywilna każdej osoby , która kierując pojazdem mechanicznym w okresie trwania ochrony ubezpieczeniowej wyrządziła szkodę ruchem tego pojazdu . Odszkodowanie ustala się i wypłaca w granicach odpowiedzialności cywilnej posiadacza lub kierującego pojazdem mechanicznym . Podzielić trzeba stanowisko zawarte w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2012 roku , zapadłej w sprawie III CZP 67/12 , że § 10 ust. 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 marca 2000 roku w sprawie ogólnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej / … / nie wyłączał z zakresu ochrony ubezpieczeniowej zadośćuczynienia za krzywdę osoby , wobec której ubezpieczony ponosił odpowiedzialność na podstawie art. 448 k.c. Podkreślić można tylko , że § 10 rozporządzenia nie zawiera treści wykluczających zaliczenie do roszczeń zaspokajanych przez ubezpieczyciela , żądań zapłaty zadośćuczynienia na rzecz bliskich osoby , która zginęła w wypadku drogowym , za który odpowiedzialność ponosił ubezpieczony . Wymienia się tylko następstwa wypadków związanych z ruchem pojazdów drogowych w postaci śmierci , uszczerbku na zdrowiu lub mieniu , których powstanie rodzi roszczenia przeciwko ubezpieczycielowi . Nie można przywiązywać się do zastosowanej nomenklatury o „ przysługującym odszkodowaniu ” . Tak jak nie wykluczano dochodzenia przez poszkodowanego roszczeń tytułem zadośćuczynienia za uszkodzenie ciała i rozstrój zdrowia ani roszczeń bliskich zmarłej ofiary wypadku drogowego opartych na art. 446 §§ 1 - 3 k.c. , tak i nie stoi on na przeszkodzie roszczeniu z art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c. W ramach „ odszkodowania ” kompensuje się zarówno szkody majątkowe jak i niemajątkowe , a także roszczenia będące następstwem śmierci ofiary wypadku drogowego , których dochodzą osoby nie będące uczestnikami tego zdarzenia , a ich krzywda wymaga zadośćuczynienia . Zaznaczyć należy jedynie , że celem tej normy ( tj. § 10 rozporządzenia ) było w pierwszym rzędzie udzielenie poszkodowanym gwarancji rzeczywistego zaspokojenia ich słusznych roszczeń , co w przypadku bezpośredniej i wyłącznej odpowiedzialności sprawców byłoby często niepewne . Rolę tą pełni obecnie , zbliżony pod względem normatywnym , art. 34 ust 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych , Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych ( obecnie tekst jednolity z 2013 roku Dziennik Ustaw pozycja 392 ) . Wobec niemożności ustalenia daty zawarcia umowy ubezpieczenia , z której wynika niekwestionowana przez pozwany Zakład (...) podstawa jego odpowiedzialności za sprawcę wypadku z 20 maja 2000 roku , można było ostatecznie rozważać stosowanie rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 1992 roku w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów ( Dziennik Ustaw Numer 96 pozycja 475 ) . Kwestia ta ma jednak znaczenie tylko porządkujące wywód , bowiem oba rozporządzenia ( z 1992 roku i 2000 roku ) zawierają w interesującej części jednakie postanowienia . Zauważyć można jeszcze , że zawarte w apelacji rozważania odnośnie kalkulacji ekonomicznych ubezpieczyciela mają charakter pozaprawny . Ryzyko gospodarcze jest wkomponowane w działalność pozwanego , podobnie jak innych przedsiębiorców .

Zapatrywania prawne Sądu Najwyższego zebrano ostatnio w uzasadnieniu do postanowienia z dnia 27 czerwca 2014 roku w sprawie III CZP 2/14 . Sąd Najwyższy , orzekający w składzie siedmiu sędziów , odmówił co prawda podjęcia uchwały , ale na podstawie art. 60 ust. 1 ustawy o Sądzie Najwyższym stosowanego a contrario , to jest z powodu braku rozbieżności w orzecznictwie sądowym odnośnie dopuszczalności zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej gdy doszło do tego przed wejściem w życie art. 446 § 4 k.c. , objęcia tego roszczenia ochroną wynikającą z obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej kierujących pojazdami i określenia rodzaju dobra osobistego chronionego przez prawo . To ostatnie zagadnienie , będące przedmiotem jednego z zarzutów apelacyjnych , wymaga dodatkowego wskazania , że o zadośćuczynienie może występować osoba najbliższa zmarłego , jeżeli ze zmarłym łączyły ją więzi rodzinne i emocjonalne . Przedmiotem ochrony jest więź rodzinna , której zerwanie powoduje ból , cierpienie i rodzi poczucie krzywdy ( szerzej w powołanej wyżej uchwale III CZP 32/11 ) .

Rozważania apelanta odnośnie przesłanek przyjmowanych uprzednio za istotne przy zasądzaniu odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej bliskich zmarłego ( art. 446 § 3 k.c. ) są ogólnie trafne . Zauważyć jednak należy , że potwierdzają one raczej trwałość tendencji do udzielania ochrony dobrom niemajątkowym bliskich zmarłego . Efektywnym sposobem zaspokajania tych roszczeń stało się ich opieranie na podstawie z art. 448 k.c. w związku z art. 23 i 24 k.c. Rozwiązania wymagają najwyżej przypadki gdy osoba , która uzyskała świadczenie z art. 446 § 3 k.c. , uwzględniające także niemajątkowe elementy tego roszczenia , przedstawi żądanie zapłaty zadośćuczynienia . W rozstrzyganej sprawie kwestia taka jednak nie powstała . Ściśle rzecz ujmując , B. J.wypłacono w 2003 roku kwotę 12.000 zł , ale jak wynika z dołączonego do pozwu zawiadomienia o przyznaniu tego świadczenia , stanowiło ono „ stosowne odszkodowanie po śmierci córki ” ( karta 33 ) . Dołączono , co prawda pismo adresowane do A. J., ale powódka przyznawała już w pozwie , że świadczenie takie również otrzymała . Nie ma jednak podstaw aby sądzić , że skompensowano w ten sposób inną szkodę niż materialna . Nie wskazuje na to cytowany akapit z zawiadomienia . Nie dołączono akt postępowania prowadzonego przez ubezpieczyciela , a zatem nie ma podstaw aby doszukiwać się innych motywów wypłaty tego świadczenia . O zobowiązanie pozwanego do przedstawienia akt szkodowanych powódki zwróciły się już w pozwie . W odpowiedzi na pozew także żądano przeprowadzenia takiego dowodu zapowiadając złożenie akt szkodowych , czego jednak nie uczyniono . Nieprzeprowadzenie dowodu z dokumentów zgromadzonych w toku postępowania likwidacyjnego wynika zatem z przyczyn leżących po stronie pozwanego .

W konsekwencji uznano , że powódki dochodziły roszczeń znajdujących swoją podstawę prawną w art. 448 k.c. Pozostała ocena czy wysokość zasądzonych świadczeń jest odpowiednia . Już na wstępie zastrzec należy , że w rozstrzyganej sprawie niezbędna była indywidualizacja okoliczności określających rozmiar krzywdy . Jest to naturalne skoro art. 448 k.c. przewiduje zadośćuczynienie za krzywdę wywołaną naruszeniem dobra osobistego , a nie za sam fakt tego naruszenia . Rzecz zatem w ustaleniu konsekwencji jakie dotknęły każdego z powodów w związku z nagłą i przedwczesną śmiercią M. J. . W postępowaniu dowodowym Sąd Rejonowy zasadę tą respektował , a w uzasadnieniu wyraźnie wyodrębnił ustalenia odnoszące się do B. J. i E. S. .

Sąd pierwszej instancji pominął bliższe określenie przesłanek wpływających na wysokość należnych powódkom świadczeń . Wskazać należy zatem , że trzeba brać po uwagę rolę jaką w rodzinie pełniła zmarła , rodzaj i intensywność więzi łączących pokrzywdzonych ze zmarłą , cierpienia moralne i wstrząs psychiczny wywołany śmiercią najbliższej osoby , długotrwałość przeżywania okresu żałoby , skalę cierpień i ich wpływ na bieżące funkcjonowanie powódek , wystąpienie zaburzeń będących skutkiem nagłego odejścia bliskiej osoby , sposób w jaki pokrzywdzone znalazły się w nowej rzeczywistości , leczenie doznanej traumy , wiek pokrzywdzonych . Skoro zadośćuczynienie pełni funkcję kompensacyjną to decyduje rozmiar krzywdy , a ta musi być oceniana indywidualnie , stosownie do intensywności odczuć .

Różny rodzaj pokrewieństwa , wiek , odmienne w nasileniu - bezpośrednie i dalsze skutki zdarzenia leżącego u podstaw roszczenia , uzasadniały określenie zadośćuczynienia w różnej wysokości .

Sąd Okręgowy przyjmuje za własne ustalenia faktyczne poczynione w pierwszej instancji , a więc nie ma potrzeby ich ponownego , pełnego przytaczania . W postępowaniu apelacyjnym nie stawia się już zarzutów przyczynienia zmarłej M. J.do powstania wypadku drogowego z dnia 20 maja 2000 roku . Ustalenia Sądu Rejonowego w tej materii są przekonujące i opierają się na przywołaniu treści prawomocnego wyroku skazującego A. K.- sprawcę wypadku . Do uczynienia tej kwestii sporną przyczyniły się same powódki przytaczając w uzasadnieniu pozwu opis czynu jaki zarzucono sprawcy , a nie ostatecznie przypisany , to jest zawarty w sentencji wyroku Sądu Rejonowego w Elblągu z dnia 17 maja 2001 roku w sprawie VIII K (...) , który utrzymano w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w Elblągu z dnia 25 stycznia 2002 roku . Z opisu czynu wyeliminowano tam zapis dotyczący zachowania pasażerki M. J., a w uzasadnieniu omówiono przyczyny , dla których nie ma podstaw do ustaleń , że podjęła ona jakiekolwiek działania mające sprowadzić niebezpieczeństwo powstania wypadku . Zupełnie bezpodstawne okazały się zarzuty apelanta błędu w ustaleniach faktycznych polegającego na ustaleniu , że pomiędzy powódkami , a zmarłą istniała silna więź . Powódki i M. J.należały do kręgu osób sobie najbliższych . Pomiędzy siostrami była niewielka różnica wieku . E. S.założyła rodzinę na krótko przed wypadkiem , a więc w zasadzie zamieszkiwały wspólnie . Przesłuchanie powódek i świadków , a także opinie biegłego psychiatry dowodzą , że przed wypadkiem relacje w rodzinie były prawidłowe . Reakcji na wypadek nie można uznać li tylko za nieuniknione przejawy żałoby , której przebycie jest w takich przypadkach zwyczajne . Przeczą temu wspomniane opinie biegłego . Nie ma uzasadnienia , choć chce tego apelant , dla ustaleń , że odczucia powódek ograniczają się do smutku i melancholii . Przecież z opinii wynika , że u B. J.występuje do dzisiaj uszczerbek na zdrowiu pod postacią przewlekłych zaburzeń adaptacyjnych . Chodzi o zaburzenia emocjonalne utrudniające społeczne funkcjonowanie i działanie . Powódka ma być apatyczna , pozostawać w depresji . E. S.cierpi zaś nadal z powodu nerwicy depresyjnej wywołanej stresem wynikłym z wydarzeń z 20 maja 2000 roku . Nerwica nie jest nadmiernie nasilona , ale przecież stanowi dalece głębszy przejaw utrwalanych cierpień niż okazyjnie ujawniany smutek na wspomnienie zmarłej siostry . Jednocześnie jednak zasądzona E. S.kwota jest wystarczająca skoro wiadomo , że po wypadku ułożyła sobie życie , jest mężatka , ma dzieci , mieszka zagranicą . Pozostaje w sytuacji odmiennej niż B. J., która nadal manifestuje objawy nieprzystosowania do sytuacji . Wbrew Sądowi Rejonowemu nie ma natomiast podstaw do ustalenia , że krzywda powódek , którą kompensować powinno zadośćuczynienie , wynika także z tragicznej śmierci A. J.. W pozwie o tym wspominano , ale bez przydawania znaczenia okoliczności wpływającej na rozmiar krzywdy . To nie dziwi skoro A. J.zmarł w 2010 roku . Sąd Rejonowy idzie natomiast znacznie dalej , ustalając że nie mogąc się pogodzić ze śmiercią M. J., jej ojciec zaczął nadużywać alkoholu i popełnił samobójstwo . Skutek ten wymienia się wśród podstaw przyznania zadośćuczynienia bez istnienia ku temu wystarczających podstaw . Sądzić należy , że zeznania B. J.i świadków to zbyt mało aby ustalić związek przyczynowy pomiędzy tymi wydarzeniami , zwłaszcza tak odległymi w czasie , o ile w ogóle zeznania , zwłaszcza tak skąpe , mogą dowodzić motywów , dla których A. J.targnął się na swoje życie . Pominięcie tych ustaleń , jako nieuprawnionych , nie wpływało na ocenę wysokości zasądzonych powódkom świadczeń , których podstawy wyżej już wyjaśniono .

Sąd odwoławczy nie stwierdza błędu w ustaleniach faktycznych polegającego na wadliwym uznaniu , że pomiędzy powódkami , a zmarłą istniały silne więzi , a przyznane im kwoty są nieadekwatne do rodzaju naruszonego dobra i okoliczności sprawy . Zaprzeczenie więziom emocjonalnym pomiędzy powódkami , a M. J. pozostaje w rażącej sprzeczności do treści zebranego w sprawie materiału dowodowego . Zadośćuczynienie nie jest zaś wygórowane skoro naruszenie dóbr osobistych chronionych w niniejszej sprawie należy do wywołujących na ogół najgłębiej odczuwaną krzywdę , wymagającą odpowiednio wysokiej kompensacji .

W tym stanie rzeczy , na mocy art. 385 k.p.c. , oddalono apelację skierowana przeciwko wyrokowi Sądu pierwszej instancji w części rozstrzygającej o należności głównej i odsetkach .

W pozostałym zakresie apelację pozwanego uwzględniono na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Zarzuty apelanta skierowane przeciwko rozstrzygnięciom o kosztach procesu okazały się tylko po części słuszne . Najdalej idący zarzut zwrotu kosztów poniesionych przez E. S., pomimo niezłożenia wniosku o zasądzenie tych kosztów , był chybiony . To prawda , że według art. 109 § 1 k.p.c. roszczenie o zwrot kosztów wygasa , jeśli strona najpóźniej przed zamknięciem rozprawy bezpośrednio poprzedzającej wydanie orzeczenia nie złoży sądowi spisu kosztów albo nie zgłosi wniosku o przyznanie kosztów według norm przepisanych , ale E. S.wniosek taki złożyła w toku rozprawy z dnia 9 października 2014 roku – poprzedzającej wydanie wyroku . Apelant zaś zarzut swój formułował tylko na podstawie pozwu , gdzie wniosek taki rzeczywiście pominięto .

Na koszty zasądzone powódkom składało się wynagrodzenie adwokata , który świadczył na ich rzecz zastępstwo procesowe . Apelant trafnie zarzucał , że powódkom przysługiwały koszty w wysokości wynagrodzenia jednego pełnomocnika . Słuszne i aktualne jest bowiem stanowisko Sądu Najwyższego , że wielopodmiotowy charakter strony w danej sprawie nie stanowi odrębnego kryterium ustalania kosztów związanych z zastępstwem procesowym . Sprawa jest jedna , bez względu na liczbę występujących w niej osób i strona też jest jedna , również przy współuczestnictwie procesowym ( patrz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2012 roku w sprawie II CZ 120/12 ) . Dodać można tylko , że w przypadku gdyby powódki uległy w niniejszej sprawie , to pozwanemu nie przysługiwałoby koszty w „ podwójnej ” wysokości , a pozwane poniosłyby jedne koszty procesu ( w jednej sprawie ) w częściach równych ( art. 105 § 1 k.p.c. ) . Trzeba także pamiętać , że pozycja prawna powódek , okoliczności faktyczne przywołane w sprawie , czy tok postępowania , nie skłaniały do przyznania kosztów w większym rozmiarze .

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na mocy art. 98 §§ 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. W zakresie istotnym dla określenia wartości przedmiotu zaskarżenia , a zatem decydującym także o wysokości kosztów procesu , pozwany Zakład (...) uległ w całości co uzasadniało zasądzenie na rzecz powódek kwot po 600 zł na podstawie §§ 6 pkt 5 w związku z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie / … / ( tekst jednolity z 2013 roku Dziennik Ustaw pozycja 461 ) .