Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 marca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 marca 2013 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa S. K. i D. K.

przeciwko Bankowi Spółdzielczemu w I.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

z dnia 17 października 2012 r. sygn. akt I C 99/12

I.  oddala apelację;

II.  nie obciąża powodów kosztami postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt V ACa 103/13

UZASADNIENIE

Powodowie D. K. i S. K. wnieśli przeciwko Bankowi Spółdzielczemu w I. pozew o pozbawienie w całości wykonalności tytułu wykonawczego w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego z dnia 11 maja 2011r. sygn. akt: (...), zaopatrzonego w klauzulę wykonalności nadaną postanowieniem Sądu Rejonowego w I. z dnia 26 maja 2011r. sygn. akt (...). Ponadto domagali się zasądzenia od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powodowie podali, iż w dniu 24 kwietnia 2007r. zawarli z pozwanym umowę o kredyt preferencyjny na urządzenie gospodarstwa rolnego w kwocie 139.000 zł na zakup maszyn rolniczych. Spłata kredytu miała następować w rocznych ratach, począwszy od 2009r. Zabezpieczeniem tego zobowiązania były weksle in blanco, przewłaszczenie zakupionych maszyn, a także hipoteka kaucyjna oraz zwykła na nieruchomościach. Powodowie stwierdzili, że po uiszczeniu trzech rat pozwany wypowiedział im warunki spłaty umowy kredytowej wskazując na utratę przez nich zdolności kredytowej. Jednocześnie wezwał do zapłaty pozostałej kwoty w wysokości 109.208 zł. Następnie pozwany wystawił bankowy tytuł egzekucyjny. W ocenie powodów wypowiedzenie umowy i wystawienie powyższego tytułu było przedwczesne i sprzeczne z prawem. W ich ocenie nie utracili oni zdolności kredytowej, na co powoływał się pozwany. Dodatkowo powodowie stwierdzili, że przedmiotowa umowa kredytowa zawiera klauzule niedozwolone.

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie na jego rzecz od powodów kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany podał, że w chwili dokonania wypowiedzenia umowy kredytowej powodowie utracili zdolność kredytową, co w myśl § 15 ust. 1 pkt 1 umowy uprawniało go do złożenia powyższego oświadczenia. Już w 2010r. stwierdzono zagrożenie utraty zdolności kredytowej przez powodów, za czym przemawiały niskie obroty na ich rachunki bieżącym. Trudna sytuacja zmusiła ich do sprzedaży gruntów, w czym aktywnie uczestniczył pozwany. Działania te nie doprowadziły do rozwiązania problemu zadłużenia kredytobiorców. Z tego powodu bank udzielił powodom dalszych kredytów w celu spłaty już wymagalnych zobowiązań kredytowych. Było to podyktowane chęcią umożliwienia powodom sprzedaży nieruchomości, do czego jednak nie doszło. W kolejnych wnioskach kredytowych powodowie zatajali istniejące zobowiązania finansowe wobec innych instytucji finansowych, o czym pozwany uzyskał informacje z bankowych raportów monitorujących. W marcu 2011r. bank uzyskał także wiadomość o wszczęciu postępowań egzekucyjnych z nieruchomości należących do powodów. Okoliczność ta została uznana za równoznaczną z utratą przez kredytobiorców zdolności kredytowej. Tym samym, zdaniem pozwanego, stwierdzić należy, że w kwietniu 2011r. powodowie byli całkowicie niewypłacalni. Na koniec dodano, że art. 385(1) § 1 kc nie ma zastosowanie w niniejszej sprawie, albowiem przedmiotowy kredyt został udzielony rolnikom na urządzenie gospodarstwa rolnego, nie zaś konsumentem.

Wyrokiem z dnia 17 października 2011r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy powództwo oddalił i zasądził od solidarnych powodów na rzecz pozwanego kwotę 3.617 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 24 kwietnia 2007r. powodowie D. K. i S. K. zaciągnęli w pozwanym banku kredyt preferencyjny na urządzenie gospodarstwa rolnego przez osoby, które nie przekroczyły 40 roku życia na kwotę 139.000 zł. Zgodnie z umową spłata miała następować w ratach rocznych, począwszy od 2009r. Weksle in blanco, przewłaszczenie zakupionych maszyn rolniczych oraz hipoteka zwykła i kaucyjna na nieruchomościach miały stanowić prawne zabezpieczenie spłaty kredytu. Według § 15 ust. 1 pkt 1 umowy pozwany mógł wypowiedzieć część lub całość umowy kredytowej i ustalić wcześniejszy termin spłaty w razie utraty zdolności kredytowej przez kredytobiorcę. W przypadku zagrożenia upadłością kredytobiorcy termin wypowiedzenia umowy oznaczono na 7 dni (§ 16 ust. 1 umowy). Na początku 2010r. pozwany stwierdził zagrożenie utraty zdolności kredytowej przez powodów z uwagi na niskie obroty na ich rachunku bieżącym. Pogarszająca się kondycja finansowa zmusiła wówczas powodów do wystawienia na sprzedaż nieruchomości. Pozwany pomagał im wyjść z trudnej sytuacji poprzez udzielanie kolejnych kredytów, których kwoty były przeznaczane na spłatę wymagalnych zobowiązań kredytowych istniejących w tym banku. W ten sposób pozwany chciał umożliwić powodom znalezienie kupców na nieruchomości będące ich własnością. Zbycia gruntów ostatecznie nie doszło do skutku. W grudniu 2010r. pozwany uzyskał informacje z Biura Informacji Kredytowej, że wymagalne zobowiązania powodów z kredytów konsumenckich łącznie wynoszą kwotę 179.353 zł. Pozwany nie miał na ten temat wiedzy w chwili udzielania powodom kolejnych kredytów. Dodatkowo bank uzyskał informacje o wszczęciu przeciwko powodom postępowań egzekucyjnych z nieruchomości będących ich własnością. Po uzyskaniu powyższych wiadomości, pomimo tego, że trzy pierwsze raty przedmiotowego kredytu preferencyjnego zostały przez powodów uiszczone w terminie, pozwany powołując się na treść § 15 ust. 1 pkt 1 umowy, pismem z dnia 19 kwietnia 2011r., wypowiedział warunki spłaty umowy kredytowej i jednocześnie wezwał powodów do uiszczenia istniejącego zadłużenia w kwocie 109.554,92 zł wraz z dalszymi odsetkami. Termin wypowiedzenia ustalono na 7 dni. W dniu 11 maja 2011r. pozwany wystawił przeciwko powodom bankowy tytuł egzekucyjny nr (...) stwierdzający wymagalne zadłużenie na kwotę 109.208 zł wraz z odsetkami i kosztami. Postanowieniem z dnia 26 maja 2011r. Sąd Rejonowy w I. nadał powyższemu tytułowi klauzulę wykonalności (sygn. akt(...)). W oparciu o tak uzyskany tytuł wykonawczy pozwany wystąpił do komornika sądowego z wnioskiem o wszczęcie postępowania egzekucyjnego z nieruchomości przeciwko powodom. Dodatkowo, pismem z dnia 7 czerwca 2011r., wezwał ich do wydania przedmiotu przewłaszczenia. Powodowie nie uczynili zadość temu wezwaniu.

Powyższy stan faktyczny Sąd I instancji ustalił na podstawie dokumentów, zeznań świadka M. W. oraz zeznań powoda.

Na podstawie tak poczynionych ustaleń Sąd Okręgowy uznał, że powództwo opozycyjne nie zasługuje na uwzględnienie. Twierdzenia powodów jakoby pozwany bezzasadnie i niezgodnie z prawem wypowiedział im warunki spłaty kredytu preferencyjnego zaciągniętego w dniu 24 kwietnia 2007r. na kwotę 139.000 zł nie znalazły swojego potwierdzenia w całokształcie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na treść § 15 ust. 1 pkt 1 zawartej pomiędzy stronami umowy kredytowej, zgodnie z którym bank zastrzega sobie prawo wypowiedzenia części lub całości umowy kredytowej i ustalenia wcześniejszego terminu spłaty w razie utraty zdolności kredytowej przez kredytobiorcę. Wbrew twierdzeniom powodów bank może skorzystać z tego zapisu nie tylko w sytuacji nieterminowego regulowania rat wynikających z tejże umowy przez kredytobiorcę, czy też całkowitego zaprzestania dokonywania wpłat zgodnie z harmonogramem. Powyższy przepis ma także zastosowanie w wypadku, gdy bank ustali, że ogólna kondycja finansowa kredytobiorcy zagraża wykonaniu przez niego umowy i nic nie wskazuje na to, że będzie ona ulegała pogorszeniu. Dlatego też § 15 ust. 1 pkt 1 umowy umożliwia bankowi jak najszybsze wypowiedzenie umowy wraz z żądaniem zwrotu pozostałej do spłaty sumy. Sąd Okręgowy stwierdził, że taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie, podnosząc, że jakkolwiek powodowie dotąd w terminie uregulowali trzy raty kredytowe, jednakże ich aktualna kondycja finansowa, gruntownie przeanalizowana przez pozwanego, wskazywała na to, że kolejne raty nie byłyby spłacane. Tym razem pozwany słusznie przyjął, że powodowie utracili zdolność kredytową, albowiem nie sposób założyć, że pomimo znacznego zadłużenia z różnych tytułów, co skutkowało wszczęciem postępowań egzekucyjnych, powodowie nadal są w stanie wywiązywać się z przedmiotowej umowy kredytowej. W ocenie Sądu Okręgowego, ustalony termin wypowiedzenia jest bez znaczenia dla zasadności samego faktu wypowiedzenia umowy o kredyt preferencyjny. Według treści umowy z dnia 24 kwietnia 2007r. dokonane wypowiedzenie miało swoje uzasadnienie, zaś podstaw do przyjęcia przez pozwanego krótszego terminu wypowiedzenia doszukiwać się należy w treści § 16 ust. 1 umowy. Ponadto Sąd Okręgowy nadmienił, że pozwany swoim postępowaniem próbował pomóc powodom poprzez udzielanie kolejnych kredytów obrotowych na spłatę wymagalnych zobowiązań, zaciągniętych w pozwanym banku, aby w tym czasie powodowie z zyskiem sprzedali swoje nieruchomości. W odpowiedzi na to powodowie konsekwentnie zatajali wobec pozwanego fakt istnienia także innych długów wobec konkurencyjnych instytucji finansowych. Nadto ostatecznie nie zbyli swoich gruntów. Nielojalność powodów z pewnością nie pozostawał bez znaczenia dla dokonanego wypowiedzenia przedmiotowej umowy i wyboru krótszego terminu wypowiedzenia. Sąd Okręgowy stwierdził zatem, że pozwany na skutek dokonanych przez siebie ustaleń zasadnie wypowiedział przedmiotową umowę o kredyt preferencyjny z dnia 24 kwietnia 2007r. zgodnie z § 15 ust. 1 pkt 1 tejże umowy, z jednoczesnym wezwaniem powodów do spłaty całej pozostałej sumy kredytu. Sytuacja finansowa powodów wskazywała na to, że utracili oni zdolność kredytową. Następstwem braku uregulowania długu było wystawienie bankowego tytułu egzekucyjnego nr (...) z dnia 11 maja 2011r., który następnie postanowieniem Sądu Rejonowego w I. z dnia 26 maja 2011r. został opatrzony klauzulą wykonalności. Wobec tego prowadzone przeciwko powodom czynności egzekucyjne są w pełni uzasadnione.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 kpc zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania.

Apelację od powyższego wyroku wnieśli powodowie zarzucając:

- naruszenie prawa procesowego - przepisu art. 840 § 1 kpc poprzez niewłaściwą wykładnię, a mianowicie przez uznanie, że wystawienie bankowego tytułu wykonawczego było zasadne, mimo, że roszczenie nie było jeszcze wymagalne;

- naruszenie prawa materialnego - przepisu art. 75 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe poprzez niewłaściwe zastosowanie, a to przez uznanie, że zastosowanie krótszego terminu wypowiedzenia nie miało wpływu na prawidłowość wypowiedzenia oraz przez uznanie, że w sytuacji powodów zasadne było zastosowanie siedmiodniowego terminu wypowiedzenia;

- naruszenie prawa materialnego - przepisu art. 6 pkt 5 ustawy z dnia 28 lutego 2003r. Prawo upadłościowe i naprawcze poprzez uznanie, że powodowie mają zdolność upadłościową;

- naruszenie prawa procesowego - przepisu art. 102 kpc poprzez jego niezastosowanie, co doprowadziło do obciążenia powodów kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej.

Podnosząc powyższe zarzuty skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości oraz o zasądzenie na ich rzecz solidarnie od pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego. Ewentualnie powodowie domagali się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od powodów na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa prawnego, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Za chybiony uznać należy zarzut skarżących naruszenia przez Sąd I instancji przepisu prawa procesowego, tj. art. 840 § 1 kpc poprzez jego niewłaściwą wykładnię, a mianowicie poprzez uznanie, że wystawienie bankowego tytułu wykonawczego było zasadne, mimo, iż roszczenie nie było jeszcze wymagalne. Stosownie do treści w/w artykułu dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonalności w całości lub w części albo ograniczenia, jeżeli: 1) przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście; 2) po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może powództwo oprzeć także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie; 3) małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787 kpc, wykaże że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść. W pierwszej kolejności podkreślić należy, iż skarżący w złożonej apelacji nie sprecyzowali, który z podpunktów w/w przepisu został ich zdaniem przez Sąd I instancji naruszony. Wskazać natomiast należy, że wśród okoliczności uzasadniających pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności brak jest przesłanki w postaci braku wymagalności roszczenia stwierdzonego tytułem egzekucyjnym w dacie nadania mu klauzuli wykonalności. W szczególności stwierdzić należy, że przesłanką taką nie jest przesłanka, o której jest mowa w art. 840 § 1 pkt 1) kpc, tj. przeczenie zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności. Użyty w art. 840 § 1 pkt 1) kpc termin "zdarzenie" należy do dziedziny prawa materialnego. Oznacza to, że "zdarzeniami" w rozumieniu tego przepisu są wyłącznie zdarzenia leżące u podstawy świadczenia wynikające z zobowiązania dłużnika objętego tytułem egzekucyjnym lub - w przypadku z art. 786, 788, 791 kpc - stojące u podstaw klauzuli wykonalności. W drodze tego powództwa można zatem zwalczać tytuł wykonawczy powołując się na zdarzenia, które zaszły przed powstaniem tytułu egzekucyjnego, jak również na zdarzenia zaistniałe pomiędzy powstaniem tytułu egzekucyjnego a nadaniem tytułowi klauzuli wykonalności. Jeżeli powód - dłużnik powołuje się na zdarzenia zaistniałe przed wydaniem tytułu egzekucyjnego, to może on zaprzeczać obowiązkowi spełnienia na rzecz pozwanego - wierzyciela świadczenia wskazanego w tytule (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2012r., sygn. akt II CSK 760/11, t. 2). Sytuacja taka nie ma jednak miejsca w niniejszej sprawie, skarżący bowiem nie kwestionują w sprawie obowiązku spełnienia na rzecz pozwanego świadczenia określonego w bankowym tytule egzekucyjnym, a podnoszą jedynie, że termin jego wymagalności nastąpił nie po upływie 7 dni od momentu doręczenia im wypowiedzenia umowy kredytowej, ale po upływie 30 dni.

Za chybiony uznać również należy zarzut skarżących naruszenia przez Sąd I instancji przepisu prawa materialnego, tj. art. 75 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe (Dz. U. 2002, Nr 72, poz. 665 z późn. zm.) poprzez niewłaściwe zastosowanie, a to przez uznanie, że zastosowanie krótszego terminu wypowiedzenia nie miało wpływu na prawidłowość wypowiedzenia oraz przez uznanie, że w sytuacji powodów zasadne było zastosowanie siedmiodniowego terminu wypowiedzenia. W ocenie Sądu Apelacyjnego zastosowany przez pozwanego siedmiodniowy termin wypowiedzenia powodom umowy nr (...) o kredyt preferencyjny na urządzenie gospodarstwa rolnego przez osoby, które nie przekroczyły 40 roku życia był prawidłowy, wskazać bowiem należy, że sytuacja finansowa powodów w dniu wypowiadania im przez pozwanego umowy była na tyle zła, że w pełni uzasadniała zastosowanie krótszego, 7-dniowego terminu wypowiedzenia. Nadmienić w tym miejscu należy, że pod pojęciem "zagrożenie upadłością", o którym mowa w w/w art. 72 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe należy rozumieć zagrożenie stanem niewypłacalności kredytobiorcy, bez względu na to, czy istnieje możliwość orzeczenia względem niego upadłości, czy też takiej możliwości nie ma (por. Komentarz do art. 75 ustawy - Prawo bankowe, Janusz Molis, stan prawny na dzień 20.05.2005, uwaga 2.3., Lex Omega).

Za chybiony uznać należy zarzut skarżących naruszenia przez Sąd I instancji przepisu prawa procesowego, tj. art. 102 kpc poprzez jego niezastosowanie, co doprowadziło do obciążenia powodów kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej. Zgodnie z treścią art. 102 kpc, w przypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przepis ten ustanawia zasadę słuszności, będącą odstępstwem od wyrażonej w art. 98 § 1 kpc zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Komentowany przepis jest szczególnym rozwiązaniem, niepodlegającym wykładni rozszerzającej, wykluczającym stosowanie wszelkich uogólnień, wymagającym do swego zastosowania wystąpienia wyjątkowych okoliczności (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 października 1976r., sygn. akt IV PZ 61/76 i z dnia 16 lutego 1981r., sygn. akt IV PZ 11/81). Art. 102 kpc nie konkretyzuje pojęcia "wypadków szczególnie uzasadnionych", pozostawiając ich kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności sprawy, sądowi. Do okoliczności branych pod uwagę przez sąd przy ocenie przesłanek zastosowania omawianego przepisu można zaliczyć nie tylko te związane z przedmiotem sporu, a zwłaszcza jego precedensowym charakterem oraz samym przebiegiem procesu, w szczególności, gdy przegrywający spór prowadzi proces w sposób nielojalny, dążąc do przewlekłości postępowania i zwiększenia jego kosztów, ale także dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2011r., sygn. akt II UZ 19/11). Ustalenie, czy takie szczególne wypadki zachodzą, ustawodawca pozostawił swobodnej ocenie sądu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2006r., sygn. akt V CSK 292/06, niepubl; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2007r., sygn. akt I CZ 110/07, niepubl.). Ocena ta powinna uwzględniać wszystkie okoliczności, które mogą mieć wpływ na jej podjęcie. W ocenie Sądu Apelacyjnego w niniejszej sprawie nie zaistniały jakiekolwiek wyjątkowe okoliczności, które uzasadniałyby odstąpieniem od obciążenia strony przegrywającej (tj. powodów) kosztami zastępstwa procesowego.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 kpc, oddalił apelację powodów jako bezzasadną (pkt I).

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 102 kpc, biorąc pod uwagę przekonanie powodów o zasadności zajmowanego w postępowaniu apelacyjnym stanowiska (zob. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1979r., sygn. akt III PR 78/79, z. 11, poz. 196).