Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 06 listopada 2013 r. ( pozew – k. 3 i n.) skierowanym przeciwko pozwanemu Skarbowi Państwa – Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych i Autostrad w W. powódka (...) z siedzibą w R. wniosła o zasądzenie od pozwanego kwoty 199.294,97 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 01 stycznia 2013 r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu powództwa, powódka wskazała, iż w dniu 06 lutego 2012 r. spółka (...) zawarła z członkami konsorcjum ( (...) S.A. z siedzibą w W., (...) sp. z o.o., (...) k.s. z siedzibą w P.), którego liderem była firma (...) k.s. z siedzibą w P. umowę nr (...), której przedmiotem było wykonanie robót budowlanych związanych z budową wału umacniającego w ramach zamówienia publicznego (...) autostrady (...) na odcinku od granicy województwa (...)/ (...) w km 411+465,80 do Węzła K. (z węzłem) w km 456+239,67 – odcinek C km 411+465,80 do 431+500” .

W ramach zabezpieczenia należytego wykonania robót ustalono, że wykonawca będzie zatrzymywał z każdej faktury wystawianej przez (...) Sp. z o. o. 5% wartości brutto. Kwota ta miała być zwrócona po zakończeniu należycie wykonanych prac w proporcji 70% do dnia 31 grudnia 2012 r. i 30% do dnia 31 grudnia 2017 r. Łączna suma zatrzymanych kwot tytułem zabezpieczenia wyniosła (...) zł, z czego kwota mająca być wypłacona do dnia 31 grudnia 2012 r. to suma (...)zł. Powódka jako podstawę swojego roszczenia wskazał art. 647 ^{( 1)} k.c. powołując się na odpowiedzialność solidarną głównego wykonawcy i inwestora za zobowiązania wynikające z umowy zawartej z podwykonawcą, a odsetki podlegają naliczaniu od dnia 1 stycznia 2013 roku, tj. w dzień po dniu wymagalności świadczenia. Powód podkreślił, iż zlecone prace wykonywał etapami, po czym każdy etap przekazywał do odbioru. Roboty wykonywano zgodnie z projektem i zaleceniami kierownictwa, a wystawiane faktury, protokoły odbioru i kosztorysy były akceptowane przez pozwanego (pozew k. 3-12).

Postanowieniem z dnia 05 grudnia 2013 r. Sąd Okręgowy w(...) wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym nakazując pozwanemu Skarbowi Państwa – Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad aby zapłacił powodowi kwotę 199.294.97 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 01 stycznia 2013 r. do dnia zapłaty (nakaz zapłaty k. 72).

Pozwany Skarb Państwa wniósł w terminie sprzeciw i podniósł zarzut niewłaściwości Sądu. Ponadto pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych, z tym, że w zakresie kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. Zaprzeczył wszystkim twierdzeniom i zarzutom powoda, z wyjątkiem tych, które sam wyraźnie przyznał i zakwestionował roszczenie powoda zarówno co do zasady, jak i wysokości. Podkreślił, iż nie uznał w niniejszej sprawie długu po swojej stronie, jak twierdzi powód. Podniósł poza tym zarzut potrącenia, gdyby Sąd uznał odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 647 ^{( 1)} k.c. Zaznaczył jednak, iż Skarb Państwa ponosi solidarną odpowiedzialność z wykonawcą wyłącznie odnośnie zapłaty za wykonane prace budowlane zatwierdzone przez pozwanego. Wskazał, iż w odniesieniu do faktury z dnia 14.06.2012 r. nr (...) prace w niej wskazane nie dotyczą zakresu przedmiotowej umowy podwykonawczej, albowiem nie zostały wcześniej zgłoszone zamawiającemu i nie zostały przez niego zaakceptowane. Wynikają z odrębnego zlecenia zawartego z głównym wykonawcą nr (...) r.

Zdaniem pozwanego odpowiedzialność gwarancyjna inwestora nie obejmuje roszczeń wynikających z tytułu zwrotu zabezpieczenia należytego wykonania umowy tzw. „kaucji gwarancyjnej”. Podniósł, też iż podwykonawca miał możliwość wyboru formy zabezpieczenia, a jednocześnie nie wykazał, że spełnił przesłanki zwrotu kaucji gwarancyjnej. Pozwany dodał także, że art. 647 ¹ k.c. nie jest podstawą do uznania solidarnej odpowiedzialności Skarbu Państwa – Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad z wykonawcą za odsetki od wynagrodzenia należnego podwykonawcy zapłaconego po terminach płatności określonych w wystawionych przez podwykonawcę fakturach. (sprzeciw od nakazu k. 76-86).

Postanowieniem z dnia 07 stycznia 2014 r. Sąd Okręgowy w (...) stwierdził swoją niewłaściwość miejscową i przekazał do rozpoznania niniejszą sprawę do Sądu Okręgowego w Warszawie (postanowienie k. 317).

Pismem z dnia 31 grudnia 2013 r. pełnomocnik pozwanego Skarbu Państwa wniósł o przypozwanie do niniejszego postępowania firm (...) a (...) sp. z o. o. z siedzibą w W., (...) S. A. w upadłości układowej z siedzibą w W. i (...) k.s . z siedzibą w P. (pismo k. 314-315). Zawiadomione podmioty nie przystąpiły do sprawy charakterze interwenientów ubocznych.

W piśmie procesowym z dnia 11 czerwca 2014 r. pełnomocnik powódki podniósł, że umowa podwykonawcza nie zawierała cech właściwych umowie kaucji, czy zabezpieczenia, a mianowicie realności, wobec czego należy uznać, że część wynagrodzenia płatna w późniejszym okresie stanowiła zabezpieczenie podlegające zwrotowi (pismo k. 343-353).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 01 sierpnia 2011 r. pomiędzy Skarbem Państwa a Konsorcjum firm utworzonym przez (...) S.A. z siedzibą w W., (...) Polska Sp. z o. o. z siedzibą w C. oraz (...) k. s. z siedzibą w P. zawarta została umowa główna (kontrakt) nr (...) na kontynuację projektowania i wykonania robót budowlanych w zakresie Autostrady (...) od S. do K. na odcinku od km 411 + 465,8 do km 431+500 (umowa k. 112-117).

W dniu 06 lutego 2012 r. Spółka (...) Sp. z o. o. zawarła z członkami Konsorcjum umowę podwykonawczą nr (...), której przedmiotem było kompleksowe wykonanie z materiałów powierzonych przez wykonawcę zbrojonych nasypów przy obiektach WD 281, WD 282, WD 284, WD 286 w ilości 150 000 m ³ wraz z zapewnieniem wszelkich środków sprzętowo transportowych niezbędnych do wykonania ww. prac. Termin wykonania prac ustalono zgodnie z § 2 umowy na dzień 30 marca 2012 r. dla obiektów WD 282 i WD 286, i na dzień 31 marca 2012 r. dla obiektów WD 281 i WD 284. Za wykonanie robót strony uzgodniły wynagrodzenie w wysokości 1.875.000,00 zł netto ustalając je na podstawie cen jednostkowych określonych w umowie § 3 pkt 2 (umowa k. 20).

Podwykonawca (...) został zatwierdzony przez Inwestora zgodnie z procedurą zawartą w Warunkach Kontraktu w zakresie prac wymienionych w umowie podwykonawczej z 06 lutego 2012 r. i aneksie do tej umowy (pismo Inżyniera Rezydenta k. 50, zeznania A. Ł. k.407-408 ).

W Subklauzuli 4.4 w pkt e) Warunków Kontraktu określono m.in. zasady rozliczania wynagrodzenia należnego zatwierdzonemu podwykonawcy. Zgodnie z powyższym w przypadku powierzenia przez wykonawcę realizacji robót podwykonawcy, wykonawca jest zobowiązany do dokonania we własnym zakresie zapłaty wynagrodzenia należnego podwykonawcy z zachowaniem terminów płatności określonych w umowie z podwykonawcą. Podwykonawca, który nie otrzymał należnego mu wynagrodzenia od wykonawcy, może żądać bezpośrednio od GDDKiA na podstawie art. 647 ^{( 1)} § 5 k.c. zapłaty tego wynagrodzenia po udokumentowaniu zasadności takiego żądania fakturą zaakceptowaną przez wykonawcę i dokumentami potwierdzającymi wykonanie i odbiór fakturowanych robót (warunki szczególne kontraktu k. 286).

W § 5 umowy podwykonawczej ustalono, iż rozliczenie za wykonane prace będzie następować na podstawie faktur przejściowych wystawianych w połowie i na koniec miesiąca oraz na podstawie faktury końcowej. Faktury miały być płatne w terminie 21 dni od daty wpływy faktury do siedziby wykonawcy. W pkt 9 § 5 umowy postanowiono, iż celem zabezpieczenia jakości i terminowości wykonania przedmiotu umowy wykonawca zatrzyma z każdej faktury podwykonawcy 5% jej wartości brutto jako gwarancję dobrego wykonania, która to kwota będzie zwrócona podwykonawcy, po należytym wykonaniu prac w 70% w terminie do 31 grudnia 2012 r., a kolejne 30% w terminie do 31 grudnia 2017 r. Wedle § 5 pkt 10 umowy zwrot powyższej kaucji gwarancyjnej miał być dokonany na pisemny wniosek podwykonawcy, zawierający oznaczenie budowy, której dotyczy oraz wykaz faktur i wartości kwot kaucji zatrzymanych z każdej faktury, a do wniosku podwykonawca dołącza: a) w przypadku, o którym mowa w ust. 9 pkt a) – kopię protokołu odbioru końcowego lub kopię protokołu stwierdzającego usunięcie wad ujawnionych w czasie odbioru końcowego, b) w przypadku, o którym mowa w ust. 9 pkt b) – kopię protokołu odbioru końcowego lub kopię protokołu stwierdzającego usunięcia wad po okresie rękojmi i gwarancji (umowa podwykonawcza k. 21 i 21 verte).

Zgodnie z pkt. 15 § 5 umowy podwykonawczej jeżeli wykonawca nie dokona w całości lub w części zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy, a podwykonawca zwróci się z żądaniem zapłaty tego wynagrodzenia bezpośrednio przez zamawiającego na podstawie art. 647 ¹ § 5 k.c. dokumentując roszczenie fakturą zaakceptowaną przez wykonawcę oraz dokumentami poświadczającymi wykonanie i odbiór robót, zamawiający zapłaci na rzecz podwykonawcy żądaną kwotę (umowa podwykonawcza k. 21 verte).

Wedle § 10 pkt 1 d) za odstąpienie od umowy lub rozwiązanie umowy z przyczyn zawinionych przez podwykonawcę, podwykonawca zobowiązany jest do zapłaty na rzecz wykonawcy kary umownej w wysokości 5% szacunkowego wynagrodzenia brutto (umowa podwykonawcza k. 23).

W §11 umowy strony zastrzegły możliwość odstąpienia od umowy dla wykonawcy w przypadku zawinionego nienależytego wykonania przedmiotu umowy przez podwykonawcę szczegółowo określonych w pkt a-g ( umowa k. 23v).

W dniu 14 marca 2012 r. strony zawarły aneks do umowy nr (...), w którym rozszerzony został przedmiot umowy o kompleksowe wykonanie nasypów zbrojonych w ciągu głównym oraz wykonanie warstwy mrozoodpornej. Za dodatkowy zakres robót strony uzgodniły wynagrodzenie w wysokości (...) zł netto ustalając je na podstawie cen jednostkowych wyszczególnionych w pkt 3 aneksu. Termin wykonania dodatkowych prac ustalono na dzień 05 kwietnia 2012 r. (aneks k. 25).

Powód zawarł także z (...) k.s. z siedzibą w P. umowę zlecenie z dnia 01 czerwca 2012 r. nr (...) na wykonanie zasypek mostowych przy obiektach WA 287, MA 288, WD 286, WD 281, MA 283 (umowa zlecenie k. 354). W powyższym zakresie prac powód nie zgłaszał pozwanemu powyższej umowy i nie został zatwierdzony przez zamawiającego. ( zeznania . pismo inżyniera rezydenta k. 50).

Powód po wykonaniu prac wystawił generalnemu wykonawcy (...) k. s. z siedzibą w P. Oddział w Polsce faktury VAT wzywając go do zapłaty należności wynikającej z faktury. W fakturach wskazana była kwota należnego wynagrodzenia z wykonane prace, kwota opisana jako „kaucja gwarancyjna” w wysokości 5% wynagrodzenia z danej faktury oraz kwota do zapłaty po zatrzymaniu kaucji gwarancyjnej ( faktury k. 26-44).

Generalny wykonawca zapłacił powódce wynagrodzenie należne z faktury VAT nr (...).8.4/12- (...) z dnia 14 maja 2012 r., nr 3.8.4/12- (...) z dnia 16 maja 2012 r., nr 3.8.4/12- (...) z dnia 21 maja 2012 r., nr 3.8.4/12- (...) z dnia 5 czerwca 2012 r., zatrzymując zgodnie z umową podwykonawczą 5 % wynagrodzenia wskazanego w tych fakturach.

Z faktury VAT nr (...).8.4/12- (...) z dnia 14 maja 2012 r. zatrzymana została kwota (...) zł (faktura k. 26),

- z faktury VAT nr (...).8.4/12- (...) z dnia 16 maja 2012 r. zatrzymana została kwota (...) zł (faktura k. 29),

- z faktury VAT nr (...).8.4/12- (...) z dnia 21 maja 2012 r. zatrzymana została kwota (...) zł (faktura k. 32),

- z faktury VAT nr (...).8.4/12- (...) z dnia 5 czerwca 2012 r. zatrzymana została kwota (...) zł (faktura k. 34).

Powód wystawił także:

- fakturę VAT nr (...).8.4/12-0020 z dnia 15 czerwca 2012 r. na kwotę 212.228,31 zł wskazując tytułem kaucji gwarancyjnej kwotę(...) zł (faktura k. 36),

- fakturę VAT nr (...).8.4/12- (...) z dnia 20 czerwca 2012 r. na kwotę (...) zł, wskazując tytułem kaucji gwarancyjnej kwotę (...) zł (faktura k. 38 ),

- fakturę VAT nr (...).8.4/12- (...) z dnia 27 czerwca 2012 r. na kwotę (...) zł, wskazując tytułem kaucji gwarancyjnej kwotę (...) zł (faktura k. 40 ),

- faktury VAT nr (...).8.4/12- (...) z dnia 11 lipca 2012 r. na kwotę (...) zł, wskazując tytułem kaucji gwarancyjnej kwotę (...) zł (faktura k. 42 ),

- faktury VAT nr (...).8.4/12- (...) z dnia 16 lipca 2012 r. na kwotę (...) zł, wskazując tytułem kaucji gwarancyjnej kwota(...)zł (faktura k. 44).

Należności z opisanych faktur nie zostały zapłacone przez generalnego wykonawcę (okoliczność bezsporna). Suma zatrzymanych kwot, mająca być wypłaconą do dnia 31 grudnia 2012 r. wyniosła (...) zł.

Roboty wykonane przez podwykonawcę, a objęte ww. fakturami, z wyłączeniem faktury z dnia 14.06.2012 r. nr 3.8.4/12 – (...) zostały wykonane zgodnie z zamówieniem, odebrane i poświadczone w Przejściowych Świadectwach Płatności przez Inżyniera Rezydenta (pismo Inżyniera Rezydenta z dn. 14 lutego 2013 r. k. 50, zeznania A. Ł. k.407-408, przesłuchanie A. G. k. 440-441).

Pismem z dnia 31 lipca 2012 r. powód poinformował (...) Polska Sp. z o. o. z siedzibą w C. oraz Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w W., iż nie otrzymał zapłaty należności wynikającej z faktury VAT nr (...).8.4/12- (...) z dnia 14 czerwca 2012 r., faktury VAT nr (...).8.4/12-0020 z dnia 15 czerwca 2012 r., faktury VAT nr (...).8.4/12- (...) z dnia 20 czerwca 2012 r., faktury VAT nr (...).8.4/12- (...) z dnia 27 czerwca 2012 r. Jednocześnie wezwał do uregulowania należności wynikających z powyższych faktur wraz z odsetkami ( pismo – k. 46).

Wobec braku zapłaty za faktury pismami z dnia 20 sierpnia 2012 r. powód wezwał Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w W. do zapłaty należności z tytułu solidarnej odpowiedzialności inwestora wynagrodzenia wynikającego z niezapłaconych przez generalnego wykonawcę faktur VAT: nr (...).8.4/12- (...) z dnia 14 czerwca 2012 r., nr 3.8.4/12-0020 z dnia 15 czerwca 2012 r., nr 3.8.4/12- (...) z dnia 20 czerwca 2012 r., faktury VAT nr (...).8.4/12- (...) z dnia 27 czerwca 2012 r., nr 3.8.4/12- (...) z dnia 11 lipca 2012 r. i nr 3.8.4/12- (...) z dnia 16 lipca 2012 r. Łącznie wezwał do zapłaty kwoty (...)zł. Wskazane kwoty do zapłaty były pomniejszone o kaucję gwarancyjną (kopie pisma – k. 47,48, przesłuchanie A. G. k. 440-441).

W toku weryfikacji zgłoszonego roszczenia przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w W. pismem z dnia 14.02.2013 r. Inżynier Rezydent potwierdził, iż powód jako podwykonawca został zatwierdzony przez Zamawiającego zgodnie z procedurą zawartą w Warunkach Kontraktowych, zaś załączone faktury z wyłączeniem faktury nr (...).8.4/12- (...), są zgodne z umową podwykonawczą wraz z aneksem. Odnośnie faktury nr (...).8.4/12- (...) wskazał, iż nie obejmuje ona zakresu robót zgodnego z umową podwykonawczą i została wystawiona w oparciu o zlecenie z 1 czerwca 2012 r. (pismo k. 50, zeznania A. Ł. k.407-408).

Pismem z dnia 22 listopada 2012 r. skierowanym do wykonawcy (...) Polska Sp. z o. o. z siedzibą w C. oraz (...) k. s. z siedzibą w P. powód złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy nr (...) w związku z nieotrzymaniem zapłaty wynagrodzenia za faktury: nr (...).8.4/12- (...) z dnia 14.06.2012 r., nr 3.8.4/12-0020 z dnia 15.06.2012 r., nr 3.8.4/12- (...) z dnia 20.06.2012 r., nr 3.8.4/12- (...) z dnia 27.06.2012 r., nr 3.8.4/12- (...) z dnia 11.07.2012 r., nr 3.8.4/12- (...) z dnia 16.07.2012 r., wzywając jednocześnie generalnego wykonawcę do zapłaty kwoty 289.203,75 zł. (pismo k. 91, 92, przesłuchanie A. G. k. 440-441).

W odpowiedzi na powyższe Wykonawca w piśmie z dnia 31 grudnia 2012 r. zatytułowanym „kompensata” złożył oświadczenie o wzajemnym potrąceniu wierzytelności (pomniejszonych o 5% zatrzymanego wynagrodzenia tytułem kaucji gwarancyjnej). Po stronie swoich zobowiązań względem (...) sp. z o. o. wyszczególnił faktury: fakturę (...).8.4/12- (...) na kwotę (...) zł. (wynikająca z umowy zlecenia nr (...)), fakturę (...).8.4/12-0020 minus kaucja gwarancyjna na kwotę (...) zł, fakturę (...).8.4/12- (...) minus kaucja gwarancyjna na kwotę (...)zł., fakturę (...).8.4/12- (...) minus kaucja gwarancyjna na kwotę (...)zł., fakturę (...).8.4/12- (...) minus kaucja gwarancyjna na kwotę(...) zł., fakturę (...).8.4/12- (...) minus kaucja gwarancyjna na kwotę (...)zł. Faktury te opiewały łącznie na kwotę (...)zł. Natomiast po stronie należności od (...) sp. z o. o. określonych przez wykonawcę, jako przysługujące mu tytułem odszkodowania za dokończenie robót po (...) sp. z o. o. wskazał kwotę w wysokości (...) zł, zawartą w nocie księgowej nr (...) z dnia 26 listopada 2012 r. oraz kwotę (...) zł wynikającą z faktury nr (...)/2012 zł. (pismo-kompensata k. 94, nota księgowa k. 95 .

Powód w piśmie z dnia 04 lutego 2013 r. nie uznał zasadności kompensaty i noty co do zasady i wysokości. Wskazał na brak podstaw do odstąpienia od umowy z podwykonawcą i brak jakiegokolwiek dokończenia robót przez generalnego wykonawcę po powodzie (pismo (...) sp. z o. o. k. 96, przesłuchanie A. G. k. 440-441).

Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad uznała częściowo żądanie powoda i dokonała zapłaty za niezapłacone faktury: fakturę nr (...).8.4/12-0020, fakturę (...).8.4/12- (...), fakturę (...).8.4/12- (...), fakturę (...).8.4/12- (...) i fakturę (...).8.4/12- (...) pomniejszając kwoty wskazane w fakturach o wskazaną kwotę 5% wynagrodzenia, zatrzymaną tytułem kaucji gwarancyjnej (pismo z dn. 14 sierpnia 2013 r. k. 63-64, pismo z dn. 11 marca 2013 r. k. 105-107, zeznania A. Ł. k.407-408, przesłuchanie T. K. k. 441).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o okoliczności bezsporne, a także na podstawie wskazanych powyżej dowodów z dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy w postaci umów, faktur, aneksów, oświadczeń i in., które nie były kwestionowane przez strony. Za wiarygodne Sąd uznał fakty wynikające z załączonych kopii dokumentów prywatnych uwzględniając, iż stanowiły one jedynie dowód tego, że osoby, które go podpisały złożyły oświadczenie zawarte w tym dokumencie.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadka A. Ł. i P. K. (1) co do procedury weryfikacji wniosku powódki o wypłatę należności z tytułu solidarnej odpowiedzialności oraz co do zatwierdzenia powoda jako podwykonawcy z wyłączeniem zakresu prac wynikającego ze zlecenia 296/A26/2012 r. W tym zakresie zeznania świadków korespondowały i pokrywały się z pozostałym materiałem dowodowym zebranym w sprawie, w a szczególności z dokumentami, których strony nie kwestionowały. Zauważyć tylko należy, iż zeznania świadka P. K. (2) były bardzo ogólne (k.438-439), albowiem świadek nie pamiętał już szczegółów dotyczących okoliczności istotnych z punktu widzenia przedmiotowego postępowania.

Sąd dał wiarę zeznaniom A. G. ( k. 440-441) oraz T. K. ( k. 441). Zeznania te znajdowały potwierdzenie w pozostałym materiale dowodowym w postaci dokumentów oraz w zeznaniach świadków.

Sąd zważył co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie, w związku z niewypełnieniem przez stronę powodową umownie zastrzeżonych warunków zwrotu kaucji gwarancyjnej.

W niniejszej sprawie powód dochodził kwoty (...) zł, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 01 stycznia 2013 r. do dnia zapłaty, tytułem zwrotu zatrzymanych kwot, które w myśl § 5 pkt 9 umowy podwykonawczej, zatrzymywane były w wysokości 5% wartości każdej faktury, celem zabezpieczenia jakości i terminowości wykonania przedmiotu umowy. Powód wskazywał, że zgodnie z umową kwoty te winny być zwrócone podwykonawcy, po należytym wykonaniu prac w 70% w terminie do 31 grudnia 2012 r., a kolejne 30% w terminie do 31 grudnia 2017 r. ( umowa nr (...) – k. 21, t. I). Powód wskazał na art. 647 ¹ § 5 k.c. jako podstawę prawną swojego roszczenia, a także na § 5 pkt 15 umowy podwykonawczej nr (...) z dnia 06 lutego 2012 r. ( umowa – k. 21 verte).

Spór między stronami był co do zasady sporem o prawo oraz o wykładnię postanowień umownych – umowy podwykonawczej zawartej pomiędzy powodem (podwykonawcą), a konsorcjum budowlanym (wykonawcą). W niniejszej sprawie bezsporne było, że powód był podwykonawcą robót realizowanych przez konsorcjum spółek (...) S.A. z siedzibą w W., Bogl a (...) sp. z o.o., (...) k.s. z siedzibą w P., zaakceptowanym przez inwestora zgodnie z art. 647 ^{( 1)} § 2 k.c.

Przy czym za udowodnione Sąd uznał, iż roboty wykonane przez podwykonawcę, a objęte ww. fakturami, z wyłączeniem faktury z dnia 14.06.2012 r. nr 3.8.4/12 – (...), zostały wykonane zgodnie z zamówieniem, odebrane i poświadczone w Przejściowych Świadectwach Płatności przez Inżyniera Rezydenta.

Sąd podziela pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 stycznia 2013 r. I ACa 792/12, iż zgodnie z art. 647 ¹ § 5 k.c. inwestor odpowiada za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy, a jego solidarna odpowiedzialność z wykonawcą ma charakter ustawowej solidarnej odpowiedzialności gwarancyjnej za cudzy dług, on zaś sam pełni rolę ustawowego poręczyciela gwarancyjnego wykonawcy, to warunkiem tej odpowiedzialności jest to, aby znał lub miał możliwość poznania tych postanowień umowy wykonawcy z podwykonawcą, które wyznaczają zakres jego odpowiedzialności. W świetle art. 6 k.c. w zw. z art. 647 ¹ § 2 zdanie pierwsze i § 5 k.c., ciężar udowodnienia tego, że inwestor wyraził zgodę na zawarcie umowy o roboty budowlane wykonawcy z podwykonawcą, spoczywa na podwykonawcy, on bowiem z tego faktu wywodzi skutki prawne. Jeżeli inwestor twierdzi, że zgody takiej nie wyraził również w sposób dorozumiany oraz że nie znał istotnych postanowień umowy wykonawcy z podwykonawcą, podwykonawca powinien udowodnić także świadomość inwestora, co do tych okoliczności, wyznaczających zakres jego odpowiedzialności za wynagrodzenie podwykonawcy lub to, że z postanowieniami tymi inwestor mógł się zapoznać.

Powódka nie wykazała w niniejszej sprawie, iż zamawiający zgodził się na dodatkowy zakres prac wykonywanych przez powódkę poza umową podwykonawczą, którą zatwierdził. Nie wykazała też, aby prace te wynikające z dodatkowego zlecenia zawartego z generalnym wykonawcą były zaakceptowane przez pozwanego, aby miał on wiedzę na temat tego zlecenia. W piśmie z dnia 14.02.2012 r. Inżynier Rezydent nie potwierdził tego zakresu prac, jako wykonywanego poza zaakceptowaną umową podwykonawczą.

Czyniąc uwagi natury ogólnej, wskazać należy, że w umowie o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania inwestorowi obiektu powstałego w wyniku wykonania ustalonego zakresu robót, a inwestor do dokonania czynności związanych z przygotowaniem i prowadzeniem robót oraz do odebrania zbudowanego obiektu i do zapłaty umówionego wynagrodzenia (art. 647 k.c.). Podstawową regulację prawną omawianej umowy stanowią przepisy art. 647-658 k.c. Wykonawcą może być zarówno podmiot, który samodzielnie, bezpośrednio zajmuje się wykonaniem robót – „generalny wykonawca”, jak i podmiot korzystający w tej mierze - jako „główny wykonawca” - z usług innych wyspecjalizowanych podmiotów, czyli „podwykonawców”, czyli dalszych wykonawców. Inwestor, zgodnie z art. 647 ¹ § 2 k.c., ma kompetencję do wyrażenia zgody na zawarcie przez wykonawcę umowy z podwykonawcą. Chodzi tutaj zarówno o osobę podwykonawcy, jak i o zakres konkretnych robót, jakie mają mu być powierzone. Podwykonawca jest więc uczestnikiem złożonej, trójstronnej sytuacji prawnej wprowadzonej przez art. 647 ¹ k.c., a związanej właśnie z umową o roboty budowlane, i pozostaje w stosunku prawnym także wobec inwestora. Nowa regulacja art. 647 ¹ k.c. wprowadziła klarowniejszą i bardzo korzystną dla podwykonawców sytuację prawną, ponieważ obecnie mają oni bezpośrednie roszczenia wobec inwestora, wykonawcy częściowego, a także generalnego wykonawcy. Chroni to interesy podwykonawców w przypadku nierzetelności finansowej podmiotu, z którym bezpośrednio zawarli oni umowę na wykonanie części robót, zmuszając inwestora do starannego wyboru wykonawcy oraz do kontrolowania wywiązywania się wykonawców z obowiązków finansowych względem podwykonawców.

Zdaniem Sądu, w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy nie ulegało wątpliwości, iż Skarb Państwa - GDDKiA ponosi względem powoda solidarną odpowiedzialności z generalnym wykonawcą na podstawie art. 647 ¹ § 5 k.c. za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Zgodnie z panującym w orzecznictwie i doktrynie poglądem solidarna odpowiedzialność inwestora i wykonawcy, unormowana w art. 647 ¹ § 5 k.c. powinna być interpretowana w sposób ścisły, tj. jej zakres przedmiotowy powinien odnosić się jedynie do wynagrodzenia należnego podwykonawcy od wykonawcy, za czym przemawia także wykładnia gramatyczna tego przepisu ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2012 roku, IV CSK 91/12, LEX nr 1275009).

Zauważyć należy, że zatrzymywany przez wykonawcę procent wynagrodzenia z każdej faktury miał spełniać funkcję zbliżoną do kaucji gwarancyjnej, czyli zabezpieczać wykonanie prowadzonych robót. Taka forma zabezpieczenia jest często praktykowana w umowach budowlanych. Jednak charakter prawny takich potrąceń zawsze musi być oceniany poprzez pryzmat postanowień umownych, tzn. czy strony chciały nadać zabezpieczeniu charakter kaucji gwarancyjnej czy też jako zabezpieczenie miało służyć zatrzymane wynagrodzenie wykonawcy, który po pierwsze godził się na wypłacenie tej jego części w innym terminie, niż określony w umowie, a po drugie zgadzał się, by inwestor przeznaczył je na pokrycie wierzytelności z tytułu roszczeń z rękojmi. Fakt, że oba zabezpieczenia pełnią taką samą funkcję, nie oznacza, że jest tożsamy ich charakter prawny.

Podkreślenia wymaga fakt, że podwykonawca nie dokonywał wpłat żadnych kwot tytułem zabezpieczenia, a jedynie wyrażał zgodę na niewypłacanie części należnego mu wynagrodzenia przez określony czas, a która to część winna była być wypłacona po pewnym wskazanym okresie i spełnieniu określonych warunków. Zatrzymywane wynagrodzenie miało zatem pełnić funkcję zbliżoną do kaucji gwarancyjnej.

Wskazać należy, że umowa kaucji gwarancyjnej nie została ustawowo zdefiniowana, jednak orzecznictwo wypracowało już jej istotne elementy. Przyjmuje się bowiem powszechnie, że umowa kaucji jest umową odrębną od umowy o roboty budowlane, a tym samym sama kaucja nie mieści się w pojęciu wynagrodzenia. Głównymi cechami umowy kaucji jest jej kauzalność i realność. Kauzalność stanowi prawną przyczynę przysporzenia, a realność konieczność przeniesienia własności przedmiotu kaucji, które jest połączone z władztwem nad rzeczą, czyli konieczność przeniesienia posiadania rzeczy. Tak więc umowa kaucji jest to umowa kauzalna, o cechach depozytu nieprawidłowego i realna zarazem, gdzie kaucjodawca przekazuje określoną kwotę pieniężną kaucjobiorcy, który może korzystać z niej i zobowiązuje się do jej zwrotu. Zatem nastąpić musi przeniesienie własności przedmiotu kaucji, czyli przeniesienie posiadania rzeczy. W konsekwencji nie można uznać, by zabezpieczenie należytego wykonania robót poprzez zatrzymanie wynagrodzenia, nosiło cechy umowy kaucji, wobec nie przeniesienia własności środków pieniężnych przez podwykonawcę na rzecz generalnego wykonawcy, czy inwestora, (Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 stycznia 2011r., V CSK 04/10). Wskazana konstrukcja umowy kaucji gwarancyjnej zbliżona jest do umowy przechowania uregulowanej w art. 835-845 k.c. Wobec tego, że przedmiotem umowy kaucji gwarancyjnej są pieniądze złożone na rachunku bankowym umowa ta odpowiada swoją istotą depozytowi nieprawidłowemu, o którym mowa w art. 845 k.c., z dodatkowym upoważnieniem wierzyciela - uprawnionego z tytułu kaucji do zaliczenia przedmiotu kaucji na poczet zobowiązania dłużnika. W związku z tym do depozytu nieprawidłowego stosuje się odpowiednio przepisy o umowie pożyczki, z tym że czas i miejsce zwrotu przedmiotu określają przepisy o umowie przechowania.

Tak rozumiana umowa kaucji gwarancyjnej nie stanowi elementów przedmiotowo istotnych ( essentialia negotii) umowy o roboty budowlane, o której mowa w art. 647 k.c. Umowa kaucji gwarancyjnej nie jest bowiem umową wzajemną, gdyż nie jest to umowa odpłatna, zaś kaucja gwarancyjna nie może być kwalifikowana jako ekwiwalent za świadczenie z usuwaniem wad. Istota umowy kaucji gwarancyjnej polega bowiem na zabezpieczeniu kosztów związanych z usuwaniem wad ( zob. wyrok SN z 17 grudnia 2008 r. I CSK 258/08, niepubl., wyrok SN z 17 lipca 2009 r. IV CSK 83/09, niepubl.). Dopuszczalność zawarcia kaucji gwarancyjnej w umowie o roboty budowlane wynika z zasady swobody umów (art. 353 ¹ k.c.). W tym sensie, jeśli strony umowy o roboty budowlane postanowiły, że wykonawca udziela gwarancji na wykonane roboty i tworzona jest tzw. kaucja gwarancyjna będąca zabezpieczeniem kosztów usunięcia wad z tytułu rękojmi czy gwarancji, to takie postanowienia, jako nie należące do przedmiotowo istotnych postanowień umowy o roboty budowlane, powinny być traktowane jako osobna umowa stron regulująca ich stosunki wynikające z ustawowej rękojmi lub gwarancji wykonawcy robót budowlanych. Ta odrębna umowa stanowi podstawę prawną stosunków stron już po wykonaniu umowy o roboty budowlane. Jeżeli w wyniku tej umowy utworzona została tzw. kaucja gwarancyjna, stanowiąca zazwyczaj część należnego bezspornie wynagrodzenia wykonawcy za wykonane roboty budowlane, a po upływie okresu rękojmi czy gwarancji nie stwierdzono wad lub zostały one usunięte, inwestor ma obowiązek zwrotu zatrzymanej kaucji gwarancyjnej, zgodnie z umowa o jej utworzeniu (wyrok SA w Warszawie z dn. 26 lutego 2014 r. VI ACa 1117/13).

Sąd wskazuje w tym miejscu, za poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższym, że powszechnie używanego w kontraktach o roboty budowlane pojęcia „kaucja gwarancyjna” w takich przypadkach, jak w sprawie niniejszej, nie można odnosić do elementów konstrukcyjnych umowy kaucji, a można traktować je jedynie jako wyrażenie funkcjonujące w obrocie w sensie udzielenia zabezpieczenia należytego wykonania robót poprzez przyzwolenie zamawiającemu na niewypłacanie zamawiającemu w określonym czasie części wynagrodzenia. Ustalenie charakteru prawnego udzielonego w ten sposób zabezpieczenia uzależnione jest od treści umowy i wymaga badania w świetle konkretnych postanowień umownych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2011 r., V CSK 204/10, Lex nr 784977).

Analizując treść umowy podwykonawczej należało dojść do wniosku, że strony nie zawarły oddzielnej umowy kaucji gwarancyjnej, ale ustaliły, że zatrzymywana będzie część wynagrodzenia, które ma pełnić funkcję zbliżoną do kaucji gwarancyjnej. Powódka wraz z generalnym wykonawcą postanowili, że generalny wykonawca zatrzyma z każdej z faktur 5% sumy brutto na zabezpieczenie ewentualnych roszczeń z rękojmi lub gwarancji (§ 9 umowy). Tak też faktycznie była umowa wykonywana. Słuchany w charakterze strony A. G. ( protokół – k. 440) potwierdził, że pomniejszano należności powódki określoną w wystawionych przez nią fakturach o określony w umowie procent. Oczywistym też jest, że faktury dotyczyły należności stanowiącej wyłącznie wynagrodzenie powódki z tytułu wykonanych prac budowlanych. Użycie zatem w dalszym postanowieniach umownych określenia: „kaucja gwarancyjna” nie stoi w sprzeczności ze stwierdzeniem, że strony jako formę zabezpieczenia ewentualnych przyszłych roszczeń zleceniodawcy z tytułu rękojmi czy gwarancji przyjęły metodę zatrzymania części wynagrodzenia, jedynie określanego w zapisach umownych jako kaucja. Umowa stron nie zawiera jednej z podstawowych cech umowy kaucji, a mianowicie realności. Nie dochodziło do przekazania na własność i w posiadanie rzeczy stanowiącej przedmiot zabezpieczenia. Wydanie bowiem tego przedmiotu jest niezbędnym elementem dojścia do skutku umowy kaucji. Wobec nie przeniesienia własności środków pieniężnych przez wykonawcę nie można mówić o istnieniu umowy kaucji. W tej sytuacji należało uznać, że w celu zabezpieczenia ewentualnych przyszłych roszczeń zleceniodawcy, zatrzymywał on część należnego powódce wynagrodzenia za wykonywane roboty budowlane ( podobnie również: Sąd Apelacyjny w Katowicach w uzasadnieniu wyroku z dnia 17 grudnia 2013 r., sygn. V ACa 766/13, Lex nr 1409135).

Zdaniem Sądu ze wskazanych powyżej regulacji umownych jednoznacznie wynika, że „kaucja gwarancyjna”, określona przez strony umowy podwykonawczej stanowi część wynagrodzenia powoda, a od pozostałej części wynagrodzenia różni się tym, że podlega wypłacie w terminie późniejszym i jej wypłata uzależniona jest od spełnienia warunków opisanych w § 5 ust. 9 i 10 umowy. Na takim stanowisku rozumienia potrącanych kwot tytułem zabezpieczenia jakości wykonywanych robót stoi również judykatura ( zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2008 r., sygn. akt V CSK 316/08; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 8 maja 2014 r., I ACa 297/14, Legalis 1162471).

Zdaniem Sądu niezasadne są zatem argumenty pozwanej, że nie ponosi ona odpowiedzialności solidarnej wraz z generalnym wykonawcą za zapłatę powódce części wynagrodzenia zatrzymanego jako „kaucja”. Zatrzymane kwoty mieszczą się w pojęciu wynagrodzenia, o jakim mowa w art. 647 ¹ § 5 k.c. Z uwagi na poczynione powyżej rozważania zdaniem Sądu brak jest również podstaw, ażeby zaakceptować pogląd strony pozwanej, że przez fakt zatrzymania kwota ta straciła walor części wynagrodzenia.

Jak wskazano powyżej jeżeli w wyniku realizacji postanowień umownych utworzona została tzw. „kaucja gwarancyjna”, stanowiąca zazwyczaj część należnego bezspornie wynagrodzenia wykonawcy za wykonane roboty budowlane, a po upływie okresu rękojmi czy gwarancji nie stwierdzono wad lub zostały one usunięte, inwestor ma obowiązek zwrotu zatrzymanej kaucji gwarancyjnej, zgodnie z umową o jej utworzeniu (wyrok SN z dnia 17. Lipca 2009 r. IV CSK 258/08, LEX nr 607278).

Przywołując po raz kolejny postanowienia umowne wskazać należy, że zgodnie z pkt 9 § 5 umowy postanowiono, że zatrzymane kwoty zwrócone będą podwykonawcy, po należytym wykonaniu prac – 70% w terminie do 31 grudnia 2012 r., a kolejne 30% w terminie do 31 grudnia 2017 r. Wedle § 5 pkt 10 umowy zwrot powyższej kaucji gwarancyjnej miał być dokonany na pisemny wniosek podwykonawcy, zawierający oznaczenie budowy, której dotyczy oraz wykaz faktur i wartości kwot kaucji zatrzymanych z każdej faktury, a do wniosku podwykonawca dołącza: a) w przypadku, o którym mowa w ust. 9 pkt a) – kopię protokołu odbioru końcowego lub kopię protokołu stwierdzającego usunięcie wad ujawnionych w czasie odbioru końcowego, b) w przypadku, o którym mowa w ust. 9 pkt b) – kopię protokołu odbioru końcowego lub kopię protokołu stwierdzającego usunięcia wad po okresie rękojmi i gwarancji (umowa podwykonawcza k. 21 i 21 verte). O ile warunek upływu określonego terminu został spełniony (co do 70% kwoty potrąconej), o tyle wskazać należy, że strona pozwana nie wykazała, aby zostały spełnione pozostałe warunki, od których strony uzależniły zwrot zatrzymanych kwot.

Przede wszystkim zgodnie z postanowieniami umownymi strona powodowa winna była wystąpić do wykonawcy z pisemnym wnioskiem o zwrot potrąconych kaucji, w którym to wniosku winna była wskazać oznaczoną budowę, której kaucja dotyczy, załączyć wykaz faktur i wartość kaucji zatrzymanych z każdej faktury, a do tak sporządzonego wniosku podwykonawca winny był załączyć kopię protokołu odbioru końcowego lub kopię protokołu stwierdzającego usunięcie wad ujawnionych w czasie odbioru końcowego. Wezwania do zapłaty z dnia 31 lipca 2012 r. ( pismo – k. 46) nie sposób traktować jako wykonania umownego obowiązku wystąpienia z wnioskiem pisemnym do wykonawcy o zwrot potrąconych kaucji, gdyż wezwanie to skierowane było po pierwsze do inwestora, a nie wykonawcy, po drugie dotyczyło ono zapłaty należności z tytułu nieuregulowanych faktur, a nie zwrotu potrąconych z nich tytułem kaucji kwot w wysokości 5% wartości samych faktur, po trzecie nie upłynął jeszcze termin wymagalności w zakresie przedmiotowych 70%, który strony określiły na 31 grudnia 2012 r.

W niniejszej sprawie Sąd uznał więc, prawo powódki do domagania się od inwestora zapłaty wynagrodzenia również w części zatrzymanej przez wykonawcę (konsorcjum) tytułem kaucji, jednak należności te nie są wymagalne w stosunku do inwestora w związku z niespełnieniem przez stronę powodową pozostałych warunków, od których uzależniony był zwrot kwot zatrzymanych. Strony w umowie wyraźnie określiły warunki i terminy zwrotu zatrzymanych części wynagrodzenia. Warunki te nie zostały jeszcze spełnione. Stąd strona pozwana ma prawo żądać nieuwzględnienia roszczenia ze względu na brak ich spełnienia.

Jednocześnie w ocenie Sądu nie doszło do skutecznego potrącenia wierzytelności powoda z tytułu kaucji gwarancyjnej z wierzytelnością generalnego wykonawcy wskazaną w piśmie z dnia 31 grudnia 2012 r. Zdaniem Sądu nie doszło do skutecznego odstąpienia wykonawcy od umowy podwykonawczej z powodem, z uwagi na fakt, iż to powód pierwszy odstąpił od umowy wskazując, jako podstawę brak płatności faktur przez okres przekraczający 30 dni, co istotnie miało miejsce. Podstawę do odstąpienia od umowy stanowił par. 5 pkt. 6 umowy podwykonawczej. Przed odstąpieniem od umowy powód wezwał wykonawcę do uregulowania zaległych zobowiązań. Nadto pozwany nie wykazał aby po stronie generalnego wykonawcy zostały spełnione przesłanki do odstąpienia od umowy podwykonawczej. Brak jest zarówno przesłanek ustawowych do odstąpienia od przedmiotowej umowy, jak i przesłanek umownych wynikających z umowy podwykonawczej. Strona pozwana nie wykazała aby generalny wykonawca wykonywał jakieś prace dokańczające za powódkę.

Reasumując poczynione rozważania, Sąd Okręgowy przyjął, że żądanie zapłaty zgłoszone przez powódkę w zakresie części wynagrodzenia zatrzymanego przez konsorcjum tytułem zabezpieczenia ewentualnych przyszłych roszczeń z tytułu rękojmi i gwarancji jest uzasadnione co do zasady, ale do chwili wydania wyroku nie stało się wymagalne wobec pozwanego inwestora, na skutek niespełnienia umownych warunków koniecznych do zwrotu zatrzymanych kwot. Tym samym Sąd uznał, że żądanie zapłaty kwoty 199.294,97 zł wraz z dochodzonymi odsetkami należało oddalić.

Sąd Okręgowy nie podziela także stanowiska strony powodowej odnośnie żądania w zakresie odsetek ustawowych. Zdaniem Sądu odpowiedzialność inwestora oparta na art. 647 ¹ § 5 k.c. jest ograniczona do wynagrodzenia, a więc tylko do należności głównej i inwestor nie ma obowiązku zapłaty odsetek za opóźnienie generalnego wykonawcy w zapłacie należności podwykonawcy ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie - I Wydział Cywilny z dnia 12 lutego 2014 r., I ACa 723/13).

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 999 k.p.c. Koszty pozwanego obejmują wyłącznie wynagrodzenie jednego radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, wyliczane według przepisów o wynagrodzeniu adwokata (art. 98 § 3 w zw. z art. 99 k.p.c.), a zatem wynoszą 3.600 zł (§ 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, Dz. U. nr 163 z 2002 r., poz. 1348 z późn. zm.). Wskazane koszty przysługują Skarbowi Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, Dz. U. nr 169 z 2005 r., poz. 1417 z późn. zm.).

Skarb Państwa wyłożył tymczasowo wydatki w łącznej kwocie 326,34 zł. Ze względu na wynik procesu, kosztami tymi należało ostatecznie obciążyć powódkę (art. 83 ust. 2 w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, t. jedn.: Dz. U. nr 90 z 2010 r., poz. 594 z późn. zm., w zw. z art. 98 § 1 k.p.c.).

Sąd nakazał również zwrot na rzecz Skarbu Państwa - Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad w W. kwoty 5.673,66 zł tytułem niewykorzystanej zaliczki wpłaconej dnia 22 kwietnia 2014 r.