Pełny tekst orzeczenia

391/5/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 25 września 2014 r.

Sygn. akt Ts 7/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Piotr Tuleja – przewodniczący

Zbigniew Cieślak – sprawozdawca

Stanisław Rymar,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 października 2013 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej M.J.,



p o s t a n a w i a:



nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



1. W sporządzonej przez adwokata skardze konstytucyjnej M.J. (dalej: skarżący), wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 8 stycznia 2013 r. (data nadania), zarzucono niezgodność: (1) art. 15 ust. 2 i 3 pkt 3 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535, ze zm.; dalej: ustawa o VAT) w związku z art. 10 ust. 1 dekretu z dnia 26 października 1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 49, poz. 445, ze zm.; dalej: dekret), w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2009 r., z art. 2 oraz art. 7 Konstytucji; (2) art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy o VAT w związku z art. 1 i art. 167 dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L 347 z 11 grudnia 2006 r., s. 1; dalej: dyrektywa 2006/112) z art. 2, art. 7 oraz art. 91 ust. 3 Konstytucji; (3) art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy o VAT z: (a) art. 2, art. 7 oraz art. 91 ust. 3 Konstytucji, (b) art. 2 Aktu dotyczącego warunków przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej oraz dostosowań w Traktatach stanowiących podstawę Unii Europejskiej, stanowiącego załącznik do Traktatu między Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką Federalną Niemiec, Republiką Grecką, Królestwem Hiszpanii, Republiką Francuską, Irlandią, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów, Republiką Austrii, Republiką Portugalską, Republiką Finlandii, Królestwem Szwecji, Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej) a Republiką Czeską, Republiką Estońską, Republiką Cypryjską, Republiką Łotewską, Republiką Litewską, Republiką Węgierską, Republiką Malty, Rzecząpospolitą Polską, Republiką Słowenii, Republiką Słowacką dotyczącego przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej do Unii Europejskiej, podpisanego w Atenach w dniu 16 kwietnia 2003 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864; dalej: Akt); (4) art. 15 ust. 2 i 3 pkt 3 oraz art. 113 ustawy o VAT, a także art. 72 i n. ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, ze zm.; dalej: Ordynacja podatkowa) z art. 2, art. 7 oraz art. 32 Konstytucji.

Zdaniem skarżącego kwestionowane przepisy naruszają konstytucyjne zasady: demokratycznego państwa prawnego, dobrej legislacji, równości oraz legalizmu, a także naruszają art. 2 Aktu, gdyż wskutek „braku implementacji” dyrektywy 2006/112 „doszło do nierównego traktowania biegłych sądowych zmuszonych stać się podatnikami podatku VAT z uwagi na osiągane obroty w stosunku do biegłych, którzy takiego statusu nie osiągnęli (…) otrzymując wynagrodzenie wyższe niż skarżący, mimo wykonywania tej samej pracy i na tej samej podstawie prawnej”.



2. Postanowieniem z 2 października 2013 r. Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) – odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

W pierwszej kolejności Trybunał wskazał na nieprawidłowe uczynienie przez skarżącego wzorcami kontroli art. 2, art. 7, art. 32 i art. 91 ust. 3 Konstytucji oraz art. 2 Aktu. Przepisy art. 2 i art. 32 ustawy zasadniczej, powołane jako wzorce samodzielne, nie są samoistnymi źródłami praw podmiotowych jednostki, a przez to nie mogą stanowić samoistnej podstawy kontroli w sprawach skargowych, gdyż przepisy te wyznaczają jedynie standardy kreowania przez prawodawcę wolności i praw, nie wprowadzając jednocześnie konkretnej wolności czy konkretnego prawa. Z kolei art. 7 i art. 91 ust. 3 Konstytucji nie kreują po stronie obywateli żadnych praw ani wolności konstytucyjnych, gdyż są przepisami o charakterze ustrojowym i dotyczą – odpowiednio – zasady legalizmu w działaniach władz publicznych oraz pozycji w polskim porządku prawnym aktów normatywnych stanowionych przez organizacje międzynarodowe działające na podstawie umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską. Natomiast art. 2 Aktu – w świetle wyraźnego postanowienia art. 79 ust. 1 Konstytucji – nie może być powoływany jako wzorzec kontroli w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną. Z tego też względu kontrola merytoryczna: (1) art. 15 ust. 2 i 3 pkt 3 ustawy o VAT w związku z art. 10 ust. 1 dekretu z art. 2 i art. 7 Konstytucji; (2) art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy o VAT w związku z art. 1 i art. 167 dyrektywy 2006/112 z art. 2, art. 7 i art. 91 ust. 3 Konstytucji; (3) art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy o VAT z art. 2, art. 7 i art. 91 ust. 3 Konstytucji oraz art. 2 Aktu; (4) art. 15 ust. 2 i 3 pkt 3 oraz art. 113 ustawy o VAT, a także art. 72 i n. Ordynacji podatkowej z art. 2, art. 7 i art. 32 Konstytucji – była niedopuszczalna.

Trybunał wskazał również na brak swojej kognicji w zakresie kontroli aktów prawa pochodnego Unii Europejskiej w postaci dyrektyw – niezależnie od tego, czy są one kwestionowane samodzielnie czy w związku z przepisami polskich aktów normatywnych. Z kolei zaskarżony art. 72 i n. Ordynacji podatkowej nie stanowiły podstawy prawnej wydanych wobec skarżącego decyzji podatkowych oraz orzeczeń sądów administracyjnych. Powyższe przesądzało o niedopuszczalności kontroli merytorycznej art. 1 i art. 167 dyrektywy 2006/112 oraz art. 72 i n. Ordynacji podatkowej.

Odpis postanowienia Trybunału został doręczony pełnomocnikowi skarżącego 22 października 2013 r.



3. W sporządzonym przez adwokata piśmie procesowym, wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego 29 października 2013 r. (data nadania), skarżący złożył zażalenie na postanowienie z 2 października 2013 r., zarzucając Trybunałowi: (1) „niezasadne przyjęcie, że niedopuszczalnym jest uczynienie przedmiotem kontroli w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym przepisów prawa pochodnego (wtórnego) Unii Europejskiej – np. dyrektyw – niezależnie od tego, czy są one kwestionowane samodzielnie czy w związku z przepisami polskich aktów normatywnych, w sytuacji gdy Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 16 listopada 2011 r. sygn. SK 45/09 wyraźnie przyznał sobie kompetencję do kontrolowania prawa pochodnego UE”; (2) „odwołanie się przez Trybunał jedynie do niekorzystnych dla skarżącego orzeczeń w zakresie dotyczącym wzorców kontroli podniesionych w skardze, tj. art. 2 Konstytucji, w sytuacji gdy art. 2 (i wyinterpretowane z konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawnego zasady i reguły takiej jak m.in. reguła prawidłowej legislacji) stanowi samodzielny wzorzec kontroli w licznych wyrokach Trybunału, np. wybranych z ostatniego półrocza wyrokach Trybunału Konstytucyjnego z 23 lipca 2013 r. sygn. P 4/11 (…); z 15 lipca 2013 r. sygn. K 7/12 (…); z 18 czerwca 2013 r. sygn. K 37/12 (…)”; (3) „wskazanie, w ślad za wyrokiem [powinno być: postanowieniem – przyp. TK] Trybunału z 24 października 2001 r. sygn. SK 10/01, że art. 32 Konstytucji ma charakter metaprawa, a więc niejako prawa drugiego stopnia, a w konsekwencji nie kształtuje praw podmiotowych po stronie jednostki, w sytuacji gdy stanowisko wyrażone w tym wyroku [powinno być: postanowieniu – przyp. TK] jest wysoce dyskusyjne, co znajduje odzwierciedlenie w zgłoszonych do tego orzeczenia zdaniach odrębnych (…). Również doktryna stoi na stanowisku, że art. 32 Konstytucji kształtuje prawo podmiotowe (…)”.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b in fine w związku z art. 36 ust. 6 i 7 w związku z art. 49 ustawy o TK). Na etapie rozpatrzenia zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada przede wszystkim, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu.



2. Odniesienie się do treści zażalenia musi zostać poprzedzone uwagami natury ogólnej, dotyczącymi zasady skargowości obowiązującej w postępowaniu przed polskim sądem konstytucyjnym. Zgodnie z art. 66 ustawy o TK Trybunał orzekając, jest związany granicami skargi konstytucyjnej. Zasada ta wymaga, aby sam skarżący określił akt normatywny lub jego część, które są przedmiotem postępowania. Trybunał nie może z urzędu rozszerzyć tak wskazanego przedmiotu kontroli. Istotne jest przy tym, że niemożność działania Trybunału ex officio zachowuje aktualność we wszystkich stadiach postępowania przed tym organem. Stąd należy przyjąć, że podmiot występujący z zażaleniem na postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu sam określa granice, w ramach których sprawa podlega rozpoznaniu.

Niezwykle istotną kwestią jest przy tym funkcja, jaką pełni ten środek odwoławczy. Jak wynika z treści art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK na postanowienie w sprawie nienadania skardze dalszego biegu skarżącemu przysługuje zażalenie do Trybunału w terminie siedmiu dni od daty doręczenia postanowienia. Przedmiotem zażalenia jest wydane w ramach wstępnej kontroli postanowienie dotyczące oceny strony formalnej skargi. Ze względu na to, że w przepisie tym stanowi się o postanowieniu w sprawie nienadania dalszego biegu skardze, należy uznać, że zażalenie powinno odnosić się jedynie do przedstawionych przez Trybunał Konstytucyjny argumentów przemawiających za negatywną oceną strony formalnej skargi. Sformułowanie jedynie ogólnikowych zarzutów pod adresem skarżonego postanowienia, niepopartych merytoryczną argumentacją, musi zostać każdorazowo ocenione jako niepodważenie zasadności argumentacji zawartej w zaskarżonym postanowieniu i skutkować będzie nieuwzględnieniem zażalenia



3. Przystępując do oceny wniesionego przez skarżącego środka odwoławczego, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe.



4. Odnośnie do pierwszego zarzutu zażalenia Trybunał zwraca uwagę, że w wyroku pełnego składu z 16 listopada 2011 r. o sygn. SK 45/09 (OTK ZU nr 9/A/2011, poz. 97) – rozpoznawszy skargę konstytucyjną dotyczącą rozporządzenia unijnego – Trybunał Konstytucyjny dopuścił możliwość zakwestionowania aktów prawa pochodnego Unii Europejskiej w postępowaniu inicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej. Niemniej jednak zwrócił uwagę na to, że zaskarżenie w trybie skargowym aktu prawa pochodnego jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy skarżący w uzasadnieniu skargi wykaże, iż poziom ochrony w ramach prawa unijnego, w tym w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, jest niższy od poziomu ochrony gwarantowanego przez polską Konstytucję. Wymaga to każdorazowo skonfrontowania ochrony praw podstawowych realizowanej na płaszczyźnie narodowej i na płaszczyźnie unijnej. W razie wniesienia skargi konstytucyjnej, w której skarżący kwestionuje zgodność Konstytucją unijnego aktu prawa pochodnego, wykonanie powyższego obowiązku nabiera kwalifikowanego charakteru. Od skarżącego należy wówczas wymagać, aby wskazując, na czym polega naruszenie jego wolności lub praw, czyli przedstawiając argumenty przemawiające za merytoryczną niezgodnością unormowań stanowiących przedmiot skargi z przepisami Konstytucji, równocześnie należycie uprawdopodobnił, że kwestionowany akt prawa pochodnego Unii Europejskiej istotnie obniża poziom ochrony praw i wolności w porównaniu z tym, który gwarantuje Konstytucja. Uprawdopodobnienie to jest koniecznym składnikiem wymogu dokładnego wykazania sposobu naruszenia wolności lub praw. Potrzeba takiego uszczegółowienia znajduje uzasadnienie w specyfice aktów prawa Unii Europejskiej, zajmujących szczególną pozycję w porządku prawnym Rzeczypospolitej Polskiej i pochodzących z innych centrów prawodawczych niż organy polskie. Wymóg uprawdopodobnienia przez skarżącego obniżenia poziomu ochrony praw i wolności w porównaniu z poziomem konstytucyjnym wynika ponadto z rozkładu ciężaru dowodu w postępowaniu wszczynanym w trybie skargi konstytucyjnej. Nie jest to równoznaczne z ewentualnym wykazaniem (udowodnieniem) naruszenia Konstytucji, co jest już zadaniem Trybunału.

Jeżeli skarżący nie spełnił wskazanych wymagań, to Trybunał Konstytucyjny uzna, że nie zostały spełnione konstytucyjne i ustawowe przesłanki do wniesienia skargi konstytucyjnej, a w konsekwencji wyda postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu (art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK) albo o umorzeniu postępowania jako niedopuszczalnego (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).

Odnosząc powyższe do rozpatrywanej skargi konstytucyjnej, Trybunał stwierdza, że odmowa nadania jej dalszego biegu (w zakresie dotyczącym badania konstytucyjności dyrektywy 2006/112) była prawidłowa. Niemniej jednak niedopuszczalność kontroli przepisów dyrektywy w niniejszej sprawie wynikała z niewskazania i nieuprawdopodobnienia przez skarżącego, że na gruncie prawa unijnego był on pozbawiony dostatecznych środków ochrony praw i wolności jednostki.

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że w zaskarżonym postanowieniu prawidłowo odmówiono nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie badania konstytucyjności art. 1 i art. 167 dyrektywy 2006/112 ze względu na niedopuszczalność orzekania. Tym samym zarzut skarżącego nie mógł zostać uwzględniony.



5. W odniesieniu do drugiego i trzeciego zarzutu zażalenia należy zwrócić uwagę, że stanowisko w przedmiocie braku cechy samoistności art. 2 oraz art. 32 Konstytucji jako wzorca kontroli w sprawach skargowych zostało zajęte – odpowiednio – w postanowieniach pełnego składu TK z 23 stycznia 2002 r. o sygn. Ts 105/00 (OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60) oraz 24 października 2001 r. o sygn. SK 10/01 (OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie podziela ten pogląd i przypomina, że na gruncie procesowym – czego świadomość powinien był mieć profesjonalny pełnomocnik skarżącego – zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt 1 lit. e in fine ustawy o TK wszystkie składy orzekające Trybunału są związane określonym zapatrywaniem prawnym wyrażonym w orzeczeniu pełnego składu, dopóki sam pełny skład nie odstąpi od przyjętego stanowiska. Tym samym powołanie w skardze konstytucyjnej art. 32 Konstytucji bez powiązania go z innym przepisem statuującym konstytucyjne prawo podmiotowe było nieprawidłowe i – zasadnie – skutkowało odmową nadania dalszego biegu ze względu na niedopuszczalność orzekania.

Jednocześnie Trybunał przypomina, że o dopuszczalności stosowania art. 2 lub art. 32 Konstytucji jako samodzielnej podstawy kontroli prawa w trybie skargi konstytucyjnej nie może przesądzać to, że przepisy te mogą być samodzielną podstawą orzeczenia wydanego w następstwie rozpoznania wniosku złożonego przez podmioty wymienione w art. 191 ust. 1 pkt 1-5 Konstytucji albo pytania prawnego, o którym mowa w art. 193 ustawy zasadniczej. We wskazanych trybach kontroli ocena ta nie jest bowiem uwarunkowana istnieniem praw podmiotowych jednostki, naruszonych w wyniku zastosowania niekonstytucyjnego przepisu przez sąd lub inny organ władzy publicznej (zob. np. postanowienie TK z 25 marca 2009 r., Ts 75/08, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 126).

W związku z powyższym Trybunał stwierdza, że w zaskarżonym postanowieniu prawidłowo odmówiono nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie badania zgodności: (1) art. 15 ust. 2 i 3 pkt 3 i art. 113 ustawy o VAT oraz art. 72 i n. Ordynacji podatkowej z art. 32 Konstytucji; (2) art. 15 ust. 2 i 3 pkt 3 ustawy o VAT w związku z art. 10 ust. 1 dekretu, art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy o VAT w związku z art. 1 i art. 167 dyrektywy 2006/112, art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy o VAT, art. 15 ust. 2 i 3 pkt 3 i art. 113 ustawy o VAT oraz art. 72 i n. Ordynacji podatkowej z art. 2 Konstytucji – ze względu na niedopuszczalność orzekania. Tym samym zarzuty skarżącego nie mogły zostać uwzględnione.



6. Wobec nieodniesienia się przez skarżącego w zażaleniu do pozostałych przesłanek odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Trybunał – na podstawie art. 66 ustawy o TK – ograniczył się do jednoznacznego ich zaaprobowania.



Z wyżej przedstawionych powodów – na podstawie art. 36 ust. 7 w związku z art. 49 ustawy o TK – Trybunał Konstytucyjny postanowił nie uwzględnić zażalenia.