Pełny tekst orzeczenia

443/5/B/2014


POSTANOWIENIE

z dnia 6 maja 2014 r.
Sygn. akt Ts 257/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Andrzej Wróbel,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej E.S. w sprawie zgodności:
art. 172 w zw. z art. 176 § 1 w zw. z art. 232 § 1 i w zw. z art. 233 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121) z art. 37 ust. 1 w zw. z art. 2 i w zw. z art. 32, art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,


p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 17 września 2013 r. E.S. (dalej: skarżąca) wystąpiła o zbadanie zgodności art. 172 w zw. z art. 176 § 1 w zw. z art. 232 § 1 i w zw. z art. 233 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121; dalej: k.c.) z art. 37 ust. 1 w zw. z art. 2 i w zw. z art. 32, art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Skargę sformułowano na podstawie następującego stanu faktycznego. Skarżąca wystąpiła z wnioskiem o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości z dniem 18 sierpnia 2011 r. Postanowieniem z 8 listopada 2012 r. Sąd Rejonowy w Jarosławiu – I Wydział Cywilny (sygn. akt I Ns 1195/12) go oddalił. Sąd stwierdził, że nieruchomość, której dotyczył wniosek, została w 1996 r. przez właściciela oddana w użytkowanie wieczyste i z tego względu samoistny posiadacz takiej nieruchomości nie może nabyć w drodze zasiedzenia jej własności, lecz tylko użytkowanie wieczyste. Od powyższego postanowienia skarżąca wniosła apelację, którą Sąd Okręgowy w Przemyślu – Wydział I Cywilny (dalej: Sąd Okręgowy w Przemyślu) oddalił postanowieniem z 9 maja 2013 r. (sygn. akt I Ca 105/13).
Zdaniem skarżącej zaskarżone przepisy są niezgodne z Konstytucją w zakresie, w jakim wyłączają możliwość nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości należącej do Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli przed upływem terminu zasiedzenia nieruchomość ta została oddana w użytkowanie wieczyste. Zaskarżona regulacja uprzywilejowuje, według skarżącej, Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego, ponieważ tylko one mogą ustanowić użytkowanie wieczyste i w ten sposób „bronić się” przed zasiedzeniem. Doprowadziło to w sprawie skarżącej do naruszenia zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji), zasady równości (art. 32 Konstytucji), a w szczególności zasady równej ochrony prawa własności (art. 64 ust. 2 Konstytucji). Skarżąca odwołała się do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, zgodnie z którym wszystkie podmioty charakteryzujące się daną cechą relewantną w równym stopniu mają być traktowane równo.
Zarządzeniem z 16 października 2013 r. sędzia Trybunału Konstytucyjnego wezwał skarżącą do uzupełnienia braków formalnych skargi przez wskazanie, jakie prawa i wolności konstytucyjne skarżącej wyrażone w art. 37 ust. 1 w zw. z art. 2 i w zw. z art. 32 oraz art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji zostały naruszone przez zaskarżone przepisy (pkt 1 zarządzenia), a także dokładne wyjaśnienie, w jaki sposób zakwestionowane w skardze konstytucyjnej przepisy naruszają te prawa i wolności (pkt 2 zarządzenia). Ponadto sędzia Trybunału zwrócił się do skarżącej o oświadczenie, czy od postanowienia Sądu Okręgowego w Przemyślu z 9 maja 2013 r. została wniesiona skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego.
W odpowiedzi na wezwanie skarżąca wskazała, że normy zawarte w zaskarżonych przepisach naruszają: prawo do równego traktowania oraz zakaz dyskryminowania jednostki (art. 32 Konstytucji), prawo do jednakowej ochrony własności, innych praw majątkowych i dziedziczenia (art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji), prawo do sprawiedliwego procesu (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji) oraz prawo do korzystania z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji (art. 37 ust. 1 Konstytucji). Ponadto skarżąca stwierdziła, że zaskarżone przepisy naruszają jej prawa i wolności konstytucyjne w ten sposób, że wyłączają możliwość nabycia przez skarżącą, będącą samoistnym posiadaczem nieruchomości, własności nieruchomości należącej do Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Skarżąca podniosła, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału ochronie konstytucyjnej podlegają wszelkie prawa majątkowe, a zatem, powinno jej podlegać także, jak to ujęła skarżąca, „prawo posiadania samoistnego” prowadzące do nabycia własności w drodze zasiedzenia. Skarżąca wskazała również, że wykładnia, zgodnie z którą własności nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste nie można nabyć w drodze zasiedzenia, jest utrwalona w orzecznictwie. Oświadczyła ponadto, że nie złożyła skargi kasacyjnej, ponieważ na podstawie art. 3982 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101) jej nie przysługiwała.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony wolności lub praw. Musi ona spełniać wiele przesłanek warunkujących jej dopuszczalność. Zasadniczo zostały one uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz doprecyzowane w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Gdy skarga konstytucyjna nie spełnia tych warunków, a także gdy jest oczywiście bezzasadna, jej braki nie zostały usunięte w określonym terminie lub zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 39 ust. 1 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny wydaje postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego złożona skarga nie spełnia warunków dopuszczalności, co uniemożliwia nadanie jej dalszego biegu. Zasadniczym powodem odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej jest ustalenie, że art. 2, art. 32 i art. 37 ust. 1 Konstytucji nie mogą być samodzielnymi wzorcami kontroli konstytucyjności, a zarzuty dotyczące naruszenia przez zaskarżone przepisy art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji należy ocenić jako oczywiście bezzasadne.
Trybunał zwraca uwagę na to, że uzupełniając braki formalne skargi w zakresie wskazania praw i wolności konstytucyjnych, skarżąca zmieniła użyty w skardze termin „zasada równości” na „prawo do równego traktowania” i „zakaz dyskryminacji”. Ta zmiana terminologiczna nie wpływa jednak na to, że – zgodnie z orzecznictwem Trybunału – wyrażona w art. 32 Konstytucji zasada równości jest adresowaną do organów państwa dyrektywą zakazującą stanowienia norm prawnych dyskryminujących lub uprzywilejowujących pewne osoby przez ich nieuprawione odmienne traktowanie. W związku z tym podkreśla się, że ze względu na zasadę równości nie powstają dla obywateli żadne prawa. Prawo do równego traktowania określa sytuację prawną jednostki dopiero wspólnie z inną normą prawną. W postanowieniu z 24 października 2001 r. Trybunał stwierdził, że „ma ono charakter niejako prawa »drugiego stopnia« (»metaprawa«), tzn. przysługuje (…) w związku z konkretnymi normami prawnymi lub innymi działaniami organów władzy publicznej, a nie w oderwaniu od nich – niejako »samoistnie«” (SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225; zob. także postanowienie TK z 26 listopada 2009 r., SK 7/08, OTK ZU nr 10/A/2009, poz. 161). Dopiero zatem współstosowanie dwóch przepisów Konstytucji, a więc nie tylko prawa do równego traktowania, ale również skonkretyzowanego prawa do równej realizacji określonych wolności i praw konstytucyjnych, wyznacza konstytucyjny status jednostki, który w sprawie skarżącej mógł zostać naruszony przez przepis będący podstawą ostatecznego orzeczenia. Skarżąca nie powiązała jednak zarzutu naruszenia zasady równości z prawem podmiotowym, co uniemożliwia merytoryczne rozpoznanie tego zarzutu.
Powyższe uwagi odnoszą się również do drugiego wskazanego w skardze wzorca konstytucyjnego, tj. art. 2 Konstytucji. Nie może on być samodzielnym wzorcem kontroli w postępowaniu skargowym, ponieważ nie statuuje – podobnie jak art. 32 Konstytucji – żadnej konkretnej wolności ani prawa (zob. postanowienie TK z 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60, wydane w pełnym składzie; postanowienie TK z 23 stycznia 2002 r., SK 13/01, OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 9). To samo dotyczy art. 37 ust. 1 Konstytucji, który nie jest źródłem konkretnych praw podmiotowych (zob. postanowienie TK z 13 czerwca 2011 r., SK 26/09, OTK ZU nr 5/A/2011, poz. 46).
Z powyższego wynika, że tylko wskazane przez skarżącą art. 45 ust. 1 i art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji wyrażają prawa i wolności konstytucyjne i w związku z tym mogą być samodzielnymi wzorcami kontroli w postępowaniu zainicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej. W sprawie skarżącej zarzut naruszenia tych praw należy jednak ocenić jako oczywiście bezzasadny.
W odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji Trybunał zaznacza, że zaskarżone przepisy Kodeksu cywilnego mają charakter materialnoprawny i w żadnej mierze nie można ich wiązać – tak jak to uczyniła skarżąca – z naruszeniem prawa do rzetelnej procedury sądowej (zob. postanowienie TK z 15 listopada 2012 r., Ts 264/11, OTK ZU nr 1/B/2013, poz. 83). Zdaniem Trybunału przepisy zawierające przesłanki zasiedzenia (w tym termin i zasady doliczania okresu posiadania poprzednika prawnego – art. 172 w zw. z art. 176 § 1 k.c.) i określające podmioty, które mogą ustanowić użytkowanie wieczyste (art. 232 § 1 w zw. z art. 233 k.c.), nie ingerują w zasady prowadzenia postępowania, ustalone na podstawie art. 45 ust. 1 Konstytucji. Kwestie te regulują odpowiednie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. Trybunał stwierdza, że w tym zakresie zarzut skarżącej jest zatem oczywiście bezzasadny.
W odniesieniu do art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji Trybunał zauważa, że w skardze skarżąca przedstawiła obszerny wywód dotyczący posiadania jako stanu faktycznego, a w piśmie uzupełniającym braki stwierdziła, że posiadanie jest prawem. Trybunał przypomina, że zgodnie z przeważającym poglądem w doktrynie i orzecznictwie sądowym, posiadanie nie ma charakteru prawa podmiotowego. Jest to jedynie stan faktyczny chroniony w pewnym zakresie za pomocą środka prawnego w postaci ochrony posesoryjnej. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego podmioty władające faktycznie nieruchomościami in statu usucapiendi nie mają żadnych konstytucyjnych uprawnień ani nawet ekspektatyw (zgodnie z przyjętym w orzecznictwie Trybunału pojęciem ekspektatywy maksymalnie ukształtowanej). Konstytucja nie gwarantuje wprost praw osobom znajdującym się w sytuacji faktycznej prowadzącej do zasiedzenia. Czyni to dopiero ustawodawca zwykły, wyraźnie określając zasady zasiedzenia i obliczania terminu zasiedzenia (zob. wyrok TK z 28 października 2008 r., P 3/03, OTK ZU nr 8/A/2003, poz. 82). Posiadaczowi samoistnemu nie przysługuje zatem własność ani żadne inne prawo majątkowe. Z tego względu zarzut naruszenia art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji postawiony przez posiadacza samoistnego nieruchomości, któremu sąd odmówił stwierdzenia zasiedzenia, należy ocenić jako oczywiście bezzasadny. Skarżącej, będącej samoistnym posiadaczem nieruchomości, nie przysługuje bowiem prawo, którego naruszenie zarzuciła w skardze.

W związku z powyższym, Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK – postanowił jak w sentencji.