Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 118/05
POSTANOWIENIE
Dnia 19 maja 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Krzysztof Pietrzykowski
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa Szpitala Neuropsychiatrycznego […] Samodzielnego
Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w L.
przeciwko Narodowemu Funduszowi Zdrowia w Warszawie
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 19 maja 2006 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny
postanowieniem z dnia 14 lipca 2005 r.,
1. "Czy nałożenie na samodzielne publiczne zakłady opieki
zdrowotnej obowiązku podwyższania pracownikom od 2001 r.
wynagrodzenia w związku z wejściem w życie ustawy z dnia
22 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o negocjacyjnym systemie
kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń
u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw i ustawy
o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2001 r., Nr 5, poz. 45),
wprowadzającej do ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r.
o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych
wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 i Nr 43, poz. 221, z 1997 r. Nr 121, poz.
770 oraz z 1998 r. Nr 162, poz. 1112) przepis art. 4a, może być
uznane za nadzwyczajną zmianę stosunków w rozumieniu przepisu
2
art. 357
1
k.c., uzasadniającą żądanie zmiany przez sąd umowy
zawartej pomiędzy samodzielnym publicznym zakładem opieki
zdrowotnej a Kasą Chorych (obecnie Narodowym Funduszem
Zdrowia) o udzielanie świadczeń zdrowotnych w zakresie oznaczenia
wysokości świadczenia; jeżeli tak - to czy jedynie za okres 2001 r.,
czy również za lata następne ?
2. Czy przepis art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r.
o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych
wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.), wprowadzony do tej ustawy
nowelą z dnia 22 grudnia 2000 r. (Dz.U. z 2001 r., Nr 5, poz. 45),
może stanowić podstawę do występowania przez samodzielny
publiczny zakład opieki zdrowotnej z roszczeniami do Kasy Chorych
(obecnie Narodowego Funduszu Zdrowia) o zwrot kwot wypłaconych
pracownikom z tytułu podwyżek wynagrodzeń w wyniku realizacji
obowiązku nałożonego tym przepisem; jeżeli tak - to czy jedynie za
okres 2001 r., czy również za lata późniejsze, a ponadto w jakim
zakresie: w całości czy w części (np. straty poniesionej przez
samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej w danym roku) ?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
Rozpoznając apelacje od orzeczeń Sądu Okręgowego w W. w sprawach z
powództw dwóch publicznych zakładów opieki zdrowotnej przeciwko Narodowemu
Funduszowi Zdrowia zwrot podwyższonych wynagrodzeń, wypłaconych
pracownikom na podstawie art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r.
o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń
u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1995 r., Nr 1, poz. 2),
dalej: „ustawa z 1994 r.” Sąd Apelacyjny powziął poważne wątpliwości prawne
3
związane z wykładnią tego przepisu oraz ze skutkami wejścia jego w życie, które
sformułował w postaci dwóch zagadnień prawnych przekazanych do
rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Artykuł 4a ustawy z 1994 r. został wprowadzony do niej ustawą
nowelizującą z dnia 22 grudnia 2000 r., (Dz. U. Nr 5, poz. 45). Od początku
obowiązywania przepis ten budził kontrowersje i wątpliwości, które brały się stąd,
że dokonując przewidzianego w nim podwyższenia wynagrodzeń pracowników
publicznych samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej w latach 2001 – 2002,
ustawodawca nie wskazał źródła sfinansowania tych podwyżek. Dało to asumpt do
zakwestionowania konstytucyjności takiego sposobu regulacji prawnej. W wyroku
z dnia 18 grudnia 2002 r., K 43/01 (OTK ZU 2002, nr 7, poz. 96) Trybunał
Konstytucyjny orzekł, że art. 4a ustawy z 1994 r., rozumiany jako tworzący
współodpowiedzialność systemu finansów publicznych za jego wykonanie jest
zgodny z art. 2, art. 7 i art. 32 Konstytucji i nie jest niezgodny z art. 20 Konstytucji.
Jednocześnie Trybunał przesądził, że kwestionowany przepis ustawy z 1994 r.
przyznawał indywidualne roszczenia pracownikom wobec samodzielnych
publicznych zakładów opieki zdrowotnej, jako pracodawców. W takim stanie
prawnym doszło do rozbieżności w orzecznictwie sądowym na tle tego, czy
pracodawcy ci mogą dochodzić zwrotu wypłaconych pracownikom,
a podwyższonych z mocy ustawy wynagrodzeń, od Kas Chorych (obecnie
Narodowego Funduszu Zdrowia), a jeśli tak, na jakiej podstawie prawnej. Przeciął
je Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z dnia 30 marca 2006 r., III CZP
130/05, (dotychczas niepublikowanej), w której orzekł, że art. 4a ustawy z dnia
16 grudnia 1994 r. stanowi – w związku z art. 56 k.c. – podstawę roszczenia
samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej w stosunku do kasy chorych
(Narodowego Funduszu Zdrowia) o zwrot kosztów zwiększonego wynagrodzenia
pracowników, jeżeli zakład ten, mimo prawidłowego gospodarowania środkami
uzyskanymi na podstawie umowy o udzielenie świadczeń zdrowotnych, nie mógł
tych kosztów pokryć w całości lub części. W ten sposób przesądzona została
kwestia dotycząca znaczenia prawnego art. 4a ustawy w procesach wytaczanych
przez publiczne zakłady opieki zdrowotnej przeciwko Narodowemu Funduszowi
4
Zdrowie o zwrot wypłaconego pracownikom wynagrodzenia, podwyższonego
z mocy tego przepisu w latach 2002 – 2002., co czyni bezprzedmiotowym
wypowiadanie się przez Sąd Najwyższy w tej samej kwestii w formie uchwały
w niniejszej sprawie (pkt. 2 pytania prawnego). W uzasadnieniu tamtej uchwały
wyjaśniona została także wątpliwość prawna, zgłoszona przez Sąd Apelacyjny
w punkcie 1 – szym rozpatrywanego zagadnienia prawnego. Przesądzono w niej,
że podstawą prawną takiego roszczenia nie może być art. 3571
k.c., ponieważ
powództwo oparte na tym przepisie ma charakter powództwa o ukształtowanie
prawa, gdyż zmierza do uzyskania zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego. Nie
może zatem wchodzić w rachubę w sytuacji, w której ten stosunek prawny już
wygasł na skutek wypłacenia podwyższonego z mocy prawa wynagrodzenia
pracownikom za 2001 r. Sąd Najwyższy w składzie powiększonym potwierdził więc
prawidłowość stanowiska prawnego, wyrażonego w tej kwestii m.in. w wyroku
z dnia 17 marca 2005 r., III CK 405/04 (OSNC 2006, nr 2, poz. 36). W tym stanie
rzeczy podejmowanie w tej samej kwestii prawnej uchwały w niniejszej sprawie
stało się niecelowe (pkt 1 –szy pytania prawnego).
2. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśnione zostało, że art. 4a ustawy
z 1994 r. miał charakter przejściowy, o wyraźnie określonym czasie obowiązywania:
art. 4a ust. 1 obowiązywał tylko w odniesieniu do wzrostu wynagrodzeń w 2001 r.,
zaś art. 4a ust. 2 – do wzrostu wynagrodzeń w 2002 r. W związku z tym mechanizm
ustawowej ingerencji w wysokość wynagrodzeń, poczynając od 2003 r., nie miał
zastosowania, a wzrost wynagrodzeń powinien się dokonywać w ramach rozwiązań
systemowych przewidzianych w pozostałych przepisach ustawy z dnia 16 grudnia
1994 r. Celem przejściowego przepisu art. 4a o przyroście wynagrodzeń ex lege
w latach 2001 i 2002 było podniesienie wynagrodzeń pracowników samodzielnych
publicznych zakładów opieki zdrowotnej do poziomu, który tworzył punkt wyjścia dla
wykorzystania instrumentów ustalania przyrostu wynagrodzeń przewidzianych w tej
ustawie. Objęcie samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej systemem
negocjacyjnego kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń wymagało
incydentalnej interwencji ustawodawcy w postaci ustawowej podwyżki
wynagrodzenia o określoną kwotę (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 maja
2005 r., III PK 20/05, OSNP 2006, nr 1 – 2, poz. 9 i z dnia 23 lutego 2005 r., III PK
5
65/04, OSNP 2005, nr 20, poz. 320, oraz uchwały z dnia 20 maja 2004 r., II PZP
7/04, (OSNP 2004, nr 19, poz. 327, i z dnia 81 grudnia 2004 r. – w składzie siedmiu
sędziów - I PZP 8/04, OSNP 2005, nr 8, poz. 105). Taki charakter art. 4a ustawy
potwierdzony został też w uzasadnieniu powołanej uchwały siedmiu sędziów z dnia
30 marca 2006 r. III CZP 130/05. W ten sposób wyjaśniona została kwestia
podniesiona w punkcie drugim zagadnienia prawnego przedstawionego do
rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, że nie można dochodzić na podstawie art.
4a ustawy z 1994 r. zasądzenia od Narodowego Funduszu Zdrowie zwrotu
podwyższonych z mocy tego przepisu wynagrodzeń za okres poczynając od
1 stycznia 2003 r. Podejmowanie uchwały w tym przedmiocie stało się więc również
niecelowe.
Dlatego Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 k.p.c. odmówił podjęcia
uchwały w niniejszej sprawie.
jc